جالپى ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «ادىلەتتى قازاقستان – ادال ازامات» ايدارىمەن تۇركىستاندا بولعان ۇلتتىق قۇرىلتايداعى بايانداماسىندا مىناداي: «…تاريحي تانىمدى كەڭەيتۋگە زور ۇلەس قوساتىن ءبىر ماڭىزدى سالا – ارحەولوگيا. الماتىداعى ارحەولوگيا ينستيتۋتى – ەلىمىزدىڭ بىرەگەي تاريحي مۇراسىن جۇيەلى زەرتتەۋمەن اينالىساتىن باستى عىلىمي مەكەمە….» دەگەن جاعىمدى جاڭالىقتارى بار.

دەمەك، ەل مەن جەردىڭ تاريحى، ارحەولوگيا ماسەلەسى دە ەشقاشان نازاردان تىس قالعان ەمەس. نەگە دەسەڭىز ەلىمىزدىڭ كەمەل كەلەشەگى وتكەن تاريحپەن تىكەلەي قاتىستى ەكەندىگى بارىنە دە تۇسىنىكتى جاعداي. ەندى وسىناۋ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ اۋزىمەن ايتىلعان سوزدەردىڭ ءبىر پاراسى ءبىزدىڭ جەتىسۋ وبلىسىندا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتا الامىز.

وعان دالەل ءبىزدىڭ جەتىسۋدىڭ جاركەنت وڭىرىندەگى ىلە وزەنىنىڭ وتكەلدەرى تۇسىندا ەجەلگى ساۋدا كەرۋەندەرىنىڭ باستى جولدارىنان ىلە بويىنداعى ەجەلگى قالالار مەن ەلدى مەكەندەر وتە قاشىق ەمەس ارالىقتاردا ورنالاسقاندىعى. سولاردىڭ ءبىرى ءوزىنىڭ اتاۋى ايتىپ تۇرعانداي، قازىرگى ءۇشارال اۋىلىمەن ىرگەلەس، سولتۇستىك-شىعىسىنداعى كونە ىلەبالىق قالاشىعىنىڭ ورنى.

«…قالانىڭ قايدا ورنالاسقانى ءدال انىقتالماعان، الايدا كەيىنگى ۋاقىتتا ىلە وزەنىنىڭ وڭ جاعالاۋىندا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەر اتالمىش قالانى جاركەنتكە جاقىن جەردەگى كوكتال اۋىلى ماڭىنداعى ورتاعاسىرلىق قالاشىقپەن ءبىر ەكەنىن انىقتاۋعا نەگىز بەرەدى. قالا ءحى-ءحىV عاسىرلاردا ءومىر سۇرگەن» ك. بايپاكوۆ، قازاقستاننىڭ ەجەلگى قالالارى-الماتى: «ارۋنا Ltd»، 2003, 309 بەت.

وزەن بويىن جاعالاي سۋلى-نۋلى جەردە ورنالاسقاندىقتان جالپى اۋماعى 500 گا جەردى الىپ جاتقان ورتاعاسىرلىق قالا قازبا جۇمىسى كەزىندە ەجەلگى ىلەبالىق قالاسىنىڭ ورنى ەكەندىگى ايقىندالدى.

بيىلعى جىلدىڭ 10 شىلدەسىنەن بەرى وڭىرىمىزدەگى ەجەلگى تاريحي ورىنداردىڭ ءبىرى-ۇلى جىبەك جولى بويىنداعى وسى ءبىر كونە قالاشىقتىڭ قيراندىسى ورنىنا ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. قازبا جۇمىستارىنا جەتەكشىلىك جاساۋشى ستيۆەن گيلبەرت. ول امەريكا قۇراما شتاتىنىڭ ازاماتى، تۋعان جەرى تەحاس شتاتى.

سۋرەت: jaraina.kz

ارحەولوگ ستيۆەن گيلبەرتپەن تانىستىعىمىز ەسكى تانىستارداي ءبىر-ءبىرىمىزدى جىلى جۇزبەن قارسى العان، اشىق-جارقىن كوڭىل-كۇيمەن باستالدى. ول 1993 جىلدان بەرى قازاقستاندا تۇراتىندىعىن جانە ءبىزدىڭ قازاق ءتىلىن جاقسى مەڭگەرگەندىگى تۋرالى قۋانا حاباردار ەتتى. «ءتۇسى يگىدەن تۇڭىلمە» دەپ بابابالرىمىز ايتقانداي، اڭگىمە بارىسىندا كىشىپەيىل، ءبىلىمدى، زيالى جان ەكەندىگىن دە اڭعاردىم.

