ءبىر كەزدەرى جاس بولعان 35-40-تاعىلار اراعا جىلدار سالىپ ورتا بۋىنعا اينالعانداردىڭ جەتكەن جەتىستىكتەرى توڭىرەگىندە ءبىراز وي قوزعاماقپىز.

وسىدان ءبىراز ۋاقىت بەدەرى بۇرىن، دالىرەك ايتساق ون جىلداي بۇرىن باۋىرجان قاراعىزۇلى شىعارماشىلىعىنا قاتىستى «جاڭا قازاق پوەزياسى. جاستار نە دەيدى؟!» دەگەن ماقالامىزدا: «ءبىر نارسە ايقىن – جاستارعا مۇقاعالي مەن جۇمەكەن جەتكەن بيىكتەن قاراماۋ كەرەك. ولاردىڭ باقىتى – الەم جاقۇتتارىمەن ولاردىڭ انا تىلىندە ۇلى حالىقتىڭ ارالاسۋىنسىز قۇنىعا قاۋىشىپ، كاۋسارىنا الاشتىق دۇنيەتانىم نەگىزىندە قانىعا الۋى. جىلت ەتكەن الەمدەگى ادەبي قۇبىلىستى – جاستار سول كۇنى عالىمداردان دا، سىنشىلاردان، ءتىپتى اعا بۋىن اقىندار ورتاسىنان بۇرىن ءبىلىپ وتىرادى.

ءبىزدىڭ جاس اقىندار – ءۇش الىپ توپتان تۇرادى: الماتىلىق، استانالىق جانە جەرگىلىكتى جەرلەردەگى پوەزيا دۇلدۇلدەرى. بۇل ءۇش توپ ءبىرىن-ءبىرى تالانت جاعىنان مويىنداسا دا، الاشتىق پوەتيكالىق وي اۋقىمى جاعىنان ءبىر-ءبىرىن مويىندامايدى. ءارى بىرىندە جوقتى ەكىنشىسى تولىقتىرىپ، ءۇشىنشىسى بۇرىنعى ايتىلعان ايشىقتى ويدى وزىنە دەيىنگىلەردەن اسىرىپ، بۇرىنعىدان الا بوتەن جۇتىندىرىپ جىبەرىپ وتىرادى. ولار ءوز شىعارماشىلىق ىزدەنىستەرىندە الەمنىڭ ورتاڭقول ادەبي قۇبىلىسىن اقىندىق ۇستاحاناسىندا قايىرا سوعىپ، كەرەمەت ەتىپ جىبەرسە، عالامنىڭ قۇندى دەگەن قۇندىلىعىن ادەبي-تۇلعاتتىق ىزدەنىس ۇستىندە باعاسىن ءتۇسىرىپ كەرى كەتىرىپ تە جىبەرەدى»، - دەپ جازعان بولاتىنبىز.

ءۇش الىپ توپتان تۇراتىن ءبىر كەزدەگى جاس اقىندار: الماتىدا، استانادا جانە جەرگىلىكتى جەرلەردە پوەزيا باعىنا قانداي ادەبي گۇل سىيلاپ ءجۇر دەگەن ويدىڭ توڭىرەگىنە شولۋ جاسماقشى بولىپ بەل شەشتىك.

ميراس اساننىڭ «العاشقى قار» ولەڭىندە ادام ءومىرىنىڭ باياندى شاقتارى، وقىرمانعا وي سالاتىنداي شۋماقتار العاشقىدا مولىنان ۇشىراساتىنداي بولىپ كورىنەدى. مىنا جولداردى قارايىق:

مامىقتارعا جامىلدى ميداي دالا.
وزىنە مۇڭ وسىلاي سىيلايدى ادام.
ادەمى-اق ليريكا. ەكىنشى جولدا:
ءومىر جايلى قىپ-قىسقا ولەڭ جازىپ،
ءوزىم جايلى ومىرگە سىيماي قالام، –
– دەپ سۋرەتتى باستالعان ولەڭدى قارابايىرلاندىرىپ جىبەرگەن. ءسوزدىڭ ورنالاسۋىنا، ۇيقاسىنا، سالىستىرۋىنا ەشقانداي سىن تاعا المايمىز. ءاربىر اقىننىڭ ولەڭىنەن كەمىستىك ىزدەپ وتىرۋ دا ادەپسىزدىك. ميراس بولاشاعىنان ءۇمىت كۇتتىرەتىن اقىن. تەك بۇل ولەڭگە جەتپەي تۇرعانى – اقىننىڭ ليريكالىق قاھارمانى اق قاردى الا وتىرىپ، ءوزىنىڭ ىشكى ينتۋيتسياسىن جەتكىزۋگە كەلگەندە السىزدىك تانىتقان. «ءوزى جايلى ومىرگە سىيماي قالاتىن» وسى ءسوز ميراستاي جىگىتتىڭ ءوز ءسوزى مە؟ جۇرەكتەگى ءسوزى مە؟ جوق. ميراس پوەزياسىنىڭ وسۋىنە ءسوزدىڭ تالعامپازدىعى جەتپەيدى.

