مەكتەپ بىتىرگەن جىلى الماتىعا وقۋعا مەنى جەزدەم رامازان سماعۇلوۆ الىپ كەلدى. ويتكەنى، ول سول كەزدە ساتيراسىمەن اتاعى شىعىپ، دۇركىرەپ تۇرعان قاجىتاي ىلياسۇلىمەن جاقىن تامىر-تانىس ەكەن. سەمەي وبلىسىنىڭ ءۇرجار سەلوسىندا بىرگە قىزمەت ىستەپتى. 
الماتىعا كەلگەن بەتتە تاكسيمەن سالىپ-ۇرىپ، قالا ورتالى­عىن­داعى كيروۆ (قازىرگى بوگەنباي باتىر) كوشەسى مەن مير (قا­زىرگى جەلتوقسان) كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى «ەسىك» قوناق ۇيىنە ات باسىن تىرەدىك. ورىن جوق. كەتەتىندەردىڭ ورىندارى بوسا­عانشا، ءبىر تاۋلىك كۇتۋىمىزگە تۋرا كەلدى. باسقا بارار جەرىمىز جوق. تاڭەرتەڭگى مەزگىل. ەسىك الدىنداعى بۇتاقتارىن كەڭ جايعان جۋان ءدىڭدى ماما تالداردىڭ اراسىنا قاراما-قارسى قويىلعان ەكى اعاش ورىندىقتى ارقاندالعان اتشا شىر اينالامىز. اينالادان تانىس ىزدەيمىز. ەشكىم كوزگە تۇسەر ەمەس. شالا ۇيقى­مەن تاڭ اتىرعان بىزگە ساعات التىدان تۇسكە دەيىنگى ۋاقىتتى وت­كىزۋ قىردا وتىرىپ، ويداعى بازارعا كەتكەن اپامىزدى كۇت­كەن­نەن دە قيىنداۋ بولدى-اۋ!..
كۇن تاس توبەگە كوتەرىلگەن كەزدە قوناق ءۇيدىڭ استىنداعى اسحانادان ءبىر-ءبىر تيىننان ەكى-ەكى تىلىمنەن نان، ەكى-ەكى تيىننان ەكى-ەكى ستاقاننان شاي، ارقايسىسى وتىز توعىز تيىننان ءبىر-ءبىر تالەڭكە لاپشا الىپ، قارىن ماسەلەسىن شەشىپ تاستادىق. ەندى ەسىمىزگە مەنىڭ بولاشاق قابىلداۋ ەمتيحاندارىنا كيەتىن كويلەگىمنىڭ جوق ەكەنى ءتۇستى. قول جۇكتەرىمىز قويمادا. جەزدەم ەكەۋمىز «سالت اتتىلى، ساباۋ قامشىلى» كيىم ساتاتىن دۇكەن ىز­دەۋ­گە شىقتىق. انا كوشەنى ءبىر اينالىپ، مىنا كوشەنى ءبىر اي­نا­لىپ ءجۇرىپ، وتكىنشى جۇرگىنشىلەردىڭ ءجون سىلتەۋىمەن «بالالار الەمى» دۇكەنىنە كەلدىك. حالىق ىعى-جىعى، ءۇش قاباتىن ارالاپ شىعىپ، ەكى سوم ەلۋ جەتى تيىنعا ءبىر اق كويلەك ساتىپ العانىمىزعا ءمازبىز. باسپالداعى جوعارى قاراي دا، تومەن قاراي دا ءوزى قوزعالاتىن «ەرتەگى» دۇكەننەن شىققاندا ەسەڭگىرەپ قالىپپىز. ەندى قوناق ءۇيىمىزدىڭ قايدا ەكەنىن ەسىمىزگە تۇسىرە الساقشى؟ كومسومول (قازىرگى تولە بي) كوشەسىنىڭ بويىندا جالعىز كوزى كوكشىرەيىپ تۇرعان تاكسيدىڭ جالىنا جارماستىق. مىسقىلداي كۇلگەن ورىس جۇرگىزۋشىسى: «تري رۋبل» دەپ ءۇش ساۋساعىن كورسەتتى. قۋانا-قۋانا كەلىستىك. ەدەل-جەدەل ەكى بۇرىلىس جاساپ، قارسى ال­دىنا توقتاپ، «تىزگىن يەسى» قوناق ءۇيدى سۇق ساۋساعىمەن نۇس­قا­دى.
– كوزدى اشىپ-جۇمعانشا، تەز تاۋىپ بەردى عوي، – دەيدى جەزدەم ريزاشىلىقپەن. مۇنداعى ۋادەلى ورىندار ءالى بوساماپتى.
– ەندى نە ىستەيمىز؟ – دەپ ەدىم جولباسشىم:
– ارتىق اقىسىمەن اقشاسىن الدىن-الا تولەپ قويدىق قوي، كۇتەيىك، – دەدى.
