ازەربايجانداعى سايلاۋ

2023 جىلدىڭ  8 جەلتوقسانىندا ازەربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى 2024 ج. 7 اقپانىندا ازەربايجاندا كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىن وتكىزۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعان بولاتىن. وسك توراعاسى مازاحير پاناحوۆ سايلاۋدى اشىق جانە ءادىل وتكىزۋ شارالارى تولىق قامتىلاتىنىن مالىمدەدى. دەگەنمەن، سايلاۋ الدىندا ازەربايجاندا كوررۋپتسيانى اشەكەرەلەپ جۇرگەن جۋرناليستەردى ۇستاۋ باستالدى. ال، سايلاۋعا دەيىن «ساياسي تۇتقىن» دەپ سانالعان ۇستالعانداردىڭ سانى 264 ادامعا جەتكەنى – بۇل سايلاۋدىڭ دەموكراتيالىق ەكەندىگىنە كولەڭكە تۇسىرگەنىن دە اشىق ايتۋ كەرەك.

7‑اقپاندا سايلاۋ ءوتتى. وندا ەل پرەزيدەنتى ي.اليەۆ سايلاۋشىلاردان 92,1 پايىز داۋىس جيناپ، العاشقى تۋردان كەيىن‑اق ءوزىنىڭ پرەزيدەنتتىك ورىنتاعىن ساقتاپ قالدى. بۇل سايلاۋعا وزدەرىن پرەزيدەنتكە بالاما ۇمىتكەرلەر وسك قورىتىندى ەسەبىندە مىناداي رەتپەن جايعاستى: ەكىنشى ورىندا ‑ الەۋمەتتىك زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ توراعاسى، دەپۋتات زاحيد ورۋدج - 2,19%، ءۇشىنشى ورىندا ‑ «ۇلى جاڭارۋ»  پارتياسى توراعاسى، دەپۋتات فازىل مۇستافا -2%، ال، قالعان ورىنداردى «ۇلى ازەربايجان» پارتياسىنان ەلشاد مۋساەۆ, ءبىرتۇتاس حالىق مايدانى پارتياسىنىڭ توراعاسى گۋدرات گاسانگۋليەۆ, حالىق مايدانى پارتياسى وكىلى رازي نۋرۋللاەۆ جانە 0,48% داۋىس جيناعان فۋاد اليەۆ ەڭ سوڭعى ورىنعا جايعاستى. جەڭىسكە جەتكەن يلحام اليەۆتى قازاقستان، وزبەكستان، بەلورۋسسيا، ۆەنگريا، تۇركيا، يراك، سەربيا، ۆەنەسۋەلا پرەزيدەنتتەرى جەڭىسىمەن قۇتتىقتاپ ۇلگەردى.

جەڭىس ەيفورياسى: ازەربايجان حالقى اليەۆتى نە سەبەپتەن تاڭدادى؟

وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارى كسرو قيراعان سوڭ، ازەربايجان دا كسرو قۇرامىندا بولعان بارلىق باسقا رەسپۋبليكالار سياقتى وتە اۋىر داعدارىستى كەزەڭدى باستان كەشتى. ەكونوميكاسى السىرەپ، ءوزى تورتتاعانداپ قالعان مەملەكەتتە سوعىس ءورتى باستالىپ كەتتى. ازەربايجان بۇۇ بەكىتىلگەن ءوز تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن ورناتۋ قادامىنا ارمياندار شوعىرلانا ورنالاسقان تاۋلى قاراباق ايماعى قارسى بولىپ، وعان رەسەيدىڭ قولداۋىنا يە بولعان ارمەنيا كومەككە كەلدى. ءسويتىپ، ەكى ەل اراسىندا سوعىس باستالدى. ەكى جىلعا سوزىلعان بۇل سوعىستا ازەربايجان جەڭىلدى. تاۋلى قاراباحتا تۇرىپ جاتقان 750 مىڭداي ازەربايجاندىقتار باسقا وڭىرلەرگە قاشتى. بۇل سوعىس ازەربايجان حالقىنىڭ تاريحىنا «قارالى كەز» بولىپ جازىلدى. ءوز اتا مەكەنىنەن زورلىقپەن كوشكەن حالىق جەڭىستى كۇندى جىلدار بويى اڭساۋمەن بولدى...

ءسويتىپ، 2020 جىلى قىركۇيەك‑قاراشا ايلارىندا 44 كۇندىك «ەكىنشى قاراباق سوعىسى» باستالدى. بۇل سوعىسقا 2003 ج. پرەزيدەنت بولعان ي.اليەۆ تىڭعىلىقتى دايارلىقپەن كەلگەنىن كورسەتتى. بۇل جولى ازەربايجان تۇركيانىڭ ساياسي جانە اسكەري كومەگىنە سۇيەنە وتىرىپ، مويىندالماعان تاۋلى قاراباق رەسپۋبليكاسىن وزىنە قاراتتى. ءجۇز مىڭداعان ارمياندار ارمەنياعا قاشتى. بۇل جەڭىس بۇكىل ازەربايجان حالقىنا ۇلكەن شاتتىق سىيلادى. وسى جەڭىستەن كەيىن يلحام اليەۆتىڭ ءوز ەلىندە جانە تۇركىلىك الەمدە بەدەلى ارتتى. ءسويتىپ، وسى «جەڭىس ەيفورياسىن» سەزىنگەن ازەربايجان حالقىنا ءۇمىت ارتقان پرەزيدەنت يلحام اليەۆ كەزەكتى سايلاۋعا قاتىسۋعا شەشىم قابىلدادى...