وسى تالعامپازدىقتى اراعا 7-8 جىل سالىپ ميراس تاپتى. دەسەك قاتەلەسپەيمىز. وعان «وزىمە-ءوزىم قاراپ تۇرمىن سىرتىمنان» اتتى ولەڭى كۋا. ەندى وسى جىردىڭ فينالدىق شۋماعىنا كوز جىبەيىك:

قايدا ءبارى، قارلىعاش-وي، جىر-ۇيا؟
قايدا جازىم قىزىل-جاسىل ءدۇريا؟
مەنى ۇگىتىپ جاتقان سىندى ۋاقىت،
مەنى ۇمىتىپ كەتكەن سىندى ءدۇنيا.

اقىن «قارلىعاشتىڭ ۇياسى» اتتى ۇلتتىق ناقىشقا كۇش سالۋ ارقىلى جوعالتقان جوعىن تابا العان. ياعني ايتىلعان سىننان اقىندىق قورىتىندى شىعارعان.
اۋادان جىلى جىر جۇتقان «جانىنىڭ ارمانىن شيمايعا تولى داپتەرگە جازاتىن اقىننىڭ» شىعارماشىلىعىمەن مەن تەك ىنتەرنەت بەتىنەن عانا تانىسپىن. بىراق ءاردايىم انا تىلىمىزدەگى سايتتارعا جاڭا جىرلارى شىققان شىقپاعانىن ىزدەپ جۇرەمىن. ويتكەنى، ۇلتتىڭ تابيعي بولمىسىن مولدىرەتە توگىلتەتىن اقىندارعا ءزارۋ بولعان دارەجەگە جەتكەن شاقتا. بۇنداي تالانتتى اقىنداردىڭ توبە كورسەتۋى جىر سۇيگەن قازاق ءۇشىن ميلەتي باقىت بولىپ تابىلادى. اقىننىڭ قاي ولەڭىنىڭ وقىمايىق ۇلتتىق كەلبەت پەن الاشي بەينە مەن مۇندالاپ تۇرادى.

قازىرگى تاڭدا الاش ولەڭىنىڭ يرانباعىندا ءوزىن تانىتىپ جۇرگەن اقىنداردى ەكىگە ءبولىپ قاراستىرۋعا بولادى. ءبىرىنشىسى – قارا ولەڭنىڭ باعىن قاشىرعاندار. ەكىنشىلەرى – قارا ولەڭنىڭ باعىن اسىرعاندار. العاشقىلار ولەڭنىڭ جالىنا جابىسقان وسى ەكەن دەپ، ءححى عاسىردىڭ العاشقى ەكى ونجىلدىعىندا ءداستۇرلى قازاق ولەڭىنەن باس تارتىپ، «اۆانگاردشى-ەكسپەريمەنتاتورعا» اينالعاندار. جۇرت بىلمەيدى دەي مە، الدە ەشكىم سەزبەيدى دەي مە، شالقىعان شابىتى كەلسىن كەلمەسىن شىعىس پەن باتىستىڭ الەم ادەبيەتشىلەرىنىڭ اۋىزدارىنا ىلىككەن ناندەرىنىڭ ولەڭدەرىن اۋدارىپ، وزىنىكىنە اينالدىرۋشىلىق ۇلگىسى بار. بۇدان باسقاسى سولارعا ەلىكتەپ-سولىقتاعاندىعىن ۇلت ادەبيەتىندەگى جاڭاشىلدىق دەپ تاۋىپ، ءوزىن كوزى جاقسىلارعا ماقتاتاتىن ادەبي داڭعويلىق بەلەڭ العا باستادى.

جەرگىلىكتى ناقىشتان، ۇلتقا ءتان كوركەمدىك ايشىقتان ايىرىلعان پوەزيا قازاق وقىرمانىنا وپا اپەرمەيتىندىگىن ۇققىلارى كەلمەيتىن جازعاندارىن تەك الەم ادەبيەتى ايدىكتەرىمەن سالىستىراتىن توپ پايدا بولدى. بۇل توپقا جاتاتىنداردى ۇلتتىق پوەزياداعى «ءوز قاعىنان جەرىگەن قۇلىندار» دەپ اتاعىڭدا كەلىپ كەتەدى.

