جاڭابەك شاعاتاي. اتامان قيسىنسىز وداقتى نەگە اڭسايدى؟..
"كازاچي كۋرەر" گازەتiنiڭ قۇيتىرقىلارى
تامىز ايىنىڭ ورتا شەنiندە بەلگiسiز بiرەۋلەر رەداكتسيامىزدىڭ كەڭسەسiنە بiر بۋما گازەت اكەپ تاستاپتى. ءسiرا، جايشىلىقتا قازاق باق-تارىمەن iستەس، مامiلەلەس بولۋدى ونشا قوش كورە قويمايتىن قازاقستان ورىس، كازاك جانە سلاۆيان ۇيىمدارىنىڭ وكiلدەرi بولار. ياعني، ولاردىڭ دا بiر كوزدەگەنi, ساۋساعىن iشكە بۇككەن الدەقانداي ساياساتى بولعانى شىعار. قالاي جورامالداساق تا مۇنداي ارەكەتتەردiڭ بەكەردەن-بەكەر جاسالمايتىنى بەسەنەدەن بەلگiلi. ءتۇرلi-ءتۇستi بوياۋمەن ساپالى قاعازعا باسىلعان "كازاچي كۋرەر" گازەتiنiڭ كەزەكتi - №7-سانى ەكەن. 16 بەتتiك بۇل باسىلىمنىڭ مەنشiك يەسi قازاقستان ورىس، كازاك جانە سلاۆيان ۇيىمدارىنىڭ ۇيلەستiرۋ كەڭەسi كورiنەدi.
"كازاچي كۋرەر" گازەتiنiڭ قۇيتىرقىلارى
تامىز ايىنىڭ ورتا شەنiندە بەلگiسiز بiرەۋلەر رەداكتسيامىزدىڭ كەڭسەسiنە بiر بۋما گازەت اكەپ تاستاپتى. ءسiرا، جايشىلىقتا قازاق باق-تارىمەن iستەس، مامiلەلەس بولۋدى ونشا قوش كورە قويمايتىن قازاقستان ورىس، كازاك جانە سلاۆيان ۇيىمدارىنىڭ وكiلدەرi بولار. ياعني، ولاردىڭ دا بiر كوزدەگەنi, ساۋساعىن iشكە بۇككەن الدەقانداي ساياساتى بولعانى شىعار. قالاي جورامالداساق تا مۇنداي ارەكەتتەردiڭ بەكەردەن-بەكەر جاسالمايتىنى بەسەنەدەن بەلگiلi. ءتۇرلi-ءتۇستi بوياۋمەن ساپالى قاعازعا باسىلعان "كازاچي كۋرەر" گازەتiنiڭ كەزەكتi - №7-سانى ەكەن. 16 بەتتiك بۇل باسىلىمنىڭ مەنشiك يەسi قازاقستان ورىس، كازاك جانە سلاۆيان ۇيىمدارىنىڭ ۇيلەستiرۋ كەڭەسi كورiنەدi.