العاشقى قازاقستانعا كەلگەن جىلدارى ارال تەڭىزى ماڭايىنداعى تابيعاتتىڭ ەكولوگيالىق ماسەلەسى مەن ونىڭ جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ادام اعزاسىنا زياندىلىعىنىڭ سالدارىمەن كۇرەسۋ ىستەرى بويىنشا، (ونىڭ ىشىندە جۇكتى ايەلدەرگە) قايىرىمدىلىق شارالارىن جاساۋمەن اينالىسقان. كەيىندەرى تاريحتىڭ ارحەولوگيا سالاسىنا اۋىسقان. قازبا جۇمىسىن جۇرگىزۋشى مەكەمە LIPSKOMB ءuniwersitetى (ياعني، ليپسكوم ۋنيۆەسيتەتى) نەگىزگى قىزمەتى ارحەولوگيا جانە ەكسپەرتيزا جۇمىستارى، قازاقستاندىق عالىم، دوكتور د.ۆوياكيننمەن بىرگە.

ستيۆەننىڭ ايتۋى بويىنشا جالپى وسى ىلەبالىق قالاسىنىڭ ورنىن قازۋ جۇمىستارى 2016 جىلدان بەرى باستاۋ الادى ەكەن. جىل سايىن شامامەن 1 اي مەرزىمگە قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزەتىن كورىنەدى. ەندى سول 2016 جىلدان بەرگى ۋاقىتتاردا تابىلعان زاتتاي دەرەكتەردىڭ بىرنەشەۋىنە توقتالىپ وتسەك.

ءدال قازىرگى كەزدەگى قازبا جۇمىسى جۇرگىزىلىپ جاتقان نەگىزگى اۋماق ورتا عاسىرلىق ىلەبالىق قالاسىنىڭ شىعىس جاعىنداعى حريستياندار (نەستورياندار) جەرلەنگەن قورىم. ءسال كىدىرىس جاساپ «نەستورياندار دەگەن كىمدەر..؟ «– دەگەن سۇراققا قىسقاشا عانا اقپارات بەرە كەتەلىك: «…431 جىلى ەفەستە وتكەن بۇكىلالەمدىك جيىندا كونستانتينوپول پارتيارحى نەستوري اڭداماي قالىپ، «قۇدايدىڭ اناس جوق» دەپ ايتقانى ءۇشىن، شىركەۋدەن الاستالادى». جانە ولارعا مونفيزيتتەر مەن پراۆوسلاۆتىق حالكەدونيتتەر ءبىراۋىزدان قارسى بولادى. بۇل ءوزارا جاۋىعۋ ۇزاق جىلدارعا سوزىلىپ، «489 جىلى يمپەراتور زەنون نەستوريانداردى ايىپتاۋدى قۇپتاپ، نەستورياندار ءوز ءىلىمىن وقىتىپ جاتقان ەدەسس مەكتەبىن جاۋىپ تاستادى. بۇل مەكتەپ پەرسياعا نيزيب شاھارىنا كوشىپ كەلەدى، ال 499 جىلى كتەزيفوندا نەستوريان پاتريارحى اشىلىپ، ول ءVى عاسىردا كەمەلىنە كەلىپ تولىستى».

ارمەن قاراي جالعاستىرساق: «…نەستورياندار پەرسيادان قاناتتانىپ، شىعىس ازياعا كەڭىنەن تارادى. ءVى عاسىردا حريستياندار ءوز ءدىنىن كوشپەلى تۇرىكتەر اراسىندا ساتىمەن ۋاعىزدايدى». ل. گۋميلەۆ، قيال پاتشالىعىن ىزدەۋ، الماتى «بالاۋسا» 1992. 48 – بەت.

