قازاق كينو جانە تەاتر ونەرىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان رەجيسسەر تالعات تەمەنوۆ ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعىنىڭ بۇگىنگى ارەكەتىنە نەگە نارازى؟

– تالعات دوسىمعاليۇلى، جاقىندا «قارا قىز» ءفيلمىڭىزدىڭ جابىق كورسەتىلىمى ءوتىپتى. كورەرمەن قالاي قابىلدادى؟ ۇلكەن ەكرانعا قاشان جول تارتادى؟

– جابىق كورسەتىلىمىنە ءبىراز ازامات كەلدى. بۇل كوپتەن كۇتكەن فيلم ەدى. بۇل مەنىڭ كينو وندىرىسىنە الىپ كەلگەن جاڭالىعىم. وعان جۇمسالعان قاراجات تىم از بولدى. بىزبەن قاتار تۇسىرىلگەن «جامبىل. جاڭا ءداۋىر» ءفيلمى مەن  الاش قايراتكەرى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ قيلى تاعدىرى مەن ءومىرىنىڭ بارلىق كەزەڭىن قامتىعان «سوڭعى ۇكىم» كوركەم ءفيلمى پروكاتقا شىققانمەن، ونى كورەرمەن ءوزى باعالاي جاتار. دەي تۇرعانمەن، ءفيلمدى ءبىتىرىپ، ەكراننان كورسەتتىك. ءبىر جىل جاتقان ءفيلمنىڭ كومپيۋتەرلىك گرافيكانىڭ اقشاسىنا مينيستر ايدا بالاەۆا كومەكتەستى. ونىسىنا راحمەت. ۇلكەن ەكرانعا قىركۇيەك ايىندا شىعادى دەپ وتىرمىز. بىراق پروكاتقا ءبىر تيىن بولىنگەن جوق. مۇنى مينيسترگە دە ايتتىم. الگى پروكات ماماندارى «پروكاتقا شىعۋ ءۇشىن الدىن الا 10 ملن-نان 30 ملن-عا دەيىن جارناما بەرۋ كەرەك» دەيدى. ال بيۋدجەتكە سالىنباعان اقشانى، ياعني جارمانانى كىم تولەيدى؟ دەمەك، جارناما بولماسا، ەكرانعا شىقپايدى دەگەن ءسوز بە؟ وتكەندە بۇل ماسەلەنى مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ا.بالاەۆانىڭ ءوزى ايتتى. قازاق كينوسىن جارناماسىنا شىعىنداتپاي ەكرانعا نەگە شىعارماسقا؟!

– بىلۋىمشە، ءسىز ەڭبەكتەنىپ جازعان ەكى فيلم ستسەناريى پيتچينگتەن وتپەي قالىپتى. نەگە؟

– ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعىنىڭ كەي ارەكەتى قارىن اشتىرادى. ابايدىڭ «كوڭىلىم قالدى دوستان دا، دۇشپاننان دا، الداماعان كىم قالدى ءتىرى جاندا؟ الىس-جاقىن قازاقتىڭ ءبارىن كوردىم، جالعىز-جارىم بولماسا اندا-ساندا» دەيتىنى بار عوي. «سامارقاندا ءبىر اپكەم بار، مەنەن دە وتكەن سوراقى» دەمەكشى، ورتالىقتىڭ ىشكى اسحاناسىندا ماسقارا جاعداي كوپ. ماسەلەن، ن.وڭداسىنوۆتىڭ 100 جىلدىعىنا وراي تۇسىرىلگەن تولىقمەتراجدى فيلم وتپەي قالدى. قازاق كينوسىنىڭ تاريحىندا ەشقاشان بالالارعا ارنالعان مۋزىكالىق ميۋزيكل تۇسىرىلمەگەن ەدى. سونى ءمينيستردىڭ ايتقانى بويىنشا جازىپ، وتكىزدىم. وكىنىشكە قاراي، بۇل ستسەناري دە وتپەدى. ال كىم ءوتتى دەيسىڭ بە؟ تيمۋر بەكمامبەتوۆتىڭ ستسەناريى ءوتىپتى. ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعى اتى ايتىپ تۇرعانداي، ۇلتتىق كينوعا ەمەس، ماسكەۋلىك رەجيسسەردىڭ ءا.مولداعۇلوۆا تۋرالى فيلمىنە داۋىس بەرگەن. سوندىقتان مەندە «قازاق كينوسىنىڭ بولاشاعى، ەرتەڭى نە بولادى؟» دەگەن الاڭداۋشىلىق باسىم.