تۇتاس نومiرiندە قازاقستاننىڭ ەگەمەندi, تاۋەلسiز مەملەكەت ەكەنiن مويىنداۋدان مەيلiنشە بۇلتالاقتاي جالتارعان "كازاچي كۋرەر" العاشقى بەتiنەن-اق بەلورۋسسيانىڭ نەمiس-فاشيست اسكەرلەرiنەن ازات بولۋىنىڭ 65 جىلدىعىنا وراي وسى ەلدiڭ پرەزيدەنتi ا.گ.لۋكاشەنكونى: "پوستكەڭەستiك كەڭiستiكتەگi حالىقتاردىڭ باتكو دەگەن قۇرمەتتi اتاعىنا يە بولعان بiرiنشi ساياسي ليدەر", "تەڭدەسi جوق تۇلعا", - دەپ اسپانداتا ماقتاپ كەلiپ، قازاقستان كازاكتارى قوعامدىق ۇيىمدارى وداعىنىڭ اتىنان التىن قاناتتى كۇمiس كرەسپەن ماراپاتتاعانى جازىلعان. ونىڭ دا ەش سوكەتتiگi جوق، دەموكراتيالىق قوعامدا كەيبiرەۋلەر مۇنداي القا اتاۋلىنى ۇناتپاسا، بازبiر قوعامدىق ۇيىمدار وسىنداي جىلتىراق بەلگiلەردi وڭدى-سولدى ۇلەستiرۋگە تىم اۋەس. گاپ لۋكاشەنكوعا جازىلعان قۇتتىقتاۋدىڭ سوڭىنداعى: "نارودى بىۆشەگو سسسر گوردياتسيا ۆامي!" دەگەن ەرەكشە تۇجىرىمدا بولىپ تۇر. بۇل ارەكەت بiرiنشi دۇنيەجۇزiلiك سوعىستان كەيiن كۇيرەگەن اۆسترو-ۆەنگريا يمپەرياسى حالىقتارىنىڭ اتىنان 1940-جىلى الدەكiمگە القا تاققان سەكiلدi قيسىنسىزدىق، اسقان ورەسكەلدiك. پوستكەڭەستiك ەلدەردiڭ ەگەمەندiك، تاۋەلسiزدiك العاندارىنا الدى 20 جىل، كەمi 18 جىل بولدى. تۋراسىن ايتساق، بايعۇس تاريح وسىعان دەيiن وسىنداي ورەسiزدiكتi, سوراقىلىقتى باستان كەشiپ كورمەگەن بولار. "بۇرىنعى كسرو حالىقتارى" دەگەندەر كiمدەر؟! بالتىق تەڭiزi جاعالاۋىنداعى حالىقتار ما؟ بiراق، كسرو-نى، اسiرەسە ورىستاردى بوستاندىعىمىزعا قارا بالتا سiلتەگەن باسقىنشىلار دەپ ەسەپتەيتiن ولار كەڭەس وداعىنىڭ قۇرامىندا بولعان كەزدi قاسiرەت، قارا تاڭبا جىلدارى دەپ سانايدى. تiپتi, ونداعىلار ا.گ.لۋكاشەنكونى الدەكiمدەر "باتكو" دەيتiنiنەن دە بەيحابار بولۋى ىقتيمال. الدە ورتالىق ازيا حالىقتارى ما؟ قازiر ولاردىڭ دا ءاربiرiنiڭ ءوز ۇلتتىق مەملەكەتi, ماقتان تۇتاتىن قازاق، وزبەك، قىرعىز، ت.ب. اسقاق ءارi قاسيەتتi اتاۋلارى بار. ونىڭ ۇستiنە مۇنداعى مۇسىلمان ەلدەرi الەكساندر گريگورەۆيچتi كۇمiس كرەسپەن ماراپاتتاي قويۋىنىڭ دا قيسىنى كەلمەيدi. كاۆكاز با؟.. ولاردىڭ كوبi بۇرىنعى كسرو-نى ەستەن شىعارعالى قاش-شان... سوعىس جىلدارىندا قازاقستان مەن سiبiرگە جەر اۋدارىلعاندار مەن ولاردىڭ ۇرپاقتارىنىڭ كوبi قىزىل يمپەريانى قارعىسپەن ەسكە الۋى زاڭدى دا. زۇلمات اشتىقتى، ونىڭ ميلليونداعان جازىقسىز قۇرباندارىن ەسكە الۋدان قاشقاقتايتىن قازاقتارداي ەمەس، كەكشiل تاۋ حالىقتارى وتكەن قاسiرەتتi تاريحىن وڭاي ۇمىتپايتىنى بەلگiلi. ەندەشە "بۇرىنعى كسرو حالىقتارى" دەگەن اتاۋدىڭ تاساسىندا ات توبەلiندەي كازاكتاردىڭ بەلگiسiز توبى عانا تۇرعانى عوي. بiراق... "كازاچي كۋرەر" تiلگە تيەك ەتكەن كسرو كەزiندە كازاك دەگەن جەكە حالىق، ۇلت، تiپتi, قاۋىمداستىق بولىپتى دەگەندi دە ەشكiم ەستiگەن جوق ەدi.
