اۋىت مۇقيبەك. ناعاشىما حات (جالعاسى)
ارداقتى اعا دۇنيەدەن وزعان سوڭ، بوزداپ كوپ ولەڭ جازدىم.
«… سويلە دەپ توپ الدىندا ءسوز اپەردى،
كوردىم مەن بايتاق وتان، ازات ەلدى.
سونشالىق ونى جاقسى كورگەندىگىم،
ۇمىتىپ قالا جازدادىم ءوز اكەمدى...» – دەپ جوقتادىم اكەمدەي بولىپ كەتكەن كاريانى (http://old.abai.kz/content/auyt-mykibek-kairanda-kairan-tymagam, http://old.abai.kz/content/auyt-mykibek-tymash-atam-kaida-ketti).
«اعامنىڭ ارداقتى باۋىرى، ولگەندە كورگەن ازات ەلىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ەدى عوي، اپتاسىنا ولەڭ ارناپ وتىراتىن اعاسىنىڭ جوقتىعى ءبىلىنىپ قالماسىنشى» – دەپ، سىزگە دە «نۇراعا، الىس كەتتى تۇماعاڭىز!» دەگەن ۇزاق تولعاۋ جازىپ، كوڭىل ايتتىم. ء«داستۇر» (№6, 2011 جىل) دەگەن جۋرنالعا باسىلدى. كەڭسەڭىزدەن م.قاسىمبەكتىڭ قولى قويىلعان:
«قۇرمەتتى اۋىت مۇقيبەك! حالقىمىزدىڭ اقيىق اقىنى تۇمانباي مولداعاليەۆتىڭ دۇنيەدەن وتۋىنە بايلانىستى ەلباسىمىز ن.ءا.نازارباەۆتىڭ اتىنا جىبەرگەن كوڭىل ايتۋ ولەڭىڭىز پرەزيدەنتكە كورسەتىلدى.
ارداقتى اعا دۇنيەدەن وزعان سوڭ، بوزداپ كوپ ولەڭ جازدىم.
«… سويلە دەپ توپ الدىندا ءسوز اپەردى،
كوردىم مەن بايتاق وتان، ازات ەلدى.
سونشالىق ونى جاقسى كورگەندىگىم،
ۇمىتىپ قالا جازدادىم ءوز اكەمدى...» – دەپ جوقتادىم اكەمدەي بولىپ كەتكەن كاريانى (http://old.abai.kz/content/auyt-mykibek-kairanda-kairan-tymagam, http://old.abai.kz/content/auyt-mykibek-tymash-atam-kaida-ketti).
«اعامنىڭ ارداقتى باۋىرى، ولگەندە كورگەن ازات ەلىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ەدى عوي، اپتاسىنا ولەڭ ارناپ وتىراتىن اعاسىنىڭ جوقتىعى ءبىلىنىپ قالماسىنشى» – دەپ، سىزگە دە «نۇراعا، الىس كەتتى تۇماعاڭىز!» دەگەن ۇزاق تولعاۋ جازىپ، كوڭىل ايتتىم. ء«داستۇر» (№6, 2011 جىل) دەگەن جۋرنالعا باسىلدى. كەڭسەڭىزدەن م.قاسىمبەكتىڭ قولى قويىلعان:
«قۇرمەتتى اۋىت مۇقيبەك! حالقىمىزدىڭ اقيىق اقىنى تۇمانباي مولداعاليەۆتىڭ دۇنيەدەن وتۋىنە بايلانىستى ەلباسىمىز ن.ءا.نازارباەۆتىڭ اتىنا جىبەرگەن كوڭىل ايتۋ ولەڭىڭىز پرەزيدەنتكە كورسەتىلدى.
نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ۇلتتىق پوەزيامىزدا وزگەشە ورنى بار تاماشا ليريك، جان-جۇرەگى ەرەكشە نازىك تە جومارت تۇمانباي اقىننىڭ شىعارماشىلىعىن دا، ءوزىن دە ەرەكشە قادىرلەيتىن. ءسىز دە ءوز ولەڭىڭىزدە ۇلى اقىننىڭ وسىنداي قاسيەتتەرىن جان-جۇرەگىڭىزبەن تەبىرەنە جىرلاپسىز. ولەڭىڭىزبەن تانىسقان مەملەكەت باسشىسى سىزگە شىنايى العىسىن ءبىلدىرىپ، جاقسى تىلەكتەرىن جەتكىزۋدى تاپسىردى.
