كونفەرەنتسيا قوناعى – رەسپۋبليكالىق كىتاپ مۇراجايىنىڭ ديرەكتورى، اقىن ءجۇرسىن ەرمان مىرزا وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالدارعا جالعاستى جاۋاپ بەرىپ وتىر.

ءبىر ەسكەرتەتىن جايت،  وقىرمان قاۋىمنىڭ تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالداردى قاز قاتار ءتىزىپ بەرمەدىك. سەبەبى،  كوپ سۇراقتاردىڭ مازمۇنى ءبىر، نەمەسە ءبىر-بىرىنە ۇقساس بولىپ شىقتى. سوندىقتان  كونفەرەنتسيا  قوناعى ساۋالداردى توپتاپ، بارلىق سۇراقتارعا ورتاق جاۋاپ ارناعاندى ءجون كوردى.

Abai.kz

- اعا، جالپى بيلىك ايتىسقا قاي كەزدەن باستاپ جانە نە سەبەپتى ارالاسا باستادى؟

كونفەرەنتسيا قوناعى – رەسپۋبليكالىق كىتاپ مۇراجايىنىڭ ديرەكتورى، اقىن ءجۇرسىن ەرمان مىرزا وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالدارعا جالعاستى جاۋاپ بەرىپ وتىر.

ءبىر ەسكەرتەتىن جايت،  وقىرمان قاۋىمنىڭ تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالداردى قاز قاتار ءتىزىپ بەرمەدىك. سەبەبى،  كوپ سۇراقتاردىڭ مازمۇنى ءبىر، نەمەسە ءبىر-بىرىنە ۇقساس بولىپ شىقتى. سوندىقتان  كونفەرەنتسيا  قوناعى ساۋالداردى توپتاپ، بارلىق سۇراقتارعا ورتاق جاۋاپ ارناعاندى ءجون كوردى.