ءبىر-بىرىمىزدەن كوز جازىپ قالماس ءۇشىن قول ۇستاسىپ، ارلى-بەرلى ءبىر-ەكى كوشە ءجۇرىپ قايتتىق. ەكەۋمىزدى اداستىراتىنداي كوپ ادام دا جوق. دەگەنمەن، اكەم اۋىلدان اتتاناردا:
– الماتىعا بارعاندا اداسىپ قالماۋلارىڭ ءۇشىن كوشەگە شىققاندا قول ۇستاسىپ جۇرىڭدەر، – دەپ ەسكەرتكەن. ول ەسكەرتۋدى بۇزۋعا بولمايدى.
كەشكى استا دا تۇسكى استا ىشكەن-جەگەنىمىزدى قايتالادىق. ەكەۋمىزدىڭ تاماعىمىز 90 تيىن بولدى. جەزدەمنىڭ قالتاسىندا 100 سوم بار. اقشا جەتەدى. قالانىڭ ۇرى-قارىلارى «توناپ» كەتپەس ءۇشىن ونى شالبارىنىڭ ىشقىرىنىڭ ىشكى جاعىنان ارنايى تىكتىرگەن جاسىرىن قالتاعا سالىپ، اۋزىن تۇيرەۋىشپەن تۇي­رەپ تاستاعان. كۇنىگە جۇمسايتىن ءۇش سومدى بولەك الىپ قويادى.
بۇگىن دە قوناق ءۇيدىڭ دالىزىنە تۇنەۋگە دۇرىس كەلدى. كەزەكشى ەكەۋمىزگە دە استى جۇمساقتاۋ ورىندىق بەردى. قاتتىلاۋ بولسا دا موينىمىزدى ارقالىعىنا قويىپ، قۇس ۇيقى جاسادىق. ەر­تەڭىن­دە تاڭعى ساعات جەتىدەن كيروۆ پەن پانفيلوۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى س.م.كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋني­ۆەرسي­تەتىنىڭ باس عيماراتىنا بارىپ، قۇجاتتار تاپسىرۋعا كەزەككە تۇردىق. ءساتى ءتۇسىپ، قۇجاتتارىمىز تەز قابىلداندى. سىرت­­تاعى جىلجىمالى ماشينالارداعى دارىگەرلىك تەكسەرۋلەر دە كوپ بوگەي قويعان جوق. تەك رەنتگەننىڭ ناتيجەسى عانا ءبىر تاۋلىك كۇتتىردى.
ءتورتىنشى تاۋلىكتە قۇجاتتار تاپسىرىلدى دەگەن قاعازدى دا قولعا الدىق، قوناق ءۇيدىڭ ون كىسىلىك بولمەسىنەن ەكى ورىن ءتيدى. مۇن­داي جەتىستىك ەكىنىڭ بىرىنە بۇيىرا بەرمەيدى. سونىڭ قۇر­مە­تىنە بۇگىنگى كەشكى استى كيروۆ (قازىرگى بوگەنباي باتىر) پەن مير (قازىرگى جەلتوقسان) كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنىڭ ارعى بەتىندەگى پەلمەنحانادان ىشتىك. ءار پورتسياسى 32 تيىننان ەكى-ەكىدەن پەل­­مەن الدىق. ءاي، تويعانىم-اي!.. جەزدەم 22 تيىنعا ءبىر بوتەل­كە «جيگۋلي» سىراسىن ءىشتى. ونىڭ بوتەلكەسىن بۋفەتكە وت­كىزىپ، ون تيىنىن قايتارىپ الدىق.
كەلەسى كۇنى اسىقپاي وياندىق. ۇيرەنىپ قالعان ادەتتەگى ەر­تەڭ­گىلىك اسىمىزدى قارىنعا جونەلتىپ الىپ، قوناق ءۇي الدىن­داعى ورىندىققا جايعاسىپ، ەكەۋارا بۇگىنگى تىندىرماق شارۋا­مىزدى اقىلداسىپ وتىرمىز.
– قاجىتايدى قايدان، قالاي تابامىز؟ – دەيدى راحاڭ.