– ماسەلەن...

– ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعى ستسەناريدى قابىلداپ، كينو ورتالىققا وتكىزەدى. بۇل سالادا قازاقستان كينەماتوگرافياشىلار وداعى، ودان باسقا مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى، كينو ءبولىمى، «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى بار. بۇرىنعى مينيسترلەردىڭ جەلەۋىمەن رەداكتسيا القاسىن جاپتى دا، ۇلتتىق كينونى قولداۋ پروديۋسەرلىك ورتالىعى قۇرىلدى. شتاتتا بىرنەشە ادام جۇمىس ىستەيدى. بىراق ساراپشى كەڭەس قۇرامىن باسقا جاقتان جاساقتاعان. ولار كوركەم ءفيلمدى، دەرەكتى، انيماتسيالىق جانە دەبيۋت ءفيلمدى قارايدى. بىراق دەرەكتى ءفيلمدى وقىعاندار كوركەم كينونىڭ ستسەناريىن اشىپ وقىمايدى. ال داۋىس بەرگەن كەزدە وقىعانى دا، وقىماعانى دا قول كوتەرەدى. ومىرىندە ءبىر ستسەناري جازباعان، ءبىر ستسەناري وقىماعان ادامنىڭ ساراپتاما مۇشەسى بولعانىنا تاڭ قالامىن. شىنىن ايتسام، سول ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعىنداعىلاردىڭ 70-80 پايىزى ستسەناريدى وقىمايدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قازاق رۋحانياتىنا قازاقشا وقىماعاندار داۋىس بەرەدى. بۇل ادىلەتسىز جاسالعان دۇنيە. بۇعان دەيىن م.اۋەزوۆتىڭ «قاراگوز» پەساسى بويىنشا «ايقاراكوز» ءفيلمىنىڭ ستسەناريىن جازدىم. سوناۋ قيىن كەزەڭدە قازاق ەلىنە العاش كەلىپ جاتقان قاراشەكپەندىلەردەن باستاپ ۇلى تۇلعالارعا دەيىنگى ءومىردى سۋرەتتەيتىن تىڭ دۇنيە بولاتىن. ونىڭ ۇستىنە مۇحتار اۋەزوۆ شىعارماسىنىڭ ەكرانعا شىقپاعانىنا 50 جىل بولدى. سولاي بولا تۇرا مۇنى دا سىزىپ تاستادى. سوسىن بىزدە بالالارعا ارنالعان فيلم جوقتىڭ قاسى. وتىردىم دا، بالالار ءۇشىن «يليگاي» ميۋزيكل ءفيلمىنىڭ ستسەناريىن جازدىم. بۇعان دەيىن قازاق كينوسىندا مۇنداي بولعان جوق. ءتىپتى، ارىپتەسىم ارداق امىرقۇلوۆتىڭ «عاسىردان دا ۇزاق ءبىر كۇن» ءفيلمىنىڭ ستسەناريىن، جازۋشى سماعۇل ەلۋبايدىڭ سياسى كەپپەگەن تۋىندىسىن كەسىپ تاستاعان. شىن مانىندە، ورتالىق وقۋ ورنىن جاڭادان بىتىرگەندەردىڭ، دراماتۋرگياعا ەش قاتىسى جوقتاردىڭ ستسەناريىن قولداپ وتىر.  قازاق ونەرىنە ەڭبەك ەتىپ جۇرگەننىڭ ءبىرى – ءوزىم. ونىڭ ۇستىنە بالالار كينوسىنىڭ پسيحولوگياسىن بىلەمىن. ع.مۇسىرەپوۆ تەاترىن باسقارىپ تۇرعاندا بىرنەشە ميۋزيكل قويدىم. «شىعىس سازى»، «ميۋلەن رۋجعا شاقىرۋ»، كارمەنسيتا»، ءبارى دە ميۋزيكل قويىلىم. ال ەندى بالالارعا نە كورسەتەمىز؟ جالپى، قازاق كينوسى تاريحىندا مۋزىكالىق فيلم از. شاكەن ايمانوۆتىڭ «تاقيالى پەرىشتەسى» مەن «مەنىڭ سۇيىكتى دارىگەرى»، سوسىن «قوش بول، مەدەۋ»، «دوس-مۇقاسان»، ءبارى مۋزىكالىق فيلمدەر. ال بالالارعا ارنالعان مۇنداي فيلم ەشقاشان بولعان ەمەس. ونىڭ ورنىنا ۇرپاققا بەرەرى جوق ماردىمسىز دۇنيەلەر وتەدى. بۇگىنگى بالالار ەرتەڭگى قازاق ەلىنىڭ تۇتقاسىن ۇستايتىن ازاماتتار. م.اۋەزوۆ «ەل بولام دەسەڭ بەسىگىڭدى تۇزە» دەسە، مەن «ەل بولام دەسەڭ، ەكرانىڭدى تۇزە» دەر ەدىم. قازىر ەكراننان نە كورسەتىپ جاتىرمىز؟ بۇل ماسەلە ايتىلسا دا ءسوزىمىز جوعارىعا جەتپەيدى. ۇرپاققا كەرەكتى دۇنيەنىڭ كورسەتىلمەۋى، رۋحانياتقا وسىنداي شىعارمانىڭ قوسىلماۋى ۇلكەن قاسىرەت.