ولەڭىڭىز قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ مۇراجايىندا ساقتالاتىن بولادى.
زور دەنساۋلىق، شىعارماشىلىق قىزمەتتە تۇمانباي اقىننىڭ شالقار شابىتى مەن باقىتىن تىلەيمىز» – دەگەن حات الدىم.
مەن بىلگەندە، ءسىزدى شىن جۇرەگىمەن، اق نيەتىمەن قولداعان الەمدە تۇماعامداي شايىر از! اقىندىق اتتى الاماندا ماحابباتتى، كۇلتايىن، پاتشاسىن جىرلاۋدا، بۇرىن-سوڭعى قازاقتا ول كىسى الدىنا اقىن بالاسىن سالا قويعان جوق! كەزەگى كەلگەندە، سىزگە مەن دە ولەڭ ارناپ وتىردىم. سونىڭ ءبىر پاراسى ء«مولدىر» اتتى كىتابىمدا تۇر. «ەگەمەن قازاقستانعا» دا باسىلدى. ءسىز سالعان استانانى دا اسقاقتاتا جىرلاپ كەلەم (http://old.abai.kz/node/40827, http://old.abai.kz/content/auyt-mykibek-astana-anyz-kala).
كوشتىڭ بەتى كەرى بۇرىلىپ، قانداستارىمنىڭ حالى قيىنداي باستاعاندا اشىنا جازعان جىرلارىمدا دا ءسىزدىڭ ۇلى ەڭبەگىڭىزدى، بيىك تۇلعاڭىزدى تومەندەتكەن جەرىم جوق. بىراق، كۇيىنە وتىرىپ، شىندىقتى دا ەش جاسىرعان ەمەسپىن! سونداعى تاڭ قالاتىنىم، مەنى قويشى، قازاقتىڭ ماڭدايىنا عاسىردا ءبىر-اق رەت بىتەتىن ارداقتى اعاڭىز تۇمانباي اقىننىڭ توپىراعى قۇرعاپ ۇلگىرمەستەن، ول كەلسىن دەپ شاقىرعان، ءوزىڭىز جالاۋلاتىپ باستاعان قازاق كوشىنىڭ وسى كۇيگە تۇسكەنىنە، قالىڭ قازاقتى قايداعى ءبىر كەلىمسەكتەردەن پىشاق ءجۇزى عانا پارىقتى كورگەنىڭىزگە مەن قايران قالدىم، نۇرەكە! اقىن اعانىڭ «تاسادا تۇرىپ سەندەرگە ەندى ەشكىم وق اتپايدى دا!» – دەگەن بەرىك سەنىمىنىڭ اياق استىندا قالعانىنا جانىم قاتتى كۇيزەلىپ كەتتى. مىناۋ سول «تاسادا تۇرىپ اتقان وقتىڭ» ءوزى ەمەي، نە؟! اتتىڭىز عوي قاق جۇرەكتىڭ تۇسىنان!
مەن وتە جاقسى بىلەم، تۇماعا ۇلكەن جۇرەكتى، قازاقى بولىمىسىنا زارەدەي داق تۇسپەگەن تۇنىق ادام. ول قانداستارىن تازا كوڭىلىمەن، ۇلكەن جۇرەگىمەن شاقىردى. سوسىن، ەل تىزگىنىن ۇستاپ جارقىلداپ جۇرگەن ءىنىسى – سىزگە وتە قاتتى سەندى. بۇلاي بولادى دەپ ەش ويلاعان جوق ولە-ولگەنشە. اعا ارۋاعىن قوزعاپ، مەنىڭ اشىناتىنىم جەرىم – وسى. «اتاقتى ابىلاي حاننىڭ قاسىندا بۇقار: «ەي، ابىلاي!» دەسە، حان سوزگە توقتاپتى» – دەۋشى ەدى عوي عالىم اعالارىم. ءبىز دە سول بۇقاردىڭ وسى عاسىرداعى جۇقارعان ءتۇرىمىز عوي! مىنە، بيىل ساكەن، ءىلياس، بەيىمبەتتەردىڭ جاسىندامىن. جىل اتتاپ، قاڭتاردىڭ جيىرماسىنا جەتسەم، مۇقاعاليدىڭ 45-نە شىعام. جاس ەمەسپىن، مەنىڭ قۇرداسىمنىڭ الدى گۋرۋزياعا ءوزىڭىز سەكىلدى پرەزيدەنت بولدى. اتانىڭ كوڭىلى بولماسا دا، بوتانىڭ كوڭىلى جوق پا، قاسيەتتى نۇرەكەم! مەنى نەگە شىرىلداتاسىز سونشا!
