«كىتاپ وقۋ – ءىستىڭ باستاماسى عانا. ءومىر شىعارماشىلىعى – مىنە ماقسات».
                                                                                        ن.ا رۋباكين
«بۇگىنگى كىتاپتار – ەرتەڭگى ارەكەت».
                                                                  گەنريح مانن

كىتاپ اۆتوردان ساتىپ الۋشىعا دەيىن وتەتىن تىزبەگىندە ءۇش نەگىزگى بۋىندى ءبولىپ كورسەتۋگە بولادى:

باسپا: كىتاپقا اۆتورلىق قۇقىقتى ساتىپ الۋ – قولجازبانى باسىپ شىعارۋ ءۇشىن وڭدەۋ دايىندىقتارى - باسىپ شىعارۋعا تاپسىرىس بەرۋ – دايىن تارالىمدى كىتاپ ساۋداسىمەن اينالىساتىن كاسىپورىندارىنا ساتۋ;

باسپاحانا: قاعاز جانە باسقا دا باسپا ماتەريالدارىن ساتىپ الۋ – تارالىمدى باسىپ شىعارۋ – اينالىمدى تاپسىرىس بەرۋشىگە جەتكىزۋ ;

كىتاپ ساۋدا كاسىپورىندارى: كىتاپتاردى كوپ مولشەردە ساتىپ الۋ - كىتاپ ساتۋ قىزمەتتەرىن كورسەتۋ - تۇتىنۋشىلارعا كىتاپ ساتۋ.

وسى كورسەتىلگەن بۋىنداردىڭ كەز كەلگەنىندە لوگيستيكانىڭ جەتىستىكتەرىن قولدانۋ ماڭىزدى.  بيزنەستەگى سەرىكتەستەرمەن كەلىسىلگەن جۇمىسى ناتيجەسىندە عانا كاسىپورىننىڭ ءال-اۋقاتىنا جەتۋگە بولادى، ال ءبىزدىڭ جاعدايدا باسپالارمەن. كومپانيانىڭ ساياساتى بارلىق جەتكىزۋ تىزبەگىندەگى تۇتىنۋشىلارعا باعدارلانۋ قاعيداتتارى نەگىزىندە قالىپتاسادى. قىزمەتكەرلەردەن «جاھاندىق دەڭگەيدە ويلاۋدى ، شەكتەلىپ ارەكەت ەتۋدى» سۇرالاتىن الەمدە قوسىمشا ەرەجە پايدا بولادى: «كەلىسىمدى كوممۋنيكاتسيا جۇرگىزۋ». كىتاپ بيزنەسى اۋقىمنىڭ اسەرى مەن ۇجىمدىق پايدالانۋ قورىنىڭ ۇزدىك ۇيلەسىمنىڭ كومەگىنە نەگىزدەلگەن ەكونوميكانىڭ ارتىقشىلىعىن جاقسىراق پايدالانۋ كەرەك. قاجەتسىز باسەكەلەستىكتى جويۋ كەرەك جانە ونىڭ ورنىنا «ماترەشكالار» سياقتى ءبىر-بىرىنە ساي بولىپ ءومىر ءسۇرۋ كەرەك. ءار جاقتىڭ مىندەتتەمەلەرىنە قاتىستى ناقتى كەلىسىم بولماسا، كىتاپ نارىعىنداعى سۋبەكتىلەر اراسىنداعى ءداستۇرلى شيەلەنىس سۋبەكتىارالىق كوممۋنيكاتسيالارعا جانە تۇتاستاي العاندا بۇكىل سالاعا زيانىن تيگىزەدى. قىزمەت بابىنداعى مىندەتتەردى ورىنداۋمەن شەكتەلۋگە بولمايدى.ارقاشان كوبىرەك نارسە ىستەۋ كەرەك: كورشىلەس بولىمشەلەردىڭ جۇمىسىن ءتۇسىنۋ، جاڭا جوبالاردىڭ باستاماشىسى بولۋ كەرەك.كوزىندە وتى بار باستاماشى قىزمەتكەرلەر كەرەك. ءوزىندى سىني تۇرعىدان باعالاپ، ماماندىق جاعىنان ۇنەمى جەتىلدىرىلىپ وتىرۋ كەرەك. بيزنەستى بىرەگەيلەندىرۋ جانە ىنتىماقتاستىقتىڭ بارلىق تۇرلەرىنەن پايدا تابۋ – ورتالىقتاندىرىلعان وزەكتى ستراتەگيالىق شەشىمدەردى قابىلداۋ جانە توپتاعى نەگىزگى قىزمەتتەگى ۇيلەسىمدى بىلدىرەدى. ءبىلىمدى قاجەت ەتەتىن وسى جۇمىس ءتۇرىنىڭ نەگىزگى رەسۋرستارى – بۇل ارىپتەستەردىڭ اراسىنداعى ديالوگقا ارنالعان ۋاقىت پەن كەڭىستىك،جانە گەوگرافيالىق شەكتەۋلەردىڭ كەدەرگىلەرىنەن ءوتۋدى قامتاماسىز ەتەتىن ەڭ از مولشەردەگى يت، سونىمەن قاتار ،پروتسەستەردى ستيمۋلياتسيالاۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ماڭىزدىسى – مۇددەلەردىڭ ورتاقتىعى. مەكەمە ۇيىمدارى قارىم- قاتىناس پەن اقپارات ارنالارىن قايتا قۇرۋعا قابىلەتتى بولۋ كەرەك، ويتكەنى جۇيەلەردىڭ جەلىسى يەرارحيا جەلىلەرىنەن وزگەشە بولىپ كەلەدى. ءبىلىم سەنىم جەلىلەرى ارقىلى تاراتىلادى ، ال جەلىلەر قارىم- قاتىناسقا نەگىزدەلگەن. «ءبىر كەزدەرى كىتاپ الەمى يمپەرياسىنىڭ ەڭ قۋاتتى قۇرىلىمى قازاقكىتاپ بولاتىن. (قازىر بۇل «كىتاپ الەمى» اق جانە «الماتىكىتاپ» اق). ءدال وسى جەردەن رەسپۋبليكانىڭ بارلىق وبلىستارىنا، بارلىق قالالار مەن اۋداندارىنا كىتاپ دانالىعى قان تامىرلارى سياقتى تاراعان ، بىراق بۇل باياعىدا بولاتىن».

ءبىز ونەركاسىپتىڭ كەلەشەگىن قالاي كورەمىز؟

- بۇل جەردە ءۇش اسپەكت بار: مۇلىك كەشەنى، باسقارۋ جانە ءونىمنىڭ ءوزى. ءۇش سالادا دا ناقتى ومىردەن ءبىرشاما ارتتا قالۋشىلىق بار.

ەگەر مۇلىكتىك كەشەن تۋرالى ءسوز قوزعايتىن بولساق، بۇل فورمادا قالا المايتىنى انىق. «كىتاپ الەمى» اق مەن «الماتى كىتاپ» اق – ۇلكەن قۇبىجىقتار سەكىلدى. مۇنداي جاعدايدا جوعارى دەڭگەيدەن ءبارىن ەگجەي-تەگجەيلى باسقارۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان بۇل كەشەندەردى ءبولىپ الۋ – باسەكەلەستىككە جاعداي جاساۋ كەرەك ەكەنى انىق. «كىتاپ الەمى» اق بانكروتقا ۇشىراپ، ونىڭ اكتيۆتەرىن بۇرىنعى مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى، مارقۇم التىنبەك سارسەنباەۆتىڭ سەرىكتەستەرىنە ساتىپ جىبەرىلگەنى بەكەر ەمەس.

بۇگىنگى تاڭدا كىتاپ يندۋسترياسىنىڭ سالماق تۇسەتىن ورتاسى نەگىزسىز ەڭ جوعارعى جاعىنا اۋىستى. وندا ءبىر-ەكى ونداعان سول بۇرىنعى تۇلعالار ءبىر-بىرىنە جىلدار بويى بىردەي سۇراقتار قويا بەرەدى. ال ونەركاسىپ ناشارلاپ بارادى. كەز كەلگەن مەكتەپ وقۋشىسى جوعارى جۇيەسى بار سالماق تۇسەتىن ورتانى تۇراقسىز ەكەنىن بىلەدى. ول كەز كەلگەن ساتتە كۇيرەۋى مۇمكىن. ونەركاسىپىمىزدىڭ ورنىقتى بولۋى ءۇشىن ونىڭ سالماق تۇسەتىن ورتاسىن باسپا، باسپاحانا، كىتاپ دۇكەنى دەڭگەيىنە ءتۇسىرۋ كەرەك. ەڭ جاقسى كادرلار، ەڭ جاڭا يدەيالار جانە ماكسيمالدى رەسۋرستار تومەندە، جەكە كاسىپورىن دەڭگەيىندە شوعىرلانۋى كەرەك.

ءبىز اقشا ساناۋ كەرەك الەمدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. ەندى ول نەمەسە باسقا كىتاپ سۇرانىسقا يە بولماسا، ەشكىمدى ماجبۇرلەۋ مۇمكىن ەمەس – بارلىعى تەڭگەمەن انىقتالادى. كىتاپ ساۋداسى -  قۇلاققا جاعىمدى ەستىلەدى، بىراق ونداعى بارلىق نارسە، قازىر بارلىق جەردە سياقتى، اقشاعا، ساندارعا، ەسەپتەۋلەرگە تىرەلەدى. «اتامۇرا» اق مەن «الماتىكىتاپ» اق مەكتەپ وقۋلىقتارىن شىعارۋعا جىل سايىن بىردەي مەملەكەتتىك تاپسىرىستاردى جەڭىپ الىپ، باسەكەلەستىكتىڭ جوقتىعىنان جالقاۋ بولىپ كەتكەندەي اسەر قالدىرادى. (تو ەست ەتو نە رىنوچنوە  كنيگويزدانيە، گدە ەست كونكۋرەنتنوە پرەدلوجەنيە وت سوتەن  ي تىسياچ يزداتەلستۆ، گدە تىسياچي  بيبليوتەك ي وبرازوۆاتەلنىە ۋچرەجدەنيا  ۆىبيرايۋت ي كومپلەكتۋيۋت اسسورتيمەنت  پود سۆوي نۋجدى ي پوترەبنوستي). ياعني، ءبىر جاعىنان، جۇزدەگەن، مىڭداعان باسپالاردان باسەكەگە قابىلەتتى ۇسىنىس تۇسەتىن، ەكىنشى جاعىنان، مىڭداعان كىتاپحانالار مەن وقۋ ورىندارى ءوز سۇرانىستارى مەن تالاپتارىنا ساي اسسورتيمەنتتى تاڭداپ، تولىقتىراتىن نارىقتىق باسپا ءىسى جوقتىڭ قاسى.  وسىنىڭ ءبارىنىڭ ورنىنا مەمتاپسىرىس، مەملەكەتتىك تەندەر، توتاليتارلىق گوسپلان-نىڭ وڭباعان وگەي بالاسى، بيۋدجەتتىك ناۋاعا قول جەتكىزەتىن 3-4 باسپاحانا – وليگارحتار بار. مەملەكەتتىك تىلدەگى كىتاپتار اسسورتيمەنتىنىڭ ناشارلىعى، الەمدىك مادەنيەت كونتەنتىنىڭ جانە ءتۇرلى سالاداعى كىتاپتاردىڭ قازاق تىلىندە جوقتىعى وسىدان. مىناداي انىقتاما بار: مادەنيەت – ادامنىڭ تەك وتباسىندا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ،ادام ونىڭ بولىگى بولىپ سانالاتىن  قوعامدا دا يگەرەتىن ءبىلىمىنىڭ، شىعارماشىلىق ارەكەت ناتيجەلەرىنىڭ، سەنىمدەرىنىڭ، ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارىنىڭ، سالت-داستۇرلەرىنىڭ، مىنەز-قۇلىق ادەتتەرى مەن داعدىلارىنىڭ جيىنتىعى بولىپ تابىلادى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، كەز كەلگەن ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ ىرگەتاسى – ونىڭ باسپا سوزگە، ۇلتتىق كىتاپ شىعارۋعا نەگىزدەلگەن ءتىلى. بىراق بىزدە ول جوق.

ءبىلىم الۋ –ورتاق ماقسات بولسا، ساپالى ءبىلىم-وزىق وركەنيەت. جۇرتتىڭ ءبارى  وقۋ ساپاسىنا ۇمتىلادى. ال، وقۋلىق ساپاسى- وقۋلىقتا. بىراق ، ەڭ وكىنىشتىسى، ساۋاتسىز ءارى ۇرى  ناشارباي جەمقور جۇيەسى-سونى بىرگە قۇراستىرعان ەڭ الداعى  ۇش اقپارات جانە مادەنيەت مينيسترلەر، قۋانىش سۇلتانوۆ، التىنبەك سارسەنباەۆ، مۇحتار قۇل-مۇحاممەدتەر قازاقتىڭ وقۋلىقتارىنىڭ  ساپاسىن ەش جاقسارتا المادى. كىتاپ نارىعىن بۇزىپ باسپا ءىسىن جۇيەگە جابىستىردى. مەمتاپسىرىسقا، سىبايلاس  جەمقورلىق  تەندەرگە. بۇل جول تەك ساپالى ۇگىت-ناسيحات  ماكۋلاتۋراسىن  شىعارۋعا بەيىمدەلگەن جوبا. تانىمال مۇعالىم اياتجان احمەتجانۇلى بىلاي دەيدى: «سوڭعى 15-20 جىل ءبىلىم سالاسىندا  ەڭ كوپ سىنالعان  ءبىر دۇنيە بولسا ، ول –وقۋلىق ساپاسى! كۇرەسۋدەن، تارتىسۋدان شارشامادىق، بىراق وقۋلىق  ساپاسى- جاڭارتىلعان  باعدارلاما تۇسىندا ءتىپتى بىلىعىپ كەتتى».

