جولداۋ: ماڭگىلىك قازاقستان
قازاقستان جولى – 2050:
ءبىر ماقسات، ءبىر مۇددە، ءبىر بولاشاق
قىمباتتى قازاقستاندىقتار!
قۇرمەتتى دەپۋتاتتار!
ءبىر جىل بۇرىن مەن ەلىمىزدىڭ 2050 جىلعا دەيىنگى دامۋىنىڭ جاڭا ساياسي باعدارىن جاريا ەتتىم. باستى ماقسات – قازاقستاننىڭ ەڭ دامىعان 30 مەملەكەتتىڭ قاتارىنا قوسىلۋى. ول – «ماڭگىلىك قازاقستان» جوباسى، ەل تاريحىنداعى ءبىز اياق باساتىن جاڭا ءداۋىردىڭ كەمەل كەلبەتى.
قازاق ەلى وتكەن 22 جىلدا قىرۋار ءىس تىندىردى. ءبىز ۇلگىلى دامۋدىڭ وزىندىك مودەلىن قالىپتاستىردىق. ءاربىر وتانداسىمىزدىڭ جۇرەگىندە ەلىمىزگە دەگەن شەكسىز ماقتانىش سەزىمىن ورنىقتىردىق. قازاقستاندىقتار ەرتەڭىنە، ەلىنىڭ بولاشاعىنا سەنىممەن قارايدى. حالىقتىڭ 97 پايىزى الەۋمەتتىك احۋالدىڭ تۇراقتىلىعىن جانە ونىڭ جىل وتكەن سايىن جاقسارا تۇسكەنىن ايتادى.
بۇگىندە وتانىمىزدىڭ جەتىستىكتەرى – ءاربىر ازاماتتىڭ ۇلتتىق ماقتانىشى. كۇشتى، قۋاتتى مەملەكەتتەر عانا ۇزاقمەرزىمدىك جوسپارلاۋمەن، تۇراقتى ەكونوميكالىق وسۋمەن اينالىسادى. «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى – بارلىق سالانى قامتيتىن جانە ۇزدىكسىز ءوسۋدى قامتاماسىز ەتەتىن جاڭعىرۋ جولى. ول – ەلدىگىمىز بەن بىرلىگىمىز، ەرلىگىمىز بەن ەڭبەگىمىز سىنالاتىن، سىنالا ءجۇرىپ شىڭدالاتىن ۇلكەن ەمتيحان. ستراتەگيانى مۇلتىكسىز ورىنداپ، ەمتيحاننان مۇدىرمەي ءوتۋ – ورتاق پارىز، ابىرويلى مىندەت!
قازاقستان جولى – 2050:
ءبىر ماقسات، ءبىر مۇددە، ءبىر بولاشاق
قىمباتتى قازاقستاندىقتار!
قۇرمەتتى دەپۋتاتتار!
ءبىر جىل بۇرىن مەن ەلىمىزدىڭ 2050 جىلعا دەيىنگى دامۋىنىڭ جاڭا ساياسي باعدارىن جاريا ەتتىم. باستى ماقسات – قازاقستاننىڭ ەڭ دامىعان 30 مەملەكەتتىڭ قاتارىنا قوسىلۋى. ول – «ماڭگىلىك قازاقستان» جوباسى، ەل تاريحىنداعى ءبىز اياق باساتىن جاڭا ءداۋىردىڭ كەمەل كەلبەتى.
قازاق ەلى وتكەن 22 جىلدا قىرۋار ءىس تىندىردى. ءبىز ۇلگىلى دامۋدىڭ وزىندىك مودەلىن قالىپتاستىردىق. ءاربىر وتانداسىمىزدىڭ جۇرەگىندە ەلىمىزگە دەگەن شەكسىز ماقتانىش سەزىمىن ورنىقتىردىق. قازاقستاندىقتار ەرتەڭىنە، ەلىنىڭ بولاشاعىنا سەنىممەن قارايدى. حالىقتىڭ 97 پايىزى الەۋمەتتىك احۋالدىڭ تۇراقتىلىعىن جانە ونىڭ جىل وتكەن سايىن جاقسارا تۇسكەنىن ايتادى.
بۇگىندە وتانىمىزدىڭ جەتىستىكتەرى – ءاربىر ازاماتتىڭ ۇلتتىق ماقتانىشى. كۇشتى، قۋاتتى مەملەكەتتەر عانا ۇزاقمەرزىمدىك جوسپارلاۋمەن، تۇراقتى ەكونوميكالىق وسۋمەن اينالىسادى. «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى – بارلىق سالانى قامتيتىن جانە ۇزدىكسىز ءوسۋدى قامتاماسىز ەتەتىن جاڭعىرۋ جولى. ول – ەلدىگىمىز بەن بىرلىگىمىز، ەرلىگىمىز بەن ەڭبەگىمىز سىنالاتىن، سىنالا ءجۇرىپ شىڭدالاتىن ۇلكەن ەمتيحان. ستراتەگيانى مۇلتىكسىز ورىنداپ، ەمتيحاننان مۇدىرمەي ءوتۋ – ورتاق پارىز، ابىرويلى مىندەت!
قۇرمەتتى وتانداستار!