– وتكەن، كەتكەندەردەن «ارا» جۋرنالىنىڭ رەداكتسياسىنىڭ مەكەن-جايىن سۇراستىرايىق، – دەيمىن مەن. (گازەت-جۋرنالدار كيوسكىسىنەن جۋرنالدى ساتىپ الىپ، ادرەسىنە ءۇڭىلۋ ويعا كەلمەي­دى). انە-مىنە دەگەنشە ساسكە بولىپ قالدى. جۇرگىنشىلەردىڭ ارا­سىنان كيروۆ كوشەسى بويىمەن كۇنباتىس جاقتان كەلە جات­قان انا ءبىر كىسىنىڭ ءوڭى تانىسقا ۇقسايدى. ارتىنا قايىرىپ، جەل­كەسىنە جىبەرگەن سالالى دا ۇزىن شاشتارى جۇرگەن سايىن جەلپ-جەلپ ەتەدى. سول قولىنا قوڭىر پورتفەل ۇستاپ العان، ءتىپ-تىك ونىڭ ءسال ۇشبۇرىشتىلاۋ ەكى كوزىنەن وت ۇشقىندايدى. وي ۇس­تىندەگى قاتۋلاۋ قاباقتى ول اينالاسىنا نازار سالماستان تۋرا تارتىپ كەلەدى. ون بەس-جيىرما قادامداي جاقىنداپ قال­عاندا قارسى وتىرعان جەزدەمە يەك قاعىپ، كوزىممەن نۇسقاپ:
– ءسىزدىڭ ارتقى جاعىڭىزدا كەلە جاتقان انا ءبىر كىسى تانىس ادامعا ۇقسايدى، – دەدىم. بۇرىلىپ، قادالا قاراعان ول:
– ەي..، ءوي... – دەي بەردى. جولىن كەس-كەستەي ۇمتىلىپ:
– ءاي، قاجىتاي!.. اسسالاۋمالەيكۋم!.. – دەدى. ول كىلت توقتاي قالىپ، شۇيلىگە نازار اۋدارىپ بارىپ:
– ءۇي..، مىناۋ رامازان عوي. ەي، مۇندا قايدان ءجۇرسىڭ؟ – دەپ ەكەۋى ارقا-جارقا قۇشاقتاسا كەتتى. جەزدەم كەيىنتىندە ءۇر­جار­دان اقسۋاتقا قونىس اۋدارعانىن، سول اقسۋاتتان كەلگەنىن ايتتى.
– ءجا-ءا... نە ءجۇرىس؟
– ۇرجارداعى ۇيدە ءوزىڭ قولىنان تالاي ءدام تاتقان مەنىڭ كەلىنشەگىم – نۇركامالدىڭ مىنا ەركىن تۋعان ءىنىسى. وسىنى كازگۋ-ءدىڭ جۋرفاگىنە وقۋعا الىپ كەلدىم.
– جۋرفاكقا؟..
– ءيا، جازعاندارى گازەت-جۋرنالداردا شىققان.
قاجەكەڭ ماعان بارلاي ءبىر كوز جۇگىرتتى.
– شىلپىق سارى، كەلىنشەگىڭە ۇقسايدى. – ەكەۋى كۇلىپ الدى. ودان ءارى تامىر-تانىستارىن سۇراۋعا كوشتى... ەل-جۇرتتارىن ءبىر ءسات ارالاپ قايتقانداي...
– ءجا-ءا، – دەدى قاجەكەڭ ازدان سوڭ، ەكى الاقانىن ءبىر-بىرىنە ۋقالاپ، – «اڭگىمە بۇزاۋ ەمىزەدى...». مەن قىزمەتكە بارۋىم كەرەك. بۇل كەزدەسۋ ءبىزدىڭ ۇيدە جالعاسۋى ءتيىس. كەشكى ساعات جەتى جا­رىمدا اباي پروسپەكتىسى مەن ماسانچي كوشەلەرىنىڭ قيى­لىسىندا كۇتىپ تۇرامىن. – ول جەرگە ءبىزدىڭ قانداي كولىكپەن قالاي جەتۋىمىز كەرەك ەكەنىن تاپتىشتەپ ءتۇسىندىردى دە، قوناق ءۇي­دىڭ تۋرا الدىنداعى ايالدامادان №22 اۆتوبۋسقا وتىرىپ، جونەپ بەردى.
– ەركىن، – دەدى قۋانىش ۇستىندەگى جەزدەم، – «جولى بولار جىگىت­­تىڭ جەڭگەسى شىعار الدىنان» دەگەن – وسى. قاجىتايدى قۇداي ءوزى ايداپ كەلدى. ءبارى دە وڭعارىلار...
مەن ەمتيحانعا دايىندالۋعا كىرىستىم. راحاڭ بىلەتىن كوشە-لە­رىمەن سەرۋەندەپ كەلۋگە كەتتى.
كەشكە قاراي ايتىلعان ۋاقىتىنان ەرتەرەك جولعا شىقتىق. تروللەيبۋس ءىشى ءيىن تىرەسكەن جۇرگىنشى. ەكى-ۇشەۋىنە سىيماي قالىپ، ءبىرىمىزدى-ءبىرىمىز يتەرمەلەپ ءجۇرىپ، كەلەسى بىرەۋىنىڭ تابال­­دى­رىعىنا ىلىكتىك-اۋ، ايتەۋىر. انا كولىكتىڭ دە، مىنا كولىكتىڭ دە ەسىك، تەرەزەلەرىنە الاقتاي قاراپ تۇرعان قاجەكەڭ تروللەيبۋس­تان يىق جۇلقىسىپ ازەر شىققان ءبىزدى كورىپ تۇرا ۇمتىلدى.