3. نەگىزى شەتتەگى قازاقتار ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا قالاي قارايدى؟ كورىڭىز، مىنە!
قازاقستان ازاماتتىعىن العان سوڭ، مەن تۋعان اۋىلىما كوپ بارعان ەمەسپىن. قازىر ۇلكەندەر تۇگەلگە جۋىق و دۇنيەلىك بولعان. ونىڭ ۇستىنە، كوزىڭ تويىپ كورەتىن كوركەم جايلاۋلار جوق، ءبارى قورشالىپ، باسقانىڭ قولىنا ءوتىپ كەتكەن. اۋىلدىڭ ىرگەسىنە دەيىن كەرپىش زاۋاتتارى سالىنىپ، باياعى سانىنەن ايىرىلعان. ەندى مىنا جاعدايدان كەيىن، قاي بەتىڭمەن باراسىڭ ول اۋىلعا؟! «اتاجۇرتىڭ ازاماتتىقتى ءتورت جىلدان سوڭ بەرەتىن بولدى» – دەپ، ءشۇيىنشى سۇراپ بارام با؟! قازاقستان شىمىرىكپەگەنىمەن، مەنىڭ ەكى بەتىم ۇياتتىڭ قىزىل وتىنا ورتەنىپ بارادى.
قوش، سونىمەن مەن ارعى بەتكە سوڭعى رەت 2007 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا باردىم. وندا دا ءبىر ناعاشىمدى ەمدەتۋ ءۇشىن. جاناربەك ءاشىمجانوۆ دەگەن. «جاس الاش»، «جاس قازاق» گازەتتەرىندە ىستەگەن. كەلە ساپ تاپقان جاقسى ءىنىم. وتە باتىل جازاتىن. ونىڭ دا اتا-اناسى الپىسىنشى جىلدارى قۇلجا ماڭىنان بەرى ءوتىپتى. اناسىنىڭ قولىنان تالاي ءدام تاتقام، تىلەۋى وتە جاقسى ادام.
سول جاناربەكتىڭ قان قىسىمى قاتتى كوتەرىلىپ اۋىردى. الماتىنىڭ ءبىراز ەمحاناسىنىڭ ەسىگىن قاقتى. نۇرلان اعا ورازالين ءوزى اپارىپ، №12 بالنيساعا جاتقىزىپ تا كوردى. ءونىمى بولمادى. اقىرى ۇرىمشىدەن ساۋىقتى. قازىر جازۋشىلار وداعىندا ەكىنشى، الدە ءۇشىنشى حاتشى.
سول ساپاردا ءبىز ءبىر اي شاماسىندا جۇردىك. ناۋقاستىڭ بەتى قايتىپ، كوڭىل ورنىققان سوڭ، بۇكىل ءۇرىمجىنى، قۇلجانى، ءبىزدىڭ ويمانبۇلاققا دەيىن بارىپ، ارالاپ قايتتىق.