Abai.kz

- اعا، جالپى بيلىك ايتىسقا قاي كەزدەن باستاپ جانە نە سەبەپتى ارالاسا باستادى؟

- بيلىك ايتىسقا قاي ۋاقىتتا دا ارالاسىپ كەلە جاتىر عوي.  سوۆەت وكىمەتى كەزىندە دە ايتىسقا تسەنزۋرا بولاتىن. مادەنيەت مينيسترلىگى قامقورلىعىنا الىپ، ءۇش-ءتورت جىل بولدى، جىل سايىن تاۋەلسىزدىك كۇنىنە ارناپ ايتىس وتكىزىپ جاتىر. مەن تۇسىنسەم،  كەشەگى وتكەن ايتىسقا «نۇر وتان» دەمەۋشىلىك جاساعان جوق. «نۇر وتاننىڭ» قولداۋىمەن مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ قارجىسىنا وتكەن ايتىس. بۇل جەردە مىنانداي ماسەلە بار: مەن جۋىردا «جۇلدىزدار وتباسى» دەگەن جۋرنالعا ءبىر سۇحبات بەرگەن ەدىم، ايتىستىڭ ماڭىنان جۇرمەسپىن دەپ. بۇل - مەن ايتىستان ءبىرجولا قوشتاسىپ كەتتى دەگەن ءسوز ەمەس. مەن بيلىكتىڭ تەگەۋرىنىمەن وتەتىن ايتىستان اۋلاق جۇرسەم دەيمىن. ءبىز، مىسالى، وسىدان ءبىر جىل بۇرىن ايتىس اقىندارى مەن جىرشى-تەرمەشىلەردىڭ حالىقارالىق وداعى دەگەندى قۇردىق. ادىلەت مينيسترلىگىنە تىركەلىپ، ءبىر جىل بويى جۇمىس ىستەدىك. كەشەگى ايتىستى دا وسى وداق ءوزىمىز وتكىزەيىك دەپ تەندەرگە قاتىسىپ ەدىك، اۋەلدە الاسىڭدار دەگەن اياعىندا كورىنگەن سىلتاۋمەنەن بەرىلمەي قالدى. بۇل ەندى، مۇلدەم اقىلعا سياتىن شارۋا ەمەس. ءوزىنىڭ كاسىبي وداعى تۇرعاندا، ونى قايداعى ءبىر رۋحاني دامۋ قورى دەگەنگە تاپسىرىپ، وتكىزەتىندەي نە نارسەدەن قىسىلىپ بارا جاتىر؟! قانداي ءىس بولماسىن ءوزىنىڭ بىلەتىن ماماندارى ىستەۋى كەرەك قوي. مەن وسى ايتىستىڭ توڭىرەگىندە بولعىم كەلەدى. ەندى الدا دا بىرنەشە ايتىستى وسى وداقتىڭ اتىنان وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.  نەگە؟ ايتىس دەگەننىڭ  تابيعاتى وپپوزيتسياعا جاقىن ونەر. ايتىس - كونتسەرت ەمەس. اقىندار دا حالىقتىڭ كۇتىپ وتىرعان ءسوزىن ايتۋ كەرەك. «نۇر وتانعا » دا، باسقا پارتيالارعا دا، بيلىككە دە جالتاقتاماي اقىندار شاما-شارقى جەتكەنشە دەربەس بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. وسى باعىتتا جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك. وتكەن جىلى جاڭاعى ايتقان اقىندار وداعىن قۇردىق. مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن بىرقاتار شارالار اتقاردىق، شامالى قارجى ءبولىپ بەردى. جاقىندا عانا قازاقستاننىڭ ايتىسكەر اقىندارى دەگەن كىتاپ شىعاردىق. ۇلكەن ءبىر تومدا بۇتكىل قازاق ايتىس اقىندارىنىڭ ءومىربايانى، ءتاۋىر-ءتاۋىر سوزدەرى جيناقتالعان، سۋرەتتەرى بار. اقپان ايىنىڭ ورتاسىندا سول كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەرىن جاساساق دەپ وتىرمىز. ايتىسكەر اقىنداردى، جىرشى-تەرمەشىلەردى جيناساق دەگەن نيەتىمىز بار. ءبىزدىڭ وپات بولىپ كەتكەن اقىندارىمىز بار: ازىمبەك جانقۇليەۆ، جانداربەك بەگىمبەتوۆ، اسىلبەك يشانوۆ، ورازالى دوسبوسىنوۆ، ەرىك اسقاروۆ دەگەن بەس اقىن. وسى بەس اقىندى ەسكە الۋعا ارنالعان بيليارد ءتۋرنيرىن جاساپ، سولاردىڭ ارقايسىسىنا جۇلدە تاۋىپ قويىپ، شارا باراسىندا اقىندارعا قوعامنىڭ مۇشەلىك بيلەتتەرىن تاپسىرىپ، ءسويتىپ اسپەتتەپ، جۇمىسىمىزدى كىشكەنە جانداندىرساق دەيمىز. مۇنىڭ سىرتىندا «ايتىسكەر.كوم» دەيتىن سايتتى اشىپ ەدىك، سونىڭ جۇمىسىن جانداندىرساق دەپ، قولىمىزدان كەلگەنشە تىرمىسىپ جاتىرمىز. ءبىز بۇنى ءۇش-ءتورت اي بۇرىن قولعا العاندا 2000-شى ورىندا تۇرعان سايت ەكەن. قازىر ەندى 400-ءشى ورىنعا كوتەرىلىپپىز. وعان ەشكىمنىڭ قولىندا جوق ايتىستاردى سالۋىمىز سەبەپ بولىپ جاتىر عوي دەيمىن، تاياۋ كۇندەردە بۇدان دا باسقا بۇرىنعى، ەسكى، جاڭا ايتىستاردى، اقىندارعا قاتىستى بۇكىل دەرەكتەردى سوعان جيناقتاپ، ايتىس اقىندارىنىڭ باس قوساتىن ورتاسى بولسا دەپ، سول «ايتىسكەر.كوم» دەگەن سايتتى قولداۋعا جۇمىس ىستەۋدەمىز. مۇمكىنشىلىگىمىز از، دەگەنمەن نيەتىمىز جاقسى.