– ءاي، رامازان، مەن سەندەردى اداسىپ كەتتى مە دەپ، مازاسىزدانىپ تۇر ەدىم... جۇرىڭدەر! – دەپ الدىعا ءتۇسىپ، باستاي جونەلدى. ۇيىنە ەسىكتەن كىرگەننەن:
– ءاي، قاتىن، قوناقتار كەلدى، – دەپ داۋىستادى. قالالىق­تار­دى قويىپ، دالالىقتاردىڭ ءوزى: ء«اۋ، پالەنشەكە»، «ۋاۋ، تۇ­گەنشە-جان» نەمەسە ء«بىزدىڭ جان-جارىمىز – وسى كىسى»، ء«بىزدىڭ شاڭىراقتىڭ قارجى ءمينيسترى» دەپ تانىستىرىپ جاتۋشى ەدى... «قاتىن» دەگەنگە «نامىستانىپ»، ايەلى ايقايعا باسىپ جۇرە مە دەپ، جانىم شىعىپ بارادى. جو-جوق، وشاق يەسى جايدارى-جارقىن كەلىپ، امان-سالەم جاساپ:
– كەلىڭىزدەر، جوعارى شىعىڭىزدار! – دەپ قۇرمەت كورسەتىپ جاتىر. ءبىز كىرگەن بولمەنىڭ ءبىر قابىرعاسىنداعى سورەلەر تول­عان كىتاپ، ەكىنشى قابىرعاسىندا كۇيساندىق (پيانينو), جوعارعى جاعىندا ءىلۋلى ۇكىلى دومبىرا، ماندولين، بۇرىشتا سۇيەۋلى گيتارا تۇر. اينالاسىنا كورپە توسەلگەن جوزىعا مالداس قۇرا جاي­عاستىق. تىلىنەن بال تاما الدەنەلەردى سۇراي كەلگەن تۇلىم­شاقتى ەكى-ءۇش جاسار ءبۇلدىرشىن قاجەكەڭنىڭ موينىنا كەلىپ اسىلدى.
– بۇل ءبىزدىڭ كوكتەگىگە قوسارلانا قول سوزىپ ءجۇرىپ تاۋىپ العان ۇيدەگى جۇلدىزىمىز، – دەپ قۇشىرلانا ايمالاپ جاتىر اكەسى.
– تاڭ اتقانشا ۇيقى كورمەي، اسپانداعىنى ساناۋدان جالىقپاۋشى ەدىڭ، ناتيجەسىز ەمەس ەكەنسىڭ، – دەپ جەزدەم قال­جىڭمەن قاعىتۋدا. قاجاعاڭنىڭ:
– ءاي، جۇدىرىعى مىقتى پالەنشەكە بار ەدى عوي... – دەۋى مۇڭ ەكەن، ەكەۋى تاعى دا ەل، جەر تىرلىگىنە سۇڭگىدى دە كەتتى. الدىعا شاي كەلگەندە بارىپ بەرى قايتتى. ساعىنىشتىڭ دا «ىزەتى» جاسالماي جاتقان جوق. ءالسىن-ءالسىن ستاقان سىلدىرلاسادى...
ارعى بولمەدەن «ىڭگالاعان» ءسابيدىڭ داۋىسى شىقتى. شاي قۇيىپ وتىرعان جەڭگەي سوندا كەتىپ ەدى، قاجاعاڭ سوڭىنان:
– ءاي، قاتىن، جالعىز قالدىرماي، بالانى وسىندا الا كەل، – دەپ داۋىس جونەلتتى. اڭگىمە بارعان سايىن قىزا تۇسۋدە. ازدان سوڭ داستارحان يەسى ءسابيىن قۇشاقتاي كەلدى.
– شەكسىز، شەتسىز كەڭ دالانى انىمەن الديلەپ، جىرىمەن تەربەگەن قازاقتىڭ ەستاي اقىنىنىڭ بۇگىنگى جالعاسى – ەستاي. ءجا، قارا قاتىن، اكەلشى بەرى، – دەپ قوس قولىن سوزدى وتاعاسى. جەڭگەي ورنىنان تۇرىپ، كۇلىمدەي يىلە ۇسىندى. الدىنا الىپ، بالانى قۇشىرلانا يىسكەگەن اقىن ءبىر ءسات ءۇنسىز قالدى. سالدەن سوڭ:
شەشەيىن قۇنداعىڭدى تالپىن، بالام،
بوردان دا بوس بولادى تالپىنباعان.
توعىز قابات تورقانىڭ كەرەگى نە؟
كەرەگى – تىر جالاڭاش قالپىڭ ماعان.

تالپىن بالام، تىرباڭداپ، تالپىن بالام،
بوس قالادى تالپىنىپ، القىنباعان.