مەن ارعى بەتتەگى قازاقتاردىڭ قازاقستانعا، نۇرەكە، سىزگە دەگەن ىستىق ىقىلاسىن، اپپاق جۇرەگىن سول ساپارىمدا قاتتى بايقادىم. كىتاپ دۇكەندەرىندە توتە جازۋمەن باسىلعان ءسىزدىڭ جانە قازاقستان قالامگەرلەرىنىڭ كىتاپتارى سامساپ تۇر. بەجىڭ ۇلتتار باسپاسى م.جولداسبەكوۆتىڭ «اسىل ارنالار» كىتابىن باياعىدا شىعارىپتى. «شىنجاڭ جاستار-ورەندەر» باسپاسىنىڭ باستىعى اكىمباي جاپارۇلى: «بىزدەن جاقىندا ءورازاليننىڭ جىر جيناعى جارىق كوردى. جاناربەك، اينالايىن، سەنىڭ دە ءبىر كىتابىڭدى تەگىن شىعارىپ بەرەيىن» دەپ جاتتى... قاي كوشەگە، قاي ۇيگە بارساڭ، «قۇيىلسىن كوشىڭ، جيىلسىڭ ەسىڭ…» دەپ، تۇرعان «ەلىم مەنىڭ» مەن «ۇشقوڭىر»، كىشىرەيتىلگەن كوك تۋ مەن ءسىزدىڭ سۋرەتىڭىز...
ءبىز كورنەكتى قازاق عالىمى جاقىپ مىرزاحانوۆتىڭ ۇيىندە بولدىق. قوناق بولمەسىنىڭ قاق تورىنە ءسىزدىڭ ۇلكەن پورترەتىڭىزدى ءىلىپ تاستاعان. كەيىن وسىداي سۋرەت اتاقتى سولتان اعا جانبولاتتىڭ، سىنشى ءشارىپحان ءابدۋاليدىڭ تورىندە دە تۇر دەپ ەستىدىم. بۇل اعالاردىڭ ءبارى دە ۇلكەن قىزمەت اتقارعان، ۇلى جۇڭگو كومۋنيستىك پارتياسىنىڭ ەڭ تاڭداۋلى مۇشەلەرى. سوعان قاراماستان، «وزگە» ەل پرەزيدەنتى – ءسىزدىڭ بەينەڭىزدى قاسقايتىپ تورلەرىنە شىعارىپ قويعان.
كازىر قىتايدا تۋعان ەكى بالانىڭ ءبىرىنىڭ اتى نۇرسۇلتان ەكەنىن ەل جاقسى بىلەدى. قازاقتى قويىپ، قىرعىز اعايىندار دا ۇلدارىنا كوپ قويا باستاپتى بۇل اتتى. قۇي سەنىڭىز، قۇي سەنبەڭىز، ءبىزدىڭ قىزايلار بالالارىنا نازارباي دەپ ات قويا باستاعانىن كوردىم مەن! كادىمگى، جاتقان جەرى جارىق بولعىر، ءسىزدىڭ اتاڭىزدىڭ!
ال، سارا مەن داريعا نىپسىلى قىزداردا قيساپ جوق! كازىر سول نازارباي مەن نۇرسۇلتاندار، سارا مەن داريعالار ەرجەتىپ، شۇلدىرلەپ قىتاي مەكتەبىندە وقىپ جۇرگەن بولۋ كەرەك! سونى ويلاسام، ءىشىم ۋداي اشيدى. ويتكەنى، ول ەلدە قازاق مەكتەبى تۇگەل جابىلعان.
قۇلجادا دا سوناۋ تەكەستەن جىگىتتەر ىزدەپ كەلىپ، داستارحانىن جايىپ، جاناربەكتىڭ يىعىنا شاپانىن جاۋىپ، قورعاسقا دەيىن شىعارىپ سالدى. سونداعى ءبار اڭگىمەنىڭ ءتۇيىنى – تەك ءسىز عانا بولدىڭىز، نۇرەكە! «نۇرەكەڭە سالەم ايتىڭدار، امان بولسىن اعامىز!» – دەپ قويادى كىممەن سويلەسسەڭ دە. سول سەزىمدەردى مەن شامام جەتكەنشە جىر جولدارىنا ءتۇسىرىپ، ء«مولدىر» كىتابىما كىرگىزدىم. «قۇداي – اۋ، مىنا بايدىبەك پەن دومالاق انامنىڭ ۇلى مەن قىزىنان تاراعان ۇرپاق جامان جاناربەك ەكەۋىمىز كەلگەندە ءبۇيتىپ قىرىلىپ قالا جازدادى، ال پاتشا نۇرسۇلتان ءابىشۇلى كەلسە قايتپەك؟! – دەپ ويلادىم مەن تولقىپ. ەلدىڭ وسىنداي اقجارما نيەتىن بايقاپ، اقىن ەسەنعالي راۋشانوۆ تا (http://old.abai.kz/content/shynynda-osken-altaidyn) ەستەلىك جازىپتى بەجىڭ ساپارىنان!