جالپى، قازاقستانداعى وسىنداي دياسپورالاردىڭ قوعامدىق ۇيىمدارىنىڭ كەيبiر ءسوز جۇزiندە عانا تاۋەلسiزدiگiمiزدi مويىنداپ، ناقتى iسكە كەلگەندە كەرەعار ارەكەت جاساۋعا ۇمتىلاتىنى جيi اڭعارىلاتىن سوراقىلىق. "قاسقىردى قانشا اسىراساڭ دا، ورمانعا قاراپ ۇليدى", - دەگەن ۇلاعات وسىندايدان ايتىلسا كەرەك. ماسەلەن، قازاقستان ورىس قاۋىمداستىعىنىڭ باسشىسى يۋ.ز.بۋناكوۆتىڭ قىرعىزستانداعى پرەزيدەنت سايلاۋىنا بايلانىستى ەقىۇ-نىڭ باس حاتشىسى مارك پەررين دە بريشامبو مىرزانىڭ اتىنا قۇيتىرقىلىققا تولى ارىز جازىپ: "نا دنياح ۆ كيرگيزي سوستوياليس ۆىبورى پرەزيدەنتا رەسپۋبليكي، رەزۋلتاتى كوتورىح ۆنوۆ ۆىزۆالي ۆولنۋ پروتەستا وبششەستۆەننوستي. مى موجەم دات وبەكتيۆنۋيۋ وتسەنكۋ ەتومۋ سوبىتيۋ..." - دەپ كۇشەنشەكتەنۋi مۇلدەم كۇتپەگەن جايت. تاۋەلسiز قىرعىز حالقى ەلباسىن وزدەرi تاڭدادى، كوپ بولىپ سايلادى. بۇل - ولاردىڭ قۇداي بەرگەن زاڭدى قۇقىقتارى! وعان بوتەن ەلدiڭ (كورشiلەس مەملەكەت بولعانمەن) ازاماتى يۋ.بۋناكوۆ، قازاقستانداعى ورىس، كازاك، سلاۆيان ۇيىمدارى قانداي وبەكتيۆتi باعا بەرۋi مۇمكiن؟ الدە، ازاتتىق سۇيگiش قىرعىز باۋىرلار بۇلاردىڭ "اقىلدارىنا" اسا مۇقتاج با؟ بالكiم، بiزدەگiدەي ەمەس، قۇرمانبەك باكيەۆ مىرزا وزگە ۇلتتىڭ "ەركەلەرiن" مۇلدەم كوزگە iلمەگەندiكتەن شiركiندەردiڭ iشتەرiنە قان قاتتى ما؟ بەيباستاق يۋ.بۋناكوۆ مىرزا حالىقارالىق بەدەلدi ۇيىم باسشىسىنىڭ اتىنا جازىلعان قىسقا عانا رەسمي ارىزىندا تۇتاس ەلدi ايىپتاۋمەن قاتار، "كيرگيزيا" دەگەندi 4 رەت، "كيرگيزسكوي رەسپۋبليكي" دەگەن اتاۋدى 1 رەت قولدانعان. بۇل - ونىڭ اسا ساۋاتسىزدىعى نەمەسە قاساقانا ارانداتۋى. ويتكەنi, الاتاۋ بيiگiندەگi باۋىرلاس مەملەكەتتiڭ رەسمي اتاۋى - قىرعىزستان رەسپۋبليكاسى، ورىسشا دا رەسپۋبليكا كىرگىزستان. جاڭىلىسپاساق، 90-جىلداردىڭ سوڭىندا تاۋەلسiزدiگiن جاريالاعان قىرعىز جۇرتى ءوز وتاندارىن بۇدان بىلاي "كيرگيزيا" دەپ اتاماۋدى مiندەتتەگەن بولاتىن. ءومiر توسىن جايتتارعا تولى عوي، بiز اتامەكەنiمiزدi قازاقيا دەپ ءالi كۇنگە اتاي الماي ءجۇرمiز-اۋ. بiر سوزبەن ايتساق، ەگەمەندi, تاۋەلسiز مەملەكەتتiڭ اتىن رەسمي قۇجاتتا دۇرىس جازباۋ، بiرتۇتاس حالىقتىڭ نامىسىن تاپتاۋ ءجاي عانا مادەنيەتسiزدiك، ورەسiزدiك ەمەس، ناعىز وجار وركوكiرەكتiك. ۇلى يمپەرياشىل شوۆينيستەردiڭ وزگەلەردi كوزگە iلمەۋiنەن تۋىنداعان توڭمويىندىق.