– جاقىندا رەجيسسەر دانيار سالاماتتىڭ «تالاق» ءفيلمى شانحاي فەستيۆالىنىڭ باس جۇلدەسىن ەنشىلەپ قايتقانىن ەستىگەن شىعارسىز. بۇل دا ءبىر قازاق كينوسىنىڭ جەتىستىگى ەمەس پە؟

– ارينە. بۇل ءفيلمنىڭ جەتىستىگى تۋرالى ەستىگەنىم بولماسا، كورگەن جوقپىن. بىراق كورەرمەننىڭ كينونى كورمەي جاتىپ، تون ءپىشىپ جاتقانىنا قارنىم تاعى اشتى. ويتكەنى، قانداي كينو بولسا دا قازاقستان اتىنان قاتىستى، قازاق ەلىنىڭ ابىرويىن كوتەردى. قازاق كينو ونەرىنىڭ بيىككە شىققانىنىڭ دالەلى. الايدا، «قازاقتى جامان قىلىپ كورسەتتى. قازاقتى ماسقارالادى...» دەگەن بايبالام سالعانداردىڭ پىكىرىن ءوز باسىم قابىلدامايمىن. مۇنى تۇسىرگەن ماماندار كوشەدەن كەلگەن ادام ەمەس. ارقايسىسى ءوز ءىسىنىڭ كاسىبي مامانى. كينونىڭ ءوزىنىڭ ەستەتيكاسى، ماعىناسى، يدەولوگياسى بولادى. قالاي دەسەك تە، قازاق كينوسىن الەمگە شىعارعان ءتۇسىرۋ توبىنا العىستان باسقا ايتارىم جوق.

– «قازاقفيلمگە» ازامات ساتىبالدى كەلگەلى ىلگەرىلەۋشىلىك بايقالا ما؟

– «قازاقفيلم» باسشىلىعى تۋرالى ەشتەڭە ايتا المايمىن. بىراق وسى پيتچينگتە كينوستۋديا ۇسىنعان ءبىر عانا ستسەناري ءوتتى. بۇل «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر دەگەن ءسوز. نە «قازاقفيلمدى»، نە بولماسا ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعىن جابۋ كەرەك. ستسەناري وقيتىن ادام بولماسا، قۇر جالاقى الىپ جۇرگەن ساراپتاما مۇشەلەرىنەن نە پايدا؟ وسىندايدا ۇلتتىق كينونى قولداۋ ەمەس، قورلاۋ ورتالىعى دەگەن ءسوز امالسىزدان اۋىزعا كەلەدى ەكەن. دەمەك، وسى كينو سالاسىنا قاتىسى بار مەكەمە، زيالى قاۋىم قازاق ءفيلمىنىڭ ماسەلەسىن قولعا الماساق بولمايدى. ويتكەنى، مادەنيەتتىڭ دامۋى، ەلدىڭ بولاشاعى – كينوعا دا بايلانىستى. بۇل ماسەلەنى جىلى جاۋىپ قويماي، مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى، قازاقستان كينەماتوگرافياشىلار وداعى، «قازاقفيلم»، جوعارى وقۋ ورنىنداعى كينو فاكۋلتەتى وقىتۋشىلارى بىرىگىپ، قازىر شەشكەن دۇرىس.

دەرەككوزى: NEGE.kz سايتى

Abai.kz