مويىندالماعان قاراباق رەسپۋبليكاسىنىڭ توقتاتىلۋى

بىراق سايلاۋ ءۇشىن بۇل از ەدى. 2023 ج. 19 قىركۇيەگىندە ازەربايجان قاراباقتا «شاعىن انتيتەررورلىق شارالار» دەگەن سوعىس قيمىلىن باستادى. سەبەبى، الدىڭعى سوعىس رەسەيدىڭ بەلسەندى ارالاسۋىمەن تولىق اياقتالماي قالعان بولاتىن. وندا رەسەي «لاشىن ءدالىزىن» باقىلاۋدى ءوزىنىڭ «بەيبىتشىلىكتى قورعاۋ كۇشتەرىنە» جۇكتەدى. «لاشىن ءدالىزى» ازەربايجانعا وتكەن كاراباقتاعى ارمياندار مەن ارمەنيا اراسىن بايلانىستىرۋشى جول قىزمەتىن اتقاردى. بىراق، قاراباقتىڭ «قولدان كەتكەنىنە» ارمياندار كەلىسپەدى. ارمەنيادا پرەمەر مينيستر ن.پاشينيانعا قارسى تولقۋلار باستالدى. ناتيجەسىندە، لاشىن ءدالىزى ارقىلى ازەربايجاندىق قاراباققا ارمەنيادان «ەرىكتى قارۋلى جاساقتار» ءارتۇرلى جولدارمەن ەنە باستاعان بولاتىن. (بۇل جەردە رەسەي اسكەري كورپۋسىنداعى كوررۋپتسيانىڭ دا ىقپالى بولۋى مۇمكىن ەكەندىگىن جوققا شىعارمايمىز...).

ءسويتىپ، ءبىر كۇنگە سوزىلعان بۇل شايقاستا «مويىندالماعان قاراباق رەسپۋبليكاسىنىڭ» باسشىسى سامۆەل شاحرامانيان «2024 جىلدىڭ 1‑قاڭتارىنان باستاپ مويىندالماعان قاراباق رەسپۋبليكاسىنىڭ توقتاتىلۋى تۋرالى» جارلىققا قول قويدى. وڭىردەن ءجۇز مىڭداي ەتنيكالىق ارمياندار كەتىپ قالدى. ءسويتىپ، 8‑قازاندا ي.اليەۆ كاراباقتىڭ جاڭا استاناسى حانكەندىدە ازەربايجان مەملەكەتىنىڭ تۋىن تىكتى. سول كەزدەن باستاپ ازەربايجانداعى سايلاۋعا حانكەندى ايماعى تولىق قاتىسۋعا مۇمكىندىك الدى. مىنە، وسى سوڭعى ساياسي باتىل شەشىم ي.اليەۆتىڭ «سايلاۋالدى دايارلىعى» بولدى دەسەك ەش قاتەلەسپەيمىز. ناتيجەسى ‑ وزدەرىڭىز جوعارىدا كورگەندەي بولىپ شىقتى.

ءيا، بۇگىنگى ازەربايجاندا دا شيەلەنىستى ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك ماسەلەلەر بارشىلىق. مىسالى، بارلىق مۇنايلى مەملەكەتتەر سياقتى ازەربايجان دا «قازبا بايلىقتار قارعىسى» اتتى سىرقاتقا شالىنعان. ەل ەكونوميكاسى جان‑جاقتى ديۆەرسيفيكاتسيالاۋدى تالاپ ەتىپ تۇر. ەگەر مۇناي قورى تاۋسىلسا، ودان شىعار جولدىڭ ەكونوميكالىق تەتىكتەرى دۇرىس جۇمىس  ىستەمەيدى. بىراق، سوعان قاراماستان، بۇل سايلاۋدا ازەربايجاندىقتار كوپشىلىك داۋىسپەن «تريۋمفاتور پرەزيدەنتىن» قايتا سايلادى.

ەندىگى كەزەك يلحام اليەۆتىڭ وزىندە – حالقىن قارت كاسپيدىڭ قاي جاعالاۋىنا اپارادى – ونى ءوز ار‑وجدانى بىلەدى. ال، ي.اليەۆتىڭ ديپلوماتيالىق سايىپقىراندىعى، مەملەكەت باسقارۋ تاجىريبەسى، حالىقارالىق بەدەلى ناعىز بابىندا ەكەنى جالپاق جۇرتقا ءمالىم دۇنيە...

ءابدىراشيت باكىرۇلى

Abai.kz