"كازاچي كۋرەردi" بiزدiڭ رەداكتسيامىزعا بايقاتپاي تاستاپ كەتكەن بەيتانىستاردىڭ باستى ماقساتى وسى گازەتتiڭ تۇتاس بەس بەتiن الىپ جاتقان ورىس، كازاك جانە سلاۆيان ۇيىمدارى ۇيلەستiرۋ كەڭەسiنiڭ توراعاسى يۋ.ف.زاحاروۆتىڭ كولەمدi سۇحباتىمەن جۇرتشىلىقتى كەڭiنەن تانىستىرۋ بولعان سەكiلدi. گازەت بەتiن اياماي بەرگەن سوڭ، يۋري فيليپپوۆيچ تە وزگەلەردiڭ "بەتiن" اياماي، بەلورۋسسيادان باسقانىڭ ءبارiن اۋىر سىن سوققىسىنا العان كورiنەدi. اسiرەسە، ەلiمiزدە قازiر قالىپتاسقان ەكونوميكالىق احۋال، بانكتەر مەن قارجى سالاسىنداعى بىلىقتار، بيۋروكراتيالىق اپپاراتتىڭ شەكتەن تىس ۇلعايۋى مەن ورىنسىز قاعازباستىلىقتى نازاردان تىس قالدىرماي، "كازاتومپرومدى" (ناق وسىلاي جازىلعان - ج.ش.) تۇيرەپ وتەدi ءارi سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ دا اياماي سىباعاسىن بەرگەن. ءادiلiن ايتايىق، سىن پiكiرلەرiنiڭ كوپشiلiگi وتە ورىندى جانە بۇل ماسەلەلەر قازاقتiلدi باق-تاردا ۇنەمi كۇن تارتiبiنەن تۇسپەي تۇرعان كەمشiلiكتەر. سويتە تۇرا يۋ.ف.زاحاروۆ مىرزا مۇلدەم قيسىنسىز قورىتىندى جاساۋعا شەبەر. ماسەلەن، كادرلەر ماسەلەسiن تiلگە تيەك ەتە وتىرىپ: "سوندىقتان يمپەريالىق بiلiم العان، بiر كەزدەرi رەسپۋبليكانىڭ حالىق شارۋاشىلىعى كەشەنiن قۇرعان جانە ءوندiرiس جايىن بiلەتiندەردi باسشى ورىنداردا كوبiرەك ۇستاۋ كەرەك", - دەپ كوشەلi ءسوز ايتقانسيدى. مۇنى قولداۋشىلار تابىلۋى دا مۇمكiن.