اقىرى، ءسىزدىڭ سۋرەتىڭىز جايىندا اڭگىمە ايتىلىپ قالدى عوي جوعارىدا، ەندى مىنا ءبىر وقيعانى دا ەرىنبەي، جازا كەتەيىن.
2005 جىلى 17ناۋىرىزدا مەنىڭ ءومارالى ادىلبەك دەگەن اعا-دوسىم قىرىققا كەلدى. بۇل جىگىت كەزىندە بەجىڭدە وقىعان، وقۋ بىتىرگەن سوڭ، سوندا قالىپ قىزمەت ىستەگەن ۇلكەن جازۋشى، عالىم، ادەبيەت سىنشىسى. كەيىن ۇرىمجىگە اۋىسىپ كەلىپ، شىنجاڭ عىلىم اكەدەمياسىندا زەرتتەۋمەن اينالىسقان. ەل ەگەمەندىگىن العاندا، سول ورتالىقتا وقىعان ءبىر توپ كۋرستاستارىمەن بىرگە، بۇكىل قىزمەتىن تاستاپ، العاشقىلاردىڭ قاتارىندا الماتىعا ورالعان. اكەدەمياعا – سەرىك قيراباەۆتىڭ قولىنا اسپيرانتۋراعا ءتۇسىپ، قيىن كەزەڭدە، وتباسى جاعدايىنا بايلانىستى، وقۋىن تاستاپ، جەكە كاسىپكەرلىككە كەتتى. نارىقتىڭ قىسپاعى بولماعاندا، ۇلكەن عالىم بولاتىن-اق ازامات ەدى. قازىر دە جامان ەمەس. سول ومىش اعام قىرىق جاسىن روزىباكيەۆ كوشەسى، №50-دەگى ورالمان كەلىنشەك نۇرگۇل سابەتحانقىزى اشقان «جىبەك جولى» كافەسىندە ءجۇز شاقتى جولداس-جورالارىن، تۋىس-تۋعاندارىن شاقىرىپ، اتاپ ءوتتى. تۇڭعىش كەلىپ، جۇمىسسىز جۇرگەندە اقىن بىلىسبەك ابدىرازاق دوسىم ەكەۋمىز وسى ءومارالى اعانىڭ ۇيىنەن قارىنىمىزدى تالاي تويدىرعامىز. باسقا ەلدە بار جول-جوسىن قىزاي ەلىندە ءتىپتى بەرىك ساقتالعان. جاقسى اعانىڭ قىرىق جاسىنا ارناپ، ولەڭدى قاتىرىپ الدىم. ەندى ەلدى ەلەڭ ەتكىزەتىن ءبىر كادە الۋىم كەرەك! اياڭداپ «تسۋم»-عا باردىم، دۇنيە كۇيىپ تۇر – ۋداي قىمبات! ارالاپ ءجۇرىپ، ءبىر كەزدە، نۇرەكە، ءسىزدىڭ رامكاعا سالىنعان سۋرەتىڭىزگە كوزىم تۇسكەنى. باعاسى دا قالتام كوتەرەتىندەي – 5000 – اق مىڭ تەڭگە. ويلانباستان الدىم دا، «جىبەك جولى» كافەسىنە تارتتىم.