كىم كورىنگەن اۋدارا سالاتىن پوەزيا بار، اۋدارۋعا ەشكىمىنىڭ ءتىسى باتپايتىن پوەزيا بار. مىنە، وسىنى ۇقپاي كىم كورىنگەن اۋدارا سالاتىن ولەڭ جازۋشىلاردىڭ الەمدىك كلاسسيك اتانۋدان دامەسى زور. ال، كىم كورىنگەننىڭ اۋدارۋعا ءتىسى باتپايتىن جەرگىلىكتى ناقىشتان، ۇلتقا ءتان كوركەمدىك ايشىقتان تۇراتىن جىرلارىنا «پوەزيانىڭ ەسكى شاپنانى» دەپ، مۇرىن شۇيىرەتىن «ەۋروكاستومدى» «اۆانگاردشى-ەكسپەريمەنتاتورعا» اينالعاندار ءھام سولاردىڭ شاشباۋىن كوتەرۋشى عالىمدار قىلاڭ بەرە باستاعانى وكىنشى جايت.
ۇلتتىق پوەزيالىق قاقتان جەرۋ ءتۇبى شىعارماشىلىق ادامى ءۇشىن، اسىرەسە اقىن ءۇشىن تراگەديالىق توقىراۋعا اكەپ سوعادى. جارايدى «اۆانگاردشى-ەكسپەريمەنتاتور» بولىپ، جەرگىلىكتى ناقىشتان، ۇلتقا ءتان كوركەمدىك ايشىقتان اجىرماعانداردان مۇلدەم بولەكتەنىپ، جەكە پوەزيالىق قاعاناتىڭدى قۇرىپ، ون جىل ويقاستارسىڭ سودان كەيىن نە ىستەيسىڭ؟ وزگەنىڭ ساسىق كورپەسىن جامىلىپ، جىرتىق جاستىعىن جاستانۋدان ولە-ولگەنشە تانبايسىڭ با؟
وقىرمانداردىڭ ادەبي اۋزىن كۇيدىرگەن «اۆانگاردشى-ەكسپەريمەنتاتورعا» اينالعاندار ارتتارىنا ءبىر بۇرىلىپ، قازاقتىڭ قارا ولەڭىنە ادالدىق تانىتقاندار نە جازىپ جاتىر دەپ، ءبىر ساتكە مويىن بۇرسا قۇدايدىڭ ءجونى بولار ەدى. ءاي قايدام، باتىس پەن شىعىستىڭ الەم ماقتاعان دانىشپان اقىندارىنىڭ سايقال اۋ-تورىنا شىرمالعان ءبىزدىڭ شاباق شايىرلار شايتان تۇرتكەندىكتەن ۇلتتىق پوەزيادا ەشكىمدى ءپىر تۇتپاي ءداستۇرلى جولمەن ءوز شىعارماشىلىق شىراعىن جاعۋعا بولاتىن ۇقپاي-اق كەلەدى.

ءدال وسى ساتتە داستۇرگە ادالدىق تانىتىپ، ءوزىنىڭ وزگەدەن ورنى دا، جونىندە بولەك جىرىمەن وقىرمان ءىلتيپاتىنا بولەنگەن اقىنداردىڭ اراسىنان بولە-جارا اۋىزعا الۋعا تۇراتىن ءبىر اقىن – تۇردىحان ايدارحانۇلى. جالپى، اقىننىڭ ولەڭدەرىندە قازاقي ۇعىم-تۇسىنىك، الاشي دۇنيەتانىم توعىسى اتويلاپ تۇرادى. رەتسىز جانە ءجون-جوسىقسىز بويامالى سۇلۋ ءسوزدىڭ جالىنا جابىسۋدان ادالدىق تۇردىحان اقىندى وزگەلەردەن بولەكتەيدى.

اق تاڭدا اينالدىم. . .

اق تاڭدا اينالدىم اۋلانى،
سەمىپتى سەزىمنىڭ باۋ-باعى.
جەلكەمە جەبىر مۇڭ مىنگەندەي،
ساپ-سارى جاپىراق ساۋلادى....

