اڭگىمە باسىندا ءبىر قىزىق فاكتىنى العا تارتقىمىز كەلەدى. قازاق تەاترىنىڭ تولاعاي تۇلعاسى سەرالى قوجامقۇلوۆ سوناۋ قوستانايدىڭ قارابالىعىندا، قارابالىقتىڭ قاراادىرىندا وتكەن عاسىردىڭ باس كەزىندەگى التى-جەتى جاسىندا قوزى-لاق قايىرىپ جۇرگەن كىشكەنتاي كۇنىندە-اق "سەركە" اتالىپ كەتكەن ەكەن. سوندا: "بالالار مازاقتايدى", - دەپ مۇڭ شاققان ۇلىنا اناسى ايكۇن: "قۇلىنىم-اۋ، كەيىن توپ الدىندا جۇرەتىن جىگىتتىڭ سەركەسى بولساڭ، ارمان بار ما؟" - دەپ جۇباتقان كورىنەدى. ءازيز انانىڭ ايتقانى كەلدى. "سۇيگەنىن شۇناعىم دەر", - دەگەندەي، ۇلاعاتتى ءومىرىنىڭ ءون بويىندا سەراعاڭ حالقىنىڭ، قاۋىمىنىڭ، قاتارلاستارىنىڭ سۇيىكتى سەركەسى بولدى.

اڭگىمە باسىندا ءبىر قىزىق فاكتىنى العا تارتقىمىز كەلەدى. قازاق تەاترىنىڭ تولاعاي تۇلعاسى سەرالى قوجامقۇلوۆ سوناۋ قوستانايدىڭ قارابالىعىندا، قارابالىقتىڭ قاراادىرىندا وتكەن عاسىردىڭ باس كەزىندەگى التى-جەتى جاسىندا قوزى-لاق قايىرىپ جۇرگەن كىشكەنتاي كۇنىندە-اق "سەركە" اتالىپ كەتكەن ەكەن. سوندا: "بالالار مازاقتايدى", - دەپ مۇڭ شاققان ۇلىنا اناسى ايكۇن: "قۇلىنىم-اۋ، كەيىن توپ الدىندا جۇرەتىن جىگىتتىڭ سەركەسى بولساڭ، ارمان بار ما؟" - دەپ جۇباتقان كورىنەدى. ءازيز انانىڭ ايتقانى كەلدى. "سۇيگەنىن شۇناعىم دەر", - دەگەندەي، ۇلاعاتتى ءومىرىنىڭ ءون بويىندا سەراعاڭ حالقىنىڭ، قاۋىمىنىڭ، قاتارلاستارىنىڭ سۇيىكتى سەركەسى بولدى.

كەزىندە قىزىلوردادا قازاقتىڭ تۇڭعىش كاسىبي تەاترى شاڭىراق كوتەرۋىنىڭ باسى-قاسىندا بولعان بەلگىلى جازۋشى نيكولاي انوۆ "سەركەنىڭ ورالۋى" دەگەن پەسا جازىپ، ونى موسكۆادا شىعىپ تۇرعان "كراسنايا نوۆ" جۋرنالىندا باستىرادى. شىعارماسىنا كەيىپكەر ەتىپ الۋىنا قاراعاندا، تىڭ كوز ورىس قالامگەرىنە سەركە اعامىزدىڭ اتى دا، زاتى دا ۇناپ قالعانى كۇمانسىز. وسى تۋىندىعا، ونداعى سەركە بەينەسىنە جازۋشى ماكسيم گوركي نازار اۋدارىپ، نيكولاي انوۆقا حات جازادى. ءسويتىپ، ونەردەگى ومىرىندە، تەاتر مەن كينونى قوسا العاندا، 200-دەن استام رولدە ويناپ، سونشالىقتى كەيىپكەر سومداعان سەراعاڭ جاستىق شاعىندا-اق اۋزى دۋالى الەمدىك پرولەتاريات جازۋشىسى قالامىنا ىلىككەن ەكەن. ال ەندى ەلۋىنشى جىلدارى تۇسىرىلگەن ء"بىزدىڭ سۇيىكتى دارىگەر" فيلمىندەگى سەركەنىڭ ءرولىن سەركە ويناۋى، ول كەيىپكەردىڭ ستسەناريدە-اق قازاق كورەرمەنىن كۇلكىمەن قىران-توپان قىلعان قوجامقۇلوۆ سەركەگە ارناپ لايىقتالۋى ابدەن زاڭدى تابيعي قيسىن بولاتىن.

اركەز ايتىلىپ كەلگەن، ايتىلا دا بەرەر ءبىر اقيقات، 1925 جىلى قازاقتىڭ ەلدىك تۇرعىدان جاڭا ساتىعا كوتەرىلۋىنىڭ، الەمدىك وركەنيەتكە قادام جاساۋىنىڭ تاريحي تولعاعىمەن تۋعان تۇڭعىش قازاق تەاترىنىڭ قارا شاڭىراعىن كوتەرىپ، كەرەگەسىن كەرىپ، ۋىعىن شانشۋعا جەر-جەردەن ارنايى شاقىرىپ ۇكىمەت الدىرتقان قاليبەك قۋانىشباەۆ پەن ەلۋباي ومىرزاقوۆ، يسا بايزاقوۆ پەن امىرە قاشاۋباەۆ، قۇرمانبەك جانداربەكوۆ پەن قاپان بادىروۆ سىندى ەرەن تۇلعالاردىڭ بەل ورتاسىنان تابىلعان سەركە تاعى دا ءباز-باياعى سەركەلىگىنەن جاڭىلماپ ەدى. ساحنانىڭ سان قىرلى شەبەرى كاللەكيدىڭ، ارتىستىك پەرىلىك پەن سەرىلىك ەكپىنى ءۇي قۇلاتقانداي ەلاعاڭنىڭ، تەڭدەسسىز ءانشى امىرەنىڭ، جىر نوسەرى يسانىڭ تاساسىندا قالماي، مۇحتار اۋەزوۆتەي ۇلى زامانداسىنان سول العاشقى قادامداردا-اق: "تاجىريبەسى كۇشتى، ساحنا تەحنيكاسىن مەڭگەرگەن...ءبىرىنشى قاتارداعى ەڭبەك سەركەنىكى سياقتى", دەگەن بۇكىل عۇمىرعا جەتەرلىك زور باعانى العان دا سەراعاڭ. امبە قازاق تەاترىنىڭ ءبىرىنشى رەجيسسەرى دە وسى كىسى. مۇنى جازۋشى نيكولاي انوۆتىڭ 50-ءشى جىلداردىڭ باسىندا "ليتەراتۋرا ي يسكۋسستۆو" جۋرنالىندا جاريالاعان "پەرۆىي رەجيسسەر" دەگەن ماقالاسى ايعاقتايدى. ء"بىز ءسوزدى، ءتىلدى سەراعاڭ سەكىلدى اعالاردان ۇيرەنىپ وستىك", دەپتى اكادەميك جازۋشى عابيت مۇسىرەپوۆ. ءوزى تەاترعا قولىنان جەتەلەپ اكەلگەن بۇلبۇل ءانشى كۇلاش ءبىر جولى قامقور ۇستازدىڭ ساحنالىق ساۋەگەيلىگىنە تاڭىرقاپ: "نەتكەن اۋليە ەدىڭىز، سەراعا!" دەگەن ەكەن.