تاقتايعا جات، سەن تۇگىل ءمادي جاتقان،
بەسىكتىڭ كەرەگى نە التىنداعان؟!

اكەلىك وسيەتتى ۇعىن، بالام!
بۇگىن عالام جارمەڭكە دۋىلداعان.
ءار ادام قوعام ەكەن ءوز الدىنا،
سەن تۇگىل، اكەڭ مەن دە ۇعىنباعام، –
دەپ ءبىر توگىلدى دەرسىڭ. وراۋى شەشىلىپ، قوس الاقانىندا جاتقان نارەستە ەكى اياق، ەكى قولى تىربىڭداپ، ەشتەڭەنى سەزەر ەمەس.
قايتا ايتام، وسيەتتى ۇعىن، بالام!
بۇگىن عالام جارمەڭكە دۋىلداعان.
اۋەلى ازامات بول، اقىننىڭ شە؟
پوشىمى ەمەس، بولمىسىن ۇعىن، بالام! –
دەپ قوس قولىن دىرىلدەتەدى اكەسى.
– بايقاشى، موينى كىلت ەتە قالماسىن. قۇنداعىن شەشىپ..، سۋىق تيگىزىپ المايىقشى..، بايقاشى! – دەپ بايەك بولۋدا اناسى. قاسىنداعى قۇس جاستىققا جاتقىزىپ، وراۋ كورپەسىن ۇستىنە جابا سالىپ:
– ماعان انا دومبىرانى اپەرشى! – دەپ بۇلقىندى اقىن. جەڭگەي جىلدام قيمىلداپ، كۇيشەرتەردى ۇستاتىپ جاتىر. قولىنا العان بەتتە:
كۇڭىرەنتىپ كۇي شەرتەيىن قىمسىنبا ودان،
ەرتەرەك قۇلاعىڭا ءسىڭسىن، بالام!
«قوڭىر» مەن «قوسباساردى» تۇسىنبەسەڭ،
ساۋداگەر بوپ شىعارسىڭ سۋسىلداعان، –
دەدى دە دومبىرانى بابىمەن كۇيىنە كەلتىردى.
– قاجىتاي، اقىندىق قۋاتىڭ ءوسىپ، كەمەلىنە كەلگەن-اق ەكەن، – دەدى جەزدەم.
– رامازان، سەن دۇرىس اڭعاردىڭ. مىنا دۇرمەكتى قالادان مەن ورتا تاپتىم عوي. مەنى سول ورتا بيىكتەرگە باستاپ بارادى... – كوككە سامعار قىراندايىن قومدانىپ، وڭ قولىنىڭ سۇق ساۋساعىمەن قوس ىشەكتى دىرىلدەتە قاعىپ، «قوسباساردى» باستاي جونەلدى. ادەتتە دومبىرا شەرتكەندەر جوعارى-تومەن پەرنەلەردە جۇگىرگەن ساۋساقتارىنا ءۇڭىلۋشى ەدى. قاجەكەڭ ەكى قۇيرىعى ۇشكىلدەنگەن وتتى جانارىن ادامعا وڭمەنىڭنەن وتكىزە قاداپ الادى ەكەن. ەكى ىشەك مۇڭدانا جان جاراسىن اقتاردى دەرسىڭ. كۇرسىنەدى..، اھ ۇرادى..، وكسيدى..، وكىنەدى... تۇلا بويىڭدى تىتىر­كەن­تەدى... تىرپ ەتكىزەر ەمەس... شاراسىزدانا بارىپ اياق­تالدى...
ۇنسىزدىكتى قاجاعاڭنىڭ ءوزى بۇزدى. جاتقان نارەستەنى قۇيرىققا الاقانمەن قاعىپ-قاعىپ قالىپ:
ۇرايىن قۇيرىعىڭا جىلا، بالام!
دۇرىستاپ كۇلە المايدى جىلاماعان، –
دەيدى ەركەلەتە ءتيىسىپ. ونىڭ داۋىسى قاتتىراق شىققانداي بولدى.
قايتەدى-ەي، ءبىر قاققانعا باقىرا ما؟
قايتپايتىن قايسار دەسەم مىنا جامان!..
ىڭگالاعان ءسابيدى ەلجىرەي قولىنا قايتا الىپ:
قوي ەندى، دولىلانبا، تيىسپەيىن،
تيىسپەيىم دەگەن سوڭ، تيىسپەيىم.
قۇمارتىپ قۇلىستايدىڭ يزەنىندەي
اش، قانە، ناسىبايدان يىسكەيىن!
ءيا، بالاسىنىڭ «ناسىبايىن» قۇشىرلانا ءبىر يىسكەدى.
– اعا، تۋعان جەرىڭىزدى ساعىنعان-اق ەكەنسىز، – دەدىم. قاجەكەڭ راحاڭا بۇرىلا قاراپ:
– ءاي، رامازان، مىنادا سەزىم بار عوي... مىناۋ اقىنجاندى عوي، بىردەڭە شىعادى مىنادان. – اقىن اعانىڭ بۇل ءسوزى جەز­دەم­دى ارقالاندىرىپ تاستادى.
– بەكەر ادامدى وسىنشا جەرگە سۇيرەلەپ نەم بار؟ جاز­عان­دارى اۋداندىق، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق گازەت-جۋ­ر­نال­داردا جاريالانىپ ءجۇر. ەندى وقۋمەن دامىتسىن دەپ...
قاجەكەڭ: «اڭگىمە سوعىپ وتىرىپ، سۋىق تيگىزىپ الارمىز، ءما!»، – دەپ بالانى اناسىنا بەردى.
– بۇگىنگى شابىتىڭ دا بابىندا ەكەن، – دەيدى راحاڭ.
– الماتىدا قاجىتايىم بار دەپ، سەنىڭ ىزدەپ كەلۋىڭ قانات­تاندىردى مەنى، – دەيدى اعىنان اقتارىلا اقىن.
– سىرىمىز دا، جىرىمىز دا، مۇڭىمىز دا ءبىر سەنەن باسقا كىمىمدى ىزدەيمىن؟!
– سەن ءالى اۋىلداسىڭ، اۋىلداعىلاردىڭ جانى ءموپ-ءمولدىر، تازا عوي. مەنىڭ جۇرەگىمدە لاپىلداعان ءبىر ساعىنىش بار. سەن تىڭداشى، رامازان! – دەدى دە قاجاعاڭ اۋەنىن دە، ءسوزىن دە ءوزى شى­عارعان «تۋعان جەر» ءانىن شىرقاي جونەلدى. قىران كوزىن جەزدەم ەكەۋىمىزگە كەزەك قادايدى. اقىننىڭ بەت الپەتى مەن قاس-قاباعىندا ولەڭنىڭ ءمان-ماڭىزى قوسا وينايدى. ءبىز قىبىر­سىز­بىز... قوڭىر اۋەنمەن باستالعان ىرعاق قالىقتاي شارىقتايدى. ۇز­دىگە بارىپ اياقتالدى.
– كوكىرەكتى كەرنەگەن الاپات كۇشتىڭ «سىم پەرنەسىن» ءدوپ باستىڭ، قاجىتاي، – دەيدى راحاڭ.
– ساعىنىش سەنىڭ دە جان سەرىگىڭ عوي. تامىرلارىڭداعى قان بۇلكىلى مۇڭ شاعاتىنىن دا سەزەمىن.
– سەن باقىتتىراقسىڭ، قاجىتاي. تۇلا بويىڭداعى تاسقىن­دى انگە، جىرعا، كۇيگە اينالدىرىپ جىبەرەسىڭ دە، «ەھ-ھ-ھ!..» دەپ تىنىشتالا قالاسىڭ. ال، ءوزىڭ ايتقان ءبىزدىڭ تامىرلارداعى بۇلكىل سىزداۋىقشا سالقىلداتۋىن ۇدەتە تۇسەدى.
– سونىڭ ءبارىن سەن سابىر مەن پاراساتقا جەڭدىرەسىڭ. ول – ەكى­نىڭ بىرىنە بىتە بەرمەيتىن بولمىس، – دەدى دە اقىن دومبىرا­سىن بەبەۋ قاقتىردى. كۇركىرەپ اققان وزەن-سۋى... ەنتىگە ەكپىن­دەپ، سارقىراماعا كەلىپ قۇلاپ، كوبىگىن اسپانعا شاشادى. بۇرى­لىس­تارداعى جاعالاۋىن سوققىلاي بارىپ، ىنتىعى كەڭگە ۇم­تىلا­دى... بۇلقىنا-بۇلقىنا اتقاقتاي كەلىپ، ەركىن تىنىس العان­داي..، تولقىندى تولقىن قۋالايدى.
اۋدەم ساتتە مۇدىرە قالعان قاجاعاما:
– ءبىر ءداۋىردى ميدا ويناتقان جاڭاعى سارىن «سايباقتىڭ سارى وزەنى» ەمەس پە؟ – دەپ قالدىم مەن.
– ءجا-ءجا، ءاۋ رامازان، مىنادان ساۋلە ۇشقىندايدى عوي. ۇرلەۋگە كونەتىن، ۇرلەسەڭ جاناتىن ساۋلە...
– سەن سونى ۇرلەسىن، تۇتاتسىن دەپ اكەلدىم ەمەس پە! – جەزدەم ماعان قاجەكەڭنىڭ سەنىمىن ارقالاتۋعا الەك.
– «سايباقتىڭ سارى وزەنىن» ءۋالي بەكەنوۆ اعامىز بەبەۋلە­تەدى. ەركىن، سەن ول كۇيشىنى تانيسىڭ با؟
– شەرتكەن كۇيلەرىن راديودان ەستىگەمىن. ءوزى كورمەگەن ادامىم، – دەدىم.