ونداعى جالپى جەرلەنگەن ادامداردىڭ سانى جورامالمەن ايتقاندا 450-گە جۋىق. بۇل جەردەن تابىلعان ادام سۇيەگىنىڭ قاڭقالارى بىردەن الماتىداعى ارحەولوگيالىق ساراپتاما مەكەمەسىنە جىبەرىلەدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن 103 بەيىت اشىلىپ زەرتتەلگەن. بەيىتتەر باسىنا قويىلعان 40-قا جۋىق قايراقتاستاردا حريستيان ءدىنىنىڭ بەلگىسى تەڭ بۇرىشتى كرەستىڭ (تورتكۇل) سۋرەتى سالىنعان دا، 6-دا كونە جازۋ بولعان. ونداعى 4-ءى تۇركى تىلىندە، 2-ءى كونە سيريا تىلىندە (تاياۋ شىعىس) جازىلعان ءسوز تىركەستەرى ەكەن، اراسىندا ارابشا دا جازۋلار كەزدەسەدى.

ەندى بۇعان ءبىزدىڭ ءوز تاراپىمىزدان قوسارىمىز: ەرتەدەگى كونە تاريحي جازبالاردان وقىعانىمىزداي قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگى مەن جەتىسۋدا تۇركى رۋنيكاسىمەن قاتار سوعدى جازۋى قولدانىلعان. سيريا جانە ۇيعىر جازۋلارىنىڭ دا بولعاندىعىن ەسكى مالىمتتەردەن بىلەمىز. بىراق، زامانىمىزدىڭ سول كەزەڭدەرىندە بۇل جازۋلاردى قوعامنىڭ ازداعان عانا ساۋاتتى توبى مەن ءدىني ادامدار عانا پايدالانا بىلگەندىگىن ەسكەرگەنىمىز دە ءجون. ارينە، كونە سيريا جازۋىنىڭ ءبىزدىڭ ىلەبالىقتان تابىلۋى بىزدەر ءۇشىن، تاريح عىلىمى ءۇشىن دە ۇلكەن جاڭالىق!…

سۋرەت: jaraina.kz

دەگەنمەن، جۇمىس بارىسىنداعى ستيۆەننىڭ وزىندىك ءويتۇيىنى بويىنشا – بۇنداعى تاعى ءبىر ەرەكشەلىك وسى جەردە عۇمىر كەشكەن حريستياندار (نەستورياندىق باعىتتاعىلار) قۇدايعا قۇلشىلىق راسىمىندە «ەسكى سيريا ءتىلىن پايدالانعان بولۋى كەرەك»- دەگەن پىكىرى. ال، بۇل ءتىل ءوز كەزەگىندە يۆريت تىلىنە جاقىن بولىپ كەلەدى.

تاعى ايتا كەتەر دەرەگىمىز: شاعاتاي يەلىگىندەگى موعولستان مەملەكەتىنىڭ ورتالىعى بولعان المالىق (شەكارادان شىعىسقا قاراي 25 شاقىرىمداعى قحر اۋماعىنداعى ەسكى قالا جۇرتى) قالاسىندا ءحىV ع. 30-جىلدارى كاتوليكتەردىڭ ەپيسكوپى مەن شىركەۋى بولعان. ياعني، سول داۋىرلەردە بۇل قالا كاتوليك ءدىنىن ناسيحاتتۋشى ەۋروپالىق ميسسيونەرلەردىڭ جۇمىس جاسايتىن بەلدى ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى بولدى.

ال، ءبىزدىڭ ماقالاعا ارقاۋ ەتىپ وتىرعان ىلەبالىعىمىز وسى موعولستان مەملەكەتىنىڭ باستى قالاسى المالىققا تاياۋ ورنالاسقان ءىرى ساۋدا ورتالىعىنىڭ ءبىرى. جانە سول ءبىر شاپقىنشىلىق زامانداردا ءبىرشاما ۋاقىت اتالمىش مەملەكەتتىڭ استاناسى قىزمەتىن اتقارعاندىعى تۋرالى دا تاريحي دەرەكتەردە جازىلعان. وسى مالىمەتتەردى سالىستىرا وتىرىپ بۇل قالادا دا المالىقتاعىداي حريستيان ميسسيونەرلەرى وزدەرىنىڭ ءدىني قىزمەتىن جوعارى دارەجەدە اتقارعان سىڭايلى.