ءححى عاسىردىڭ قازاقستانى – تالانتتى، ەڭبەكقور، تولەرانتتى حالىقتىڭ نەبارى ەكى ونجىلدىقتا «نولدەن» باستاپ قۇرعان ەلى. بۇل – ءبىزدىڭ ءبارىمىز ماقتان تۇتاتىن ورتاق جەمىسىمىز! بۇل – ءبىزدىڭ شەكسىز سۇيەتىن ۇلى تۋىندىمىز!
ءبىز قازاقستاندىقتاردىڭ ەل بولاشاعىنىڭ تۇتقاسىن نىق ۇستاۋى ءۇشىن «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىن قابىلدادىق. بۇگىندە كوپتەگەن تابىستى ەلدەر – قىتاي، مالايزيا، تۇركيا ۇزاقمەرزىمدى جوسپار بويىنشا جۇمىس ىستەۋدە. ءححى عاسىردا ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ ەڭ وزەكتى قاعيدا بولىپ سانالادى. ەگەر ەل ءوز باعىتى مەن باراتىن ايلاعىن بىلمەسە، ەشقانداي جەل وڭىنان سوقپايدى. 2050 ستراتەگياسى ايقىن شامشىراق سەكىلدى باستى ماقساتىمىزدان كوز جازباي، ازاماتتارىمىزدىڭ كۇندەلىكتى تىرشىلىگىنىڭ ماسەلەلەرىن شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل ءبىزدىڭ 30-50 جىلدا ەمەس، جىل سايىن حالىق تۇرمىسىن جاقسارتاتىنىمىزدى بىلدىرەدى.
ستراتەگيا – كۇننەن كۇنگە، جىلدان جىلعا ەلىمىزدى، قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىرىن جارقىن ەتە تۇسەتىن ناقتى پراكتيكالىق ىستەر باعدارلاماسى. بىراق نارىقتىق جاعدايدا اسپاننان ناپاقا كۇتپەي، ءتيىمدى ەڭبەكتەنۋ كەرەكتىگىن اركىم-اق ءتۇسىنۋى ءتيىس. مەملەكەتتىڭ مىندەتى – وسىعان بارلىق جاعدايدى جاساۋ. مەن الەمنىڭ وزىق ەلدەرى اراسىنداعى وتانىمىزدىڭ لايىقتى بولاشاعى عانا قازاقستاندىقتاردى ماڭگىلىككە بىرىكتىرەتىنىنە سەنىمدىمىن.
بۇگىن مەن دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ جوسپارىمىزدى ۇسىنعىم كەلەدى. مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا ۇكىمەت ناقتى تۇجىرىمداما جوباسىن جاسادى. وسى جولداۋداعى مەنىڭ تاپسىرمالارىم ەسكەرىلە وتىرىپ جوندەلگەننەن كەيىن تۇپكىلىكتى بەكىتىلەتىن بۇل قۇجاتتى جالپى العاندا قولدادىم. كوپتەگەن بولجامدار بويىنشا، الداعى 15-17 جىل قازاقستاننىڭ اۋقىمدى سەرپىلىسى ءۇشىن «مۇمكىندىكتەر كوزى» بولماق. بۇل كەزەڭدە سىرتقى ورتانىڭ قولايلىلىعى، رەسۋرستارعا، ەنەرگياعا جانە ازىق-تۇلىككە سۇرانىستىڭ ارتۋى، ءۇشىنشى يندۋستريالىق توڭكەرىستىڭ ءپىسىپ-جەتىلۋى ساقتالادى. ءبىز بۇل كەزەڭدى پايدالانا بىلۋگە ءتيىسپىز.
ءبىز 2050-ءدىڭ ماقساتىنا قاراي كۇردەلى جاھاندىق باسەكەلەستىك جاعدايىندا ىلگەرىلەيمىز. الداعى ونجىلدىقتاردا ءبىز قازىردىڭ وزىندە ءبىلىپ وتىرعان سىن-قاتەرلەر، جاھاندىق نارىق پەن الەمدىك ساياساتتاعى بولجاۋسىز جاعدايلار، جاڭا داعدارىستار از كەزدەسپەيدى. ءححى عاسىردا «جەڭىل-جەلپى ءجۇرىپ ءوتۋ» دەگەن بولمايدى. عاسىر ورتاسى دا تاياپ قالدى. الەمنىڭ دامىعان ەلدەرى سوعان ساي ناقتى ستراتەگيالارىن دايىنداۋدا. ءححى عاسىردىڭ ورتا تۇسى كۇردەلى بولارى داۋسىز، ال جاھاندىق وتىزدىق توبىنىڭ تىزىمىنە كىرەتىن ۇمىتكەرلەر سانى تىم شەكتەۋلى بولادى. مەن «دامىعان ەل» ۇعىمىنىڭ ۋاقىتقا سايكەس وزگەرىپ تۇراتىن كاتەگوريا ەكەنىن بىرنەشە رەت ايتتىم. دامىعان ەلدەردە حالىقتىڭ مۇلدە جاڭا ءومىر ساپاسى پايدا بولۋدا.