– كوكىرەگى كۇيساندىق ازامات. الماتىدا قالۋ ماڭدايىڭا جازىلسىن دە. ءالى-اق تانىساتىن بولاسىڭ. – اقىن اعا ماعان ىقىلاس تانىتا باستاعانداي.
...ەكى تامىر اۋدەم ۋاقىت تۋعان جەردەن ەسكەن جەلگە، ەل تىرشىلىگىنە تىزگىن تارتتى... سودان سوڭ اقىننىڭ قولىن گيتاراسىنا قول جالعادىق. اۋىل اۋلالارىندا، جيىن-تويلاردا ايتىلاتىن اندەرگە ەرىك بەرىلدى.
– اككوردتاردى تازا الادى ەكەنسىز. ديەزدىك، بەمولدىك دىبىستاردى دا وگەيسىتپەيسىز، – دەيمىن.
– ونىڭ راس. مەن ساققۇلاقپىن. دىبىستاردى بۇلجىتپاي قابىلدايمىن، – دەدى ول. دەدى دە قاڭتارۋلى قارا پيانينوعا جان ءبىتىردى. – الگى سەن ايتقان دىبىستاردىڭ باعى وسى كۇيسان­دىق­تا جانادى.
قايسىبىرەۋلەرگە ۇقساپ پيانينونى ۇرعىلاي جونەلمەيدى ەكەن. باياۋ بۇلكىلدەتەدى. اككوردتارى دا دارىلداپ، بارىلدامايدى. قۇلاققا جاعىمدى. ماحاببات سازدارىنا ەرىك بەرىلدى. ول تاقىرىپقا ءبارىمىز دە قاراجاياۋ ەمەس ەكەنبىز.
ادەمى اڭگىمە-دۇكەن بارىسىندا شاي دا ءىشىلدى، ۇلكەن اس – ەت تە جەلىندى. اعالار «كوڭىلاشار» سۋسىنىن دا وكپەلەتكەن جوق. «وسىندا قونا سالساڭدارشى!» – كوڭىلسوزى دە جۇرەكتەن ايتىلدى. ەرتەڭىندە جولىعىساتىن ۋاقىتىمىزعا كەلىسىپ، شىن ريزا­شى­لىق­پەن قوناق ۇيگە قايتتىق. قاجاعام اباي پروسپەكتىسىنە دەيىن ءوزى ەرتىپ كەلىپ، قارسىلىق تانىتقانىمىزعا قاراماي جو­لاق­ىسىن تولەپ، تاكسيگە وتىرعىزىپ جىبەردى.
بىرەر كۇننەن سوڭ مەنى الدىمەن ءبىر قۇدايعا، ەكىنشى قاجە­كەڭە تاپسىرعان جەزدەم اۋىلعا قايتتى. قاجاعام ارا-ارا­سىندا ۇيىنە ەرتىپ كەلىپ، ەمتيحانعا دايىندىعىمدى مۇقياتتاپ قا­داعالايدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ العاشقى سىناق – شىعارمادان «بەس»، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتتىڭ اۋىزشاسىنان ء«تورت» دەگەن باعا الدىم. ول كەزدە اۋىلدان كەلگەندەرگە شەت ءتىلى ساباعى ەمتيحانىنان قۇدايى ء«ۇش» قويىپ بەرۋ زاڭداستىرىلعان. ءتورتىنشى – «سسسر تاريحى» پانىنەن وڭدىرماي ءسۇرىندىردى. ەمتيحان قابىل­داۋ­شىلار قوس بالداقپەن جۇرەتىن، شاشىن كىرپىشە ەدىرەيتە تىكىرەيتكەن اعا مەن قىسقالاۋ بۇرىمدى، قازاقى تاربيەدەگى اپاي ەكەن. سۇراقتاردىڭ جاۋابىن داپتەردىڭ ءۇش-ءتورت بەتىنە جا­زىپ العان مەن ءمۇدىرىسسىز-اق تاقىلدادىم. قوسىمشا بەرىل­گەن سۇراقتار دا جاۋاپسىز قالمادى. بىراق... كىرپى شاشتى اعاي مەنى تىڭداپ وتىرعان جوق. باس بارماعىنا تۇكىرىپ قويىپ، جيىر­ما بەس سومدىق اقشالاردى ساناپ وتىر. مەنىڭ تاقىلداعان داۋى­سىم ونى ەسەبىنەن جاڭىلدىرىپتى.
– ەشتەڭە بىلمەسەڭ دە تاقىلداپ ميدى اشىتتىڭ عوي، بار..، جوعال! – دەدى.
– جو-جوق، اعا، بۇل بالا بيلەتتىڭ سۇراقتارىنا جاقسى جاۋ­اپ بەرىپ وتىر، – دەپ بايەك بولىپ، مەنى قورعاي باستادى ايەل وقىتۋشى.