مىنا قۇدىرەتتىڭ كۇشتىلىگىن قاراڭىز، تۋىلعان كۇن داستارقانى بىلاي باستالدى. توي يەسى ورنىنان تۇرىپ، ءوزى ءبىرىنشى ءسوزدى الدى دا:
– قۇرمەتتى اعايىندار، بىزدە – ارعى بەتتە تۋىلعان كۇندى تويلاۋ داعدىسى جوق. قىرىققا كەلگەندە ەلگە ەلىكتەگەنىم دە، اسىپ-تاسىعانىمنان دا ەمەس، وسى كۇنگە امان جەتكەن قۋانىشىمدى سىزدەرمەن بولىسكەلى وتىرمىن. باياعىدا مىنا دوسىم راقىم (ايىپۇلى), ءبازارالى، انا استاناداعى دۋكەن ء(ماسىمحان)... – ءبارىمىز اۋىلدان بارىپ، بەجىڭدە وقىپ جۇرگەندە، «شىركىن-اي، ءبىزدىڭ دە وسىنداي تاۋەلسىز مەملەكەتىمىز، قازاق پاتشامىز بولىپ، ءبىز سونىڭ كوشەسىن سىپىرىپ جۇرسەك، ەش ارمانىمىز جوق ەدى-اۋ!» – دەپ، كۇندە ارمانداۋشى ەدىك. قۇدايعا تاۋبە، سول اسىل ارمان ورىندالدى، قازاقستانىمىز – تاۋەلسىز، نۇرسۇلتانىمىز بار...! – دەمەسى بار ما؟!
وسى بەتاشار سوزدەن كەيىن تاريحشى ءنابيجان مۇحامەتحانۇلى ارى قاراي جالعاستىرعان سول اق تىلەكتەردىڭ ءبارى ءسىزدىڭ اتىڭىزبەن بايلانىسىپ، ادەمى ءورىلىپ، ورنەكتەلىپ ەدى-اۋ ءبىر! كەزەگىم كەلىپ، ولەڭىمدى وقىپ، سىيلىعىمدى جارق ەتكىزىپ الىپ شىققانداعى ەلدىڭ سوققان شاپالاعىن كورسەڭىز! ومىش اعام سول سۋرەتتى قوس قولداپ توبەسىنە كوتەرىپ الىپ، بار ەلگە كورسەتتى-اۋ ءبىر قۋانىپ! ەكى كوزىندەگى مونشاقتاعان ىستىق جاستى كورسەڭىز!..
كەشەگى باۋىرجان بايبەك دۋىلداتىپ اشقان «نۇروتاننىڭ» سەزدى ونىڭ قاسىندا جولدا قالسىن، نۇرەكە! ودان ومىشتىڭ تۋىلعان كۇنىندەگى ءبىزدىڭ – سىزگە، وتانعا دەگەن پەيىلىمىز الدە قايدا ىستىق، شىنايى، اق... دەپ ويلايمىن مەن...
سول سۋرەت ءومارالىنىڭ تورىندە ءبىراز جىل ءىلۋلى تۇردى دا، جوق بولى. سويتسەم، جاسى سەكسەننەن اسقاندا اتاجۇرتقا كوشىپ كەلگەن اكەسى الياسقار اقساقال: «سەن تاۋىپ الاسىڭ عوي، بالام. پاتشا ءبىزدىڭ ۇيدە تۇرادى!» – دەپ، الىپ كەتىپتى. اقساقال دۇنيەدەن ءوتىپ، بايدىبەك باباسىنىڭ ازات ولكەسىنە جامباسى ءتيدى. ال ءسىزدىڭ سول سۋرەتىڭىز الماتى وبلىسى، ۇزىناعاش اۋدانى، سارىباي بي كوشەسى، №67-ۇيدەگى الياسقار اتانىڭ قارا شاڭىراعىنىڭ قاق تورىندە قاسقايىپ قازىر دە ءىلۋلى تۇر!..
بيىل استانانىڭ تويى قارساڭىندا تەلە ارنادان ءسىز تۋرالى تۇسىرىلگەن دەرەكتى ءفيلىمدى تاعى كوردىم. قاتتى اسەرلەندىم. ءسىزدىڭ تۋعان اناڭىز ءالجان اپا تۋرالى قارىنداسىڭىز ءانيپا اپكە كوز جاسىن توگىپ تۇرىپ ايتقان ەستەلىك كوڭىلىمدى تولقىتىپ جىبەردى . ءابىش اتانىڭ تەمىردەن ءتۇيىن تۇيەتىن ۇستا ەكەنىن مەن جاقسى بىلەتىنمىن. ال، ءانيپانىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، ءالجان اپا دا بارماعىنان بال تامعان شەبەر بولعان ەكەن عوي. ءوز قولىنىڭ قىسقالىعىنا قاراماستان، اۋىلداعى ۇزاتىلاتىن قىزدارعا جاساۋ تىگىپ بەرىپ، قۋانتقاندى قاتتى ۇناتادى ەكەن. ءدال سول تۇستا، قىتايدان تەكەلىگە كوشىپ كەلگەن ەكى قارىنداسىڭىز – زادا جامانقىزى مەن جازيرا قۇرمانعازىقىزى ءسىزدىڭ 73 جاسقا تولعانىڭىزعا ارناپ، 73 مەتر سىرماق سىرىپ، سونى سىزگە قالاي تاپسىرامىز دەپ، ابىگەرگە ءتۇسىپ جاتقان بولاتىن.
