1-سۋرەت. پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ جەتى جاستاعى بەرىكتىڭ بەتىنە مۇناي جاققان ءساتى. اتىراۋ، 2000 جىل.
2-سۋرەت. ۇلىبريتانياداعى مانچەستەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ  ستۋدەنتى بەرىك ۋاپ. اتىراۋ، 2013 جىل.

يمانعاليدىڭ يدەياسى

1-سۋرەت. پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ جەتى جاستاعى بەرىكتىڭ بەتىنە مۇناي جاققان ءساتى. اتىراۋ، 2000 جىل.
2-سۋرەت. ۇلىبريتانياداعى مانچەستەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ  ستۋدەنتى بەرىك ۋاپ. اتىراۋ، 2013 جىل.

يمانعاليدىڭ يدەياسى

اتىراۋ قالاسىنداعى شەتەلدىك مۇناي كومپانياسىنىڭ قاتارداعى قاراپايىم قىزمەتكەرى سارسەنبايدى باسشىلىق تاراپىنان تۇسكەن ۇسىنىس تاڭقالدىردى. بۇل ءوز مىندەتىن اتقارىپ، تىرشىلىكتىڭ قامىمەن جۇرگەن ونىڭ ومىرىندەگى كۇتپەگەن جاڭالىق ەدى. ەندى شە، جەتى جاسار ۇلى تۇرماق قىرىققا كەلگەن ءوزى دە ومىرىندە پرەزيدەنتپەن سويلەسپەك تۇگىلى قولىن الىپ كورگەن ەمەس. ونىڭ ۇستىنە بالالىعى باسىلماعان، وڭ-سولىن ايىرا المايتىن تۇڭعىشى تاپسىرىلعان ءىستى تاپ-تۇيناقتاي ەتىپ اتقارىپ شىعار ما ەكەن دەپ الاڭدادى.
    وتكەن عاسىر اياقتالار تۇستا قارت كاسپيدىڭ قازاقستانعا قاراعان تۇسىنان مول مۇناي قورى تابىلدى. سول كەزدەگى تابيعي بايلىقتى يگەرۋگە ۇمتىلماعان جۇرت جوق. دۇنيە جۇزىندەگى الپاۋىتتاردىڭ مامىلەسىمەن قۇرىلعان حالىقارالىق كونسورتسيۋم بۇرعىلاۋ جۇمىستارىنا كىرىسىپ كەتتى. قۇرىلىستىڭ قارقىندى جۇرگىزىلگەنى سونشا، اتاقتى قاشاعان كەن ورنىنىڭ اشىلۋى 2000 جىلدىڭ جاز ايىنا جوسپارلانىپ، پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى ونى ىسكە قوساتىندىعى بەلگىلى بولدى. وسى ساتتە اتىراۋ وبلىسىنىڭ سول كەزدەگى اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ ەشكىمنىڭ ويىنا كەلمەگەن يدەيا كوتەردى. «جىگىتتەر، جەرىمىزدەن تابىلعان تەڭدەسسىز بايلىقتى بۇگىن شەتەلدىكتەرمەن بىرىگىپ يگەرگەنىمىزبەن، ءتۇپتىڭ-تۇبىندە ءوز يەلىگىمىزدە قالادى عوي. سوندىقتان دا  «بولاشاقتىڭ بايلىعى – بىزدىكى» دەگەن ۇعىمدى ۇقتىرۋ ءۇشىن مىناداي شارا جاسايىق. جەتى – قازاق ءۇشىن قاسيەتتى سان. سوندىقتان جەتى جاسار جەتكىنشەكتى تابايىق. ال ونىڭ بەتىنە ەلباسى ءوز قولىمەن قارا التىندى جاققانىن ءجون كورىپ تۇرمىن» دەگەندە بارلىعى ءبىراۋىزدان ماقۇلداپ، شۋ ەتە قالدى.