– ەندى سەن ماعان ءجون ۇيرەتەيىن دەدىڭ بە؟ مەن سەندەردىڭ ومىر­لەرىڭدى قورعايمىن دەپ ءجۇرىپ سوعىستا كونتۋزيا العان ادام­مىن. قاراشى، مىنانىڭ قارسىلاسۋىن، – دەپ اشۋعا بۋلىق­تى كىرپى شاشتى.
اپاي ەمتيحان باعالارىن قوياتىن قاعازدى كوزىمەن نۇسقاپ، يەك قاقتى. مەن تۇسىنبەدىم. سونىڭ اراسىنشا اشۋلى اعاي سول ەمتي­حان قاعازىن الدى دا، «قاناعاتتانعىسىز» دەگەن باعانى قون­جيتتى. ءسويتتى دە الدىمدا جاتقان، سۇراقتارعا جاۋاپ جاز­عان پاراقتاردى جۇلىپ الىپ، كوزاينەكتى كوزىن ارلى-بەرلى جۇگىرتىپ:
– شىبىننىڭ ىزىنشە يرەلەڭدەگەن نە شاتپىراق (جازۋىم ۇساق ەدى)? – دەدى دە، جىرتىپ-جىرتىپ لاقتىردى دا جىبەردى.
– اعا، ونى ەمتيحان قاعازىنا قوسا تىركەۋىمىز كەرەك، نەگە جىرتاسىز؟ – دەپ، اپاي شىر-شىر ەتەدى.
– ماعان ءجون ۇيرەتپە دەدىم عوي. ءوزىم جاۋاپ بەرەمىن، – دەپ كەرگىدى كانتوجىن. پاندىك كوميسسيانىڭ پرەدسەداتەلى دەگەن بىرەۋ (اتى-ءجونى ەسىمدە جوق) كەلدى دە:
– اعايدى نەگە اشۋلاندىراسىڭدار. بۇل كىسى – سوعىس ارداگەرى، – دەپ قولداپ، قوستادى ونى. ايەل وقىتۋشى:
– بالا جاقسى جاۋاپ بەرىپ ەدى، وبال بولدى عوي، – دەپ ەدى پرەدسەداتەل قاتاڭ داۋىسىمەن:
– نيچەگو، سارىۇپىك بالا ەكەن، تاعى دا كەلەدى. اعا اۋىرىپ قالادى، اشۋلاندىرا بەرمەڭدەر! – دەدى دە، شىعىپ كەتتى.
مەن باسىم سالبىراپ، قاجاعاما باردىم. قايتا قاراۋ كوميسسياسىنىڭ (اپيلاكتسيوننايا كوميسسيا) اتىنا ارىز جازدىرىپ، تۇستەن كەيىن قامقور اعام سول كوميسسياعا ءوزى الىپ باردى. كىرپى شاش كانتوجىن:
– بۇل ەمتيحان سۇراقتارىنا جاۋاپ جازاتىن قاعازدى بەكەر شيمايلاپ، ءتارتىپ بۇزدى، – دەپ بەتباقتىرار ەمەس. ايەل وقىتۋشى:
– مەن كوزبەن نۇسقاپ، يەك قاققاندا ەمتيحان باعاسىن قوياتىن قاعاز بەن سۇراقتارعا جاۋاپ جازعان پاراقتاردى الا قاشۋىڭ كەرەك ەدى، – دەيدى وڭاشا شاقىرىپ. ونداي اككىلىككە ۇيرەنە قويعان جوق ەدىم. شاعىمىمىز دالەلدەنبەدى.
مىنە، بۇل باسىما تيگەن ادىلەتسىزدىكتىڭ اياۋسىز سوققىلا­رى­نىڭ ءبىرى بولدى. كۋاگەرى – قاجاعام. اۋىلعا شىعارىپ سالىپ تۇرىپ قاجاعام:
– العا قويعان ماقساتىڭا ءتۇبى جەتەسىڭ، جاسىما، اينالايىن! جۇرەگىڭدە مازداعان وتىڭ بار، وشىرمە. جازۋىڭدى جال­عاس­تىر، ماعان جىبەرىپ تۇر، – دەپ ءۇمىت الاۋىن ۇشقىنداتا ۇرلەپ جى­بەردى. ايتقانىنداي سىقاقتارىمدى «ارا» جۋرنالىنا توق­تاۋسىز جاريالاپ تۇردى.
...اراعا جىلدار سالىپ، ءتۇستىم وقۋعا. قاجاعامنىڭ «ەنەسى تەپكەن قۇلىنداي» ءزىلسىز، ەركەلەتە سىلكىلەپ الىپ، جاقسى كورەتىن سيرەكتەرىنىڭ قاتارىنا قوسىلدىم.
بىراق... ءوزىنىڭ ساعىنىشقا اينالىپ كەتەرىن دەر كەزىندە باعامداماپپىن...