- ىلگەرىدە ايتىستىڭ تۆ جوبالارى بار ەدى, سونى  قايتادان قولعا الۋعا بولاتىن جوبا دەپ ويلايسىز با؟

-  كەشەگى «نۇر وتان» وتكىزگەن ايتىستى بارلىق كانالداردان بەرىپ جاتتى. ال، ونىڭ الدىندا وتكىزگەن ءبىزدىڭ ايتىس، ودان كەيىنگى وتكىزگەن ايتىستاردىڭ بارلىعىنا جول جابىق بولدى. سوندا بيلىكتىڭ ايتىستى قولداعانى وسى ما؟! ايتىستى قولداسا، ايتىستى حالىققا جەتكىزبەي مە؟ نەگە ءبولىپ جارادى؟ ەرتەڭ ءبىز مىسالى ناۋرىز ايتىس جاسايمىز، «قازاق، قايدا باراسىڭ؟» دەگەن تاقىرىپتا ۇيىمداستىرىپ جاتىرمىز. دەمەۋشىمىز دە بار، باسقاسى دا بار. بىراق سونى ەرتەڭ كورسەتپەيتىنىنە مەن كامىل سەنەمىن. ەندى امال جوق، ايتىستى وسى «ايتىسكەر.كوم» سايتىنا سالىپ تاراتامىز با دەپ وتىرمىز. ديسكىلەرىن دە تاراتامىز. بيلىك شىنىمەن قولدايتىن بولسا، وندا ايتىسقا بارلىق قامقورلىق جاسالۋى قاجەت. بۇل - بىرىنشىدەن. ال ەكىنشىدەن، ەشكىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق قويىلماۋى كەرەك. اقىن ايتۋى كەرەك، اقىنداردىڭ ءبارى ساۋاتتى. مىناۋ مەملەكەتتىك قۇرىلىستى قۇلاتايىق، قازاقستاندى قۇرتايىق دەپ،  ەشكىم ايتپايدى. ۇلت ارازدىعىن ەشكىم تۋدىرمايدى. ەندى ءومىر بولعاسىن، قانشا ىلگەرى باستىق، ورلەدىك، دامىدىق دەگەنمەن، قازاق قوعامىندا قولبايلاۋ بولىپ وتىرعان ماسەلەلەر كوپ-اق قوي. وسىنى اقىندار ايتادى، ايتۋى كەرەك، ايتپەسە ول اقىن ەمەس، ايتىلماسا ول ايتىس تا ەمەس.

- جۇرتتار ايتىستى پروبلەما ايتۋدىڭ قۇرالى دەپ تۇسىنەتىن جاعدايعا جەتتى. شىندىق ايتىلعانى، بيلىككە دە، وزىمىزگە دە سىن ايتىلعانى جاقسى، ورنىمەن ارينە. ال، سوندا ايتىستىڭ ءازىلى، قاجىڭى، قىز-جىگىت ايتىسى، جۇمباق ايتىس، قايىمداسۋ سەكىلدى كوپتەگەن تۇرلەرى قايدا قالادى؟ ەل سوندا ايتىسقا پروبلەما ەستۋ ءۇشىن كەلە مە؟ جوق، استارلى ءازىل، تاپقىر ءسوز، ۇتقىر ويلارعا تامسانىپ, دەم الىپ قايتۋعا كەلۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. سىزشە قالاي, اعا؟