جانىمنىڭ جاپ-جاسىل باۋلارىن،
سارعايتتى سارى الەم جاۋلادى.
شاشىلعان ساعىنىشتارىمدى،
جاباتىن، قار نەگە جاۋمادى؟

ۋاقىتتىڭ سۋماقى سۋىق قولى بۇيىعى بولمەدە بۇيىققان اقىندى كىلت سەرپىلتىپ، دالاعا تازا اۋداعى باققا قاراي دەدەكتەتە سۇيرەپ، ساعىنىشتىڭ ارماندى الەمىنىڭ تەرەڭىنە سۇڭگىتەدى. وقىرماندا ءوز بويى مەن ويىنداعى ساعىنىشىن ءبىر ساتكە ەسىنە الادى. وي سالاتىن ولەڭ، ساناتى ۇيقىدان وياتاتىن ولەڭگە جولىعىپ، ءبىر جاساپ قالاتىندىعىڭ دا جاسىرىن ەمەس.
ۇلتتىق پسيحولوگيانىڭ يىرىمىنە سۇڭگىتىپ، قازاقي ءومىر-تىرلىكتىڭ بايبىنا باراتىن سىنا ءبىر جولدار وقىعان جاندى بەي-جاي قالدىرماسى انىق.

ايلى ءتۇن، جايلاۋ ەسكى ەلەس،
جانىمنىڭ جالعىز اسىلى ەڭ.
ەرتەدە ەمەس، كەش تە ەمەس،
باقىت دەگەنىڭ ەشتەن ەش،
پەرىشتە كوڭىل جانداردىڭ،
قالعىپ ءبىر كەتكەن ءساتى مە ەڭ؟

اقىن قالامىنان مولدىرەي توگىلگەن عاشىقتىڭ لەبىزىندەي بولىپ، اڭقىلداپ ەسكەن تاۋ جەلى، ارمان سالدەلى اق شىڭدار ويىڭا ءار نارسەنى ورالتىپ، وىقرمانىنا ەستەتيكالىق ءلاززات سىيلاپ، جۇرەگىن اسەمدىك الەمىمەن گۇلدەتەدى. ءسوز سيقىرىن ويناتقان اقىن ودان ءارى:

سىبىر دا سىبىر سىرىڭ بار،
سىرعالى بۇلاق، قىز قايىڭ.
جادىمدا جازىڭ ءجۇر ءدايىم،
بۇلىقسىماسىن بۇرىمدار،
تىنىشتىعىڭدى بۇزبايىن، - دەپ اسەم جىرىن كەستەيلەيدى.

تۇردىحاندى اقىن ەتىپ تۇرعان ءبىر عانا قۇدىرەتى – ۇلتتىق ناقىش. اقىن مەن ورىستان ۇيرەندىم، ەۋروپادان بالەنشە اقىنىن ءپىر تۇتىپ، ونەگەسىن الدىم دەپ بالسىنبەيدى. اتا قانى، انا سۇتىمەن بەرىلگەن ءتول ۇلتتىق ايشىقتى سول قالپىندا الاشىنا ۇسىنادى.
ايمالاپ ەسسىز ءبار-ءبارىن،
سۇيەتىن وندا پاك كەۋدە.
تاڭ نۇرىن ەمگەن تاعدىرىم،
الىستاپ كەتتىڭ،
ال بۇگىن،
جازامىن جاننىڭ ارمانىن،
شيمايعا تولى داپتەرگە.

«جاننىڭ ارمانىن شيمايعا تولى داپتەرگە جازاتىن اقىن» بولۋدىڭ ءوزى ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. سەبەبى پوەزيادا ءۇش وبراز بار: ءسوز وبراز، اقىن وبرازى جانە وقىرمان وبرازى. وسى ۇشەۋىن قاتار الىپ جۇرە العان جان عانا ءوزىن ناعىز اقىنمىن دەپ ساناۋعا قۇقىلى. ال، ءبىز جوعارىدا ءسوز ەتكەن «اۆانگاردشى-ەكسپەريمەنتاتورعا» اينالعان شايىرلاردا ءسوز وبراز دا، اقىن وبرازى دا بار، بىراق ۇلتتىق وقىرمان وبرازى جوق. ءبىر تامىرى كەم سوققان دەگەن وسى دا...

ءبىر تامىرى كەم سوقپايتىن داستۇرگە ادالدىقتى تانىتىپ جۇرگەن تۇردىحان ايدارحانۇلىنا پوەزيا دۇلدۇلدەرى ىشىنەن وسى وزا شاپقان قۇلاگەرلىگىڭنەن تانبا دەپ شاعىن ماقالامىزدى تامامداماقپىز.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz