ينتەرنەت-كونفەرەنتسيا: ءجۇرسىن ەرمان (4-جاۋاپ)
كونفەرەنتسيا قوناعى – اقىن ءجۇرسىن ەرمان وقىرماندار ساۋالىنا جاۋاپ بەرۋىن جالعاستىرىپ وتىر.
بۇگىنگى ادەبيەت تۋرالى ساۋالعا جاۋاپ بەرە كەلىپ، ءجۇرسىن مولداشۇلى بىلاي دەيدى: «پوەزيا تۋرالى اڭگىمە قوزعايتىن بولساق – اعالارىمدى ساعىنام. كەشە ءوزىم جاقسى ارالاسقان تۇمانباي مولداعاليەۆ، قادىر مىرزاليەۆ، ساكەن يماناسوۆتاردى ساعىنامىن. قازاق پوەزياسىنىڭ كوشىن جولعا سالىپ كەتكەن ءىرى تۇلعالار ەدى. قازىر ۇساقتالىپ كەتتىك».
كونفەرەنتسيا قوناعى – اقىن ءجۇرسىن ەرمان وقىرماندار ساۋالىنا جاۋاپ بەرۋىن جالعاستىرىپ وتىر.
بۇگىنگى ادەبيەت تۋرالى ساۋالعا جاۋاپ بەرە كەلىپ، ءجۇرسىن مولداشۇلى بىلاي دەيدى: «پوەزيا تۋرالى اڭگىمە قوزعايتىن بولساق – اعالارىمدى ساعىنام. كەشە ءوزىم جاقسى ارالاسقان تۇمانباي مولداعاليەۆ، قادىر مىرزاليەۆ، ساكەن يماناسوۆتاردى ساعىنامىن. قازاق پوەزياسىنىڭ كوشىن جولعا سالىپ كەتكەن ءىرى تۇلعالار ەدى. قازىر ۇساقتالىپ كەتتىك».
- ءبىر وكىنىشتى نارسە – كەڭەستىڭ كەزىندە ماناپتىڭ، تۇرسىننىڭ مەكتەبى دەگەندى اشىپ، اقىنداردى تاربيەلەپ، شىڭدايتىن ەدىك. قازىر وسىعان مۇمكىندىك بولماي قالدى. جوعارىدا ايتقان ايتىسكەرلەر وداعى ارقىلى ءبىز بيىل اسەلحاننىڭ، ايتبايدىڭ جانە باسقا اقىنداردىڭ بەس شەبەرلىك سىنىبىن وتكىزدىك. ەكى رەت عىلىمي-كونفەرەنتسيا جاسادىق. سونىڭ ءبارىنىڭ ماقساتى – ايتىستاردى تالداۋ، كەمشىلىگى مەن ارتشىلىعىن كوزگە شۇقىپ وتىرىپ كورسەتىپ، جاڭا، جاس اقىنداردىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتۋ. اقىن قامقورلىق بولعان جەردە شىعادى. مىسالى، قىزىلوردا دا اقىنداردىڭ ادەمى ورتاسى قالىپتاسقان. قاراعاندىدا دا سونداي. ءبىر كەزدە شىمكەنتتە، الماتىدا دا سونداي ەدى. كەيىنگى كەزدەرى ونىڭ ءبارى سۇيىلىپ كەتتى. ونىڭ سەبەبى، قامقورلىقتىڭ جوقتىعىنان. قالاي بولعاندا دا، بيلىككە كۇنىمىز تۇسپەي تۇرمايدى. الگىندەي ءبىر-ءبىر مەكتەبىن اشىپ، اقىنداردى دەمەپ وتىرعان جەردەن جاڭا تالانتتار شىعادى. ول – حالىقتىڭ رۋحاني قازىناسى، ولجاسى. وسىنى تۇسىنەتىن باسشىلار بار جەردە جۇمىسىمىز ىلگەرى باسادى.
- قازاق مادەنيەتى مەن ونەرىنە جانە ادەبيەتىنە ءسىزدىڭ سىڭىرگەن تولاعاي ەڭبەگىڭىز حالقىڭىزدىڭ جادىنا ماڭگىلىككە جاتتالدى. راحمەت سىزگە ءجۇرسىن اعا. ەندى قازاقتى ورىستاندىرۋ ساياساتىن تەجەۋگە دە اتسالىسقانىڭىزدى شىن قالايمىز!