- ەگەر حالىقتىڭ ىزدەپ وتىرعان ءسوزىن ايتپاسا ونىڭ نەسى ايتىس؟! ارينە، ونى كوركەم  سوزبەن جەتكىزۋ كەرەك. ايتىستىڭ تابيعاتى، بولمىسى، ءوزىنىڭ ءداستۇرى ساقتالۋى كەرەك. ونىڭ ىشىندە ءازىل-قالجىڭدارى دا ارقاشان ءورىس تاۋىپ وتىرۋى ءتيىس. ايتىستىڭ كوپ جانرلارى بار، باياعى اۋەزوۆ تالداپ كەتكەن. ولاردىڭ ءبارىن قازىر نەگە جاڭعىرتپايسىڭ دەيدى. كەشەگى 80-90-شى جىلدارى ءبىز جاڭعىرتتىق، ايتىستى اياعىنان تىك قويعانشا. بىراق ونىڭ ىشىندە شاعىن جانرلار بار قايىمداسىپ ايتىسۋ، وتىرىك ولەڭ ايتىسى، جۇمباق ولەڭ ايتىسى... ول قازىرگى زاماننىڭ تالاپتارىنا ساي كەلە المايدى. اقىن ونىڭ ىشىنە سىيمايدى، ايتىپ بەرە المايدى. سوندىقتان ءبىز ابدەن سىننان وتكەن قىز بەن جىگىتتىڭ ايتىسى، تۇرە ايتىس، سۇرە ايتىس دەگەن سياقتى فورمالارىن عانا  الىپ ءجۇرمىز. تەلەۆيزياعا لايىقتاۋ كەرەك. باياعىدا وسىنداي ايتىس بولعان ەكەن دەپ، ونىڭ بارلىعىنىڭ جانرىن جەتەكتەپ جۇرۋگە كەلمەيدى. ء  ار جانر ۋاقىتى جەتكەندە ولەدى. حالىقتىڭ سۇرانىسىنا جاۋاپ بەرە الاتىن، قوعامنىڭ ءسوزىن سويلەي الاتىن جانرلاردى عانا قولداپ جاتىرمىز. ارينە، ءبىر جاعى شوۋ ەلەمەنتتەرى دە بولۋى كەرەك. قىزىقتى بولعانى ءجون. ونىڭ ۇستىنە ءبىز ايتىس داستۇرلەرىنىڭ ءبارىن بۇزىپ بولعان ادامدارمىز. مەن وسىدان شوشيمىن. بۇرىنعى ەمىن-ەركىن ايتىساتىن كەز جوق. ايتىستىڭ ەڭ باستى قاسيەتى سۋىرىپ سالىپ ايتۋ عوي، ال قازىر ءبىزدىڭ اقىندارىمىز سۋىرىپ سالىپ ايتۋدان ابدەن شىعىنىپ بولدى.  بىلتىرعى ريناتتىڭ كوتەرىپ جۇرگەن داۋى راس. اقىندار كۇنى بۇرىن دايىندالىپ قويادى، كەلىسىپ قويادى. ودان ايتىس قىزىق بولمايدى، تابيعي قالپىن ساقتامايدى. كەشەگى استانادا وتكەن جەلتوقسانعا ارنالعان ايتىستا مىسالى، اناۋ جەرگە سۋرەت ءىلىپ قويىپ، ەكى قوشقار ءسۇزىسىپ جاتىر، سوعان قاراپ ولەڭ ايتىڭدار دەدى. مەن  «انا سۋرەت - نە سۋرەت؟» دەپ تۇسىنە الماي وتىرعاندا، اقىندار زاۋلاپ كەتىپ بارا جاتىر. اشەيىن دايىندالىپ قويعان نارسەلەر. بۇتكىل ايتىستىڭ ستسەناري ارقىلى جاسالعانى كورىنىپ تۇردى. حالىق كوردى، حالىق اقىماق ەمەس، كوردى، ءتۇسىندى. جازىپ الىپ ايتىساتىن اقىنداردىڭ ايتىسى حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىقپايدى. ايتىستىڭ ءوز اقىندارى بار، مەن اتىن اتاپ ايتايىن،مىسالى، بەكارىس شويبەكوۆ. تابان استىنان ءسوز سۋىرىپ ايتاتىن ءوزىنىڭ قاسيەتى بار. سونىسىنان جيىرما جىل بويى قايتپاي كەلە جاتىر. وسىنداي اقىندار كەرەك بىزگە. جاستار ءوسىپ كەلە جاتىر عوي، وسى جاستاردىڭ اراسىندا جاتتاپ ايتاتىندارى ايتىستى بۇزىپ ءجۇر دەپ ويلايمىن. ايتسە دە، ادەمى سۋىرىپ سالما اقىندار دا ءوسىپ كەلە جاتىر.

جاستار تۋرالى سۇراق كوپ. مىسالى، استانادا مەيىربەك سۇلتانحان دەگەن اقىن بار. كەشەگى ايتىسقا ونى قاتىستىرعان جوق. مەن قازىرگى اقىنداردىڭ ىشىندە ەڭ ءبىر ءداستۇردى بىلەتىن، ءتىلدى بىلەتىن، ءيىرىم، قايىرىمنىڭ ءبارىن بىلەتىن، سۋىرىپ سالىپ ايتاتىن، ارعى-بەرگىنى قوزعاپ ايتاتىن تاماشا تالانتتى اقىن دەپ ەسەپتەيمىن ونى. جانداربەكتەن ارتىق بولماسا كەم ەمەس. وسىنداي اقىنداردى الاڭعا شىعارىپ، ايتىستىڭ تابيعاتىن ساقتاۋىمىز كەرەك،  سۋىرىپ سالمالىعىن ساقتاۋىمىز كەرەك.