بۇگىندە دامىعاندىقتىڭ ىرگەلى كورسەتكىشتەرىن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنا (ەىدۇ) مۇشە مەملەكەتتەر كورسەتىپ وتىر. وعان الەمدىك ىشكى جالپى ءونىمنىڭ 60 پايىزدان استامىن وندىرەتىن 34 ەل كىرەدى. ەىدۇ-عا كىرۋگە تاعى 6 ەل – برازيليا، قىتاي، ءۇندىستان،يندونەزيا، رەسەي جانە وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسى ۇمىتكەر بولىپ وتىر. ۇيىمعا مۇشە بارلىق ەلدەر تەرەڭ جاڭعىرۋ جولىنان ءوتتى، ينۆەستيتسيانىڭ، ەڭبەك ونىمدىلىگىنىڭ، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋدىڭ، حالىق ءومىرى ستاندارتتارىنىڭ جوعارى كورسەتكىشىنە يە بولىپ وتىر. البەتتە، ەىدۇ ەلدەرىنىڭ بولاشاق ۇزاقمەرزىمدى قارقىنى ەسكەرىلگەندەگى ينديكاتورلارى – جەر ءجۇزىنىڭ دامىعان 30 مەملەكەتىنىڭ قاتارىنا كىرۋ جولىنداعى ءبىزدىڭ بازالىق باعدارىمىز وسى.
مەن قازاقستاندا ەىدۇ-نىڭ بىرقاتار قاعيداتتارى مەن ستاندارتتارىن ەنگىزۋ جونىندە مىندەت قويدىم. ولار تۇجىرىمداما جوباسىندا كورىنىس تاپقان.
ەكونوميكادا ىشكى جالپى ءونىمنىڭ جىل سايىنعى ءوسىمىن 4 پايىزدان كەم قىلماۋ جوسپارلانۋدا. ينۆەستيتسيا كولەمىن قازىرگى 18 پايىزدان بۇكىل ىشكى جالپى ءونىم كولەمىنىڭ 30 پايىزىنا دەيىن ۇلعايتۋ كەرەك. ەكونوميكانىڭ عىلىمي قامتىمدى مودەلىن ەنگىزۋ قازاقستاننىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىندەگى شيكىزاتتىق ەمەس ءونىمنىڭ ۇلەسىن 70 پايىزعا دەيىن ارتتىرۋ ماقساتىن كوزدەيدى.
ەكونوميكانىڭ جوعارى تەحنولوگيالىق جاڭا سالالارىن قۇرۋ عىلىمدى قارجىلاندىرۋدى ىشكى جالپى ءونىمنىڭ 3 پايىزىنان كەم ەمەس دەڭگەيگە دەيىن ارتتىرۋدى تالاپ ەتەدى. ىشكى جالپى ءونىمنىڭ ەنەرگيا تۇتىنۋ اۋقىمىن 2 ەسە ازايتۋ ماڭىزدى. شاعىن جانە ورتا بيزنەس 2050 جىلعا قاراي قازاقستاننىڭ ىشكى جالپى ءونىمىنىڭ قازىرگى 20 پايىزى ورنىنا كەمىندە 50 پايىزىن وندىرەتىن بولادى. ەڭبەك ونىمدىلىگىن 5 ەسەگە – قازىرگى 24,5 مىڭنان 126 مىڭ دوللارعا دەيىن ارتتىرۋ كەرەك.
الەۋمەتتىك سالانى دامىتۋدىڭ 2050 جىلعا دەيىن باستى باعدارلارى ناقتى ينديكاتيۆتى تسيفرلاردا كورسەتىلگەن. ءبىز ىشكى جالپى ءونىم كولەمىن جان باسىنا شاققاندا 4,5 ەسە – 13 مىڭ دوللاردان 60 مىڭ دوللارعا دەيىن ارتتىرۋىمىز كەرەك. قازاقستان حالىق قۇرىلىمىندا ورتا تاپ ۇلەسى باسىم ەلگە اينالادى. ۋربانيزاتسيانىڭ جاھاندىق ۇردىسىنە وراي قالالىق تۇرعىندار ۇلەسى بارلىق حالىقتىڭ قازىرگى 55 پايىزىنان 70 پايىزداي دەڭگەيگە دەيىن وسەدى. قازاقستاننىڭ قالالارى مەن ەلدى مەكەندەرىن ساپالى جولدار مەن كولىكتىڭ بارلىق ءتۇرىنىڭ جۇردەك باعىتتارى بايلانىستىرادى.
سالاماتتى ءومىر سالتىنىڭ ورنىعۋى، مەديتسينانىڭ دامۋى قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعىن 80 جاسقا دەيىن ارتتىرادى. قازاقستان مەديتسينالىق ءتۋريزمنىڭ جەتەكشى ەۋرازيالىق ورتالىقتارىنىڭ بىرىنە اينالادى. وزىق جانە باسەكەگە قابىلەتتى ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن قۇرۋ اياقتالادى.
قازاقستان الەمدە ادامدار ءۇشىن قاۋىپسىز جانە تۇرۋعا جايلى ەلدىڭ بىرىنە اينالۋعا ءتيىس. بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىق، ءادىل سوت جانە ءتيىمدى قۇقىق ءتارتىبى دەگەنىمىز – دامىعان ەلدىڭ نەگىزى.
قۇرمەتتى وتانداستار!
قازاقستاننىڭ الەمدەگى ەڭ دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ تۇجىرىمداماسىندا الداعى جۇمىستىڭ ۇزاقمەرزىمدى باسىمدىقتارى بەلگىلەنگەن. ءبىز مىنا باسىم باعىتتار بويىنشا بىرقاتار ماسەلەلەردى شەشۋىمىز كەرەك.
ءبىرىنشى. يننوۆاتسيالىق يندۋستريالاندىرۋ ترەندىن تۇزەۋ جانە كۇشەيتە ءتۇسۋ ماڭىزدى. مەن ۇكىمەتكە 2016-2019 جىلدارعا ارنالعان ۇدەمەلى يندۋستريالاندىرۋدىڭ ەكىنشى بەسجىلدىعى جوباسى جونىندە بىرقاتار تاپسىرمالار بەردىم. يندۋستريالاندىرۋ باسىمدىقتارى سانىن شەكتەۋ كەرەك.
بىزگە ءداستۇرلى ءوندىرۋشى سەكتورلار تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماڭىزدى. بۇلار – ءبىزدىڭ باسەكەدەگى تابيعي ارتىقشىلىقتارىمىز. بىزگە مۇناي-گاز سەكتورىنىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىن ساقتاي وتىرىپ، باسقارۋ، ءوندىرۋ جانە كومىرسۋتەكتەردى وڭدەۋدىڭ جاڭا تاجىريبەلەرى كەرەك. مۇناي مەن گاز ءوندىرۋدىڭ ىقتيمال ستسەناريلەرى بويىنشا تۇبەگەيلى شەشىمگە كەلۋ كەرەك. سيرەك مەتالداردىڭ عىلىمي قامتىمدى سالالار – ەلەكترونيكا، لازەرلىك تەحنيكا، كوممۋنيكاتسيالىق جانە مەديتسينالىق جابدىقتار سالالارى ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، ولاردى يگەرۋ اۋقىمىن ۇلعايتۋ قاجەت.
قازاقستان گەولوگيالىق بارلاۋ سالاسى بويىنشا الەمدىك نارىققا شىعۋعا ءتيىس. ءتيىستى زاڭنامانى جەڭىلدەتە وتىرىپ، بۇل سالاعا شەتەلدىك ينجينيرينگتىك كومپانيالاردان ينۆەستيتسيا تارتقان ءجون. جالپى، ءداستۇرلى سالالارعا قاتىستى ءبىزدىڭ ولاردى دامىتۋ جونىندەگى بولەك جوسپارلارىمىز بولۋى كەرەك. ءاربىر كەلەسى بەسجىلدىقتىڭ ناقتى ناتيجەسى ەكونوميكانىڭ جاڭا سالالارىن قالىپتاستىرۋ بولۋعا ءتيىس. ءبىرىنشى بەسجىلدىق اياسىندا اۆتوموبيل جانە اۆياقۇراستىرۋ، تەپلوۆوز، جولاۋشىلار جانە جۇك ۆاگوندارى ءوندىرىسى جولعا قويىلدى. ولاردى كەڭەيتىپ، سىرتقى نارىقتارعا شىعارۋ كەرەك.
سونىمەن، 2050-گە دەيىنگى قالعان جىلدار جەتى بەسجىلدىققا بولىنەدى، ولاردىڭ ارقايسىسى ءبىر ماقسات – دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ ماسەلەسىن شەشەدى.
ەكىنشى جانە ودان كەيىنگى بەسجىلدىقتاردا ءموبيلدى، مۋلتيمەديالىق، نانو جانە عارىشتىق تەحنولوگيالار، روبوت تەحنيكاسى، گەندىك ينجەنەريا سالالارىن، بولاشاقتىڭ ەنەرگياسىن ىزدەۋ مەن اشۋدىڭ نەگىزىن سالعان ءجون. مەملەكەت جۇمىسىنىڭ نەگىزگى بولىگى قازاقستان بيزنەسىن، اسىرەسە شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋعا بارىنشا قولايلى جاعداي جاساۋ بولماق. تاياۋداعى 10-15 جىلدا عىلىمي قامتىمدى ەكونوميكالىق بازيس جاساۋ كەرەك، ونسىز ءبىز الەمنىڭ دامىعان ەلدەرى قاتارىنا قوسىلا المايمىز. مۇنى دامىعان عىلىم ارقىلى شەشۋگە بولادى.
ەكىنشى. قازاقستاننىڭ اگروونەركاسىپ كەشەنىن يننوۆاتسيالىق باعىتقا ءتۇسىرۋ ماڭىزدى. بۇل – ءبىزدىڭ ءداستۇرلى سالامىز. ازىق-تۇلىككە دەگەن قاجەتتىلىك ارتا بەرەدى. بۇل سەكتورعا ينۆەستيتسيا كوبىرەك سالىنادى. سوندىقتان بۇگىنگى فەرمەرلەر تەك ۋاقىتشا ءارى اۋا رايىنا بايلانىستى كەزدەيسوق جەتىستىكتەردى مالدانىپ قالماي، ءوندىرىستىڭ ءوسىمى جونىندە ويلانۋعا ءتيىس. جاھاندىق اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرىسىندە باسەكە وسە بەرەتىن بولادى. جەرمەن جۇمىس ىستەيتىندەر، ەڭ الدىمەن، جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزىپ، ونىمدىلىكتى ۇزدىكسىز ارتتىراتىندار، جۇمىسىن الەمدىك ستاندارتتار نەگىزىندە جۇرگىزەتىندەر بولۋى كەرەك.