- اركىم ءوزىنىڭ شاما-شارقىن ءبىلۋى كەرەك. ابايدىڭ ءسوزى بار:
مەن بولامىن دەمەڭدەر،
اياقتى الشاڭ باسقانعا،
ەكى كوزىڭ الارىپ
قۇر قارايسىڭ اسپانعا».
ءبىزدىڭ ءبىر جازۋشى اعامىز بار، ءبارىمىز كۇلىپ جۇرەمىز، سول كىسىنىڭ ارالاسپايتىن ماسەلەسى جوق. مالدى ۇرىقتاندىرۋدان باستاپ، كوسموسقا ۇشۋ ماسەلەسىنە دەيىن سۇراق بەرسەڭىز، ايتا بەرەدى. ينتەرنەتتە، باسپاسوزدە سونىڭ سۇحباتى ءجۇرىپ جاتادى. ونىڭ ءبارىنىڭ مامانى ەمەسسىڭ عوي، ءار سالانىڭ ءوز مامانى بار ەمەس پە؟! مەن سولاي ويلايمىن. اركىم ءوزىنىڭ جۇرگەن جەرىندە قازاقتىڭ مۇددەسىنە دەپ قولىنان كەلەتىن ءىستى ىستەسە، ايتىستىڭ 30 جىلدىق قىزمەتىنىڭ ءوزى قازاقتى تاربيەلەۋگە، جاقسارتۋعا، جاڭعىرتۋعا قىزمەت ەتتى دەپ ويلايمىن. وسى ىسكە شامام كەلگەنشە ۇلەس قوستىم. بارلىق ماسەلەگە جۇگىرە بەرۋگە مەنىڭ شامام دا كەلمەيدى. «اياز بي ءالىڭدى ءبىل، قۇمىرسقا جولىڭدى» دەيدى. مەن جولىمدى بىلەتىن قۇمىرسقامىن دەپ ويلايمىن.
- جۇكە كەزىندە ءوزىڭىز تاربيەلەگەن مەلس قوسىمباەۆ، بەكارىس شويبەكوۆتەر مۇلدە كورىنبەي كەتتى، قازىر ولار قايدا؟ اقمارال لەۋباەۆا شە؟
- وسى سۇراق تا دۇرىس ەمەس. بەكارىس شويبەكوۆتى ەڭ مىقتى ايتىسكەر اقىن دەپ ەسەپتەيمىن. ەش ايتىستان قالدىرمايمىن. مۇمكىندىگى، ۋاقىتى كەلگەنشە بارلىق ايتىستارعا قاتىسىپ ءجۇر. ءبىزدىڭ ايتىس تەلەۆيزوردان كورسەتىلمەگەن سوڭ، جوق سياقتى بولىپ كورىنەدى. مەلستىڭ ءجونىن الدىندا ايتتىم. داۋلەتكەرەي دە ايتىستان شەگەرىلىپ كەتتى. ءبىز ەشكىمدى شىعارىپ سالعىمىز كەلمەيدى.
- بۇگىنگى تاڭدا قازاق ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى نارسە نە؟
- ابايدىڭ كەزىندە قازاقتىڭ باسىندا قانداي كەمشىلىك بولدى، سونىڭ ءبارى ءبىزدىڭ باسىمىزدا ءالى تۇر. ەل بولىپ، ۇلت بولىپ ۇيمىز دەپ وتىرعاندا جاڭاعى عوي، تىرشىلىگىمىز اياقتان شالۋ، شي جۇگىرتۋ. قازاق وسىنداي پالە مىنەزدەردەن ارىلۋ كەرەك.