ايتىسكەر اقىندار تۋرالى كوپ سۇراقتار قويىلعان. ءبىر اقىندار باعىم اشىلماي كەتتى دەيدى. ءسىز قاي اقىندى سونداي دەپ ويلايسىز دەيدى. مەن ونداي اقىن بار دەپ ويلامايمىن. وسىنىڭ بارلىعى اقىننىڭ وزىنە بايلانىستى.

بىرەۋلەر ءسىز ايتىستى جەكەشەلەپ العان جوقسىز عوي، اكەڭىزدەن قالعان مۇرا ەمەس قوي دەيدى. ولاي ەمەس. ماعان ايتىستىڭ تەلەۆيزيالىق نۇسقاسىنا مۇحتار قۇل-مۇحاممەد كومەكتەسىپ، وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ينتەللەكتۋالدىق مەنشىك رەتىندە پاتەنت الىنىپ بەرىلگەن. بىراق مەن ونى ەشكىمگە جاريالاپ ايتىپ، كورسەتىپ جاتقان جوقپىن. ول ايتىستىڭ تەلەۆيزيالىق نۇسقاسىنا عانا بەرىلگەن. ايتىستىڭ ءوزىن مەنشىكتەۋگە ەشكىمنىڭ دە قاقىسى جوق.

ەكىنشىدەن، ءجۇرسىن ەرمان ايتىستى مەنشىكتەپ العان با، دەيدى. سول قازاق وسى جىلدار ىشىندە نە ىستەدى ەكەن؟ مەن ايتىس ءۇشىن اق تەر-كوك تەر بولىپ، اركىمنىڭ بوساعاسىن كۇزەتىپ، جالىنىپ، جالپايىپ، بىرەۋدى الداپ، بىرەۋدى ارباپ ءتىلىن تاۋىپ، وسى ايتىسقا 200 ماشينا تاراتىپ بەرىپپىن، توقسان جەتىنشى جىلدىڭ قازان ايىنان بەرى. ەگەر مەنىڭ جەكە ەڭبەگىم بولمايتىن بولسا، ولار قايدان كەلدى؟ بۇل باياعىدا ءولىپ كەتكەن، ۇمىتىلىپ كەتكەن ونەر ەدى عوي. مەن كەۋدەمدى قاعايىن دەپ وتىرعان جوقپىن. بىراق اركىمنىڭ ەڭبەگىنە قاراي قۇرمەتى بولۋى كەرەك قوي. وسىعان ىزا بولاسىڭ. قازاقتىڭ باسىن اۋىرتاتىنى، اقىنداردىڭ قايسىسىنىڭ جۇلدە العانى، قايسىسىنىڭ جۇلدە الماعانى.  انا ەكى ءجۇز ماشينانى سىرتتان كەلىپ ەشكىم العان جوق، وسى قازاقتىڭ بالالارى ءبولىسىپ الدى. كەيدە قازىلىققا بايلانىستى بىرەۋدىڭ باعاسى كەمىپ قالۋى مۇمكىن، بىراق كەلەسى جولى ونىڭ ەسەسى تولىپ جاتادى. ءارتۇرلى سيتۋاتسيا بولادى عوي ايتىستا. مەن ءبارىن دانىشپاندىقپەن جاساپ وتىرمىن دەپ ايتا المايمىن. مەنىڭ دە پەندەشىلىكتەرىم بولۋى مۇمكىن. بىراق مەن ونى رەسەيگە نەمەسە باسقا ءبىر ەلگە جىبەرىپ جاتقان جوقپىن عوي. وسى اقىنداردىڭ اراسىندا ءجۇرىپ جاتىر.

مەلستەردى، داۋلەتكەرەيلەردى نەگە ايتىستاردان شەتتەتەسىڭدەر دەگەن ءسوز كوپ اڭگىمە بولادى. شەتتەتۋ جوق. مەلسپەن بىلتىر اۋىلىنا بارىپ تۇرىپ سويلەستىم. ءاي، شىراعىم، سەن نەگە شەگىنىپ قالدىڭ، دەدىم. ول: «مەن باسقا جولعا ءتۇستىم، ءوز مۇمكىندىگىمدى يگەرىپ بولدىم. ەندى ءوزىمنىڭ جەكە شىعارماشىلىعىممەن ءجۇرىپ جاتىرمىن»، - دەدى. ونى مەن زورلايمىن با؟ ال ەندى، ءوز بەتىنشە ايتىستان كەتىپ قالىپ جاتقان، توقىراپ قالىپ جاتقان اقىندار بار. ماڭعىستاۋدا نۇرلان مۇساەۆ دەگەن اقىن بار. كەرەمەت تالانتىمەن كەلدى. سول وسى ايتىستارعا كەلمەيتىن بولدى. ەكى-ءۇش ايتىسقا كەلمەي قويدى. سويلەسسەم، «كەلەمىن- كەلەمىن»، دەيدى. نەگە ەكەنىن تۇسىنبەيمىن. اقىندىعى قازىر كوش باستاپ جۇرگەن اقىنداردان كەم ەمەس، ارتىق بولماسا. نە ىستەي الامىن مەن وعان؟ بولماسا، الىبەك سەرعاليەۆ دەگەن سولتۇستىك قازاقستانان اقىن شىقتى ەكى-ءۇش جىل بۇرىن. جالاۋلاتىپ شىعىپ، بىردەن جۇلدە الىپ، ءبىر جىل بويى گۋىلدەتتى دە، سودان كورەرمەننىڭ كوز الدىنان جوعالىپ كەتتى. قازىر قايدا ەكەنىن ەشكىم بىلمەيدى. ول قاي جولعا، قاي مازھابقا ءتۇسىپ كەتتى، مەن بىلمەيمىن. بولماسا رۇستەم قايىرتايۇلى دەگەن اقىن بار الماتىدا. العاش ايتىسقا شىققاندا ونىنشى سىنىپتىڭ وقۋشىسى ەدى، بىردەن استىنا تەمىر تۇلپار مىنگەن جىگىت. قانشاما ايتىستاردا مەن سودان ءۇمىت كۇتتىم، تالاي ايتىستارعا سونى  سۇيرەلەپ قوستىم. ىزدەنىمدىلىگى از، ادەمى كوركەم سوزدەردى وتكىزە المايدى. قازىرگى ايتىستا تەك ءسوزدىڭ ادەمى بولۋى ەشتەڭە ەمەس، سونى جەتكىزە ءبىلۋ كەرەك. ايتىس دەگەن قازىر شوۋعا اينالدى. ودان قورقۋدىڭ قاجەتى جوق. ال ەندى سول رۇستەمگە ءارى-بەرى قولقا سالىپ كورىپ ەدىك، دايىندىعى، ايتىسقا دەگەن جاۋاپكەرشىلىگى از بولدى ما، ءوزىنىڭ كوركەم تالانتىنىڭ شىڭىنا شىعا الماعاننان كەيىن قازىر كىشكەنە شەتتەپ ءجۇر. جاقىندا ماعان حابارلاسىپ، «مەن دايىندالدىم، ايتىسقا شىعايىن» دەدى. شىقسىن. بىزگە ءار اقىن ولجا. ءبىر جەردەن ءبىر اقىننىڭ قۇلاعى قىلتيسا، قۋانىپ قالامىز. قىزىلوردادا كۇز ايلارىندا ءبىر ايتىس وتكىزدىك.

 سەرىكقان جۇزەەۆ، ەرجان ءامىروۆ، شىمكەنتتەن سادىقبەك اسحاتوۆ، اقتوبەلىك ەرشات –جاپ-جاس اقىندار، بارلىعى وسى ونەردىڭ تۋى بولۋعا دايىن تۇرعان جىگىتتەر. وسى ايتىستى نەعۇرلىم جيىرەك وتكىزىپ، ولاردى حالىقتىڭ الدىنا جيىرەك شىعارساق، قانشاما رۋحاني ولجاعا كەنەلەر ەدىك. ەشكىمنىڭ ساعىن سىندىرعىمىز كەلمەيدى. ويتكەنى بۇل  حالىقتىڭ قازىناسى.