وتكەن جىلى ەكس-مينيستر اسحات ايماعامبەتوۆ 300-دەن استام ماماننىڭ باسىن قوسىپ، 1-11 سىنىپتاعى باعدارلامانىڭ  كەمشىلىگىن تۇزەپ، رەتتەۋ تۋرالى كوميسسيا قۇردى. ماقسات- باعدارلامانى جاڭارتىپ، وقۋلىقتىڭ  ساپاسىن ارتتىرۋ. وقۋلىق ساپاسى تۋرالى ايتقاندا-مينيسترلىك، اكادەميا، وقۋلىق ورتالىعى، باسپا، اۆتورلىق ۇجىم قاتەلىكتى ءبىر-بىرىنە سىلتەدى. سونىمەن «پويسك كراينەگو» -مەن ءبىتتى. ال وقۋلىق تۇزەلمەي-وقۋ تۇزەلمەيدى. ەندى قيسىق وقۋدان –قيسىق وقۋشى عانا شىعادى. بۇل باسپا ءىسىنىڭ  سالاسىنداعى نارىق- باسەكەلەستىڭ جوقتىعىنىڭ قاسى. باسەكەلەس ۇسىنىستى نارىقتا تۋدىرتۋ ءۇشىن ، 20 ملن حالىقتان سۇرانىس- تۇتىنۋدى تۋدىرتۋ كەرەك.  ول ءۇشىن ەۆروپا  ۇلتتىق  مەملەكەتتەرىنىڭ نورماسىنا بارۋ كەرەك، ءار 10-15 مىڭ ادامعا ءبىر كىتاپ دۇكەننەن كەلۋ كەرەك، ال بىزدە 160 اۋدان ورتالىقتارىمىزدا جانە 27 مونوقالالارىمىزدا  بىردە-ءبىر كىتاپ دۇكەن جوق. ەكىنشىدەن، ەۆروپاداعىداي ققس (ندس) سالىقتى كىتاپ سالاسىنان الدىرتۋ كەرەك. ال بىزدە قاعاز ساتاتىن فيرما 12%، باسپاحانا 12%، باسپاگەر 12%، كىتاپ دۇكەن 12% مەملەكەتكە بەرۋ كەرەك.  قازاقستاندا، اسىرەسە، مەملەكەتتىك تىلدەگى كىتاپ، گازەت-جۋرنالدارعا ققس سالىعىن جويمايىنشا، ءبىزدىڭ وقىرماندارىمىز ءالسىز، تۇراقسىز  بولادى، سايكەسىنشە، وسال  اۆتور، پۋبليتسيست جانە جۋرناليست. ۇشىنشىدەن، زاڭ تۇرىندە باسپاگەرلىك ءىستى كىتاپ ساۋدا ىسىنەن اجىراتىلۋ كەرەك، مونوپوليزاتسيانى  بولدىرتپاۋ ءۇشىن. نە دەگەن سۇمدىق، «اتامۇرا» مەن «الماتىكىتاپ» ءبىر-ءبىرىنىڭ ءونىمىن وزدەرىنىڭ فيرمالىق دۇكەندەرىنە قويدىرتپايدى. نەگە؟ ولار مەمتاپسىرىس، تەندەردە باسەكەلەس، ول جاقتا بوتەندەر جۇرمەيدى. جانە قازاقستاننىڭ كىتاپحانالارىن تولىقتىراتىن تەك وسى وليگارح- باسپاگەرلەر باسقالاردى جولاتپايدى.

ءتورتىنشى ماسەلە - كازپوچتا تاريفى. ءباسپاسوز ءۇشىن تاريفتى 3-4 ەسە تومەن ءتۇسىرۋ كەرەك. گەرمانياداعىداي، سوندا عانا قازاقتىڭ كىتابى قازاقستاننىڭ بارلىق تۇپكىرىنە دەيىن قولجەتىمدى بولادى. ەگەر اتا-بابامىزدىڭ زامانىندا حالىق اۋىز ادەبيەتى ارقىلى بايلانىس ورناتىپ، ۇرپاقتان-ۇرپاققا تارالسا، قازىر تەك دامىعان ۇلتتىق باسپا ىسىمەن عانا بارلىق كاسىپ-سالالارعا تامىرىن جايادى. سوندا عانا انا ءتىلىمىز وكىمەت تىلىنە اينالادى، ورىس ءتىلدى ازاماتتارىمىز ءوز اتا-باباسىنىڭ قالدىرعان  مۇراسىنا قىزىعۋشىلىق تانىتادى.

تۇسىنىك اپپاراتى كەز كەلگەن ءىستىڭ نەگىزى. «ەگەر كەز كەلگەن ءتىلدىڭ باسپا سالاسىنا قول جەتىمدىلىك بولماسا،سول تىلدە سويلەتىندەر  ينتەللەكتۋالدىق ومىردەن جانە قوعامداعى ەكونوميكالىق قىزمەتتەن تىس قالادى». (كويتيرو ماتسۋرا، ەكس-ديرەكتور يۋنەسكو).

قالۋ توقتابولاتوۆ،

ورال قالاسى

Abai.kz