باعى جانعان بالا

الايدا بۇل باستاماعا كونسورتسيۋمنىڭ جەتەكشىلەرى بىردەن قارسىلىق تانىتادى دەپ كىم ويلاعان؟! ولاردىڭ قاتاڭ تارتىبىنە سايكەس، تەڭىزگە شىعاتىن بالاعا كەن ورنىنا باراتىن ارنايى سەرتيفيكات كەرەك ەكەن. ساقتاندىرۋ ءپوليسى، تىكۇشاق سۋعا قۇلاعان جاعدايدا اپاتتان امان قالۋ ەرەجەسىمەن تانىسقانى جايىندا كۋالىگى، وندىرىستە ءورت شىقسا تەز ارادا قۇتقارۋ قۇرالدارىن پايدالانا ءبىلۋى..، قويشى، ايتەۋىر، بالا تۇرماق ەرەسەكتەردىڭ وزىندە جوق مىڭ-سان قۇجاتتى سۇراتىپ، تىپىر ەتكىزبەي تاستادى. ول ول ما، الگى رۇقسات قاعازدار جەتكىنشەك ءۇشىن جاۋاپتى ادامدا دا بولۋعا ءتيىس ەكەن. ۇلتتىق ۇستىندى ۇلىقتايتىن يمانعالي ۇسىنعان يگىلىكتى يدەيانى جۇزەگە اسىرۋعا شىنداپ كىرىسكەندەر قاراپ قالسىن با؟! تىعىرىقتان قۇتقاراتىن ء«بىر قاپ قۇجاتى» بار قىزمەتكەردى وزدەرىنىڭ كومپانياسىنان ىزدەۋگە كوشەدى. سول ساتتە قاشاعانداعى «OKIOK» كومپانياسى باس ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى كەنجەبەك يبراشەۆتىڭ ەسىنە قاراماعىنداعى قىزمەتكەرى سارسەنباي جاعىپاشەۆتىڭ قۇلدىراڭداپ جۇرەتىن قوس قۇلىنى تۇسەدى. لەزدە كابينەتكە شاقىرتىپ سويلەسكەننەن سوڭ، كوكتەن ىزدەگەنى جەردەن تابىلعانداي قۋانادى. راسىندا دا سارسەنبايدىڭ 1993 جىلى 26 شىلدەدە تۋعان ۇلكەن ۇلى بەرىك تۇپ-تۋرا جەتىدە ەكەن. ونىڭ ۇستىنە سىرتقى ءتۇر-تۇلعاسى قاتىپ تۇر. كادىمگى قازاقتىڭ قارا بالاسى. تاسماعامبەتوۆ تاپسىرعانداي ءۇش تىلدە – قازاق، اعىلشىن، ورىس تىلدەرىندە ەركىن سويلەيدى. كەنجەكەڭ كوپ ويلانباستان اكىمدىككە حابار ايتتى دا،  شەتەلدىكتەرگە قايتا كىسى سالدى. وزدەرى سۇراتقان قاپتاعان رۇقسات قاعازدار مەن سەرتيفيكاتتار تۇگەلدەي سارسەنبايدىڭ سومكەسىنەن تابىلعان سوڭ، كونسورتسيۋمنىڭ باسشىلىعى اكەسىنىڭ تىكەلەي جاۋاپكەرشىلىگىمەن بالانى جاعالاۋدان 70 شاقىرىم جەردەگى قاشاعان كەن ورنىنا جىبەرۋگە كەلىسىم بەردى. ال كەزدەسۋگە ءبىر كۇن قالعاندا وبلىس اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ پەن «قازمۇنايگازدىڭ» پرەزيدەنتى نۇرلان بالعىمباەۆ بەرىكتى اكەسىمەن بىرگە الدىرتىپ، ءۇش تىلدە سۇراقتار قويعىزىپ، ونىڭ ساقىلداعان جاۋاپتارىنا ءتانتى بولدى دا، ەشتەڭەگە الاڭداتپاي دەمالدىرۋعا جىبەردى. مىناداي قاربالاستا دەمالىس قايدان بولسىن؟! ۇلدارى ۇيىقتاپ جاتقاندا سارسەنباي مەن نۇريا جۇمىستان اكەلگەن ۇلكەندەرگە ارنالعان مۇنايشىلار كيىمىن سوگىپ، تاڭ اتقانعا دەيىن بالاعا شاپ-شاق ەتىپ قايتا تىگىپ شىقتى.

