مىنا تۇرعان كورشىمىز - رەسەيدىڭ 19 جىلعا سوتتالعان اسا تانىمال وپپوزيتسيونەرى، پۋتين مەن ونىڭ جەكەباس بيلىگىنىڭ ەڭ تەگەۋرىندى سىنشىسى الەكسەي ناۆالنىي تۇرمەدە وتىرىپ، ومىردەن ءوتتى.

ءسوز جوق، رەسەيدىڭ جاڭاشا تاريحىندا ناۆالنىيدىڭ الار ورنى ءبىر توبە. اۆتوريتارلىق جۇيەگە اتويلاپ قارسى شىققان ونىڭ جۇرەك جۇتقان باتىلدىعى مەن ەرلىگىن ەشكىم دە، ءتىپتى ونىڭ دۇشپاندارى دا، جوققا شىعارا المايدى. رەسەيدە ورنىققان ساياسي جۇيە مەن جەمقورلىقتى اشكەرەلەۋدەگى نوۋ-حاۋلارى مەن كرەاتيۆتى يدەيالارى دا جاڭاشىلدىعى مەن تيىمدىلىگىمەن ەرەكشەلەندى.

ۋلانعاننان كەيىن شەتەلدە قالۋ مۇمكىندىگى بولسا دا، ەلگە قايتىپ كەلۋى دە – كوزسىز باتىرلىققا تاتيدى.

بىراق ءبارى تاۋەكەلگە بەل بۋعان ونىڭ كۇتكەنىندەي بولمادى. ونى تۇرمەگە توعىتتى. ارتى ولىمگە اكەپ سوقتى.

مەنىڭشە، ءدال وسىلاي بولاتىنىن ول ىشتەي سەزدى.

بالكىم، «ءىرىپ-شىرىگەن پۋتيندىك رەجيم كوپ ۇزاماي قۇلايدى دا، مەن نەلسون ماندەلا سەكىلدى تۇرمەدەن بوساپ، بيلىككە كەلەمىن» دەگەن ويى دا بولعان شىعار.

ناۆالنىيدىڭ ويىندا نە بولعانىن ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى.

كەزىندە ونىڭ ورتالىق ازيا ەلدەرى، سونىڭ ىشىندە قازاقتار مەن وزبەكتەرگە قاتىستى كسەنوفوبيالىق استارى بار ءاجۋا-مىسقىلدارى، گرۋزيندەردى ورىنسىز كەكەتۋى، ءسوزسىز، وعان ابىروي بەرە قويعان جوق. باس بيلىككە ۇمتىلعان كەز كەلگەن ساياساتكەر باسقا ۇلتتاردىڭ نامىسىنا تيەتىن ونداي جونسىزدىكتەرگە جول بەرمەۋى كەرەك ەدى. ءجا، قۇداي كەشىرسىن ەندى ونى.

ناۆالنىيدىڭ تۇبىنە جەتكەن پۋتين مەن ونىڭ اينالاسى تاريح الدىندا جاۋاپ بەرەرى ءسوزسىز.

مەن بولسام، ناۆالنىي فەنومەنىنىڭ ءبىز ءۇشىن قانداي ساباقتارى بار ەكەنى تۋرالى ايتقىم كەلەدى.

مەنىڭشە، ونىڭ ءتورت تاعلىمى بار.

بىرىنشىدەن، بىزدە دە جۇيەلى جەمقورلىق بار ەكەنىن امبەگە ايان. سول جۇيەلى جەمقورلىقپەن ءبىز جۇيەلى تۇردە كۇرەسىپ ءجۇرمىز بە؟ جۇيەلى قۇبىلىستى ءبىز سونىڭ ىشىندە، بيلىك سىنشىلارى، جۇيەلى تۇردە اشكەرەلەپ ءجۇرمىز بە؟

جوق!

ناۆالنىي دەگەن جەكە تۇلعا عانا ەمەس، ول تۇتاس ءبىر كوماندا. ونىڭ جۇمىسىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءتيىستى قارجى كەرەك بولدى. رەسەيدىڭ بارلىق دەرلىك ايماعىندا ونىڭ «جەمقورلىققا قارسى قورىنىڭ» بولىمشەلەرى بولدى. قانشاما زەرتتەۋلەر جاسالدى، فيلمدەر ءتۇسىرىلدى، قانشا جەمقوردىڭ ارتى اشىلدى؟!

العاشىندا قورعا اقشانى كومپانيالار مەن جەكە تۇلعالار بەردى (شىنىمدى ايتسام، قوردىڭ قازىرگى قارجىلىق جاعدايىن بىلمەيمىن). سودان قور اياققا تۇرىپ كەتتى.

ەڭ باستىسى – ەشكىمنىڭ (پرەزيدەنت، پرەمەر دەمەدى) بەت-جۇزىنە قاراماي، جەمقورلىقتىڭ شىنايى بولمىسىن اشىپ بەردى.