بiراق، قالاساق تا، قالاماساق تا قازiرگi ءومiر شىندىعىن مويىنداۋعا تيiسپiز. يۋ.زاحاروۆ ءسوز ەتiپ وتىرعان الگi ماقتاۋلى مامانداردىڭ كوبiسi, تiپتi, كسرو كۇيرەگەندە ەڭ جاس دەلiنگەن كادرلەردiڭ كوپشiلiگi قازiر زەينەتكەرلiك جاسىنان استى. ويتكەنi, كسرو-نىڭ "حالىق شارۋاشىلىعى" قايتا قۇرۋ كەزiندە، 1987-88 جىلدارى-اق بiرجولا كۇيرەپ، ءوندiرiس ورىندارى جاپپاي جابىلا باستاعان. رەسپۋبليكالار بارتەرلiك ايىرباسقا اۋىسقان. تەرەڭ داعدارىس، قۇلدىراۋ كەزەڭiندە سول كادرلەرiڭiزدiڭ كوبi تال قارماۋعا دا جاراماعانىن جۇرت ءالi ۇمىتا قويعان جوق. ارادا وتكەن 20 جىلدان استام ۋاقىتتا ءوندiرiس ورىندارى تۇبەگەيلi وزگەردi, جاڭا تەحنولوگيالار قولدانىسقا ەندi. ال جاڭا ءوندiرiس سالاسىن ەسكi كادرلەرمەن باسقارعانشا، بiلiكتi, جاس ماماندار مەن كادرلەردi نەگە كوپتەپ تاربيەلەمەسكە؟ ونىڭ ۇستiنە بۇل ازاماتتىڭ iشiن كۇيدiرiپ وتىرعان باستى جايت كادرلەر ماسەلەسi نەمەسە جالپى بيۋروكراتيانىڭ كوپتiگi ەمەس، باسقارۋ ورىندارىنداعى قازاق ماماندارى مەن جاستارىنىڭ كوبەيۋi. "دا، ەتو دەيستۆيتەلنو بولەزنەننىي ۆوپروس دليا ناتسيونالنوگو ساموسوزنانيا ۆسەگو رۋسسكويازىچنوگو سووبششەستۆا، كوگدا پرەدستاۆيتەلي تيتۋلنوي ناتسي، داجە ۆ سەۆەرنىح وبلاستياح زانيمايۋت ۆسە گوسۋدارستۆەننىە دولجنوستي", - دەپ كۇڭiرەنەدi. وسى تۇستا اسا وكiنiشتi بiر جايتتى ەسكەرۋگە تيiسپiز. ەگەر قازاق اقپارات قۇرالدارى "ورىستار نەمەسە وزگە بiر ۇلتتىڭ وكiلدەرi مىناداي سالادا بارلىق لاۋازىمدى ورىندى جايلاپ العان" دەپ مالiمدەگەن جاعدايدا، سول ساتتە-اق وعان "ۇلتارازدىعىن قوزدىرۋشى", "ەكسترەميستiك پيعىلداعى پالەكەت" دەگەن اۋىر ايىپ تاعىلارى ءسوزسiز. ال ارانداتۋشى سۇراقتى قويىپ وتىرعان گازەت تiلشiسi دە، يۋ.زاحاروۆ تا بەتتەرi شiمiرiكپەستەن قازاق ازاماتتارى قازاقستاننىڭ سولتۇستiك وبلىستارىن باسقارماۋعا تيiس دەگەن ويدى تۇسپالداپ وتىر.
تiپتi, ول پرەزيدەنت اكiمشiلiگiنەن باستاپ بارشا مينيسترلiكتەردەگi سانسىز شەنەۋنiكتەردiڭ تىم كوبەيiپ كەتكەنiن ورىندى سىناي كەلiپ: "ال وسى قامپيعان "قارىنداردى" مايدا جانە ورتا كاسiپكەرلiكپەن اينالىسۋعا اتتاندىرۋ كەرەك", - دەيدi. Iلە-شالا رەسەي جانە بەلورۋس رەسپۋبليكاسىمەن تىعىز وداق قۇرۋدى ۇسىنۋىنىڭ ءوزi مۇلدەم تۇسiنiكسiز. زاحاروۆتىڭ ءوزi ايتقانداي، قازاقستاننىڭ "قامپيعان قارىندارىنان" قۇتىلا الماي وتىرىپ، وعان قوسا جاڭا وداقتىڭ - رەسەي مەن بەلورۋسسيانىڭ قوسىمشا "قارىندارىن" موينىمىزعا جۇك ەتiپ ارتۋدىڭ قانداي قاجەتتiگi بار؟ بۇل تويىمسىز "قارىنداردى" يۋري فيليپپوۆيچ پەن كازاكتار اسىراي ما؟ دەگەنمەن، يۋ.زاحاروۆ مىرزا رەسەيدەگi قازiرگi ەكونوميكالىق ساياسي، الەۋمەتتiك جاعدايدىڭ وتە اۋىر جانە مۇشكiل ەكەنiن بiزدەن جاقسى بiلەدi. "مiنە، مۇنداي ساياساتتان بۇگiندە بiزدiڭ حالقىمىز قانداي جەمiس كورiپ وتىر: اتا-انالارى تiرi بولعانمەن 700 مىڭ بالا تۇل جەتiم، جىلىنا باسىم بولiگi ورىس ادامدارىنان تۇراتىن 1,5 ميلليون ادام كوز جۇمۋدا جانە رەسەي تۇرمەلەرi مەن قاپاستارىندا ميلليون ادام قاماۋدا. وسىلاردىڭ 95 پايىزى ەتنيكالىق ورىستار مەن كازاكتار. مۇنداي سۇمدىق جاعداي بiزدiڭ تاريحىمىزدا ەشقاشان بولماعان", - دەيدi اتامان.