ماسەلەن، اتالعان قايراقتاستارداعى ادام اتتارىنا كەلسەك: شىرىن (ايەل ادام) باربارا كۇش، تىلەس، تەگىز، يسا (ەششە), تاعى ءبىر قايراقتاستان FRABRONIA (فرابرونيا) جازۋلارى تابىلعان. فرابرونيا دەگەنىمىز – ب.ز. ءىىى عاسىرىندا پەرسيادا (قازىرگى يران) عۇمىر كەشكەن (مۋچەنيتسا), ياعني، ءدىن جولىندا ازاپتالۋشى نەمەسە حاق جولىنداعى ازاپ داڭقىنىڭ القاسىن تاعىنۋشى تاقۋا جان يەسىنىڭ ەسىمى.

دەمەك، سول عاسىرلارداعى وسى ىلەبالىقتا ءومىر سۇرگەن اتالمىش حريستيان قاۋىمىنىڭ وكىلدەرى وزدەرىنىڭ ىشكى ءداستۇرى بويىنشا جاس ۇرپاقتارعا اتاقتى ءدىندارلار مەن تسەركوۆ يەلەرىنىڭ ەسىمدەرىن بەرىپ وتىرعاندىعىن بايقايمىز. تاعى ءبىر نازار اۋدارارلىق جاعداي ولاردىڭ ءبارى دە جەرگىلىكتى تۇركىلەر. سەبەبى، قايراقتاستارداعى ءالىپبي ارىپتەرى كونە سيريانىكى بولعانىمەن، جازىلعان ادام اتتارى مەن ءسوز تىركەستەرىنىڭ ءمان-ماعىناسى تۇركى تىلىندە. جانە وعان قوسار تاعى ءبىر سالماقتى دەرەگىمىز – وسىعان دەيىنگى جاسالعان ساراپتامالار قورىتىندىسى بويىنشا قازىپ الىنعان ادامدار سۇيەگىنىڭ 60-70 پايىزى ازياتتار ەكەندىگى انىقتالعان. ەۋروپالىق ءناسىلدىڭ وكىلى ءالى تابىلا قويماعان، بەلگىسىزدەۋ بولىپ تۇر…

زەرتتەۋشى ستيۆەننىڭ پىكىرىنشە، جالپى ورتا ازياعا جۇرگىزىلگەن ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىنىڭ تاپقان زاتتاي دەرەكتەرى بويىنشا جاسالعان ساراپتامادا – حريستيان ءدىنى ب.ز. IV عاسىرىندا-اق قازىرگى تۇركىمەنستاننىڭ مەرۆ قالاسىنا جەتكەن دەيدى. جانە ب.ز. IV – ءVىى عاسىرلارى ارالىعىندا وسى ءبىزدىڭ جەتىسۋدا تارالىپ ۇلگەرگەندىگىن دە تىلگە تيەك ەتتى. بىراق تا سامانيدتەر مەن قاراحانيدتەر داۋىرىندە يسلام ءدىنى بارىنشا كۇشەيىپ، بىرتە-بىرتە حريستيان ءدىنىن ىعىستىرىپ، توقىراۋعا ۇشىراتقان. ودان كەيىنگى شىڭعىس حان داۋىرىندە بارلىق دىندەرگە شەكتەۋ بولماي، ەركىندىك بەرىلگەن سوڭ، ەندى قايتادان حريستيان ءدىنىنىڭ ەكىنشى ورلەۋ كەزەڭى باستالعان –دەپ، ءسوزىن ءبىر تۇيىندەپ الدى.

ءيا، راس! كەلىسپەسكە امالىمىز جوق. مىسالى، وعان دالەل رەتىندە ءتىپتى شىڭعىس حان ۇرپاقتارى حاندارىنىڭ كەيبىرىنىڭ ايەلدەرى، بالالارى حريستيان دىنىندە بولعاندىعىن (مىسالى، باتۋ حاننىڭ ۇلى سارتاق نويان حريستياندىقتى قولاۋى، موڭكە حاننىڭ ايەلدەرى مەن ساراي ماڭىنداعىلاردىڭ كوپشىلىگى نەستورياندىقتى اشىق ناسيحاتتاعانى ت.ب.) ەسكە الساق جەتىپ جاتىر.