قازاقتىڭ بولاشاعى ۇلكەن دەپ ەسەپتەيمىن. ءبىز جاس ۇلتپىز. وڭ-سولىمىزدى ەندى تانىپ جاتىرمىز. تاۋەلسىزدىگىمىزدى ەندى الىپ، رۋحاني دەربەستىگىمىزدى ەندى عانا ساقتاپ جاتىرمىز. وسى كەزەڭدە بىزگە اۋىزبىرشىلىك كەرەك. ۇساقتالماۋىمىز قاجەت. بىرەسە ءدىن ارقىلى، بىرەسە، ءتىل ارقىلى، بىرەسە ورالمان، جەرگىلىكتى قازاق بولىپ جارىلۋ - قازاقتىڭ ەڭ باستى جاۋى. وسىنى تۇسىنۋگە دەڭگەيىمىز جەتسە، بولاشاعىمىز جاقسى.
وسى ازعانتاي ۋاقىتتىڭ ىشىندە ءبىز بارلىق ماسەلەدەن الەمگە ءماشھۇر بولىپ جاتقان جايىمىز بار. ءتىپتى سپورتتىڭ وزىنەن قۇداي ءبىزدىڭ جولىمىزدى وڭعارتىپ، الەمنىڭ الدىنا شىعارىپ تۇر. سونىڭ ءبارى اۋىزبىرلىكتىڭ، ىنتىماقتىڭ، تاتۋلقتىڭ ارقاسى دەپ ويلايمىن.
- ءجۇرسىن اعا قازىرگى ايتىستا جانە جەكە شىعارماشىلىعىڭىزدا قانداي جوسپارلارىڭىز بار؟
- ايتىستىڭ ءجونىن جوعارىدا ايتتىم. مۇمكىندىگىم كەلگەنشە، بيلىكتەن تاۋەلسىز ايتىستاردى ۇيىمداستىرا بەرەمىن. كوپ ۋاقىتىم ايتىسقا كەتىپ قالعانىمەن، مەن ءوزىم جازۋدىڭ ادامىمىن. دەسەدە، جازۋىمدى توقتاتقان ەمەسپىن. تۇنەۋگۇنى عانا ء«جۇرسىن ەرمان – الىستان جانە جاقىننان» دەگەن ءبىر تومدىق كىتابىم شىقتى. وسى كوكتەمدە شىعارسام با دەپ، «گوي-گوي» دەگەن اتپەن پروزالىق جيناعىمدى دايىنداپ جاتىرمىن. ونىڭ ۇستىنە مەن قاراعاندى وبلىسىنىڭ ادامىمىن. وبلىس اكىمى باۋىرجان ءابىشوۆ قاراعاندىلىق ءجۇز قالامگەردىڭ كىتابىن شىعارامىن دەپ باستادى. سونىڭ ىشىندە مەنىڭ دە ءبىر تومدىعىم بار، قازىر دايىنداپ ءبىتتىم. جاڭا دۇنيەلەرىمدى جازىپ جاتىرمىن. شىعارماشىلىق دەيتىن ماڭگى توقتامايتىن ىشكى ارپالىس قوي.
پوەزيا تۋرالى اڭگىمە قوزعايتىن بولساق – اعالارىمدى ساعىنام. كەشە ءوزىم جاقسى ارالاسقان تۇمانباي مولداعاليەۆ، قادىر مىرزاليەۆ، ساكەن يماناسوۆتاردى ساعىنامىن. قازاق پوەزياسىنىڭ كوشىن جولعا سالىپ كەتكەن ءىرى تۇلعالار ەدى. قازىر ۇساقتالىپ كەتتىك.
قازىرگى قزاق قوعامىندا مىناۋ دەپ بەتكە ۇستايتىن اقىندى ايتا الاسىڭ با؟ مەنىڭ ءبىر قولىمنىڭ ساۋساعى جەتپەي قالادى. الپىستىڭ ار جاق، بەر جاعىندا ايقايلاپ، وزدەرىن جارنامالاپ جۇرەتىن بىرنەشە اقىنىمىز بار. سونىڭ ءسوزىن وقىساڭ، بيىك پوەزيا دەگەن تۇسىنىك بار عوي، ول ەمەس، ءوزىن-ءوزى ناسيحاتتايتىن ىشكى رۋحاني قۋاتى جوق دۇنيەلەر جازىپ جۇرگەن اقىندارعا قارنىم اشادى. مەن دە سولاردىڭ ىشىندە ءجۇرمىن عوي، بىراق قولىمنان كەلگەنشە تازا پوەزيا بولسا ەكەن دەيمىن. ۋاقىتىڭنىڭ كوبى ايتىس-تارتىسپەن ءوتىپ كەتەدى.