قازiرگi رەسەيدەگi جاعدايدى بۇدان ارمەن قاراتۇنەك ەتiپ سۋرەتتەپ، بۇگiنگi رەفورمالار تولىق اياقتالعاندا الەم كارتاسىندا رەسەي مەملەكەتi بولماۋى مۇمكiن ەكەنiن دە ەسكەرتۋدi ەستەن شىعارمايدى. رەسەي بيۋروكراتياسىن "ەكiجۇزدi, الاياق" دەپ ايىپتاپ وتىرا تۇرىپ، وسىنداي ەلمەن وداق بولۋىمىز كەرەك ەكەنiن قايتا-قايتا ۇسىنادى. ياكي، رەسەيدi مەشەۋلiك قۇردىمنان قۇتقارۋعا قازاقستان جەگiلۋگە تيiس. شىندىقتى ايتالىق، ءوز حالقىن وسىنشالىق تۇرالاتقان، باسىنا قاراتۇنەك زامان ورناتىپ، باقىتسىزدىققا ۇشىراتقان مەملەكەتپەن قانداي وداق قۇرۋعا، ونىڭ باسشىلارىمەن قانداي دامۋ، وركەنيەت تۋرالى ءسوز ەتۋگە بولادى؟ نە ءۇشiن؟ قازاقستاندا ءداپ وسىنداي قاراتۇنەكتiڭ ۇيىعىنا بiرجولا باتۋى ءۇشiن بە؟
تۋراسىن ايتالىق، رەسەيدi قيىن جاعدايدان تەك قانا رەسەيلiكتەردiڭ وزدەرi ەرەن ەڭبەكتەرi, ۇمتىلىستارىمەن قۇتقارا الادى. وعان رەسەي سىرتقى Iستەر مينيسترلiگiنەن اقشا الىپ وتىرعان، قول جايىپ سۇراپ جۇرگەن (يۋ.زاحاروۆتىڭ سترانوۆوي كەڭەس تۋرالى اڭگiمەسiنەن ماسەلەنiڭ ءداپ وسىلاي ەكەنiن ايقىن بiلۋگە بولادى - ج.ش.) قازاقستانداعى تiلەنشi ورىس، كازاك جانە سلاۆيان قاۋىمداستىعىنىڭ قانداي قاتىسى بولۋى مۇمكiن. ەگەر بۇل ازاماتتاردىڭ تاريحي وتاندارىنا شىنىمەن-اق جانى اشىسا، تاعدىرىنا الاڭداسا، الدەقاشان رەسەيگە كوشiپ بارىپ، كۇڭiرەنiستەگi اتاجۇرتىنا ءوز ەڭبەكتەرiمەن كومەكتەسەر ەدi عوي. ولاردى رەسەيگە جاپپاي شاقىرىپ، ارنايى مەملەكەتتiك باعدارلاما قابىلدانعانىنا دا ەكi-ءۇش جىلدىڭ ءجۇزi بولدى. ال وزگە ەلدە شاعىن دياسپورا، جاڭا تاۋەلسiز مەملەكەتتiك ازاماتى بولا تۇرىپ، ءوز تاعدىرىن، تاريحىن قالىپتاستىرىپ جاتقان بۇگiنگi رەسەي تۋرالى: "مۇنداي سۇمدىق جاعداي بiزدiڭ تاريحىمىزدا ەشقاشان بولماعان", - دەپ كۇيزەلۋ، بايبالام سالۋدىڭ ەتيكالىق ابەستiگiن بىلاي قويعاندا، ادامدىق تۇرعىدان ناعىز جانى اشىماستىق.
يۋ.زاحاروۆ تاياۋدا ءوزi بولىپ قايتقان بەلورۋستi جوعارى باعالايدى، بiزگە ۇلگi ەتەدi. ول ەلمەن تەز ارادا وداق قۇرۋىمىز كەرەك ەكەنiن جيi ايتادى. قازاقستاننىڭ اۋىلشارۋاشىلىعىن، تاۋ-كەن جانە مۇناي-گاز كەشەنiن وسى ەلدiڭ ونەركاسiبiمەن تىعىز بايلانىستىرۋعا شاقىرادى. بiراق... بەلورۋستiڭ وندiرiستiك ەل، رەسەيدiڭ دە الدىڭعى قاتارلى دەرجاۆا بولۋىن قالايتىن اتامان مىرزا قازاقستاننىڭ باياعىشا استىق، ءسۇت، ەت، بالىق وندiرەتiن عانا اگرارلى مەملەكەت بولىپ قالا بەرۋiن تiلەيدi. "بiز عارىشتىق دەرجاۆا بولامىز با، جوق پا، ول ءالi بەلگiسiز", - دەپ بۇلاڭ قۇيرىققا سالادى. ەڭ تاڭدانارلىعى دا وسى. قازاقستان ەشقانداي وداقسىز-اق استىق وندiرۋدەن الەمدەگi جەتەكشi بەس ەلدiڭ قاتارىنا ەندi, ال ۇن وندiرۋدەن الەمدە بiرiنشi ورىنعا شىقتى. ونىڭ ۇستiنە تاۋەلسiزدiك العان ۋاقىت جوتاسىندا تاۋ-كەن ءوندiرۋ، مۇناي-گاز كەشەنiن ساقتاپ قالۋمەن بiرگە، ولاردى تۇبەگەيلi قايتا قۇرۋعا قول جەتكiزiپ، ايتارلىقتاي وركەندەتتi. مۇنى الەم حالىقتارىنىڭ بارشاسى مويىندايدى. ەندi بولاشاعى بۇلدىر وداقتى قايتا قۇرىپ، وسى تابىستارىمىزدىڭ ءبارiن رەسەي مەن بەلورۋس بيۋروكراتياسىنا سىرلى تاباقپەن وپ-وڭاي تارتۋ ەتۋiمiز كەرەك پە؟ ءسويتiپ... قازاقتار باياعىشا جاپپاي مال باعۋعا تيiس پە؟! اققان وزەنگە ەكi رەت سۋعا تۇسۋگە بولمايدى دەيدi, بiراق يۋ.ف.زاحاروۆ سىندىلاردىڭ بiزدi مەشەۋ، باقىتسىزدىق قۇشاعىنداعى رەسەيمەن وداق بولۋعا يتەرمەلەي بەرۋiن جانى اشىماستىق، الدە ارانداتۋ دەيمiز بە؟
ەڭ تاڭدانارلىعى سول، وسى سۇحباتتا يۋ.زاحاروۆپەن بiرگە رەسەي ارمياسىنداعى جاڭا رەفورمالار مەن قىسقارتاۋلاردى قازاقستاننىڭ بۇرىنعى قورعانىس مينيسترi, گەنەرال-پولكوۆنيك ا.قاسىموۆ تا قاتتى سىنعا الادى. ەكس-مينيستردiڭ ايتۋىنشا، رەسەي ارمياسىندا تۇبەگەيلi رەفورمالار جۇرسە "بەلگiسiز بiر كۇشتەر" قازاقستاندى باسىپ الاتىن سياقتى. "رەفورمالاردىڭ ناتيجەسiندە باسقا نارسە جويىلادى، جانە بۇل ەل ءۇشiن، بiزدiڭ ءبارiمiز ءۇشiن، ونىڭ iشiندە وسى جولداردى وقىپ وتىرعان ءاربiرiمiز ءۇشiن شىن