الەمدە جۇكتىلىك مەرزىمىندە جانە بوسانۋ كەزىندە ءار مينۋت سايىن ءبىر ايەل قايتىس بولادى. ال جىلىنا جارتى ميلليونعا جۋىق انا كوز جۇمادى. بۇكىلالەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتى بويىنشا انالار ءولىمى جاعىنان الدىڭعى ورىندا افريكا تۇر. قازاقستان ءتىزىمنىڭ ورتا شەنىندە. تۇرمىس دەڭگەيى بىزبەن شامالاس مەملەكەتتەردىڭ ىشىندە انالار ءولىمى جاعىنان تومەن كورسەتكىش بولگاريا، گرۋزيا، كوستا-ريكا، ليتۆا، ماۆريكان، ماكەدونيا، مولدوۆا، سلوۆاكيا ەلدەرىندە تىركەلگەن. ال وركەنينەتتى دەلىنەتىن باتىس ەۋروپا، اقش، كانادا، جاپونيامەن سالىستىرعاندا بىزدە انالار ءولىمى 10 ەسە كوپ. سوڭعى جەتى جىلدا قازاقستاندا جۇكتىلىك پەن بوسانۋ كەزىندە ءتۇرلى جاعدايعا بايلانىستى مىڭداعان ايەل باقيلىق بولعان. ەل ۇكىمەتى وسى ءبىر كۇردەلى ماسەلەمەن كۇرەستە ناتيجەگە جەتە الماي ءجۇر.

دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ايقىنداۋى بويىنشا انالار ءولىمى ەكى توپقا بولىنەدى. ءبىرىنشىسى - تىكەلەي اكۋشەرلەردىڭ كىناسى، ياعني بۇل بوساندىرۋ كەزىندە كەتەتىن قاتەلىكتەر. ەكىنشىسى - اكۋشەرلەردىڭ جاناما كىناسىنەن بولاتىن قايعىلى جاعدايلار. بۇل بۇرىننان بار نەمەسە جۇكتىلىك كەزىندە پايدا بولعان اۋرۋلاردى ەسكەرمەۋدەن. قازاقستاندا ءبىرىنشى سەبەپ باسىم ءتۇسىپ وتىر. مەملەكەت دەموگرافيالىق ءوسىمدى جانداندىرۋدى ستراتەگيالىق ماقسات ەتەدى، ال سول حالىقتى كوبەيتەتىن انالار توپ-توبىمەن قىرىلىپ جاتىر! وسىلاي ماقساتىمىز بەن ءىسىمىز ۇيلەسپەي وتىر.

الەمدە جۇكتىلىك مەرزىمىندە جانە بوسانۋ كەزىندە ءار مينۋت سايىن ءبىر ايەل قايتىس بولادى. ال جىلىنا جارتى ميلليونعا جۋىق انا كوز جۇمادى. بۇكىلالەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتى بويىنشا انالار ءولىمى جاعىنان الدىڭعى ورىندا افريكا تۇر. قازاقستان ءتىزىمنىڭ ورتا شەنىندە. تۇرمىس دەڭگەيى بىزبەن شامالاس مەملەكەتتەردىڭ ىشىندە انالار ءولىمى جاعىنان تومەن كورسەتكىش بولگاريا، گرۋزيا، كوستا-ريكا، ليتۆا، ماۆريكان، ماكەدونيا، مولدوۆا، سلوۆاكيا ەلدەرىندە تىركەلگەن. ال وركەنينەتتى دەلىنەتىن باتىس ەۋروپا، اقش، كانادا، جاپونيامەن سالىستىرعاندا بىزدە انالار ءولىمى 10 ەسە كوپ. سوڭعى جەتى جىلدا قازاقستاندا جۇكتىلىك پەن بوسانۋ كەزىندە ءتۇرلى جاعدايعا بايلانىستى مىڭداعان ايەل باقيلىق بولعان. ەل ۇكىمەتى وسى ءبىر كۇردەلى ماسەلەمەن كۇرەستە ناتيجەگە جەتە الماي ءجۇر.

دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ايقىنداۋى بويىنشا انالار ءولىمى ەكى توپقا بولىنەدى. ءبىرىنشىسى - تىكەلەي اكۋشەرلەردىڭ كىناسى، ياعني بۇل بوساندىرۋ كەزىندە كەتەتىن قاتەلىكتەر. ەكىنشىسى - اكۋشەرلەردىڭ جاناما كىناسىنەن بولاتىن قايعىلى جاعدايلار. بۇل بۇرىننان بار نەمەسە جۇكتىلىك كەزىندە پايدا بولعان اۋرۋلاردى ەسكەرمەۋدەن. قازاقستاندا ءبىرىنشى سەبەپ باسىم ءتۇسىپ وتىر. مەملەكەت دەموگرافيالىق ءوسىمدى جانداندىرۋدى ستراتەگيالىق ماقسات ەتەدى، ال سول حالىقتى كوبەيتەتىن انالار توپ-توبىمەن قىرىلىپ جاتىر! وسىلاي ماقساتىمىز بەن ءىسىمىز ۇيلەسپەي وتىر.

2001-2006 جىلدار ارالىعىندا قايتىس بولعان انالاردىڭ باسىم بولىگى اكۋشەرلەردىڭ كىناسىنەن اجال قۇشقان. ال اۋىلداعى انالار قالاداعى قۇربىلارىنان ەكى ەسە كوپ ولگەن. ماسەلەن، 100 000 اناعا شاققاندا 2005 جىلى اۋىلدا 16,0 انا، ال قالادا 6,7 انا، 2006 جىلى اۋىلدا 21,0 انا، قالادا 11,2 انا قايتىس بولعان. سەبەبى اۋىلدا بىلىكتى اكۋشەر ماماندار تاپشى. جاعداي تىم كۇردەلى. بۇنى ءبىز ويدان شىعارىپ وتىرعان جوقپىز. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ جاقىندا جابىق جاعدايدا وتكەن جينالىسىندا ايتىلعان مالىمەتتەر قولىمىزعا ءتۇستى. وسى باياندامادا سونداي-اق ايەلدەردىڭ 1/6 بولىگى گەستوزدان، 1/7 بولىگى ابورتتان كوز جۇماتىنى ايتىلعان. جالپى العاندا قايتىس بولعان ايەلدەردىڭ 58,6 پايىزىنىڭ اجالى اكۋشەرلەردىڭ كىناسىنەن بولعان. قاراڭىزشى، وسى كورسەتكىشكە سايكەس كەزەڭدەگى ايەلدەردىڭ دەرتتەن قايتىس بولعاندارى 17 پايىز عانا.

اكۋشەرلىك قان كەتۋدەن قايتىس بولاتىن انالاردىڭ كوپ بولۋىنىڭ ءبىرىنشى سەبەبى بىلىكتى مامان تاپشىلىعى ەكەنىن ايتتىق. ساراپتاما كورسەتكەندەي جەدەل كومەك كورسەتەتىن ستاتسيونارلاردىڭ دايىندىعىنىڭ تومەندىگى، اكۋشەرلىك قان كەتۋ كەزىندە كورسەتىلەتىن مەديتسينالىق كومەكتىڭ دالەلدى الگوريتمدەرىنىڭ ساقتالماۋى، قاندى توقتاتۋ كەزىندە دۇرىس ارەكەت ەتپەۋ، اكۋشەرلەردىڭ بەلسەندىلىگىنىڭ تومەندىگى، انەستەزيولوگيالىق جانە جان ساقتاۋ شارالارىن قاتە جۇرگىزۋ ءولىمنىڭ باستى سەبەپتەرى ەكەن.