ويلاڭىزشى، نۇراعا، انا جۇرەگى قانداي اق، ادال ەدى!؟ مىسالى، مەن ءۇشىن ارعى بەتتەن كەلگەن تۇرماق، الەمدەگى انالاردىڭ، قاي ۇلت بولسا دا مەيلى، ءبىر-بىرەنەن ەش ايىرماسى جوق! ونى ايتاسىز، ساۋلىقتىڭ جاڭا تۋعان قوزىسىنا مەكىرەنىپ، شاراناسىن جالاپ تۇرعان ءساتى مەنىڭ كوز الدىمنان ءومىرى كەتكەن ەمەس. ول دا – انا! سول سىرماقشى ەكى كەلىنشەك كەشەگى اناۋ دومالاق، كۇنبيكە – نۇربيكە، ءالجان... اپالاردىڭ جولىن ۇستانعان دەگدار جاندار ەمەس پە ەدى؟! قازاقستانداعى بۇكىل باق ماقتانىشپەن جازىپ جاتقان وسى جاپ-جاڭا الىپ سىرماقتىڭ، باسقا-باسقا، انشەيىندە ەسكى شاپان دەسە ەلەڭ ەتە تۇسەتىن م.جولداسبەكوۆتىڭ قۇلاعىنا جەتپەگەنىنە مەن تۇك سەنبەيمىن! ءسويتىپ، بيلىكتەن ەشكىم ەسكەرمەي تاستادى ەكى انانىڭ ەسىل ەڭبەگىن! مۇنىڭ ءبارى بەل اسىپ كەلگەن قاۋىمنىڭ سىزگە، ءسىزدىڭ ۇلى ەڭبەگىڭىزگە دەگەن جوعارى قۇرمەتى مەن ىستىق ىقىلاسى ەمەس پە؟! ءبۇيتىپ، انالاردىڭ مەسەلىن قالدىرۋعا، ەڭسەسىن تۇسىرۋگە ەشكىمنىڭ حاقىسى جوق!
قىزمەتىنە سالعىرتتىعى مەن بىلىكسىزدىگىنىڭ سالدارىنان «ۆيچ» ىندەتىن جۇقتىرعان 220 بالانىڭ 11-ءى كوز جۇمىپ، بۇكىل ەلدى شۋلاتقان، اسىل انالاردىڭ كوز جاسىن كول ەتكەن ەربولات دوساەۆقا كەشە بەرىلگەن «پاراسات» وردەنى ون ساۋساعىنان ونەر ساۋلاعان، قايسار، وتانشىل زادا جامانقىزى مەن جازيرا قۇرمانعازىقىزىنىڭ كەۋدەسىندە جارقىراپ تۇرسا، ەشكىم دە داۋ ايتپاس ەدى-اۋ، شىركىن!..