ەلباسىنىڭ ەرەكشە سىيى

– 2000 جىلعى 4 شىلدە كۇنى تاڭعى ساعات 6-دا تۇرىپ، اۋەجايعا جەتسەك، كىسىلەر قاپتاپ ءجۇر، – دەيدى وسىدان 14 جىل بۇرىنعى وقيعانى كوز الدىنان قايتا وتكىزگەن سارسەنباي جاعىپاشەۆ. – بالام بىرنەشە كۇنگى دايىندىقتان سوڭ با، ايتەۋىر ەركەلىگى باسىلىپ، ەرەسەك كىسىلەردەي جيناقى قالىپتا تۇر. كوپ ۇزاماي تىكۇشاققا وتىرىپ، كاسپيدىڭ ورتاسىنداعى قاشاعانعا ۇشتىق. تۇسكە تامان پرەزيدەنت مىنگەن تىكۇشاق دايىندالعان الاڭعا قوندى.  ەلباسى ءوزىن كۇتىپ العان توپپەن بىرگە ءشليۋزدىڭ جانىندا تۇرعان بىزگە جاقىنداپ كەلدى. بەرىك ەكەۋمىز سالەمدەستىك. نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ كوڭىل-كۇيى جاقسى ەكەندىگىن  اينالاسىنداعىلاردى كۇلدىرە اڭگىمە ايتىپ جاتقانىنان بايقادىق.
از-كەم تانىستىرۋ جۇمىستارىنان كەيىن پرەزيدەنت شيراق قيمىلىمەن ءشليۋزدىڭ تەتىگىن بۇراپ قالعاندا، قۇبىردان مۇناي اتقىلاي جونەلدى. ەلباسى جانىندا تۇرعان بەرىكتىڭ بەتىنە مۇناي جاعىپ، «قازاقستاننىڭ بولاشاعى زور بولسىن!»، – دەپ تىلەك ايتتى. ءداستۇر بويىنشا، سول ماڭدا تۇرعان باسشىلاردىڭ دا بەتىنە جاقتى. اينالاداعىلار شاتتانا قول شاپالاقتادى.
نەبارى جەتى جاستا بولسا دا بەرىكتىڭ زەردەسىندە ومىرىندەگى وسى ءبىر ەرەكشە جۇزدەسۋدىڭ ءاربىر ءساتى ساقتالعان.
– نۇرسۇلتان اتا «قازاقستاننىڭ بولاشاعى ءۇشىن!» دەپ مۇنايدى بەتكە جاعۋ ءراسىمىن جاساعاندا قاتتى تولقىدىم، – دەيدى اكەسىنىڭ اسەرلى اڭگىمەسىن جالعاستىرعان بەرىك ۋاپ، – قۋانىشتان با، الدە ماقتانىشتان با، بىلمەيمىن، بويىم ءبىر ىسىپ، ءبىر سۋىپ، ابدەن مازاسىزداندىم. جينالعان اعالاردىڭ ماعان قاراپ كۇلگەنى دە قىزىق ەكەن. ەلباسى مەنى ەركەلەتە باسىمنان سيپاپ، جانىنا الىپ، بىرنەشە رەت سۋرەتكە ءتۇستى. كەيىن ەسەيگەندە ويلاپ قاراسام، ەشكىمنىڭ پەشەنەسىنە جازىلا بەرمەيتىن باقىتتى ءسات ماعان بۇيىرىپتى عوي. ونىڭ ۇستىنە نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ول جىلدارى ەكىنىڭ بىرىندە جوق كومپيۋتەردى سىيعا تارتتى. قاتارلاستارىما قاراعاندا  اقپاراتتىق تەحنولوگيانى تەزىرەك مەڭگەرۋگە ەلباسى سىيلىعىنىڭ ەرەكشە كومەگى ءتيدى. سونىڭ اسەرى شىعار، مەكتەپ بىتىرەر جىلى مۇناي سالاسىنىڭ بىلگىر مامانى بولۋعا بەكىندىم.  