ءبىرىنشى كەزەكتە، اسىرەسە باعا قالىپتاستىرۋدىڭ اشىق مەحانيزمدەرى ارقىلى ءتيىمدى جەر نارىعىن قۇرۋ ماڭىزدى. اۋىلشارۋاشىلىق جەرلەرىن ينۆەستيتسيا تارتۋ جانە وزىق تەحنولوگيالار ەنگىزۋدى ەسكەرىپ جالعا بەرگەندە عانا باسەكە كۇشەيەدى. اۋىل شارۋاشىلىعىندا بيزنەستىڭ دامۋىنا، فەرمەرلەر كووپەراتسياسى ۇدەرىسىنە، جەردى ءتيىمدى پايدالانۋعا بوگەت جاسايتىن بارلىق كەدەرگىنى جويعان ءجون.
بولاشاق – اگرارلىق سەكتوردا، اسىرەسە، شاعىن جانە ورتا بيزنەس تۇرىندەگى جاڭا وڭدەۋ كاسىپورىندارى جەلىسىن قۇرۋدا. بۇل تۇستا ءبىز بيزنەستى نەسيە ارقىلى قولداۋعا ءتيىسپىز. فەرمەرلەر ۇزاقمەرزىمدى قارجىلاندىرۋ مەن وتكىزۋ نارىقتارىنا دەلدالسىز، تىكەلەي شىعا الاتىن بولۋعا ءتيىس. اۋىل وندىرۋشىلەرىنىڭ قارىزدارىن كەپىلدەندىرۋ جانە ساقتاندىرۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسىن قۇرۋ دا وزەكتى ماسەلە.
قازاقستان ەت جانە ءسۇت ونىمدەرىن ەكسپورتتايتىن وڭىرلىك ءىرى ەلگە اينالۋعا ءتيىس. ەگىن شارۋاشىلىعىندا سۋدى كوپ قاجەت ەتەتىن تيىمدىلىگى تومەن داقىلدار كولەمىن قىسقارتۋ، ولاردى كوكونىسپەن، مايلى جانە ازىقتىق ونىمدەرمەن الماستىرۋ جولىنا بەت بۇرۋ كەرەك. اگروحيميكاتتاردى ءتيىمدى تۇتىنۋدىڭ، قۋاڭ جەرلەردە توپىراقتى نولدىك وڭدەۋدىڭ زاماناۋي تەحنولوگيالارى مەن وزگە دە يننوۆاتسيالاردى قولدانۋدى كەڭەيتۋدىڭ كەشەندى شارالارى قاجەت.
«جاسىل» ەكونوميكاعا كوشۋ جونىندەگى قابىلدانعان تۇجىرىمداماعا سايكەس، 2030 جىلعا قاراي ەگىس القاپتارىنىڭ 15 پايىزى سۋدى ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىنا كوشىرىلەتىن بولادى. ءبىز اگرارلىق عىلىمدى دامىتىپ، سىناقتىق اگرارلىق-يننوۆاتسيالىق كلاستەرلەر قۇرۋىمىز قاجەت. ۋاقىت كوشىنەن قالماي، تابيعي ازىق-تۇلىك وندىرۋمەن قاتار قۇرعاقشىلىققا ءتوزىمدى گەندىك-موديفيكاتسيالانعان ونىمدەر ءوندىرىسىن دە جۇرگىزۋ ماڭىزدى. ايتىلعان مىندەتتەردى ەسكەرە كەلىپ، ۇكىمەتكە اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋ جوسپارىنا تۇزەتۋ ەنگىزۋدى تاپسىرامىن.
ءۇشىنشى. عىلىمي قامتىمدى ەكونوميكا قۇرۋ – ەڭ الدىمەن قازاقستان عىلىمىنىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋ. بۇل باعىت بويىنشا ۆەنچۋرلىك قارجىلاندىرۋ، زياتكەرلىك مەنشىكتى قورعاۋ، زەرتتەۋلەر مەن يننوۆاتسيالاردى قولداۋ، سونداي-اق عىلىمي ازىرلەمەلەردى كوممەرتسيالاندىرۋ جونىندەگى زاڭنامانى جەتىلدىرگەن ءجون. ۇكىمەتكە بيىلعى جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىنە دەيىن ءتيىستى زاڭ جوبالارى توپتاماسىن ازىرلەپ، پارلامەنتتىڭ قاراۋىنا ەنگىزۋدى تاپسىرامىن. عىلىمدى قارجىلاندىرۋ كولەمىن بىرتىندەپ ارتتىرىپ، ونى دامىعان ەلدەردىڭ كورسەتكىشتەرىنە جەتكىزۋ جونىندە ناقتى جوسپار قاجەت.
شەتەلدەردەن ينۆەستيتسيا تارتۋدى تولىقتاي ەلىمىزگە ءبىلىم مەن جاڭا تەحنولوگيالار ترانسفەرتتەۋ ءۇشىن پايدالانۋ كەرەك. شەتەلدىك كومپانيالارمەن بىرلەسىپ، جوبالىق جانە ينجينيرينگتىك ورتالىقتار قۇرۋ قاجەت. بىزگە ءىرى مۇناي-گاز جانە تاۋ-كەن مەتاللۋرگيالىق نىساندارىندا جۇمىس ىستەيتىن جەتەكشى ترانسۇلتتىق كومپانيالاردى ولار وسىندا ءوز قاجەتتىلىگى مەن سەرۆيسىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن وندىرىستەر قۇرۋعا شاقىرعانىمىز ءجون. مەن كەيبىر ءىرى كومپانيالاردىڭ بۇعان دايىن ەكەندىگىن بىلەمىن. ۇكىمەت وسى ماسەلەنى قايتا پىسىقتاپ، قاجەت بولعان جاعدايدا بۇل ءۇشىن بارلىق جاعدايدى جاساعانى ءجون. جابدىقتاردى ءوز ەلىمىزدە وندىرۋىمىزگە دە بولاتىن كەزدە شەت ەلدەن تاسىمالداۋدىڭ قاجەتى جوق.
ۇلتتىق يننوۆاتسيالىق جۇيەنىڭ، ونىڭ نەگىزگى ينستيتۋتتارىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماڭىزدى. ولاردىڭ بەلسەندىلىگىن ستارتاپتاردى جانە ۆەنچۋرلىك مامىلەلەردىڭ باستاپقى كەزەڭدەرىنە قولداۋ كورسەتۋگە باعىتتاعان ءجون. ءىرى قالالىق اگلومەراتسيالارداعى، اسىرەسە استانا مەن الماتىداعى تەحنولوگيالىق پاركتەردىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋ كەرەك. العاشقى زياتكەرلىك-يننوۆاتسيالىق كلاستەر قازىر استاناداعى نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ارقاۋىندا تابىستى جۇمىس ىستەۋدە. ال الماتىدا مۇنداي كلاستەر – «الاتاۋ» اقپاراتتىق تەحنولوگيالار پاركى. تەحنوپاركتەردە قازاقستاندىق ءىرى كومپانيالاردىڭ قوسالقى وندىرىستەرىن ورنالاستىرۋ ۇدەرىسىن ىنتالاندىرۋ شارالارىن ويلاستىرۋ ماڭىزدى.
ءتورتىنشى. ينفراقۇرىلىمدىق ۇشتاعان – اگلومەراتسيانىڭ، كولىكتىڭ، ەنەرگەتيكانىڭ قارقىندى دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. اگلومەراتسيالار – قازاقستاننىڭ عىلىمي قامتىمدى ەكونوميكاسىنىڭ ۇستىنى. ەلدىڭ وراسان زور اۋماعىن، حالىقتىڭ ورنالاسۋ تىعىزدىعىنىڭ تومەن ەكەنىن ەسكەرسەك، اگلومەراتسيالار قالىپتاستىرۋ مەن دامىتۋ – ماڭىزدى ماسەلە. قازاقستاننىڭ العاشقى زاماناۋي ۋربانيستىك ورتالىقتارى ءىرى قالالار – استانا مەن الماتى، ودان سوڭ – شىمكەنت پەن اقتوبە بولادى. ولار حالىقتىڭ جانە ينۆەستيتسيالاردىڭ شوعىرلانۋ ورتالىقتارىنا اينالادى، ساپالى ءبىلىم بەرۋ، مەديتسينا، الەۋمەتتىك-مادەني قىزمەتتەر كورسەتەدى.
كولىك ينفراقۇرىلىمى – يندۋستريالىق ەكونوميكا مەن قوعامىمىزدىڭ تامىرىنا قان جۇگىرتەتىن جۇيە. ساپالى زاماناۋي ماگيسترالدارسىز دامىعان ەل بولمايدى دەپ مەن تالاي رەت ايتتىم. بۇعان قوسا، قازاقستاننىڭ قاتىناس جولدارى ونىڭ ەۋروپا مەن ازيا، سولتۇستىك پەن وڭتۇستىك اراسىندا ورنالاسۋى تۇرعىسىنان ماڭىزدى مانگە يە. ەلدە جولدار جەلىسىن جاساۋ ءۇشىن ءبىز «استانا – قاراعاندى – الماتى»، «استانا – پاۆلودار – وسكەمەن»، «الماتى – قاپشاعاي – وسكەمەن» اۆتوجولدارىن سالۋدى باستادىق. وسى باعىتتار بويىنشا پويىزدار قازىردىڭ وزىندە ەكى ەسە جىلدام ءجۇرىپ جاتىر.
لوگيستيكالىق قىزمەت كورسەتۋ سەكتورىن دامىتۋ قاجەت.
ەڭ الدىمەن ءبىزدىڭ جۇكتەرىمىزدى تاسىمالداۋ ءۇشىن كەدەن وداعى اۋماعىن بارىنشا پايدالانۋ تۋرالى ءسوز بولىپ وتىر. «باتىس ەۋروپا – باتىس قىتاي» ءدالىزىنىڭ قۇرىلىسى دا اياقتالۋعا تاياۋ، پارسى شىعاناعىنا شىعۋ ءۇشىن تۇرىكمەنستان مەن يرانعا تەمىرجول تارتىلدى. كەلەشەكتە قازاقستان تەڭىزگە شىعاتىن جولدارى بار ەلدەردە لوگيستيكا ورتالىقتارىن قۇرۋعا ينۆەستيتسيا سالۋعا ءتيىس. جۇكتەردى كەدەندىك وڭدەۋ مەرزىمدەرىن قىسقارتىپ، شەكارا وتكەلدەرىنىڭ وتكىزۋ مۇمكىندىگىن ارتتىرىپ، اقتاۋ پورتىنىڭ قۋاتتىلىعىن كۇشەيتىپ، ەكسپورت-يمپورت وپەراتسيالارىنىڭ رەسىمدەرىن جەڭىلدەتۋ كەرەك.
ءبىز ۇزىندىعى 1200 شاقىرىم بولاتىن جەزقازعان – شالقار – بەينەۋ جاڭا تەمىرجولىن سالىپ جاتىرمىز. ول ورتالىقتىڭ كوپتەگەن اۋداندارىنا جان ءبىتىرىپ، ەلدىڭ شىعىسى مەن باتىسىن تىكەلەي بايلانىستىرادى. بۇل وراسان قۇرىلىس 2015 جىلى اياقتالادى. بۇل ماگيسترال كاسپي مەن كاۆكاز ارقىلى ەۋروپاعا شىعۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ال شىعىستا تىنىق مۇحيتتاعى ليانيۋنگان پورتى ارقىلى شىعامىز،بۇل جونىندە قحر-مەن كەلىسىم بار.
ءبىز ەنەرگەتيكانىڭ ءداستۇرلى تۇرلەرىن دامىتاتىن بولامىز. جىلۋ-ەلەكتر ستانسالارىنان شىعاتىن قالدىقتاردى تازارتۋ جونىندەگى ىزدەنىستەر مەن جاڭالىقتارعا، ءوندىرىس پەن تۇرمىستا جاڭا تەحنولوگيالار ارقىلى جاپپاي ەلەكتر قۋاتىن بارلىق جەردە ۇنەمدەۋگە قولداۋ كورسەتۋ قاجەت. تاياۋدا ەۋرووداقتىڭ ءىرى كومپانيالارىنىڭ العاشقى وندىعى ەۋرووداقتىڭ ايگىلى جاسىل ەكونوميكا تۇجىرىمداماسى نەگىزىندە قابىلدانعان ەنەرگەتيكالىق ستراتەگياسىنا قارسىلىعىن جاريالادى. ەۋرووداق ونى جۇزەگە اسىرعان ءتورت جىلدا 51 گيگاۆاتت ەنەرگيا قۋاتىن جوعالتتى. جاسىل ەكونوميكا باعدارلاماسىمەن جۇمىس جۇرگىزە وتىرىپ، ءبىز وسى قاتەلىكتى ەسكەرۋىمىز كەرەك.
استاناداعى دۇنيەجۇزىلىك ەكسپو-2017 كورمەسىنە دايىندىقتى بولاشاقتىڭ ەنەرگياسىن ىزدەۋ جانە جاساۋ جونىندەگى وزىق الەمدىك تاجىريبەنى زەردەلەۋ مەن ەنگىزۋ ورتالىعىن قۇرۋ ءۇشىن پايدالانۋ كەرەك. ماماندار توبى نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قولداۋىمەن وسى جۇمىسقا كىرىسۋگە ءتيىس. ءبىز قوعامدىق كولىكتى وتىننىڭ ەكولوگيالىق تازا تۇرلەرىنە كوشىرۋگە، ەلەكتروموبيلدەردى ەنگىزۋگە جانە ولار ءۇشىن ءتيىستى ينفراقۇرىلىم قالىپتاستىرۋعا جاعداي جاساۋىمىز كەرەك. ەلىمىز بەنزيندى، ديزەل وتىنىن، اۆياتسيا كەروسينىن مولىنان ءوندىرۋدى قاجەت ەتىپ وتىر. جاڭا مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىن سالۋ قاجەت.
سونىمەن قاتار، يادرولىق ەنەرگەتيكانى دامىتۋدىڭ كەلەشەگىن ۇمىتپاۋ كەرەك. الەمنىڭ تاياۋداعى دامۋ كەلەشەگىندە ارزان اتوم ەنەرگياسىنا دەگەن قاجەتتىلىك وسە تۇسەتىن بولادى. قازاقستان – ۋران وندىرۋدە الەمدىك كوشباسشى. ءبىز اەس وتىنى ءۇشىن ءتول ءوندىرىسىمىزدى دامىتىپ، اتوم ستانساسىن سالۋعا ءتيىسپىز.
