مۇحاممەد راسۋلولانىڭ ايەلى قايشا تۋرالى وسەك قالاي تارادى جانە "وسەك" دەگەن ايات قالاي ۋاھي ەتىلگەنى تۋرالى بەلگىڭىز كەلسە مىنانى وقىڭىز.

مۇحاممەد احمەد جادمولا
(سيريا جازۋشىسى)

وسەك

ءتۇن شىمىلدىعى ءشول دالانى شىمقاپ ۇلگەرگەن، اينالا تاستاي قاراڭعى ءارى تىم-تىرىس، ۇساق جاندىكتەردىڭ، ءتىپتى قۇمىرسقا ەكەش قۇمىرىسقانىڭ ورمەلەگەن دىبىسى دا قۇلاققا ەستىلەدى دەرلىك.

سول الەتتە ءبىر مالشى سول شولدە ءتۇن قاتىپ كەلە جاتتى. ول - سافۋان بين مۇعاتتال ەدى.

سافۋان ءباني مۇستالاق عازاتىنا قاتىناسىپ مەدينەگە قايتقان جولىندا ءبىر ىسكە بولا بۇرىلادى دا، راسۋلولانىڭ قالىڭ قولىنان ءبولىنىپ ارتتا قالىپ قويادى. وسى بەتىندە ول قوسىنعا جەتىپ الۋ ءۇشىن سۋىت كەلە جاتقان ەدى.

كەنەت ول سونادايدان ءبىر كاجۋانى (تۇيەگە ارتىلاتىن شاتىرشا) كورەدى. ونىڭ ۇستىندە جامىلعىسىنا ورانعان ءبىر ادام وتىرادى. ول ءتاتتى ۇيقىدا سەكىلدەنەدى، ويتكەنى ونان ەشقانداي قيمىل-قىبىر بايقالمايدى. سافۋان تۇيەسىنەن ءتۇسىپ، اقىرىن اياڭداي كاجۋاعا جاقىندادى. كىم ەكەنىن بىلگىسى كەلىپ وعان ءۇڭىلىدى.

جامىلعىعا ورانىپ ۇيىقتاپ وتىرعان ادام - راسۋلولانىڭ زايىبى، مۇنميندەردىڭ اناسى قايشا رازياللاھۋانھو ەكەنىن بىلگەن كەزدە ول اڭىرىپ تۇرىپ قالادى. ول ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەيدى، وسىنداي قاراڭعى تۇندە، وسىنداي يەن دالادا بۇل ادامنىڭ جالعىز قالعانى قالاي دەگەن ويعا كەلەدى دە ول ەرىكسىز ايعايلاپ جىبەرەدى: "ەي، راسۋلولا! قايداسىز؟ ايەلىڭىز قالايشا يەندەگى كاجۋادا جالعىز قالعان؟!".

ونىڭ داۋسىنان قايشا شوشىپ وياندى، نە بولعانىن بىلمەي ول دا اڭ-تاڭ. قارسى الدىنداعى ادامنىڭ سافۋان ەكەنىن تانىپ، كوڭىلى انتەك ورنىنا تۇسكەندەي بولعانىمەن، ول ەر ادام بولعاندىقتان ءارى قاراڭعى ءتۇن بولعاندىقتان، بەتىن جاۋىپ الادى.

- ەي، اللا ءوزىڭ ساقتا، ءسىز بۇل ارادا قالايشا جالعىز قالعانسىز؟ - دەپ سۇرايدى سافۋان، ول ۇيالىپ ۇندەمەيدى. قايشادان جاۋاپ الا الماعان سوڭ سافۋان دا قۋارلاپ سۇرامايدى. قايشانى تۇيەسىنە مىنگىزىپ ءوزى جەتەلەپ الادى دا، راسۋلولانىڭ قوسىنىنا جەتىپ الۋ ءۇشىن ءجۇرىپ وتىرادى. جول بويىندا ول قايشاعا قاراپ تا قويمايدى. قايشا دا، وعان ءتىل قاتپايدى. سول جۇرىسپەن ولار ءتۇس مەزگىلىندە قوسىندى قۋىپ جەتەدى.

- جەتكەندەرىڭ وسى ما، قالايشا كەشىكتىڭدەر، نە بولدى؟ - دەپ سۇرايدى راسۋلولا قايشا مەن سافۋاننىڭ بىرگە كەلگەنىن كورىپ.

- كەشە ءتۇنى بۇكىل تايپانى جورىققا شىعۋعا بۇيرىق بەرگەن شاعىڭىزدا، اياق استىنان القا-مونشاعىمدى ءتۇسىرىپ العانىمدى سەزدىم. سونى ىزدەپ قايتا اينالىپ كەلسەم بۇكىل قوسىن كەتىپ قالىپتى. قالاي كەتكەندەرىڭىزدى بىلە الماي، بۇرىنعى ورىندا كيمىمدى جامىلدىم دا، مەنىڭ جوق ەكەنىمدى بىلسە قالايدا ادام جىبەرەر دەپ توسىپ وتىرا بەردىم. ابدەن شارشاسام كەرەك، كاجۋاعا سۇيەنگەن بويى كوزىم ءىلىنىپ كەتكەن ەكەن، سافۋاننىڭ داۋسىنان وياندىم، - دەپ جاۋاپ بەردى قايشا.

راسۋلولا قايشانىڭ ايتقان سوزىنە سەندى، ونان تيتتەي دە كۇماندانعان جوق. ويتكەنى ول ابۋباكىردىڭ قىزى، تەكتى جەردەن شىققان اسىلزات. ونىڭ ۇستىنە راسۋلولامەن نەكەلەنگەننەن بەرى ول مەيلىنشە ادال، بەرەكەنىڭ ادامى بولدى، باقىتتى تۇرمىس كەشىرىپ كەلدى.
بەينە مىنا ولەڭ جولدارىندا ايتىلعانداي:
ءشۇبالانبا ادال جاندى ارۋعا،
كورگەندىگە كەلمەس ەشبىر ازيەت.
پاكتىك وعان اللانىڭ ءبىر پازىلى،
دەگدارعا ءتان ءتاربياتتى قاسيەت.

بىراق وسەككە جانى ءۇيىر باعزى ادامدار سافۋان مەن قايشانىڭ بىرگە كەلگەنىن كورگەن سوڭ بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ، سىپسىڭ وسەك تاراتا باستايدى. ولار قايشا مەن سافاۋندى يەن شولدە قالايدا ابىرويسىز ءىس وتكىزدى دەپ سوعىپ، قازىرەتى قايشانىڭ اتاق-ابىرويىن داتتايدى.

- ويباي-اۋ، مايدى كورگەن مىسىق جاي جاتاما؟ قاراڭعى تۇندە وڭاشا قالعان ەر مەن ايەل نە ىستەمەيدى، - دەپ وسەك-اياڭ، قاۋەسەت تاراتادى. ابدوللا بين عۇباي.

ىلە-شالا ميستا حابين ۇعباي، ھاسسان بين سابيت، زايد بين رافاعا جانە ھامبابينت جاحش سەكىلدىلەر دە ول ەكۋى جونىندە وسەك ايتىپ سۋماقىلىق ىستەدى. بۇل وسەك جۇرت اراسىنا تەز جايىلىپ تارايدى. بۇعان كەيبىرەۋلەر سەنەدى، كەيبىرەۋلەرى سەنبەيدى. اقىر اياعىندا بۇل وسەك راسۋلولا مەن ونىڭ قاينى اتاسىنىڭ قۇلاعىنا جەتەدى.

بىراق قايشانىڭ ءوزى بۇل وسەكتەن مۇلدە حابارسىز ەدى، بۇل جونىندە وعان ەشكىم اۋىز اشپاعان ەدى. مەدينەگە قايتىپ ورالعاننان كەيىن قايشا العاشىندا قىزىپ، بارا-بارا توسەك تارتىپ جاتىپ قالادى. ناۋقاس شاعىندا ول جۇبايىنىڭ - راسۋلولانىڭ وزىنە بۇرىنعىداي كۇيىنۋىن، قامقورلىق جاساۋىن اڭسادى. بىراق جاعداي بۇل جولى ونىڭ كۇتكەنىندەي بولمادى، راسۋلولا وعان سۇلەساپا عانا مامىلە جاسادى، ەڭ پەيىلدەنگەندە نەمقۇرايدى عانا: ء"تاۋىرمىسىڭ؟" دەپ قويىپ ءجۇردى. ارتىق ءسوز ايتپادى. قايشا بۇعان ىشتەي قاتتى نالىدى. جۇبايىنىڭ اياق استىنان نەگە وسىنداي سۋىق قاباق كورسەتىپ جۇرگەنىن بىلمەي دال بولدى، ناۋقاس جاعدايىندا ول بۇعان نەگە وسىنداي ەنجار قالىپ كورسەتىپ ءجۇر؟ قانشا ويلانسا دا مۇنىڭ شەشىمىن تاپپادى، سونىمەن توركىنىنە بارىپ ەمدەلىپ، كۇتىنۋ جونىندە جۇبايىنا ءوتىنىش بىلدىرەدى. ول ۋاقىتتىق الىسقا كەتە تۇرىپ، بۇرىنعى ماحابباتتارىن قالپىنا كەلتىرۋ ماقساتىمەن وسى تالاپتى قويعان ەدى.

راسۋلولا وعان رۇقساتىن بەردى. قايشا توركىنىنە بارىپ جيىرما شاقتى كۇن ەمدەلۋ، كۇتىنۋ ارقىلى ابدەن ساۋىقتى.

ءبىر كۇنى قايشا مۇستاحانىڭ شەشەسىمەن بىرگە تاماشالاپ بازارعا شىقتى. جولدا مۇستاحانىڭ شەشەسى ەتەگىنە شالىنىپ ەكپەتىنەن ءتۇستى.

- ۇلىمنىڭ وسەك ايتقانىنىڭ سازايىن مەن تارتتىم، - دەپ كۇبىرلەدى ول ورنىنان تۇرىپ جاتىپ.

ونىڭ بۇل سوزىنە تاڭىرقاپ، تاڭدالعان قايشا: - ۇلىڭىز نە دەپ وسەك ايتتى، - دەپ سۇرادى ونان. مۇستاحانىڭ شەشەسى ونىڭ جانە باسقالاردىڭ ايتىپ جۇرگەن وسەگىن قاز-قالپىندا وعان بايانداپ بەردى.

مۇنى ەستىگەن قايشانىڭ كوز الدى قاراۋىتىپ، باسى اينالىپ كەتكەندەي بولدى. مۇستاحاننىڭ شەشەسى مۇنى ايتقانىنا وكىنىپ، ونى دەرەۋ سۇيەپ ۇيىنە جەتكىزىپ سالدى. ۇيىنە كەلە قايشا ەڭىرەپ قويا بەردى.

- ەي، انا، ەل عايباتىمدى ايتىپ، سىرتىمنان وسەك ورگىزىپ ءجۇرىپتى، - دەدى ول شەشەسىنە ەگىلە جىلاپ، - ونى ماعان نەگە ايتپاعانسىز.

- بالام، بۇل جونىندە تىم ۋايىمداپ كەتپە، - دەدى اناسى ونى جۋاتىپ، - وزىڭە ءمالىم، ءبىر ەركەكتىڭ كوپ ايەلى بولىپ، ونىڭ ءبىرى ەلىنە جاعىمدى ءارى ءوڭدى بولسا، باسقا كۇندەستەرى قالايدا وعان قىزعانىش بىلدىرەدى جانە جالا جابادى.

سونىمەن ارادا ءبىر اي وتەدى. راسۋلولا قايشانىڭ ءىسى جايلى ءبىر بايلامعا كەلە الماي داعدارادى. اللادان وسىعان قاتىستى ۋاھي ءتۇسىرىپ، كۇدىك-كۇماننان ايىقتىرۋىن تىلەيدى. سونان ول قاتىستى ادامداردان ۇعىسىپ ولاردىڭ كوزقاراسىن ۇعۋدى ويلايدى.

ول الدىمەن نەمەرە قارىنداسىم زەينەپ بينت جاقىشقا كەلەدى.
- وسەككە جەڭىل-جەلپى سەنە سالۋعا بولمايدى، قارا ءدۇرسىن بىردەڭە دەي سالۋدا كەلىسپەيدى، - دەيدى زەينەپ.

راسۋلولا ونان شىعىپ وسامەبين زايدقا احۋال ۇعۋعا كەلەدى.

- باريرادان بارىپ ۇعىسىڭىز، - دەيدى ول، - باريرا قايشانىڭ كورشىسى، ءسىزدىڭ كۇدىگىڭىزدى شەشە سول شەشەر.
- قايشانىڭ كۇماندى ىستەرىن سەزدىڭ بە؟ - دەپ سۇرايدى راسۋلولا باريرادان.
- جوق، ونان ءمىن تاعارلىق ەشقانداي ەرسى قىلىق سەزگەن ەمەسپىن. مەنىڭ بىلۋىمدە ول جاس بولعانىمەن، كورشىگە قولايلى وتە جاقسى ادام، - دەدى باريرا.

سۇراۋعا ءتيىستى ادامداردىڭ بارلىعىنان سۇراپ ۇعىسقانىمەن، راسۋلولا قايشا تۋرالى ەشقانداي بوتەن اڭىس ەستىمەيدى. سونان ول ەل-جۇرتتى ءبىر جەرگە جينايدى.

- ەي، جاماعاتىم، - دەيدى ول ىزالى بەينەدە، - باعزى ادامداردىڭ ايەلىمە جالا جاۋىپ، قاۋەسەت شىعارۋى، وسەك-اياڭ تاراتۋى نەلىكتەن؟ ايەلىمنىڭ كىناسىز پاك ەكەنى اللاعا ايان، ولار عايباتقا تاڭىپ جۇرگەن الگى سافۋاندى دا بىلەمىن، ول جاقسى ادام. مەنسىز جەردە ول تابالدىرىعىمنان اتتاپ كورگەن ەمەس. سوندىقتان، وعان ايتىلعان ايىپتاۋلاردا تيتتەي دە نەگىز جوق.

سونان راسۋلولا قايىن اتاسىنىڭ ۇيىنە كەلدى. قايشا جابىعىپ جىلاپ وتىرادى. ونىڭ اكە-شەشەسى دە وسى ارادا بولىپ شىعادى.

- ەي، قايشا، - دەدى راسۋلولا ونى ارى-بەرى ۋاتقان سوڭ، - ەل-جۇرتتىڭ داقبىرتى ءوز قۇلاعىڭا دا ءتيىپتى، اللادان قورىق! اللا پەندەسىنىڭ ءتاۋباسىن قابىلدايدى.

قايشا تىكە جاۋاپ بەرگىسى كەلمەي: - جاۋاپتى ءسىز بەرىڭىز! - دەيدى اكەسىنە بۇرىلىپ.

- نە دەرىمدى بىلمەيمىن، - دەيدى اكەسى.
- مەن ءۇشىن جاۋاپتى ءسىز بەرىڭىز، - دەيدى ول شەشەسىنە قاراپ.
- نە دەپ جاۋاپ بەرەرىمدى مەن دە بىلمەي تۇرمىن، - دەيدى شەشەسى.
- نە دەپ جاۋاپ بەرسەم جارار؟ - دەيدى قايشا قاتتى ەگىلىپ، اكە-شەشەسىنىڭ ءوزىن اقتاعىسى كەلمەگەنىن كورگەن سوڭ، - ەلدىڭ ايتقانىن شىندىق دەپ مويىنداسام وزىمە دە، وزگەنى دە الداعان بولامىن، ويتكەنى، ءوز باسىم بەيكۇنا پاكپىن. ەگەر ولاردىڭ وسەگىن تەرىستەسەم، مۇنىما سەنبەيسىزدەر. سوندىقتان ەڭ جاقسىسى تۇنجىراپ وتىرا بەرۋ سياقتى. اللانىڭ تۇبىندە پانا بولىپ، ءىستىڭ شىن سىرىن ايقىنداپ، اقتىعىما كوزدەرىڭىزدى جەتكىزەتىندىگىنە سەنەمىن. ول وسىلاي دەدى دە بۇرىنعىدان بەتەر بوتاداي بوزدادى.

قايشانىڭ بۇل سوزدەرىن ەستىگەن راسۋلولا تومەن تۇقىرا بەردى، اكەسى ءلام-ميم دەمەدى، شەشەسى كۇرسىنىپ جىبەردى. سول تۇستا راسۋلولا انتەك دەل-سال تارتقانداي بولىپ ەسەڭگىرەپ كەتتى. مۇنىڭ ءوزى اللادان ۋاھي كەلۋىنىڭ بەلگىسى ەدى. راسۋلولا شاپانىن جامىلىپ جاستىققا جانتايدى. بۇل قايشاعا تانىس قۇبىلىس ەدى. مىنە ەندى اللا تاعلا قايشا جونىندە سوڭعى كەسىم ايان ەتپەك. قايشا تۋرالى كۇدىك اتاۋلى ءبىرجولاتا ايىقپاق، قايشا سول ءسات بايىپتى بەينەمەن كوڭىلدەنە قالدى، ويتكەنى ول ءوزىن ءتۇسىندى، ءوزىنىڭ كىرشىكسىز پاك ەكەندىگىنە سەنەدى. بىراق ونىڭ اكە-شەشەسى اللانىڭ ۋاھيى جۇرتتىڭ قاۋەسەتىن راستاپ جۇرەمە دەگەن قاۋىپتەن ساسا باستاعان ەدى. ولار راسۋلولانىڭ ەكى شەكەسىنەن شىپىلداپ شىققان تەردىڭ مونشاقتاپ جۇزدەرىنە دومالاعانىن بايقادى. كوپ وتپەي راسۋلولانىڭ اجارىنان كۇلكى ويناپ شىعا كەلەدى.

- قۋانىشتى حابار، - دەدى ول قايشاعا، - اللا بەيگۇنا پاك ەكەنىڭە ءادىل كەسىمىن ايان ەتتى.

راسۋلولا ىلە-شالا اللادان نازەل بولعان مىنا اياتتى وقي باستادى:

"سەندەردەن ءبىر توپ ادام وسەك-اياڭ، قاۋەسەت تاراتتى. بۇل جايت سەندەرگە زالالدى ەمەس، ءتيىمدى بولماق، وسەك ورگىزۋشىلەردەن كىم قانشالىق كۇنا وتكىزسە، وعان سونشالىق جازا بەرىلەدى; قاۋەسەت پەن وسەكتىڭ كوبىن تاراتقان ادام اۋىر ازاپقا دۋشار بولادى. وسەكتى ەستىگەن كەزدەرىندە ەر-ايەل مۇميندەر وزدەرىنىڭ ءدىنى ءبىر تۋىسقاندارىڭ تۋرالى ىزگى نيەتپەن ءادىل تورەلىك ايتىپ "مۇنىڭ وسەك-اياڭ، قاۋەسەت ەكەنى ايقىن" دەۋگە نەگە اۋىزدارىڭ بارمادى؟ ولار بۇعان نەگە ءتورت ايعاق كەلتىرمەيدى؟ ولار بۇعان تولىق ايعاق كەلتىرە الماعان ەكەن، ەندەشە ولار اللانىڭ نازارىندا وتىرىكشى سۋايتتار سانالادى. سەندەرگە ءپاني دۇنيەدە اللانىڭ ءپازىلى مەن مارحاماتى بۇيىرىلماعان بولسا، وسەك ايتىپ داتتاعاندارىڭ ءۇشىن مىقتاپ جازالانار ەدىڭدەر. سەندەر اۋىزدارىڭا كەلگەندى كوكىپ، الىپ قاشپا قاۋەسەتتى تاراتپاڭدار، الايدا، اللانىڭ نازارىندا بۇل ۇلكەن كۇنا سانالادى. ونى ەستىگەن شاقتارىڭدا نە ءۇشىن سەندەر: مۇنداي سوزدەردى ايتپايىق، ەي، قۇدىرەتتى كۇشتى اللا، سەن پاكسىڭ، مىناۋ سۇمدىق جالا! - دەمەدىڭدەر. اللانىڭ ءناسيحاتىن ۇمىتپاڭدار; ەگەر ءمۇمين ەكەندەرىڭ راس بولسا، ەندىگارى مۇنداي ءسوزدى قايتالاماڭدار. اللا بارشا كيكىمەت نىشاندارىن بايىمدايدى. اللاعا كۇللى ءىس ايان، اللا ەڭ كورەگەن. مۇمىندەر اراسىندا جامان ءىستى جايۋعا قۇشتار ادامدار بۇ دۇنيەدە دە، احرەتتە دە اۋىر ازاپ تارتادى. اللا بىلەدى، سەندەر بىلمەيسىڭدەر. اللانىڭ سەندەرگە ءپازىلى مەن مارحاباتى بۇيىرماعان بولسا، الدەقاشان جازالانار ەدىڭدەر. ەي، مۇميندەر شايتانعا ىلەسپەڭدەر، كىم وعان ىلەسسە، سول ءسوزسىز تاقىرەت تارتادى. ادامدارعا پاكتىك اللانىڭ ءپازىل-مارحاباتىمەن دارىماق. اللا ءوزى قالاعان پەندەسىن پاك ەتەدى. اللا ءوز سيپاتىمەن بارلىق ءىستى ەستيدى جانە بىلەدى"(1)

(1) نۇر سوگەتى، 11-اياتتان 21-اياتقا دەيىن.

دايىنداعان ءالىمجان ءاشىمۇلى

ەسكەرتۋ: بۇل ماتەريال سيريا جازۋشىسى مۇحاممەد احمەد جادمولانىڭ "قۇران حيكايالارى" كىتابىنىڭ قازاق تىلىندەگى نۇسقاسى 463-بەتتەن 473-بەتىنەن دايىندالدى.

بۇل كىتاپتىڭ تۇپنۇسقاسى داماسكى - بەيرۋت ومەيا باسپاسىنان 1973 جىلى جارىق كورگەن.

اراب تىلىنەن قىتاي تىلىنە اۋدارعان گۋان چيڭ.
قىتاي تىلىنەن قازاقشالاعان كاكەش قايىرجان.
شىنجاڭ حالىق باسپاسى، ءۇرىمشى، 1987 جىل.

Abai.kz