ۇلىبريتانياعا باستاعان ۇلى ارمان
   
 بەرىك مەكتەپتە دە باسقالارعا ۇلگى بولىپ ءجۇردى. تۇركيادا وتكەن، 60 مەملەكەتتىڭ وكىلدەرى قاتىسقان حالىقارالىق وليمپيادادا فيزيكادان 3-ورىندى جەڭىپ الدى. ال 2010 جىلى  اتىراۋداعى قازاق-تۇرىك ليتسەيىن ۇزدىك ءبىتىردى. ءتورت تىلدە ەركىن سويلەيتىن جاس ورەننىڭ قابىلەتى مەن بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىعى ەرەكشە بولدى. ول باياعى ارمانىن اقيقاتقا اينالدىرۋ ءۇشىن استاناعا اتتاندى. العاشىندا «نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە» قۇجات تاپسىردى. بەرىك سىناقتىڭ بارلىعىنان مۇدىرمەي ءوتتى. الايدا قيالىنا قانات ءبىتىپ، جالىنداپ تۇرعان جاس جىگىت قۇلاشىن كەڭ سىلتەپ، الەمدەگى بەدەلدى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرى – مانچەستەر ۋنيۆەرسيتەتىنە تۇسۋگە بەل بايلادى. ونىڭ ۇلىبريتانيانى تاڭداۋىنا سول جىلدارى قىزمەت بابىمەن گوللاندياعا كوشكەن اكەسى سارسەنبايدىڭ كەڭەسى اسەر ەتكەنى ءسوزسىز. «نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ» باسشىلىعىنا ءوتىنىش جازىپ، جاعدايدى تۇسىندىرگەن اكە مەن بالا قارت قۇرلىققا قاراي بەت تۇزەدى.
تاڭداعان ماماندىعى – مۇناي ءىسى. ونىڭ ىشىندە جەر استىنداعى 5 مىڭ مەتر تەرەڭدىكتىڭ تەورياسىن، ادىستەمەسىن، ساراپتاماسىن جاساپ، مۇنايدىڭ اعۋ باعىتىن ايقىندايتىن وتە كۇردەلى كاسىپتى مەڭگەرۋ ۇستىندە. ءدال قازىرگى كەزدە قازاقستاندا مۇنداي جوعارى بىلىكتى، جاڭا تەحنولوگيانى يگەرگەن، ءۇش تىلگە جەتىك مامان تاپشى. سوندىقتان دا وتە جاۋاپتى جۇمىستى نەگىزىنەن شەتەلدىك قىزمەتكەرلەر اتقارۋدا. ارينە، مەملەكەت ءۇشىن اسا ماڭىزدى جەراستى بايلىعىن زەرتتەۋ ءىسىن ءتۇپتىڭ-تۇبىندە وتاندىق ماماندار قولعا الۋى قاجەت. ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باتىستاعى كەن ورىندارىندا جۇمىسشىلارمەن جۇزدەسۋدە دە، جاستارمەن كەزدەسۋدە دە ۇنەمى ايتاتىنى وسى.  

قوس تۇلعامەن كەزدەسۋ
 
باستاپقىدا وقۋ اقىسىن تولەۋگە وبلىستىق اكىمدىكتىڭ «اتىراۋ بولاشاعى» قورى كومەكتەسكەنىمەن، كەلەسى كۋرسقا كوشكەندە قارا التىن وندىرەتىن «HKOK» كومپانياسى ءوزىنىڭ مىندەتىنە الىپتى. وتكەن جىلى اتالعان كومپانيانىڭ سولتۇستىك كاسپي جوباسىنىڭ مەكەمەلەرىنە وندىرىستىك تاجىريبەدەن وتۋگە كەلگەندە تاعى دا قىزىقتى كەزدەسۋدىڭ كەيىپكەرىنە اينالدى.
2013 جىلعى 30 ماۋسىمدا ۇلىبريتانيا پرەمەر-ءمينيسترى دەۆيد كەمەروننىڭ ەلىمىزگە تۇڭعىش ساپارى بەلگىلەنىپ،  قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن بىرگە اتىراۋداعى ءوندىرىس ورىندارىن ارالاۋى جوسپارلاندى. ساپار اياسىندا قاراباتانداعى «بولاشاق» زاۋىتى ىسكە قوسىلاتىن بولدى. ۇيىمداستىرۋشىلار وسىدان ون ءۇش جىل بۇرىنعى كەزدەسۋدىڭ كۋاگەرىن ىزدەپ تاۋىپ، بەرىكتى ءىس-شاراعا قاتىسۋشىلاردىڭ تىزىمىنە ەنگىزەدى. سول كۇنى جاستار توبىمەن بىرگە  بەرىك ۋاپ تا ەكى ەلدىڭ باسشىسىمەن جولىقتى.
«پرەزيدەنت الەمنىڭ ءار قالاسىندا وقىپ جاتقان زامانداستارعا مۇناي سالاسىن جەتىك مەڭگەرگەن مامان بولۋ كەرەكتىگىن قاداپ ايتتى. «ۋاقىتى كەلگەندە شەتەلدىكتەر كەتەدى، ال قازبا بايلىقتىڭ بارلىعى وزىمىزگە قالادى. سول كەزدە ءبىز قيىندىققا ۇشىراماي، وزگەلەرگە الاقان جايىپ كومەك سۇراماۋىمىز قاجەت»، – دەدى ەلباسى. جاستار ءبىراۋىزدان: «ۇياتقا قالدىرمايمىز، يگەرەمىز»، – دەپ جامىراي جاۋاپ قاتتىق. ول مەنىڭ جانىما كەلگەندە قايدا وقيتىنىمدى سۇرادى. مانچەستەر ۋنيۆەرسيتەتىندە وقيتىنىمدى ايتىپ ەدىم، جانىندا بىرەۋمەن سويلەسىپ تۇرعان كەمەروندى نۇسقاپ، «مىنا جاقتا ما؟» دەپ جىلى جىميدى»، –دەيدى بەرىك.