مانiندە قاۋiپتi", - دەپ ۇرەيلەندiرەدi وقىرماندى. ال يۋري فيليپپوۆيچ "وسى بەلگiسiز كۇشتەردiڭ" اقش پەن قىتاي ەكەنiنە ەش كۇمان كەلتiرمەيدi. "پرەدستاۆتە نا ميگ، چتو روسسي بولشە نەت ي مى، كازاحستان، وستاليس ودين نا ودين س ەتيم ميروم...", - دەپ جاس بالانى قاراڭعى بولمەمەن قورقىتقان "مەيiربان" اكەنiڭ كەيپiن كيەدi. ءسويتiپ: "پولوجەنيە، كونەچنو، وچەن نەپروستوە، نو بۋدەم نادەياتسيا نا تو، چتو يادەرنوە ورۋجيە روسسي ۆ بليجايشيە پيات لەت ستراحۋەت ناس وت پرياموي اگرەسسي ينوستراننىح گوسۋدارستۆ", - دەپ بالگەرلiك تانىتادى.
قىسقاسى، جالپاق قازاق رەسەيدiڭ يادرولىق قارۋىنا ءتاۋ ەتiپ، تiلەگiن تiلەۋi كەرەك سەكiلدi. ويتپەگەن جاعدايدا بەس جىلدان سوڭ بiزدi وزگە مەملەكەتتەر جاۋلاپ الماقشى دەپ تۇتiندەتەدi. سويتە تۇرا كسرو-دان قالعان ارسەنالدىڭ كۇنi ءوتiپ، ابدەن ەسكiرگەنiن ەكس-مينيستر دە، كازاكتاردىڭ اتامانى دا مويىندايدى. ول ول ما، گەنەرالدار مەن پولكوۆنيكتەردiڭ شەكتەن تىس ارمياسىن اسىراۋ رەسەي سىندى الىپ ءارi باي ەلگە دە اۋىر ەكەنiن ەكەۋi دە جوققا شىعارمايدى. وسىعان قاراماستان ولار "رەفورما جۇرمەۋi كەرەك" دەگەن قورىتىندى شىعارعان. شىنىن ايتساق، رەسەي سوڭعى جىلدارى كورشiلەردi "وزگە مەملەكەتتەردiڭ اگرەسسياسىنان" قورعاعاننان گورi, ءوزi باستى قاۋiپ-قاتەر وشاعىنا اينالعانى بارشاعا بەلگiلi. بالتىق جاعالاۋى رەسپۋبليكالارى، گرۋزيا، ۋكراينا، مولدوۆا، پولشا، تiپتi, ءوزiمiز ورىستارمەن باۋىرلاس دەيتiن بولگاريا دا رەسەيدەن اۋلاق بولعاندى قالايدى. بۇرىنعى سوتسياليستiك ەلدەردiڭ ءبارi دە رەسەي "قامقورلىعىنان" ات-توندارىن الا قاشاتىنى ايان. ەندەشە، وسىنداي باقىتسىز، بەيباق ەلمەن قازاقستان نەگە وداق قۇرۋعا تيiس؟ بۇل مۇلدەم تۇسiنiكسiز.
ءاسiلi, قازاقستان ەشكiممەن وداق بولماي-اق، قۇلدىق قامىتىن موينىنا قايتا كيمەي-اق دامىعان، وركەنيەتكە ۇمتىلعان جاڭا تۇرپاتتى مەملەكەت قۇرعانىن الەمگە ايگiلەدi. ەندەشە، يۋ.ف.زاحاروۆ سىندى اتامانداردىڭ "جاناشىرلىعىنان" اللا ساقتاسىن!
«تۇركىستان» اپتالىعى. №36 (790)
10 قىركۇيەك
2009 جىل