قازىر قىز بالالاردان اقىندار ازايىپ كەتتى.  بەلسەندى ايتىسىپ جۇرگەن ءتورت-اق قىز-كەلىنشەك قالدى. ولار - اينۇر تۇرسىنباەۆا، سارا توقتامىسوۆا، جانسايا مۋسينا، اسەم ەرەجەقىزى. جاس قىز بالالار شىقپاي جاتىر. مىنە، مەن وسىنى ۋايىمدايمىن. نەگە ولاي بولىپ جاتقانىن جانە تۇسىنبەيمىن. ءبىراز جەردە اقىندار مەكتەبى جۇمىس ىستەۋدە. اقىندار وداعى ارقىلى ەكى-ءۇش جەردە قولداۋ جاساپ، اقىنداردى وقىتىپ، ۇيرەتىپ جاتىرمىز. سولداردىڭ اراسىنان شىعادى دەپ ويلايمىن. وسىعان باس اۋىرتۋدىڭ ورنىنا، ءبىزدىڭ قازاق قوعامى ءوزىنىڭ سيىقسىزدىعىن كورسەتىپ، اناۋ نەگە ماشينە الىپ كەتتى، مىناۋ نەگە المايدى دەگەننەن باسقا ۋايىمى جوق.

قازاق قاراپ وتىرمايدى. ءبىر كەبىستى ءبىر كەبىسكە سۇعىپ وتىرادى. بەكبولات پەن ءجۇرسىننىڭ اراسىنان شي شىقسا، داۋرەن قۋاتپەنەن بەكبولاتتىڭ اراسىندا شي شىقسا ەكەن. سوعان ءجۇرسىن كەلىپ وتىنا ماي قۇيسا دەپ وتىرعان ادام كوپ مىنانىڭ ىشىندە. بۇل - بارىپ تۇرعان وڭباعاندىق، ۇياتسىزدىق. قازاققا جان اشىعاندىق ەمەس بۇل. قايتا بالە ىزدەگەندىك. قازىر قازاق قوعامى كەمەلدەنەتىن كەزەڭگە تايادى. نەگە دەيسىڭ عوي، تاۋەلسىزدىكتىڭ 22-23-ءشى جىلىنا كەتتىك. ەندى «قازاق قوعامى قايدا بارامىز؟» دەگەنگە باس اۋىرتۋى كەرەك. ءدىنىمىزدى قالاي تۇگەندەيمىز، ءتىلىمىزدى قالاي جاڭعىرتامىز، ساقتايمىز. تولىپ جاتقان ماسەلە بار. ۇلتتىق يدەيا دەگەن قايدا؟ ەندى وسىنى ىزدەۋ پروتسەسسى ءجۇرىپ جاتىر. سونى تاپپاساق تا، اقيقاتتى، قازاق قوعامىن ساۋىقتىرۋعا، قازاق قوعامىن سەرپىلتۋگە، رۋحىن كوتەرۋگە قىزمەت ىستەپ جاتقان كەزەڭ. مەن وسىلاي تۇسىنەمىن، سوعان قۋانامىن. بىراق وسى ايتىس-تارتىس پەن  ىزدەنۋدىڭ، داۋ-دامايدىڭ كەزىندە ادەپ ساقتاۋ كەرەك، مادەنيەت ساقتاۋ كەرەك. استىنا اتىمدى جازبايدى ەكەنمىن دەپ، كورىنگەن سويلەپ، نە بولسا سونى سويلەپ، اۋزىنا اق يت كىرىپ، كوك يت شىعاتىن قازاقتار – بۇلار قازاققا جانى اشىعان قازاق ەمەس، قازاققا دۇشپاندار بۇلار. قازاققا سىرتتان كەپ ەشكىم دە دۇشپان بوپ وتىرعان جوق. ورىس تا، ورمان دا، قىتاي دا قازاققا زيان ىستەپ وتىرعان جوق. قازاق زياندى وزىنە - ءوزى ىستەپ جاتىر.

ءسىز مىنا قوعامدىق بەلسەندىلەر نەمەسە باسقالاردىڭ ىسىنە قالاي قارايسىز، توپتاسىپ ماسەلە كوتەرەتىن ۇجىمدىق حاتتارعا قول قويمايسىز با دەپ سۇراعاندا بار ەكەن. ۇجىمدىق حاتتارعا قول قويمايمىن! ۇجىمدىق حاتتارمەن ءبىر نارسە شەشىلگەنىن كورگەن ەمەسپىن. بىراق، قالامگەر رەتىندە، جازۋشى رەتىندە ونىڭ پوزيتسياسى بولۋى كەرەك دەپ تۇسىنەمىن. وندا دا شەكتەن شىعۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىر اعامىز ايتىپ ءجۇر عوي، مەن اقىنداردى ونىڭ شىعارماشىلىعىنان بۇرىن، ونىڭ ومىرلىك ۇستانىمىنا قاراي باعالايمىن دەپ. سوندىقتان، ماحامبەتتى ابايدان گورى جوعارى قويامىن، ماحامبەتتىڭ باسى كەتكەن، اباي ارەكەت ىستەمەگەن دەيدى. نە دەگەن ءسوز بۇل؟ مىڭمەن جالعىز الىسقان اباي، اباي ءبىزدىڭ دانىشپانىمىز، قاعبامىز، قۇبىلامىز. وعان وسىنداي ءسوز ايتۋعا بولا ما؟ بەلسەندى پوزيتسياڭدى ۇستان، كورىن، بىراق ءار نارسە ورنىمەن بولۋى كەرەك.