سۋرەت: jaraina.kz

جالپى وسى كونە ىلەبالىق قالاسىنىڭ ورنىنا قازىلعان قازبا جۇمىستارى كەزىندە ح-ءحىV عاسىرلار ارالىعىنا جاتاتىن (قاراحان — موعولستان داۋىرىنە جاتاتىن) 400-دەي تەڭگەلەر مەن ايەلدەرگە ارنالعان 5 ساقينا، ونىڭ 2-ءى تازا كۇمىستەن 2-ءى قىمبات كورالل تاستارىنان جاسالعاندىعى انىقتالدى. سول داۋىرلەردەگى ىلە القابىنداعى قالالارى مەن ەلدى مەكەندەرىندە جاسالعان اسىل بۇيىمدار مەن قىمبات زاتتار دا ءوز كەزەگىندە سوناۋ ورتا عاسىرداعى مادەني-ەكونوميكالىق ورتالىقتارعا جونەلتىلىپ وتىرعان. ەۋرازيانىڭ ايگىلى تەڭگە سارايلارىندا سوعىلعان سونشاما تەڭگەلەر كومبەسىنىڭ تابىلۋى – سوناۋ الىس زامانداردا حالىقارالىق ساۋدانىڭ قىزۋ ءجۇرىپ، جان-جاقتى كەڭ كولەمدە دامىعاندىعىنىڭ بىردەن-ءبىر بۇلتارتپاس ايعاعى دەپ بىلەمىز.

مۇنداعى قىمبات كورالل تاستارى جورامال بويىنشا ءۇندىستاننان اكەلىنگەن سياقتى. بۇل دەگەنىڭىز، بىزدەر ءۇشىن – الەمدىك دىندەردىڭ تارالۋى مەن ساۋدانىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە جوعارى قارقىنمەن جۇرگەندىگىنىڭ تاعى ءبىر تۇششىمدى دالەلى. ماسەلەن، ىلەنىڭ ارعى بەتىندەگى تالحيردىڭ (قازىرگى تالعار قالاسى) ح-ءحىىى عاسىرلاردا يران، قىتاي، ورتا ازيا جانە ءۇندىستان، جاپونيامەن حالىقارالىق بايلانىستار جاساعانىن ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ جۇمىستارى ايقىنداپ بەرگەن ەدى.

سەبەبى، تالحيردان شىعاتىن كەرۋەن جولىنىڭ ەكىنشى تارماعى شىعىسقى باعىت الىپ، شەلەكتى باسىپ ءوتىپ، شارىن شاتقالى ارقىلى ىلەنىڭ وڭ جاعلاۋىمەن ءجۇرىپ وتىرىپ، قازىرگى – جاركەنت، قورعاس ارقىلى قىتايعا وتەدى.

ەندى بۇل جەردە سول اسىل بۇيىمدار مەن قىمبات تاۋارلار ارتقان ساۋدا كەرۋەندەرى ورتا عاسىردىڭ ايگىلى قالاسى ىلەبالىققا سوقپاي كەتۋلەرى مۇمكىن ەمەس-اۋ. سونىمەن قاتار، كونە شەجىرەلەردە جازىلعانداي — مۇسىلمان كوپەستەرى سىبىرگە دەيىن بارىپ جاتسا، ال نەستورياندار ءوز كەزەگىندە ورتا ازيانىڭ قىتايمەن جاسايتىن ساۋدا-ساتتىق ءىسى مەن قارىم-قاتىناستاعى مول پايدا كەلتىرەتىن بارلىق ارەكەتتەرىن ءوز ۋىستارىنان شىعارعان ەمەس. دەمەك، الداعى زەرتتەۋ ناتيجەلەرىنەن دە بىزدەر بۇدان دا ۇلكەن-ۇلكەن اشىلۋلار مەن تاريحي جاڭالىقتار كۇتەمىز دەگەن ويىمىز دا بار.

ال، تابىلعان «ساقينالاردا» ۇشقۇلاقتى گۇلدەر ورنامەنتى ادەمى بەينەلەنگەن. گۇلدەر ورنامەنتىندەگى وسىنداي تۇردە بەينەلەنۋ ونەرى وتكەن ب.ز. III-عاسىرىنا ءتان قۇبىلىس. سەبەبى، بۇل ورنەك سول ۋاقىت كەزەڭىندەگى حريستيان قاۋىمداستىقتارىنىڭ حرامدارىنداعى ەدەندەر مەن قابىرعالاردا، ءتۇرلى-ءتۇستى موزايكالاردا، جەرلەۋ ورىندارىندا جانە اشەكەي بۇيىمدارىنا جاتاتىن — ساقينا، بىلەزىكتەردە كوپتەن كەزدەسەدى. ياعني، بۇل ۇشقۇلاقتى گۇلمەن بەزەندىرۋ ناقىشى سول زامانعى حريستيان ءدىنىنىڭ بىردەن-ءبىر ءدىني ەرەكشەلىگىن ايقىندايتىن ناقتى بەلگىلەرى بولىپ تابىلادى.

ەندىگى كەزەكتە وسىناۋ قازبا جۇمىستارى كەزىندە تابىلعان ۇلكەن ولجامىزدىڭ ءبىرى، باي جانە بيلىكيەلەرىنىڭ قاتارىندا بولعان اقسۇيەك ايەلدىڭ قابىرىنىڭ تابىلۋى (2021 ج.). سۇيەك سىرتىندا اعاش تابىتتىڭ بولعان، بولماعاندىعىن الداعى ۋاقىتتا اياقتالۋعا جاقىن ساراپتاما ناتيجەسى كورسەتەدى. باسى باتىسقا، اياعى شىعىسقا قاراتىپ قويىلعان ايەل ءمايىتىنىڭ باسىندا بوككا (ساۋكەلەگە ۇقساس) باس كيىمى بولعان. مەتالل تسيليندر ءتارىزدى باس كيىمىنىڭ بيىكتىگى 50-سم، ماتانىڭ ءتۇسى قىزىل. باسقى بەتىندە اق ءتۇستى مونشاقتاردان جانە وتە ۇساق اينەك تۇيىرشەكتەرىمەن كومكەرىلگەن ادەمى ورنەگى بار. ول ورنەكتىڭ نە ماعىنا بەرەتىندىگى ازىرگە بەلگىسىز…

سۋرەت: jaraina.kz

جانە قابىر باسىنان تابىلعان قايراقتاستا تەڭبۇرىشتى كرەست (تورتكۇل) بەينەلەنگەن، بىراق جازۋى جوق. ال، ول زاماندارداعى قىزىل ءتۇستى باس كيىم، ول ادامنىڭ ستاتۋسىنىڭ وتە جوعارى بولعاندىعىن بىلدىرەتىن بەلگى ەدى. اڭگىمە بارىسىندا، «ء…بىزدىڭ ويىمىزشا وسى تابىلعان اقسۇيەك، باي ايەل التىن ورداداعى حريستياندارىمەن بايلانىسى بولعان-اۋ» دەگەن ءوزىنىڭ وي-ۇشىعىن ستيۆەن مىرزا ءسوز اراسىندا بىلدىرە كەتتى.

كونە جازبالارداعى دەرەكتەر بويىنشا بۇنداي جوعارعى تاپ وكىلىنە جاتاتىن اقسۇيەكتەردىڭ كوپتەگەن كۇتۋشىلەرى بولعان. ايەل قابىرىنىڭ اينالاسى تولعان ۇلكەن ادامدار مەن جاس بالالاردىڭ ءمايىتى. ولار بۇل ايەلدىڭ جاقىن تۋىستارى بولۋى كەرەك. وسى اقسۇيەك ايەلدىڭ قابىرى جاتقان دەڭگەيدەگى جەر قاباتىنان تابىلعان تەڭگەلەردە 1287جىلى ەجەلگى تارازدا سوعىلعاندىعى تۋرالى جازۋى بار.