مىنا ءبىر ولەڭىمدى وقىپ بەرەيىن.
جۇرەكتە جىر، كوڭىلدە كۇي تۇرعانمەن،
ءوتىپ جاتىر ءومىرىم يت ىرعاڭمەن.
ۋايىممەن ويانام تاڭعى ۇيقىمنان،
ويانعاننىڭ ورنىنا سيقىرلى انمەن.
ۋاقىت زايا، سامالداي جەل ەسپەگەن،
تاعدىرىم دا سەكىلدى ءبىر ەسكى ولەڭ.
ءوتىپ جاتىر تۇندەرىم ۋايىممەن،
ءوتىپ جاتىر ءومىرىم كۇرەسپەنەن.
ايتىلعاندا وتىرىك بەت قىزارماي،
ىزالانام بارىنە كەكتى جانداي.
ءبارىن الىپ ساتاتىن قان بازاردا،
شىندىعىمدى جۇرەمىن وتكىزە الماي.
يۋ-قيۋ شىعارار ەسەبىن كىم،
ادىلەتپەن تولماسا ەسە ءبىر كۇن.
نەسى قىمبات قورلىقپەن وتكەن كۇننىڭ،
نەسى اياۋلى وكسىگەن وسى ءومىردىڭ.
ابايدىڭ باسىنداعى ۋايىم – ءار قازاقتىڭ باسىنداعى ۋايىم.
- بۇگىنگى ادەبيەت جانە ادەبي پروتسەستەر تۋرالى ويىڭىزدى بىلسەك.
- كەيدە ءباسپاسوزدى قاراپ وتىرساڭ، ويباي، ءبىزدىڭ ادەبيەت تۇرالاپ قالدى دەيتىن پىكىرلەر ايتىلادى. بارلىعى وتىرىك. قازاق ادەبيەتى - ءبىز ءوزى ءسوزدى باسىنا كوتەرگەن حالىقپىز. ءبىزدىڭ باسقا شارۋامىز وڭباي قالۋى مۇمكىن، بىراق، ءسوز شارۋامىز ورنىندا.
كەشەگى اناۋ نوبەل سىيلىعىن الىپ جاتقان، ءۇيتىپ جاتقان، ءبۇيتىپ جاتقان شىعارمالاردىڭ كەز كەلگەنىمەن ۇزەڭگى قاعىستىرا الاتىن شىعارمالار قازاق پروزاسىندا دا، پوەزياسىندا دا بار. ءبىزدىڭ ەڭ باستى پروبلەمامىز – تالانتتى شىعارمالاردى دۇنيەنىڭ تىلىنە اۋدارىپ، تاراتۋ ماسەلەسىندە جۇمىس جاسالماي جاتىر. جازۋشىلار وداعىنىڭ قولى قىسقارىپ قالدى. ەڭ بولماعاندا، ورىسشاعا اۋدارتىپ، ماسكەۋدەن شىعارىپ ناسيحاتتاي بىلسەك، كەرەمەت بولار ەدى.
ادەبيەتتىڭ ىشكى پروتسەسى كۇردەلى دۇنيە عوي. كەيدە بولمايتىن، قاتارعا قوسىلمايتىن شىعارمالاردى، اۆتورلاردى ارتىنا قاراپ ناسيحاتتاپ، قۇندىلىقتاردىڭ ورنىن اۋىستىرىپ، جالعان پىكىر تۋدىراتىن كەزدەرىمىز بار.
جاستار پوەزياسى دەپ اركىمدى ماداقتاپ جاتىرمىز. الىپ قاراساڭ، ەشتەڭە تاپپاي قالاسىڭ. بىراق، بۇل – ادەبي پروتسەسس. جاماندى – جامان، جاقسىنى – جاقسى، جاسىقتى – جاسىق، باردى – بار، جوقتى – جوق دەپ ايتاتىن سىننىڭ جوقتىعىنان شىعار، كوڭىلدى كونشىتپەيتىن اۆتورلاردىڭ قاتتى ناسيحاتتالىپ جاتاتىنىنا كەيدە قىنجىلاسىڭ.
(جالعاسى بار)
Abai.kz