بىزدە نەگە سونداي جوبالار مەن ءتيىستى دەمەۋشىلەر جوق؟

ەكىنشى تاعلىمنىڭ ءوزىن وپپوزيتسيا سانايتىن كۇشتەر مەن تۇلعالاردىڭ سىن ساتتەردە بىرىگىپ، ءبىر-بىرىنە قول ۇشىن بەرۋ ماسەلەسىنە قاتىسى بار. رەسەيدە ناۆالنىيدان دا باسقا وپپوزيتسيونەرلەر بار. ونى ۋلاپ، سوتتاپ، تۇرمەگە جاۋىپ جاتقاندا ولاردىڭ دەنى ءۇنسىز قالدى.

بىزدە دە سولاي. جانە بۇل تەرىس ءداستۇرى سوناۋ 90-جىلداردىڭ ورتاسىنان باستاۋ الادى. ياعني، وپپوزيتسيادا جۇرگەن ءار پارتيا جەتەكشىسى نە جەكە ساياساتكەر تەك ءوزىن عانا مىقتى سانايدى دا، باسقا ارىپتەستەرىن مىسە تۇتپايدى. دارۆينگە سالساق، ولار تۇرارالىق ەمەس، تۇرىشىلىك تالاس-تارتىسپەن اينالىسىپ كەتتى. قۋدالانىپ نە سوتتالىپ جاتسا، تەك ءوز پارتيالاستارىن قورعادى دا، باسقا ارىپتەستەرىنە قاراسپادى. ونداي بولىنۋشىلىك ءوزارا ارازدىق تۋعىزدى، ءارى بيلىككە دە ءتيىمدى بولدى.

ءۇشىنشى تاعلىم مىنادا: جاڭا قازاقستاننىڭ ءبىر كەمشىلىگى سول – بىزدە دە ساياسي تۇتقىندار بار. ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن، سونىڭ ىشىندە بيلىككە قارسى شىعىپ، سىن ايتقانى ءۇشىن سوتتالعان ازاماتتار بار.

ەگەر دە سولاردىڭ ءبىرى قاپاستا وتىرىپ، (بەتى اۋلاق!) ايىقپاس دەرتكە دۋشار بولسا، نەمەسە ناۆالنىي سەكىلدى قايتىس بوپ جاتسا، ول ءۇشىن كىم جاۋاپ بەرمەك؟! ۇزاق جىل تۇرمەدە وتىرىپ، بوستاندىققا شىققان بويى ومىردەن وزعان ارون اتابەكتىڭ تراگەدياسىنىڭ ءوزى نە تۇرادى؟! ونىڭ دا تۇبىنە جەتكەن سونىڭ سالدارى ەمەس پە؟! قازىر تۇرمەدە وتىرعان مارات جىلانباەۆ، ايگەرىم تىلەۋجان جانە باسقالاردىڭ ءحالى ناشارلاسا، نە بولماق؟ جامان ايتپاي، جاقسى جوق، الدا-جالدا ءبىر نارسە بوپ قالسا، كىم جاۋاپ بەرمەك؟

ءتورتىنشى تاعلىمنىڭ حالىقارالىق سيپاتى بار.

ناۆالنىيدىڭ ولىمىنەن كەيىن باتىستىڭ دامىعان ەلدەرىنىڭ باسشىلارى، ەۋرووداق سەكىلدى حالىقارالىق ۇيىم جەتەكشىلەرى ۋلاپ-شۋلاپ جاتىر. ول ءتىرى كەزدە ولار قايدا بولدى؟! نەگە ونى بوساتۋدى تاباندى تۇردە تالاپ ەتپەدى؟ سول ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسامادى؟

سوڭعى كەزدىڭ ءبىر بەلگىسى سول; بۇگىندە حالىقارالىق بايلانىستاردا بۇرىنعىداي «دەموكراتيا»، «ادام قۇقى»، «ءسوز بوستاندىعى»، «ساياسي قۋدالاۋعا جول بەرمەۋ» سەكىلدى دەگەن تالاپتار ايتىلمايتىن بولدى، ءبارىن گەوساياسات، ەكونوميكالىق مۇددە مەن پايدا شەشىپ كەتكەن سىقىلدى.

ولاي بولسا، ناقتى ەلدە دەموكراتيا ورناتۋدا ءوزىن دەموكراتيا جارشىسى دەپ جاريالايتىن حالىقارالىق ۇيىمدار مەن دەرجاۆالارعا اسا سەنىم جوق.

ءوز ەلىندە ادىدەتتى قوعام ورناتۋ ءىسى – ءار حالىقتىڭ، ءار ازاماتتىڭ ءوز ءىسى.

سونى تۇسىنەيىك.

سونى تۇسىنۋگە سەبەپ بولعان ناۆالنىيعا ءبىر راحمەت!

ءامىرجان قوسان

Abai.kz