ال، قوتارىلا كوشىپ كەلمەگەنىمەن، تۇركيا مەن ەۋروپا قازاقتارىنىڭ دا سىزگە دەگەن كوڭىلىندە دە تيتتەي كىر جوق، ىقىلاستارى ءتىپتى بولەك! 1992 جىلدىڭ 28-قىركۇيەگىندە قر پرەزيدەنتى بولعان ءوزىڭىزدىڭ باستاماماڭىزبەن الماتىدا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى قۇرىلدى. سول دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ تۇڭعىش قۇرىلتايىنان باستاپ، قۇرىلتاي سايىن سول قازاقتار مىنبەدەن ءبىر تۇسكەن ەمەس. ءوزىڭىز دە ەستىپ ءجۇرسىز، تەك القاۋمەن عانا كەلەدى ءسىزدى. تۇڭعىش قۇرىلتايدا سىزگە دەپ ارنايى اكەلگەن قىمبات ماشينا مەن سارا اپاما دايىنداعان التىن بىلەزىكتى ۇسىنامىز دەپ، تۇركيا مەن ەۋروپادان كەلگەن كەرەيلەردىڭ توبەلەسكەنى، ءمۇحامادي قىلىشتىڭ شاقاباي كەشەنايدان تاياق جەپ، كوزىنىڭ شىعىپ كەتە جازداعانى حاسەن ورالتايدىڭ «ەلىم-ايلاپ وتكەن ءومىر» (ءبىلىم باسپاسى، 2005 – جىل) كىتابىنىڭ 393-بەتىندە جازۋلى تۇر. مىنە، قۇرمەت ءوز الدىنا، سىزگە دەگەن قىزىل جالىن قىزعانىشتىڭ كوكەسى بۇل!
باسقانى بىلاي قويعاندا، ءار قۇرىلتاي سايىن، جاسى جەتپىستەن اسىپ كەتسە دە، ارىستان قاجى توسىننىڭ الدى-ارتىڭىزدى وراپ، «قاراجورعانى» سولقىلداتىپ بيلەپ جۇرگەنىنىڭ ءبىر ءوزى نەگە تۇرادى، نۇرەكە!
ماڭعوليادان كەلگەن قايرات بوداۋحاننىڭ ءبىر ءوزى بىرنەشە اۋىل سالىپ تاستاعان جوق پا؟! بايقاساڭىز، سول اۋىدىڭ اتىنىڭ كوبى «نۇر»-دان باستالادى…
قاراقالپاقتان كەلەتىن قازاقتارعا مەن ءدان ريزامىن. كەڭەستىك كەزەڭنىڭ تەكپىسىندە تاپتالسا دا، كارى ارىستان كارىموۆتىڭ قىسپاعىندا جۇرسە دە، ەلگە كەلىپ، ميلليوننىڭ قورجىنىن تولتىرعان – سولار...
2002 جىلى تۇركىستاندا اشىلعان دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ ەكىنشى قۇرىلتايىندا ايتقان ءسوزىڭىز ەسىڭىزدە بولار، وقىپ تۇرعان قاعازىڭىزدان باسىڭىزدى كوتەرىپ: «مەن قازاق دياسپوراسى بار مەملەكەتتەرگە بارعان ساپارىمدا، ونداعى قانداستارىممەن كەزدەۋگە تىرىسام. سونداعى ءبىر ريزا بولاتىنىم – ء«اي نۇرسۇلتان، سەنىڭ مىنا قازاقتارىڭ ءبىزدىڭ تىنىشىمىزدى كەتىرىپ، مازامىزدى الىپ جاتىر!» – دەگەن بەتىمە شىركەۋ كەلتىرەتىن ءبىر جامانات ءسوز ەستىرتپەگەنى! مەن قازاقستاننىڭ بەدەلىن ساقتاپ، اتاعىن اسقاقتاتىپ جۇرگەن سول شەتتەگى قانداستارىما ماڭگى قارىزدارمىن!» دەگەن جالىندى ءسوزىڭىز ءالى قۇلاعىمدا، ءالى كوز الدىمدا تۇر!
سودان بەرى دە ون جىلدان اسىپتى. سول قازاقتار سول تاپ-تاپتازا، موپ-موماقان كۇيىندە شەتەلدەردە كۇن كەشىپ جاتىر. ءتىپتى، تەرروردىڭ وتانىنا اينالعان ەلدەردەگى قانداستارىڭىزدان دا ءالى ءبىر دىڭعىر ەستىلگەن ەمەس. وسىندا كەلىپ، «قىلمىسكەر» اتانىپ جاتسا، ونىڭ سەبەبىن باسقا جاقتان ىزدەگەن ءجون. ال، شەتەلدە شۋلاتىپ، قازاقستاننىڭ جامان اتىن شىعارىپ جۇرگەندەر قانداستارىڭىز ەمەس، وسىننان بارعان قۋلار...
قىسقاسى، شەتەل قازاعى ءسىزدى وتە جاقسى كورەدى.
(جالعاسى بار)
Abai.kz