"اۋليەنىڭ" جاسى سول كەزدەردە وتىزدىڭ ۇستىندە عانا بولاتىن. قازاق تەاترىنىڭ ءبىر-ءبىر ۇستىندارى ءسابيرا مايقانوۆا، شولپان جانداربەكوۆا، حاديشا بوكەەۆا، كامال قارمىسوۆ، كەيىنگى تولقىن راحمەتباي تەلەۋباەۆ، تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ سەراعاڭدى ارتىق-كەمى جوق "ونەردەگى اكەمىز" دەپ ارداق تۇتتى. ۇلتتىق تەاترىمىزدىڭ ىلكى قادامىنان باستاپ اتتاي الپىس جىل بويى ونىڭ ءاربىر وركەندەپ-ورلەۋ ساتىلارىندا قارا شاڭىراقتىڭ شىراقشىسىنداي سەراعاڭنىڭ بەدەرلى ءىزى سايراپ جاتپاعان، ناقپا-ناق ءۇنى ساڭقىلداپ ەستىلمەگەن كەزى بولعان ەمەس. ءسويتىپ، ترويتسكىدەگى ء"ۋازيپا" مەدرەسە­سىندە، ءالىبي جانگەلديننىڭ "قىزىل كەرۋەنىندە", العاشقى استانا ورىنبوردا، ال، ودان بۇرىنىراق سەمەيدە، اباي اۋىلىندا تام-تۇمداپ باستاۋ الىپ، بىرتە-بىرتە بيىك شىڭدارعا ورلەگەن قازاق تەاتر ونەرىنىڭ بۇكىل ورەلى ءوسۋ جولىن كوزبەن وتكەرىپ، اششى-تۇششىسىن بىردەي تاتىپ، ۇلتتىق تەاتردىڭ بەتىن ءبىزدىڭ بۇگىنگى ءXXى عاسىرىمىزعا قاراي بەيىمدەي تۇزەپ، جاڭا تولقىندى ناعىز سەركەلىك قاسيەتپەن اق جولعا سالىپ بولاشاقتىڭ بەلەستەرىنە اسىرىپ جىبەرۋ باقىتى دا وزگە ەمەس، ناق وسى سەراعاڭنىڭ ماڭدايىنا بۇيىرۋى دا تاپ ءبىر ءتاڭىرىنىڭ بۇيرىعىنداي عالامات بولىپ كورىنەدى بىزگە.

سەراعاڭ قانداي ەدى دەگەندە، قازاق اكادەميالىق تەاترىنىڭ بۇگىنگى كەمەل كەلبەتىنە قاراۋىمىز كەرەك سياقتى. ال بۇل قارا شاڭىراق بولسا ارتتاعى سەراعاڭدارعا، قاللەكي مەن ەلاعاڭدارعا قاراپ بوي تۇزەپ كەلەدى. قايران سەراعاڭنىڭ سىرباز شەبەرلىكپەن سومدالعان ەسپەمبەتى، قوڭقايى، كوبىكتىسى، قاراشەشەنى، قارابايى، تالتاڭبايى، مىرقىمبايى، قىدىشى، قىدىربايى، تورسىقبايى مەن بورسىقبايى، يايچنيتساسى مەن زەمليانيكاسى، سلايى مەن پەدانتى، ياگوسى مەن دون جۋانى ءالى كۇنگە دەيىن ارامىزدا جۇرگەن جوق، رۋحىمىزعا سىڭگەن جوق دەپ كىم ايتار. ولاي بولسا، سەراعاڭ دا ارامىزدا، ەلىمەن بىرگە. ونەگەسى ءتىرى. دەسەك تە، قازاق تەاترىنىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىققان، وركەندەۋىنە ولشەۋسىز ەڭبەك سىڭىرگەن، ءوزىمىز كورگەن ەكى عاسىردا دا ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدىڭ داڭقىن اسىرۋدان جازباعان ۇلى اكتەر جايىنداعى جادىمىزدى ورايى كەلگەندە قاعىپ-سىلكىپ، جاڭعىرتىپ قويعان دا ءجون بولار دەپ ەسەپتەگەنبىز. ءبىزدىڭ بۇل ويىمىزدى سەراعاڭنىڭ قىزى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى رەناتا سەرالىقىزى قوجامقۇلوۆا اپاي مەن كۇيەۋ بالاسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى احمەت وسپانۇلى مۇسا اعامىز قۋانا قۇپتادى.

رەناتا سەرالىقىزى: - اكەمىز بۇكىل ءومىرىن تەاترعا ارنادى. تەاتر ول ءۇشىن قاشان دا ءبىرىنشى ورىندا تۇراتىن. وسىناۋ ونەر ورداسى ونىڭ بارلىق ءومىرىنىڭ ءمانى بولدى دەسەم، ارتىق ەمەس. ءتىپتى، انامىز حاديشا ەكەۋىنىڭ قوسىلىپ وتاۋ تىگۋىنە دە تىكەلەي اسەر ەتكەن تەاتر ەكەن. سەبەبى، 1925 جىلدىڭ كۇزىندە قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى استاناسى قىزىلوردادا تەاتر اشىلاتىن بولىپ، اكەم سوندا ارتىستىك قىزمەتكە شاقىرىلىپ، ەندى جولعا شىعايىن دەسە، اجەمىز ايكۇن: "جوق، سالت باستى، ساباۋ قامشىلى ەتىپ جالعىز جىبەرمەيمىن", دەپ وزدەرى بۇرىننان ءبىلىپ سويلەسىپ جۇرگەن جەكجات جەردەن انامىزدى الىپ بەرىپتى. سودان باس قوسىپ ۇيلەنگەن سوڭ قاراشانىڭ ورتاسى اۋا قول ۇستاسىپ قىزىلورداعا اتتانادى. بۇل اكە-شەشەمىزدىڭ تۋرا ەلۋ ءتورت جىل، ەكى اي، بەس كۇنگە سوزىلعان ۇزاق ءومىر ساپارى، ۇلكەن ونەر ساپارى ەدى. قىزىلوردادا ات باسىن تىرەگەن جەرلەرى بەيىمبەت ءمايليننىڭ ءۇيى بولىپتى. ءبىر عاجاپ نارسە، العاشقى تەاتر ديرەكتورىنىڭ ەڭ ءبىرىنشى بەرگەن بۇيرىعىندا سەرالى قوجامقۇلوۆ تەاتردىڭ باس رەجيسسەرى بولىپ تاعايىندالسىن دەلىنىپتى. بۇل - 1925 جىلدىڭ 25 جەلتوقسانى. سول كۇننەن تۋرا 54 جىل وتكەندە، ياعني 1979 جىلدىڭ 25 جەلتوقسانىندا 83-تەن اسىپ، 84-كە قاراعان شاعىندا اكەمىز "انا - جەر-انا" سپەكتاكلىندە اقساقال ءرولىن اقىرعى رەت ويناپ، التى كۇننەن كەيىن، 31 جەلتوقساندا تاڭ ەلەڭ-الاڭدا ماڭگىلىك ۇيقى قۇشاعىنا ەندى.

مەنىڭ بىلەتىنىم، اكەم مەن انام ومىرگە سەگىز بالا اكەلىپ، اسا ءبىر تاتۋ-ءتاتتى اۋىزبىرشىلىق پەن سىيلاستىقتا ءومىر ءسۇردى. تەاترداعى قىرۋار شارۋاسىنا قاراماستان اكەم وتباسى تىرشىلىگى مەن بالا تاربيەسىنە قاتتى كوڭىل ءبولدى. سونداي مەيىربان، مىنەزى جۇمساق، قۋاقى ءارى قاراپايىم جان بولاتىن. ءبىزدى ىزەتتىلىككە، ەڭبەكقورلىققا، كوپشىلدىككە ۇيرەتتى. مىسالى، ەلۋباي اعا 1899 جىلعى دا، قاليبەك اتا 1893 جىلعى. سوندا بىزگە، بالالارعا بەرگەن تاربيەسىنە قاراڭىز. قاليبەكتى قاللەكي دەمەڭدەر، اعا دەمەڭدەر، اتا دەڭدەر، ول مەنەن ءۇش جاس ۇلكەن دەپ وتىراتىن. ال ەلۋباي اعالارىڭ ول سەندەرگە ەلۋباي اعا بولادى. سەبەبى، ونىڭ مەنەن ءۇش جاس كىشىلىگى بار دەيتىن. ءۇش جاس دەگەندى قاراڭىزشى، سوعان قالاي ءمان بەرەدى، بالالارعا قانداي تاربيە! تۇرعىلاستارىنىڭ بارىمەن سىيلاستىقتا بولدى. ارىپتەستەرىنىڭ ىشىنەن اكە-شەشەم اسىرەسە وسى ەلۋباي اعانىڭ ءۇي-ىشىمەن كوپ ارالاستى.

اكەمىز قانداي دا ءبىر شارۋانى شەشەمىزبەن كەلىسىپ جاسايتىن. ايەل ارتىستەر جەتىسپەي جاتقان شاقتا، پاپامىزدىڭ ىقپالىمەن مامام تەاتردا ون ەكى جىلداي، ياعني 1939 جىلعا دەيىن اكتريسالىق قىزمەت تە اتقارعان. سونىمەن بىرگە بارلىق بالالارىن قوسىمشا مۋزىكا مەكتەپتەرىنە بەرىپ، ءبارىمىزدىڭ دە مامان مۋزىكانت بولىپ شىعۋىمىزدى قاتتى قالادى. اپكەم بالدىرعان، ءىنىم سىرىم، ءسىڭلىم ساليقا جانە مەن تورتەۋمىز پيانينو بويىنشا مامانداندىق. اسىرەسە اكە ارمانىن بالىم جانە ءماريام دەگەن سىڭلىلەرىم ابىرويمەن ورىنداپ شىقتى. بالىم ماسكەۋدەگى اعايىندى گنەسيندەر ينستيتۋتىنىڭ سكريپكا ءبولىمىن وقىپ تاۋىستى. قازىرگە دەيىن قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريادا سكريپكا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، پروفەسسور. ال ءماريام بولسا وسى كونسەرۆاتوريانى سكريپكا سىنىبى بويىنشا ۇزدىك ءبىتىرىپ، بۇگىندە پ.ي.چايكوۆسكي اتىنداعى مۋزىكا كوللەدجىندە ۇستازدىق ەتۋدە. كەزىندە ولاردىڭ تابىستارىنا اكەمىز قالاي قۋاندى دەسەڭىزشى!

بالا كەزىمىزدە ول كىسى جاز شىعا دەمالىس الىپ، ءبارىمىزدى دە: "ەلگە بارامىز", - دەپ قوستاناي، ترويتسك جاعىنا ەرتىپ اپاراتىن. ءوزىنىڭ بالالىق، جاستىق داۋرەنى وتكەن جەر­لەردى، قىستاۋ، قونىستاردى، اۋىل-ايماق، وزەن-سۋلاردى ارالاتىپ كورسەتەتىن.

اكەم ونەردەگى العاشقى قادامىن ترويتسك قالاسىنداعى مەدرەسەدە وقىپ جۇرگەندە، وندا وتەتىن ويىن-ساۋىق كەشتەرىندە ب.ءمايليننىڭ "مۇسىلماندىق بەلگىسى" ولەڭىن وقۋدان باستاعان عوي. كەيىن بياعاڭنىڭ "مىرقىمبايىن" جالپاق ەلگە جاريا ەتتى. 1922 جىلعى ءالىبي جانگەلدين "قىزىل كەرۋەنىنىڭ" ونەرپازدارى قاتارىندا بولعان. ورىنبوردا وقىعان. قازاق ونەرى مەن ادەبيەتىنىڭ 1936 جىلى ماسكەۋدە وتكەن العاشقى ونكۇندىگىنە قاتىسىپ، جامبىل مەن ساكەن سەيفۋللين باستاعان 15 ادامنىڭ قاتارىندا وردەن دە العان.

ەسىمىزدە ەرەكشە وشپەستەي ءىز قالدىرعان تاماشا ءسات - اكەمىز بەن انامىزدىڭ وتاسقاندارىنا 50 جىل تولعان التىن تويلارى ەدى. ول - 1975 جىلدىڭ قازان ايى بولاتىن. توي ءراسىمى م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق تەاتر جانىنداعى ورتالىق نەكە سارايىندا ءوتتى. اكەم كەۋدەسىنە بۇكىل وردەن-مەدالدارىن تاعىپ، انامىز دا ءبىر جاساپ، وزىنشە ءسان-سالتاناتىمەن وتكەن مەرەيلى مەرەكە بولدى. ارىپتەس، قۇرداستارى ءبارى قاتىسىپ، بىرگە قۋاندى. بۇل قۋانىشتىڭ تەاتردىڭ دا 50 جىلدىعىمەن تۇسپا-تۇس كەلۋى بارشانىڭ مەرەيىن تاسىتا تۇسكەن.

- ال ەندى وسى ارادا احمەت اعاعا ءبىر سۇراقتىڭ رەتى كەلىپ تۇرعان سياقتى. ءسىز رەناتا اپايعا قالاي ۇيلەندىڭىز؟ سەراعاڭ سياقتى اتاسى بولۋ باقىتىنا يە بولاتىن ادامدار سيرەك قوي...

احمەت وسپانۇلى: - ەندى، تاعدىردىڭ بۇيرىعى وسىلاي بولعان شىعار. "احا، ءسىز باقىتتى ادامسىز. سەراعاڭ سەكىلدى ساڭلاق كىسىدەن قىز الۋعا جۇرەكسىنبەي قالاي باتىلدىققا بارعانسىز؟" دەپ سىزدەردىڭ جازۋشى اعالارىڭىز احات جاقسىباەۆ تا ىلعي ايتىپ وتىرادى. اتامىزدىڭ اقجۇرەكتىگى سول عوي، جاعدايدىڭ رەتىمەن قاسىما ەرەتىن كىسى بولماي، 1958 جىلى سوناۋ ومبىدان جالعىز كەلگەنىمدە جاتىرقاماي، جاتسىنباي، جاي-كۇيىمدى ءتۇسىنىپ، بالاسىنداي باۋىرىنا تارتتى. ارينە، بۇعان دەيىن تاتەڭ ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا كوڭىل جاراستىرىپ، ءسوز بايلاسقان دوستىق بولعان. تۋىپ-وسكەن ومبىدان مەكتەپ ءبىتىرىپ، الماتىدا قازپي-دە ءبىلىم الدىم. بولاشاق جارىم رەناتامەن جاقىن تانىسىپ قالۋىما دا تەاترعا قۇمارلىعىم سەبەپشى بولدى. 1957 جىلى وقۋىمدى ءتامامداپ، تاتەڭە ايتتىم: كەتەيىك دەپ. بۇل كىسى وقۋدى كەلەر جىلى بىتىرەتىن. سىرتتايعا اۋىساسىڭ دەگەنىم عوي. مۇنى شەشەسىنە ايتادى، شەشەسى اكەسىنە ايتادى. اكەسى وتىرىپ: "زاوچنىي-ماوچنىي" دەگەندى بىلمەيمىن، ديپلومىڭدى الاسىڭ، سوسىن قايدا بارساڭ دا رۇقسات", دەيدى. ايتقانداي-اق، 1958 جىلدىڭ 3 شىلدەسىندە اپاڭ ديپلومىن الدى. 4-ءى كۇنى انا جاقتان ارتىنىپ-تارتىنىپ، اكە-شەشەمنىڭ سالەم-ساۋقاتىن الىپ مەن كەلدىم. سونىمەن، سول كۇنى تاڭەرتەڭ، ءبىزدىڭ ءسوز بايلاسقانىمىزدى بىلەتىن پاپام (مەن اتامدى "پاپا" دەۋشى ەدىم): "ال، بالا، كەلىپ قالعان ەكەنسىڭ، ەندى توي قاشان؟" دەپ قاراپ وتىر. قازاقتىڭ باسقا ىرىم-جىرىمىن ءسوز دە قىلمادى. ماعان دا كەرەگى سول ەدى.مۇنداي قايىن اتاعا تاپ قىلعان قۇدايعا راحمەت دەيمىن. سول كۇنى كەشكىگە قوناقتارىن دەرەۋ ءوزى شاقىردى. ءسويتىپ، ءبىزدىڭ ۇيلەنۋ تويىمىز بولدى. اياق استىنان دۇركىرەتىپ توي جاساۋدىڭ دا رەتىن كەلتىرىپ، ءساتىن سالعاندا، وسىنىڭ الدىندا عانا ەكى بولمەلى ۇيدەن ءتورت بولمەلى پاتەرگە كوشكەن عوي.

رەناتا سەرالىقىزى: - اتاعى تاۋداي اكەمىز 62 جاسىنا دەيىن توعىز جانمەن ەكى بولمەلى كوممۋنالكادا تۇرىپ كەلدى. اقىرى، 1958 جىلى ىشكى ىستەر ءمينيسترى شىراقبەك قابىلباەۆتىڭ ءۇيى بوساپ، سوعان كوشتىك. ونى ديمەكەڭ، دىنمۇحامەد اعا قوناەۆتىڭ ءوزى بەرگىزگەن.

احمەت وسپانۇلى: - ءيا، ءسويتىپ، مەن كەلگەندە ءۇي الۋدىڭ قۋانىشى دا ءالى باسىلا قويماپتى. كوڭىل ىرعىن. قىمىز ساپىرىلدى، شامپان اتىلدى. ءسابيت مۇقانوۆ اعامىز اسابا. تويىمىزعا ىعاي مەن سىعايدىڭ ءبارى كەلگەن. عابيت مۇسىرەپوۆ، قاليبەك قۋا­نىشباەۆ، ەلۋباي ومىرزاقوۆ، قۇرمانبەك جانداربەكوۆ، شاكەن ايمانوۆ... اتاقتى ونەر ادامدارىنىڭ ءبارى بولدى. ءتورت بولمە ءىشى مارە-سارە توي، قىزىق-قۋانىش، ءان-كۇي، شات كۇلكى. ءارتىس قاۋىمىن بىلەسىز عوي. شامپاندى سابەڭ اشىپ وتىرىپ توبەگە اتىپ جىبەرگەننەن قالعان تاڭبا ءالى كۇنگە دەيىن ساقتالعان. ول ۇيدە قازىر ءماريام دەگەن بالدىزىم تۇرادى. ءبىر عاجابى، سول تاڭبا قانشا اقتاسا دا كەتپەي قويدى. سونى كورگەن سايىن ءوزىمىزدىڭ ۇيلەنۋ تويىمىز، سۇيىكتى جازۋشىمىز ءسابيت مۇقانوۆ ەسكە تۇسەدى.

رەناتا سەرالىقىزى: - ءۇيدى الۋ تاريحىن ايتسام، ءبىز جەتى بالا، اكە-شەشەمىزبەن توعىز جان فۋرمانوۆ كوشەسى، 117-ءۇي، 19-پاتەردە 1937 جىلدان بەرى تۇرىپ كەلدىك. ديمەكەڭ، دىنمۇحامەد احمەتۇلى قوناەۆ وسى ءۇيدىڭ 22-پاتەرىندە، ەسىگى تۇيىسكەن كورشى بولىپ تۇردى. بارلىق بالالار سول كىسىنىڭ كوز الدىندا وستىك. جاقسى، قۇدايى كورشى بولدىق. اكەمىزبەن كەرەمەت سىيلاستى. 1952 جىلى ول كىسى اكادەميانىڭ پرەزيدەنتى بولىپ اۋىستى دا، باسقا ۇيگە كوشتى. اكەم جوعارعى جاققا ءۇيدىڭ تارلىعىن ءبىلدىرتىپ ءجۇردى، بىراق ءوزى ءۇش سايلاۋ بويى ستالين اۋداندىق كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى بولعاندىقتان: "مەن پودۆالدا تۇراتىن كىسىلەردى كوردىم، ءبىزدىڭ جاعدايىمىز قايتا شۇكىرشىلىك. مىنەكي، ەندى ءۇيدىڭ كەزەگىنە دە تۇردىم", دەپ جۇباتىپ قوياتىن. مەرەكەلەردە ديماش اعانى كابينەتىنە بارىپ قۇتتىقتاپ شىعاتىن. كەيىنىرەك ديمەكەڭنىڭ اكەسى مەڭلىاحمەت اتا ۇلكەن قىزىنىڭ قولىندا قايتىس بولعاندا اكەمنىڭ كوڭىل ايتۋعا بارعانى ەسىمدە. ال، ءۇي الۋىمىز ودان بۇرىنىراق. ديمەكەڭە گورسوۆەت كەزەكتە تۇرعانداردىڭ ءتىزىمىن بەرەدى. ول كىسى بىردە تەلەفون سوعىپ: "شىراقبەك قابىلباەۆتىڭ ءۇيى بوسايىن دەپ جاتىر، سەراعا. سوعان كىرىڭىز", دەيدى. سول كەزدە تۇرعان كوشەسى تىنىشسىز بولعاندىقتان، قابىلباەۆ ءبىر وسوبنياكتى تولەباەۆ كوشەسىنەن الىپ، سوندا كوشىپتى. بىزگە الگى كىسىنىڭ تۇرعان پاتەرىن بەردى. قۋانعانىمىز-اي سونداعى. ءسويتىپ، 1958 جىلدىڭ 19 مامىرى كۇنى فۋرمانوۆ كوشەسى، 118-گە كوشتىك. بۇل نەسىبە مەنىڭ تۇرمىسقا شىعۋىما سايكەس كەلدى. ايتپەسە، اكەم ەكى بولمەلى ۇيگە كىمدى شاقىرار ەدى. قۇداي ءوزى بەرگەن عوي. ۇلكەن اپامدى كورشىلەرىن عانا شاقىرىپ، سول ەكى بولمەلى ۇيدەن ۇزاتقان.

- احاڭ سوندا سەراعاڭنىڭ ۇيىنە قۇتتى كۇيەۋ بالا بولىپ كەلگەن ەكەن عوي.

رەناتا سەرالىقىزى: - قۇتتىلىعى سول، اكەم 1959 جىلى جوعارعى كەڭەستىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى. تۇڭعىش نەمەرەسى مۇحتار دۇنيەگە كەلدى. 1961 جىلى سول ۇيدەن سوكپ ءححىى سەزىنىڭ دەلەگاتى بولىپ ماسكەۋگە باردى. شىنىندا دا قۇتتى ءۇي بولعانى راس.

احمەت وسپانۇلى: - تۇڭعىش ۇلىمىز تۋعاندا اتامىز مۇحاڭا تەلەفون شالادى عوي. سول كۇندەردە ول كىسى لەنيندىك سىيلىق الىپ جاتقان. بىرىنشىدەن، مۇحاڭدى قۇتتىقتاماقشى، ەكىنشىدەن، نەمەرەسىنە مۇحتار ەسىمىن بەرۋگە رۇقسات سۇراماقشى. تەلەفوندى ۆالەنتينا نيكولاەۆنا الىپتى. "مۇحاڭ بار ما ەكەن؟" دەيدى سىپايى عانا. "بار، بار، كەلىڭىز!" دەيدى. سودان بۇل كىسى دەرەۋ جازۋشىنىڭ ۇيىنە بارىپ، لاۋرەات بولۋىمەن قۇتتىقتاپ، سونىمەن بىرگە: ء"سىز سىيلىق العان كۇنى مەنىڭ تۇڭعىش نەمەرەم دە دۇنيە ەسىگىن اشتى. سوعان ءوزىڭىزدىڭ اتىڭىزدى قويسام مۇمكىن بە؟" دەپ رۇقسات سۇرايدى. "اتىمدى قوي، قۇرداس، ءبالى، سەنەن مەن نەمدى ايايمىن؟!" دەپ مۇحاڭ دا مەيىرلەنە جاۋاپ بەرەدى. ءوز اتىن ءسويتىپ ءبىزدىڭ ۇلكەن بالامىزعا قويۋعا رۇقساتىن بەرگەن ەكەن ۇلى جازۋشى اۋەزوۆ. سول مۇحتارىمىز ونەر جولىن قۋعان سكريپكاشى، قازىر سەۋل قالاسىندا سيمفونيالىق وركەستردە كەلىسىم شارتپەن جۇمىس ىستەپ جاتىر.

- مۇحاڭ سوندا سەراعاڭدى قۇرداس دەپ اتاعان با؟

رەناتا سەرالىقىزى: - اكەم مەن اۋەزوۆ ءومىر بويى ەرەكشە سىيلاستىقتا بولدى. مۇحاڭدى العاش 1920 جىلى ورىنبوردا قازاقستان كەڭەستەرىنىڭ ءبىرىنشى سەزىندە كوردىم دەپ ىلعي ايتىپ وتىرۋشى ەدى. ول كىسى بۇل سەزگە سەمەيدەن دەلەگات بوپ كەلگەن ەكەن. كەيىن ورىنبوردا اۋەزوۆتىڭ "ەڭلىك-كەبەگىنەن" ءۇزىندى قويىلىپ، ەسپەمبەتتى - اكەم، كوبەيدى ءسابيت مۇقانوۆ وينايدى. اكەمنىڭ تەاترداعى ءبىرىنشى قادامى دا وسى بولۋى كەرەك. ءاۋ باستان ەسپەمبەتتى ەنشىلەگەن ول كىسىنىڭ وسى ءرولى ونەردەگى پاسپورتى ەكەنىن ەكىنىڭ ءبىرى بىلەتىنى دە راس. 1928 جىلى لەنينگرادتا وقىپ جۇرگەن مۇحاڭ قىزىلورداداعى قازاق تەاترىنا ارنايى كەلىپ، "ەڭلىك-كەبەكتى" كورەدى. ال 1931 جىلى الماتىدا تەاتردىڭ ادەبي ءبولىمىن باسقارۋعا كەلگەسىن مۇلدەم تەاتردىڭ ءوز ادامى بولىپ كەتەدى. بارلىق اكتەرلەر ءبىلىمى تەلەگەي-تەڭىز مۇحاڭدى اقىلشى، ۇستاز سانايدى. اكەم سوندا: "اۋەزوۆ جاس تەاتردىڭ اكەسىندەي بولدى، رۋ­­حاني قامقورشىسى ەدى", دەگەندى ءجيى ايتاتىن. وعان العاش تەاتر تاريحىن وقىتقان دا ۇلى جازۋشى ەكەن. اكەمنىڭ ەسپەمبەتتى ويناۋىنا دا ءومىر-باقي ريزاشىلىعىن جاسىرمادى. اۋەل باستان-اق: "سەركە، ءبىر جاس ايىرماشىلىقتى قايتەمىز، ەكەۋمىز قۇرداس بولايىق", دەپ تەاتردا جۇمىس ىستەگەن كەزىندە ايتىپتى. وسىنداي ءسوزدى اكەمىزگە قانىش ساتباەۆ تا ايتقان. اكەمىزدى مۇحاڭنىڭ كەرەمەت جاقسى كورگەنىن ايعاقتايتىن باسقا دا مىسالدار كوپ. جاقىن جولداس بوپ، جاقسى ارالاسقان. 1959 جىلى ماسكەۋدە اكەم لەنين وردەنىن العان كۇنى جەدەلحات كەلەدى: "دوروگوي قۇرداس، پوزدراۆليايۋ س ۆىسوكوي پراۆيتەلستۆەننوي ناگرادوي. مۇحتار اۋەزوۆ". تەاترعا اۋەزوۆ اتى بەرىلۋىن بار ىقىلاسىمەن قۇلشىنا قولداۋشىلاردىڭ ءبىرى اكەم بولدى. ءبىزدىڭ ەكىنشى ۇلىمىز لەنينگرادقا شىعىستانۋ فاكۋلتەتىنە وقۋعا باراتىن بولعاندا اكەم: "اسقار مۇحاڭ بىتىرگەن لەنينگراد ۋنيۆەرستيتەتىنە بارا جاتىر. اراب ءتىلىن وقيدى ەكەن. قانداي جاقسى. ەندى قۇراندى دا بىلەدى عوي!" دەپ قۋانىپ ەدى. سويتكەن اسقارىمىز كوپتەن بەرى ديپلوماتيالىق قىزمەتتە، قازىر بىرىككەن اراب امىرلىگىندە ەلشى.

- سەراعاڭ جازۋشىلاردىڭ ىشىندە تاعى كىمدەرمەن سىيلاستى؟

رەناتا سەرالىقىزى: - عابيت مۇسىرەپوۆتى وتە قاتتى سىيلايتىن ەدى، ۇزبەي ارالاساتىن. عابەڭنىڭ اعاسى قايتىس بولعان ەكەن، ءبىر كۇنى شەشەيگە: "بۇگىن عابيتتى كوڭىل شايعا شاقىرامىز", دەدى. عابەڭ عازيزا اپاي ەكەۋى كەلدى. ءبىز ىشتەي وتە تەبىرەندىك. ويتكەنى، پاپام بۇلاي كوڭىل شايدى جۇرتتىڭ بارىنە بىردەي بەرە بەرمەيتىن. عابيت اعانى ەرەكشە قادىرلەيتىنىن وسىلاي بىلدىرگەنىن سەزدىك. اكەم قايتىس بولاتىن 1979 جىلى عابەڭنىڭ كىتابى شىقتى. سونى پاپام ساتىپ الىپ عابەڭە بارىپ: "مىنا كىتاپقا ماعان قولتاڭبا جازىپ بەرشى", دەپ ءوتىنىپتى. سول كىتاپ قازىر ۇلكەن ۇيدە، ۇلكەن شاڭىراقتا ساقتاۋلى تۇر. مەن سونداعى ءوزىم كوشىرىپ العان، عابەڭنىڭ اكەمە بەرگەن قولتاڭباسىن وقىپ شىعايىن: "ارداقتى اعا! اسا دارىندى ساحنا قايراتكەرى! بارلىق تىرشىلىگىمەن، ونەر ونەگەسىمەن، بۇيىمى ورتاق ۇستاز، پەرىشتەدەي تازا، سۇلەيمەندەي ءادىل، دوستىققا، قادىرلەستىككە تاپتىرمايتىن اعا سەرەكەڭە بارلىق ادال جان-جۇرەگىممەن ۇسىنۋشى عابيت مۇسىرەپوۆ. 22 ماي 1979 جىل". ءيا، اكەم ءومىرىنىڭ جارتى جىلى قالعاندا قازاق دراماتۋرگياسىنىڭ ءىنجۋ-مارجاندارىن تۋدىرعان، ءوزى قارابايى مەن قوڭقايىن سومداعان عابەڭنەن وسىنداي قىمباتتى قولتاڭبالى كىتاپ العان ەدى.

- سەراعاڭنان قالعان اڭگىمەلەر، ۇلاعاتتى جايلار، كۇلدىرگى وقيعالار دا از ەمەس-اۋ. تاپقىرلىعىن، قۋاقىلىعىن، جاڭاعى عابەڭ ايتقانداي، پەرىشتەدەي تازالىعىن بىلدىرەتىن ەستەلىكتەردى دە ايتا وتىرساق، وقىرمانعا سالعان ولجامىز سول بولار.

رەناتا سەرالىقىزى: - اكەمىز جاڭا تۋعان بالالارعا ات قويۋدا تاپقىرلىق تانىتىپ، ءبىر جاعدايعا قيسىنىمەن ورايلاستىرۋعا شەبەر ەدى. 1929 جىلى ەگىز ۇلى تۋعاندا سول كەزدە "بايان باتىر" پەساسىن ساحنالاپ جۇرگەن ەكەن، اتتارىن بايان، نويان دەپ قويادى. ءسىرا، بۇل ماعجان جۇماباەۆتىڭ "باتىر بايان" پوەماسى بويىنشا قويىلعان سپەكتاكل بولار. "امانگەلدى" ءفيلمى ءتۇسىرىلىپ جاتقاندا دۇنيەگە كەلگەن سىڭلىمە امانگەلدى باتىردىڭ سۇيىكتى جارى بالىم ەسىمى بەرىلەدى. رەناتا دەگەن مەنىڭ نىسپىمدى كەڭەس زامانىنىڭ يدەيالارىنا ادال اكەم "رەۆوليۋتسيا، نارود، ترۋد" دەگەن سوزدەردىڭ باس ارىپتەرىنەن ەرىنبەي قۇراستىرىپ الىپتى.

ال شاحمەت قۇسايىنوۆ پەن بيكەن ريموۆا اپايدىڭ تۇڭعىش ۇلدارى دۇنيەگە كەلگەندە اباي، ابىلاي، اقان، شوقان اتتارىن ۇسىنعان اۋەزوۆ، قاللەكي اتا، ەلاعاڭ، شاكەن ايمانوۆتاردىڭ اراسىنان توپ جارىپ ءبىزدىڭ اكەمىز ۇسىنعان ات قابىلدانىپتى. ول ەڭ سوڭىنان تۇرىپ: "شاحمەتتىڭ تۇڭعىشى "ەڭلىك-كەبەكتەگى" كوبەيدەي اقىلدى، شەشەن ازامات بولسىن، ءۇرىم-بۇتاعى كوبەيسىن دەگەن نيەتپەن كوبەي دەگەن اتتى ۇسىنامىن", دەگەندە جۇرت ءبىر اۋىزدان قولداپتى. وسى سيرەك ەسىمنىڭ يەسى كوبەيدىڭ قازىر قانداي ۇلكەن عالىم ازامات ەكەندىگى ەلگە ءمالىم.

احمەت وسپانۇلى: - ارىپتەستەرىنە دە ەركەلەتە ۇنامدى اتتار قويۋعا شەبەر بولاتىن. مىسالى، ءانشى شابال بەيسەكوۆانى ءوزى سياقتى كىشكەنتاي كوزدى بولعاندىقتان "كوز قۇرداس" دەيتىن. ءبىر كەزدەرى جۇمات ءشانيندى - ماتاعا، قاليبەكتى - قاللەكي، ەلۋبايدى - ەللەكي دەپ، كەيىن بيكەندى - بيكمان، ءسابيرانى - ساپسۇبي، شاحاندى - شاحانسكي، تۇڭعىشبايدى - تۇڭعىشباەۆسكي دەپ ەركەلەتە قالجىڭداعانى قازىر تاريحقا كىردى.

اتامىزدىڭ اسا مۇرىندى كىسى بولعانى ءمالىم. ءوزى: "مۇرنىم مەشايت ەتپەسە، بىرەر ريۋمكا كونياك الىپ قويامىن", دەپ كۇلدىرىپ وتىراتىن. وسىعان وراي بىردە، ءبىر مۇرىن وقيعاسىنا تاپ بولعانىن ايتا كەتەيىن. 1969 جىلى م.اۋەزوۆتىڭ "قارا قىپشاق قوبىلاندى" سپەكتاكلى ماسكەۋدە ورتالىق تەلەۆيزيانىڭ تاسپاسىنا جازىلىپ الىناتىن بولادى. سوعان دايىندىقتى تەكسەرىپ جۇرگەن تەلەەكرانعا شىعارۋشى جاۋاپتى رەجيسسەر كوبىكتىنىڭ رولىندەگى اتامىزدىڭ ۇلكەن مۇرنىن بايقاپ قالىپ: "و-و، جولداس، مىنانداي مۇرىن جارامايدى. قايتا گريمدەلىڭىز. بۇلاي بولمايدى", - دەپ، بۇل كىسى قوزعالا قويماعاسىن تاعى بىرقاتار سوزدەر ايتىپ، داۋىسىن كوتەرە باستايدى. بۇعان شىداماعان اتامىز رەجيسسەردىڭ الدىن كەس-كەستەپ: "ەي، دوروگوي، چتو ۆى گوۆوريتە؟! ەتوت نوس - موي سوبستۆەننىي، تاك چتو ۆى س نيم نيچەگو نە سموجەتە سدەلات!", - دەپ تۇتىگە اشۋلانىپ، مۇرنىن جۇدىرىعىمەن ءبىر پەرىپتى. بۇل كىسىنىڭ قولاعاشتاي مۇرنىن قولدان جاپسىرعان گريم دەپ ويلاعان رەجيسسەر قاتتى ساسىپ، ءيىلىپ كەشىرىم سۇراپ، قولىن الىپتى.

رەناتا سەرالىقىزى: ءسوز رەتىندە قاراي مەن دە ءبىر قىزىق وقيعانى ايتايىن. 1967 جىلى ءازىربايجان مامبەتوۆ "قارا قىپشاق قوبىلاندىنى" قايتا ساحنالاپ، سونىڭ پرەمەراسى بولدى. مەن ديسسەرتاتسيا قورعاۋىمنىڭ كوپ شارۋاسىمەن ءجۇرىپ بارا المادىم. قورعاپ بولىپ، كوڭىل جايلانعان سوڭ قاراسام، "قارا قىپشاق قوبىلاندى" ءساۋىردىڭ 15-ىندە قايتالاپ جۇرەيىن دەپ جاتىر ەكەن. سوسىن، ويىمدا ەشتەڭە جوق، تەلەفون شالىپ، پاپاما: "پاپا، ماعان بۇگىن كەشكە پروپۋسك جازدىرىڭىزشى. مەن تەاترعا بارامىن", دەدىم باياعىشا. سويتسەم، پاپام: "اينالايىن، ديسسەرتاتسيا قورعادىڭ، اقشاڭ كوبەيدى، كاسساعا بارىپ، ءوزىڭ بيلەت ساتىپ ال", دەپ قاراپ تۇر. ءازىلى ەمەس، شىنى. سودان باستاپ تەاترعا ءوزىمىز بيلەت الىپ باراتىن بولدىق. اكەمىز سونداي كىسى ەدى.

- ءبىزدىڭ ويىمىزشا، سەراعاڭ ءوزىنىڭ ونەر قۇدىرەتىنە ساي ەڭ باقىتتى اكتەر. كوزى تىرىسىندە مۇمكىن بولعان اتاق-ابىرويدىڭ ءبارىن لايىعىمەن يەلەندى، حالقىنىڭ قۇرمەتىنە بولەندى. ال ەندى ەكىنشى ومىرىندەگى ەل ەسىندە ساقتالۋى جايىندا نە ايتار ەدىڭىزدەر؟

احمەت وسپانۇلى: - سەراعاڭ قايتىس بولعاندا ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسى شىعىپ، ول كىسىنىڭ ەسىمىن ەستە قالدىرۋ جونىندە التى بىردەي شارا كورسەتىلگەن بولاتىن. سونىڭ ءبارى ورىندالدى. اتاپ ايتقاندا، تۇرعان ۇيىندە ەسكەرتكىش-تاقتا ورناتىلدى، قابىرىنىڭ باسىنا ەسكەرتكىش تۇرعىزىلدى. الماتىدان كورنەكتى كوشە بەرىلدى. ەستەلىكتەر كىتابى شىعارىلدى. كەيىنىرەك، 1993 جىلى قازىرگى مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترىمىز مۇحتار قۇل-مۇحاممەد ەكەۋمىزدىڭ قۇراستىرۋىمىزبەن سەراعاڭنىڭ ءوزىنىڭ جازعان-سىزعاندارى "ونەر" باسپاسىنان "شەبەرلىك مەكتەبى" دەگەن اتپەن كىتاپ بولىپ جارىق كوردى. ودان ونەر ينستيتۋتىندا سەركە قوجامقۇلوۆ اتىنداعى ستيپەنديا تاعايىندالدى. اۋەلدە ارقالىقتاعى تەاترعا اتى بەرىلگەن، كەيىن ول جەزقازعانعا كوشتى. بىلۋىمىزشە، قازىر وسى تەاتردىڭ جايى ءماز ەمەس. بيىل ۇلى اكتەردىڭ قايتىس بولعانىنا 30 جىل. الداعى 2011 جىلى 115 جىلدىعى كەلە جاتىر. سەراعاڭ تۋرالى ماتەريالدار ءالى دە ۇشان-تەڭىز. ەگەر كوڭىل ءبولىنىپ جاتسا، ول كىسى تۋرالى ءۇشىنشى كىتاپتى شىعارۋعا مۇرىندىق بولسام دەگەن دە ويىم بار.

رەناتا سەرالىقىزى: - سەكسەنىنشى جىلداردىڭ باسىندا ءبىر كۇنى شەشەمنىڭ قاسىندا شاي ءىشىپ وتىرساق، الماتى قالاسىنىڭ مادەنيەت باسقارماسىنان تەلەفون سوعىلدى. "سەركە اعا قوجامقۇلوۆ اتىن كوشەگە بەرگەلى جاتىرمىز، اكەڭىزگە الماتىنىڭ قاي كوشەسىن تاڭدايسىز؟" دەيدى. مىنە، بىلگەندىك! سودان ايتتىق: اكەمىز ءتىرى كەزىندە جاڭا تەاتردىڭ شىمىلدىعىن اشىپ ويناي الماي كەتتى. ول تەاتر قاستەك كوشەسىندە تۇر. ەگەر سىزدەر شىنىمەن بىزبەن اقىلداسقىلارىڭىز كەلسە، سول قاراشاڭىراققا بارىپ تىرەلەتىن كوشە اكەمنىڭ اتىندا بولسا ەكەن دەپ مامام ەكەۋمىز تىلەك قىلىپ سۇرادىق. بۇل ءوزى وتە دۇرىس بولدى. جانىندا ءسابيت مۇقانوۆ، يسا بايزاقوۆ، عاني مۇراتباەۆ كوشەلەرى. ءبارى كوسىلىپ قاتار جاتىر. ءبارى ءوزىنىڭ زامانداستارى. قالا باسشىسى قويشىمانوۆ سونداي تاماشا كوشەنى اكەمىز اتىنا بەردى. الماتىعا ريزامىز.

تاياۋدا ارنايى شاقىرۋمەن احاڭ ەكەۋمىز اكەمنىڭ تۋعان ەلى قوستاناي، قارابالىققا بارىپ كەلدىك. كىندىك قانى تامعان جامبىل اۋىلىنداعى بەس تاڭبالى قىپشاقتىڭ ءبىر تاراۋى توقبەرىشتىڭ قورىمىنان ءبىر ۋىس توپىراق الىپ اكە قابىرىنە اكەلىپ قوستىق. قارابالىقتاعى اۋداندىق ولكەتانۋ مۇراجايىندا اكەمىزگە ارنالعان بۇرىش بار. ءۇش جىل بۇرىن ءبىرشاما ماتەريالدارىن جيىستىرىپ بەرگەنبىز، وسى جولى دا 30 شاقتى قۇجات، سۋرەتتەرمەن تولىقتىرا تۇستىك. قارابالىقتىڭ ءوز باسىنان اكەمە كوشە بەرۋ، سونداعى ونەر مەكتەبىن سول كىسىنىڭ ەسىمىمەن اتاۋ جونىندە ۇيعارىم جاسالىپتى. 100 جىلدىعى تۇسىندا مۇندا اكەمىزگە ارنالىپ ايتىس وتكىزىلگەن. ال، 115 جىلدىعىن 15 كيىز ءۇي تىگىپ، جاقسىلاپ اتاپ وتەمىز دەيدى. جامبىل اۋىلىنداعى جەرگىلىكتى مەكتەپ وقۋشىلارى "پو مەستام سەركە كوجامكۋلوۆا" دەگەن تاقىرىپتا ساياحات جاساپ، اڭگىمە جۇرگىزىپ، كونتسەرت قويىپ تۇرادى ەكەن. تۋعان اۋدانىندا، ايتەۋىر، كەش تە بولسا ءبىر سەرپىلىس بولىپ جاتقانىنا قۋاندىق.

احمەت وسپانۇلى: - ال ەندى قوستانايدىڭ ءوز باسى، وبلىس ورتالىعى وسى وڭىردەن سەرالى قوجامقۇلوۆ دەگەن ءبىرتۋار ازامات شىققاندىعىنان مۇلدەم بەيحابار سياقتى. ولاي دەيتىنىم، ىبىراي التىنسارين مۇراجايىنان بۇرىن بەرگەن زاتتارىمىزدىڭ ءوزىن دە بايقاي المادىق. اتامىزدى ەلەۋسىز ءبىر ءتىزىمنىڭ ىشىنەن عانا كوردىك. قوستانايدا سەراعاڭنىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەيتىن باسقا ەشتەڭە جوق. قايتا وبلىستىڭ كەڭەس زامانىنداعى باسشىلارى ول كىسىگە 1977 جىلى "قوستاناي قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى" اتاعىن بەرگەن-ءتىن. ال قازىر ءوز قولىمىز ءوز اۋزىمىزعا جەتكەن زاماندا قۇرمەتتى ازاماتقا دەگەن ەش قۇرمەتتى اڭعارمادىق. نە كوشە، نە مەكتەپ اتى، نە ەسكەرتكىش، نە مۇراجايدا ءبىر ءمۇيىس... دانەڭە جوق. ونى قويىپ، وسى جايلاردى قاپەرلەرىنە سالىپ ايتايىق دەپ بارساق، وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باستىعى ءوزىمىزدى قابىلداماي، پۇشايمان قىلىپ اتتاندىردى الماتىعا.

اۆتورلىق وي ءتۇيىنى. ءسوز سوڭىندا ءبىر-ەكى جايدى عانا اتاپ ايتساق دەيمىز. ول - سەركە قوجامقۇلوۆتىڭ اكتەرلىك ۇلىلىعى مەن ادامي ابزال قاسيەتتەرىنىڭ سونشالىق ۇيلەسىم تاۋىپ تۇتاسقان اجىراماس بىرلىگى. 1976 جىلى سەمەيدە گاسترولدە جۇرگەندە سەراعاڭنىڭ سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى اتاعىن العانى تۋرالى ءسۇيىنشى حاباردى تاڭعى جەتىدە راديودان ەستىگەن تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ جۇرەگى جارىلا قۋانىپ، ابىز اعا جاتقان بولمەگە ۇمتىلادى. سەراعاڭ مۇنتازداي كيىنىپ، تاياعىنا سۇيەنىپ ستول باسىندا وتىر ەكەن. "راحمەت، بالام! تاڭعى بەستە الماتىدان تەلەفون سوققان. ەستىدىم. سودان بەرى وياۋمىن. ەلۋباي، امىرە، قۇرمانبەك، يسا، جۇمات، قاليبەكتەردى ويلاپ وتىرمىن", دەيدى. ناعىز تولاعاي تۇلعالار عانا وسىلاي تەبىرەنسە كەرەك. العان زور اتاعىنا ءوز قاتارىن تۇگەل ورتاقتاستىرۋ، وسىنداي مۇڭدى-قۋانىشتى ويعا باتۋ سەراعاڭ سىندى الىپتاردىڭ عانا قولىنان كەلەر ەرەكشەلىك ەكەنى دە كۇمانسىز-اۋ.

ەندى بىردە، ابىز ۇستاز قايتقاننان كەيىن "قاراگوز" قايتا قويىلعان ءبىر تۇستا ءبىر جاس اكتەر قينالىپ: "شىركىن، سەراعاڭنىڭ وتە كەرەك بوپ تۇرعانىن قاراشى", دەپتى. ءيا، قازاق تەاترىنا، قازاق ونەرىنە، ۇلتتىق مادەنيەتىمىزگە سەركە قوجامقۇلوۆتاي ساحنا ساڭلاعى ونەگەسىنىڭ، رۋحىنىڭ كەرەك ەمەس كۇنى بولماس، سوندىقتان تۇعىرى بيىك تۇلعانى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ال ۇمىتپاس ءۇشىن قوستانايدا جاندى جۇمىستار قولعا الىنۋى ءتيىس...

«ەگەمەن قازاقستان».2009-07-29