باۋىرجانعا، داۋلەتكەرەيگە، امانجولعا بايلانىستى كوپ قۇيتىرقى سۇراقتار ءتۇسىپتى. وسى امانجولعا بايگەنى نەگە بەرە بەرەسىڭدەر دەپتى بىرەۋ. امانجول كۇندە تۋىپ جاتقان اقىن ەمەس. امانجول سياقتى اقىندار دالادا جاتقان جوق، ول قازاقتىڭ ولجاسى. كوركىمەن دە، كەلبەتىمەن دە، ولەڭىمەن دە، سازىمەن دە، ماقامىمەن دە اقىنداردىڭ الدىندا جۇرگەن ادام. ەندى ول ءبىر جولى ءسىزدىڭ ويىڭىزداعى ءسوزدى ايتپادى ەكەن دەپ، ونى ەشكىم سۇرىندىرە المايدى عوي. الدا جۇرگەن ادامعا، وزىق جۇرگەن ادامعا  سونداي كوزقاراس بولادى ءوزى. كىم وزىپ كەلە جاتادى، قازاق سونى سۇرىندىرگىسى كەپ تۇرادى. امانجول قىرىق ماشينا ءمىنسىن، وتىز ماشينا ءمىنسىن – ەڭبەگىمەن العان ادام. حالىقتىڭ ىقىلاسىنا، ماحابباتىنا بولەنگەن ادام. ول مەنىڭ جاقىنىم، ءىنىم بولىپ الىپ جاتقان جوق. سول جەردە ءمۇيىزى قاراعايداي بولىپ قازىلار القاسى وتىر عوي. بولماسا ءبىر عانا جانداربەكتى الايىق. قوناەۆتىڭ 95 جىلدىعىندا ءۇش ماشينا مىنگىزدىك. جاپ-جاس قارعاداي بالاعا.  نەگە؟ تالانتىن باعالادىق، قۇرمەتتەدىك. بىردە الاي، بىردە بىلاي... بىراق بىزگە كەرەگى كىمنىڭ جۇلدە العانىندا ەمەس، قازاققا قاجەتتى ءسوز ايتقانىندا. ايتىستى سول ءۇشىن پايدالانۋىمىز كەرەك. ال،جۇلدە  - قازاقتىڭ ءداستۇرى، كادەسى.

ايتىستى «نۇر وتان» پارتياسى قولداسا،  بۇل ءبىر جاعىنان جاقسىلىق تا بولۋى مۇمكىن. ەلدەگى باسشى پارتيا ايتىستى ءوزىنىڭ قىزمەتىنە جاراتىپ جاتسا، وپپوزيتسيانىڭ پارتيالارى نەگە ايتىستى قولدامادى، نەگە سونى پايدالانبادى؟ حالىققا سول كەرەك ەكەنىن ءبىلىپ تۇرىپ، قولدارىنان كەلەر ەمەس. ويتكەنى ولاردىڭ باسىندا وتىرعان ادامداردىڭ جۇرەگىندە قازاق قانى جوق. ايتىستىڭ قاسيەتىن بىلمەيدى. ايتىستى كىم پايدالانامىن دەسە دە، حالىقتىڭ باسىن بىرىكتىرۋگە، ۇلتتى ۇيىستىرۋعا، ەڭسەسىن كوتەرۋگە دارمەندى، قۋاتتى ونەر دەپ پايدالانسا، وعان نەگە ءبىز قارسى بولۋىمىز كەرەك؟ بىراق ايتىستىڭ اۋزىنا قاقپاق قويماۋ كەرەك.

(جالعاسى بار)

Abai.kz