ياعني، وسى وڭىردەگى حريستيانداردىڭ گۇلدەنىپ دامىعان كەزەڭى XIII عاسىر دەپ بولجاۋعا بولادى. سەبەبى، يسلامنىڭ كەڭ ەتەك جايىپ تارالۋى مەن حريستيان ءدىنىنىڭ جويىلىپ، توقىراۋى ب.ز. 1330 جىلدارى باستالعانى تۋرالى مالىمەتتەر كونە تاريحي شەجىرەلەردە بار. جانە دە بۇل كەزدە التىن وردا حاندارىنىڭ كوبى يسلام دىنىنە دەن قويعان شاعى ەدى. سونىمەن قاتار، 1339-40 جىل جىلدارى باستاۋ العان ءالي-سۇلتاننىڭ حريستياندارعا قارسى باستاعان قاندى قۋدالاۋىنان كەيىن كاتوليكتەردىڭ ءدىني ناسيحات قىزمەتى امالسىز توقتاعانعا ۇقسايدى….

اتالمىش ىلەبالىقتاعى ارحەولوگتاردىڭ تاعى ءبىر قۋانا حابارلاپ ايتقان قوماقتى ولجالارى — حريستيان ءدىندارلارى ءمىناجات ەتكەن ب.ز. ءحىىى عاسىرىنىڭ ءىى جارتىسىنا جاتاتىن كولەمى 8ح23 بولاتىن عيماراتتىڭ تابىلۋى. ياعني، شىعىستان باستىسقا قاراي كولدەنەڭدەپ سالىنعان نەستوريان شىركەۋىنىڭ قابىرعا ەنى 1م، بيىكتىگى زەرتتەۋشىلەردىڭ جوبالاۋى بويىنشا، شامامەن 8-10 م بولعان كورىنەدى. قابىرعالارىن قالاۋدا كولەمى 23ح5سم جانە 8ح4 سم بولاتىن شيكى كىرپىشتەر قولدانۋمەن قاتار كەي جەرلەرىن سوقپامەن سوققان. قابىرعا بويىنا 8 تۇعىرتاسقا جۋان اعاشتاردان تىرەۋلەر قويعان ورنى دا ايقىندالدى. جانە وسى عيباداتحانادا قولدانىلعان سول زامانعى ءۇش دانا، ءتورت تۇعىرلى شاعىن عانا قولدانۋعا وتە ىڭعايلى شىراعداندار دا تابىلعان.

اتالمىش عيماراتتىڭ شىعىس جاق ىرگەسىنەن كولدەنەڭ سالىنعان تاعى ءبىر بولمەلى ورتاشا مەكەن ءجايدىڭ سۇلباسى بايقالىپ تۇر. بىراق، ول عيمارات تۋرالى ناقتى نەمەسە جورامال سوزدەر ايتۋ ەرتەرەك، سەبەبى، قازۋ جۇمىستارى ءالى باستالمادى. قازبا جۇمىسى بارىسىندا تابىلعان زاتتارعا بايلانىستى نە قىزمەت اتقارعانى، نەدەن سالىنعانى تاعى باسقا دەرەكتەر انىق ايقىندالاتىن بولادى.

سۋرەت: jaraina.kz

سونداي-اق، اڭگىمە بارىسىندا وسى جەردەن تابىلعان 15 دانا ەكزەمپليار مايىتتەردىڭ دنك-ن الماتىداعى زەرتحانالىق ساراپتاماعا جىبەرىلگەندىگىن بىلدىك. دەمەك، اعىمداعى جىلدىڭ اياعىندا ناتيجەلەرى شىعىپ، ولاردىڭ اتاتەكتەرىنىڭ كىمدەر ەكەندىگى، جاس مولشەرى، نەدەن قايتىس بولعاندىعى تاعى باسقا دا بەيمالىم جاقتارى انىقتالاتىن بولادى.

بۇگىنگى العان تاريحي مالىمەتتەرىممەن، كونەنىڭ كوزى بولىپ بىزگە جەتكەن زاتتاي دەرەكتەردى ويشا سارالاپ، وتكەن عاسىرلارعا قيالمەن كوڭىل جۇگىرتىپ، «تۋعان جەردىڭ وتكەن داۋىرلەردەگى تاريحى تاۋسىلماس قازىنا، قۇپياسىن قوينىنا بۇككەن شەتسىز-شەكسىز تىلسىم دۇنيە ەكەن عوي..؟!.» دەگەن، اۋىر ويدى ارقالاپ ۇيگە قايتتىم….

قالي يبرايىمجانوۆ،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى.

جاركەنت قالاسى

Abai.kz