«مەنى كەمەرونعا تاپسىردى...»

«ورايلى تۇستى بوس جىبەرمەۋدى ويلاپ، بالا كەزىمدەگى قاشاعاندا بەتكە مۇناي جاققان ءساتتى ەسكە سالدىم. ەلباسى ەشنارسەنى ۇمىتپايتىن ەرەكشە قاسيەتىنە ساي بىردەن تانىدى دا، كۇلىپ جىبەردى. ءسويتتى دە، قازاقستاننىڭ قازبا بايلىعىن زاماناۋي تەحنولوگيامەن يگەرىپ، وزگە ەلدەرمەن تەرەزەسى تەڭ قاتىناس جاساۋ ءۇشىن تەرەڭ بىلىمگە ۇمتىلۋ كەرەكتىگىن تاعى ءبىر پىسىقتاپ، ارقامنان قاقتى. قىزىعى سول، جانىمىزعا كەلگەن كەمەرونعا مەنىڭ ۇلىبريتانيادا وقيتىنىمدى ايتىپ جاتتى. ماعان قاراپ، بىرنەشە سۇراق قويعان دەۆيد مىرزاعا اعىلشىن تىلىندە مۇدىرمەي، قىسقا دا ناقتى جاۋاپ بەردىم. بىزبەن قوشتاسىپ، ءارى قاراي جۇرگەن ەلباسىعا قاراپ، الىستاعى بالاسىن اعايىنعا پىسىقتاپ تاپسىراتىن مەيىرىمدى دە جاناشىر اكەنىڭ كەيپى كوز الدىما كەلدى».
بۇل – بەرىكتىڭ جاز ايىندا ەلباسىمەن ەكىنشى رەت كەزدەسۋىندەگى جان تولقىنىسى.  
ەندى التى ايدان سوڭ ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز مانچەستەر ۋنيۆەرسيتەتىن ۇزدىك بىتىرمەك. ارى قاراي ءوز سالاسىن تولىققاندى مەڭگەرۋ ءۇشىن ماگيستراتۋراعا ءتۇسۋ ويىندا بار. اعاسىنا ەلىكتەپ وسكەن ءىنىسى اۋحات تا قازىرگى كەزدە شوتلانديانىڭ ابەردين قالاسىندا مۇنايشى ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الۋدا. ەكى ۇلىنىڭ جەتىستىكتەرىن ەرەكشە ماقتانىشپەن اڭگىمەلەيتىن اكەسى سارسەنباي جاعىپاشەۆ «HKOK» كومپانياسىنىڭ گەوماتيكا ءبولىمىنىڭ باسشىسى قىزمەتىن اتقارادى. اناسى نۇريا باعىت-باعدارىن ايقىنداعان بالالارىنىڭ ءاربىر قادامىنا قۋانىپ، تىلەۋىن تىلەپ وتىر. ال بەرىك كۇردەلى سالانىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىنا تەرەڭ بويلاعاننان كەيىن ەلگە ورالىپ، ەلباسىنىڭ سەنىمىنە ساي جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن ارقالاۋعا تاس-ءتۇيىن دايىندالىپ ءجۇر.

Abai.kz