انالار ءولىمىن ازايتۋدىڭ جولدارى دا باياندامادا ايتىلعان. ول ءۇشىن اكۋشەرلىك قان كەتۋدىڭ الدىن الۋ جانە ەمدەۋ ىسىنە ءتيىمدى تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ، ابدەن توزىعى جەتىپ ەسكىرگەن ستاتسيونارلاردىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن جاڭارتۋ، ەمدەۋ مەكەمەلەرىن قان جانە قاندى الماستىراتىن زاتتارمەن تولىق قامتاماسىز ەتۋ، سونىڭ ىشىندە ايەلدەر بوساناتىن مەكەمەلەردىڭ بارلىعىن قان ۇيۋدىڭ VII فاكتورىنا قاجەتتى قورمەن تولىق قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. وكىنىشكە وراي، بۇگىنگى كۇنى ايەلدەر بوساناتىن مەكەمەلەر قاۋىپسىزدىك پرەپاراتتارىمەن جانە قان كومپونەنتەرىمەن جەتكىلىكتى دارەجەدە قامتاماسىز ەتىلگەن جوق.

جۇكتىلىككە قارسى دارىلەر قانشا جەردەن جارنامالانعانىمەن قازاقستاندا ابورت جاساۋ ازايماي وتىر. جىل سايىن ابورت جاساتقاندار سانى 130 مىڭنان اسىپ وتىر. توبە شاشىڭ تىك تۇرادى. قوعامنىڭ سونشاما ازىپ كەتكەنى مە؟ رۋحاني اشارشىلىق، رۋحاني داعدارىس، مىنە، وسىعان جەتكىزدى. بۇلار ءسىز بەن ءبىزدىڭ اينالامىزدا جۇرگەن اپا-قارىنداس، انالارىمىز! ءاربىر ءۇشىنشى جۇكتىلىكتىڭ جولىن ابورت كەسىپ وتىر. ماماندار كورسەتكىش مۇنان دا جوعارى بولۋى مۇمكىن دەيدى. ويتكەنى ەل ىشىندە قۇپيانى اشۋدان قايمىعىپ تۇسىك تاستاۋ ءۇشىن جەكە ادامداردىڭ كومەگىنە جۇگىنەتىندەر دە از ەمەس. باياندامادا مەملەكەتتىك مەكەمە اكۋشەرلەرىنىڭ دە «بارماق باستى، كوز قىستىمەن» ابورتتى جاسىرىپ تىركەمەي قوياتىندارى تۋرالى دا ايتىلعان. اكىمشىلىك جازا مۇنداي زاڭسىزدىققا تيىم سالا الماي وتىر. تاعى ءبىر ايتا كەتەر مالىمەت - شارانادان بەزىنەتىندەر سانى تاعى دا اۋىلدىق جەرلەردە كوپ بولىپ شىقتى. قالادان 3-4 ەسە كوپ. ابورت جاساتىنداردىڭ 5 پايىزى 15-18 جاس ارالىعىنداعى قىزدار ەكەن. بۇل ماسەلەلەرگە ءتۇرلى جىنىس اۋرۋلارىن، داۋاسىز دەرتتەردى قوسىڭىز. وكىنىشتىسى، قازاق ەلىنىڭ قىز-كەلىنشەكتەرى اراسىندا جۇرگىزىلگەن ساۋالناما بارىسىندا سۇرالعانداردىڭ 22% (15-18 جاس) جانە 23% (20-24 جاس) عانا ۆيچ-تەن ساقتانۋ جولدارىن بىلەتىنىن كورسەتكەن.

تۇتاستاي العاندا قازاقستاندا انالار ءولىمىن ازايتۋ باعىتىنداعى جۇمىستار ناقتى ناتيجە بەرەر ەمەس. ال جىلىنا جۇزدەگەن انانى انا جاقققا اتتاندىرۋعا اتسالىسىپ جۇرگەن اكۋشەرلەر ارامىزدا ءجۇر. ەڭ قورقىنىشتىسى وسى بولىپ وتىر. مەملەكەت اۋرۋحانا سالعانىمەن، ونى بىلىكتى مامانمەن قامتاماسىز ەتۋدە قاۋقارسىزدىق تانىتۋدا.

بەك داتۇلى - «اباي-ينفورم».