بەسىنشى. شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ – ءححى عاسىرداعى قازاقستاندى يندۋستريالىق جانە الەۋمەتتىك جاڭعىرتۋدىڭ باستى قۇرالى. مۇنداعى مەنىڭ ۇستانىمىم ايقىن ەكەنىن بىلەسىزدەر، ونى تالاي ايتقانمىن. ەكونوميكامىزدا شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ۇلەسى ارتقان سايىن قازاقستاننىڭ دامۋى دا ورنىقتى بولا تۇسەدى. بىزدە شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ 800 مىڭنان استام سۋبەكتىسى بار، وندا 2,4 ميلليوننان استام قازاقستاندىق ەڭبەك ەتەدى. بۇل سەكتورداعى ءونىم كولەمى ءتورت جىلدا 1,6 ەسە ءوستى جانە 8,3 ملرد. تەڭگەنى قۇراپ وتىر.
جاھاندىق رەيتينگكە سايكەس، قازاقستان بيزنەستى جۇرگىزۋگە ەڭ قولايلى جاعدايى بار ەلدەر توبىنا كىرەدى جانە ءبىز بۇل ءۇردىستى ورىستەتە تۇسۋگە ءتيىسپىز. شاعىن جانە ورتا بيزنەس – بىزدەگى جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنىڭ بەرىك ەكونوميكالىق نەگىزى. ونى دامىتۋ ءۇشىن جەكە مەنشىك ينستيتۋتىن زاڭنامالىق تۇرعىدا نىعايتاتىن كەشەندى شەشىمدەر قاجەت. بيزنەستى دامىتۋعا كەدەرگى كەلتىرەتىن بارلىق ەنجار قۇقىقتىق نورمالاردىڭ كۇشىن جويۋ كەرەك. شاعىن بيزنەس ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەرىلەتىن وتباسى داستۇرىنە اينالۋعا ءتيىس.
شاعىن بيزنەستى مامانداندىرۋدى كەلەشەكتە ولاردى ورتا دەڭگەيگە كوشىرۋ پەرسپەكتيۆاسىمەن دامىتۋ شارالارىن قابىلداۋ ماڭىزدى بولماق. وسى سەكتور سۋبەكتىلەرىنىڭ بانكروتتىعىنىڭ ايقىن تەتىكتەرىن ەنگىزگەن ءجون. شاعىن جانە ورتا بيزنەس جاڭا يننوۆاتسيالىق كاسىپورىندار توڭىرەگىندە دامۋعا ءتيىس. مەن ۇكىمەتكە يندۋستريالاندىرۋدىڭ ەكىنشى بەسجىلدىعى جوسپارىن «بيزنەس-2020» جول كارتاسىمەن ۇيلەستىرۋدى تاپسىردىم. ۇكىمەت ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىمەن بىرلەسىپ، جۇمىسىن جاڭا باستاعان بيزنەسمەندەرگە ادىستەمەلىك كومەكتىڭ ءتيىمدى تەتىكتەرىن جاساۋى كەرەك.
التىنشى. ءبىزدىڭ بولاشاققا بارار جولىمىز قازاقستاندىقتاردىڭ الەۋەتىن اشاتىن جاڭا مۇمكىندىكتەر جاساۋعا بايلانىستى. ءححى عاسىرداعى دامىعان ەل دەگەنىمىز – بەلسەندى، ءبىلىمدى جانە دەنساۋلىعى مىقتى ازاماتتار. بۇل ءۇشىن ءبىز نە ىستەۋىمىز كەرەك؟
بىرىنشىدەن، بارلىق دامىعان ەلدەردىڭ ساپالى بىرەگەي ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى بار. ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋدىڭ بارلىق بۋىنىنىڭ ساپاسىن جاقسارتۋدا ءبىزدى اۋقىمدى جۇمىس كۇتىپ تۇر. 2020 جىلعا قاراي قازاقستانداعى 3-6 جاس ارالىعىنداعى بالالاردى مەكتەپكە دەيىنگى بىلىممەن 100 پايىز قامتۋ جوسپارلانۋدا. سوندىقتان ولارعا زاماناۋي باعدارلامالار مەن وقىتۋ ادىستەمەلەرىن، بىلىكتى ماماندار ۇسىنۋ ماڭىزدى. ورتا ءبىلىم جۇيەسىندە جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردى نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىندەگى وقىتۋ دەڭگەيىنە جەتكىزۋ كەرەك. مەكتەپ تۇلەكتەرى قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىن بىلۋگە ءتيىس. ولاردى وقىتۋ ناتيجەسى وقۋشىلاردىڭ سىندارلى ويلاۋ، وزىندىك ىزدەنىس پەن اقپاراتتى تەرەڭ تالداۋ ماشىعىن يگەرۋ بولۋعا ءتيىس.
تاياۋداعى 3 جىل ىشىندە، 2017 جىلعا دەيىن ورىن جەتىسپەۋشىلىگىن جويىپ، قاجەتتى جەرلەردە ەلدەگى بارلىق مەكتەپتى ەكى اۋىسىممەن وقىتۋعا كوشىرۋ كەرەك. ۇكىمەت پەن اكىمدەر وسى مىندەتتى ورىنداۋ ءۇشىن بيۋدجەت قاراجاتىنىڭ ءبولىنۋىن قاراستىرعانى ءجون. تاياۋداعى 2-3 جىلدا دۋالدىك، تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋدىڭ ۇلتتىق جۇيەسىنىڭ نەگىزىن قالىپتاستىرۋ كەرەك. كەلەشەكتە جاستاردىڭ تەحنيكالىق ءبىلىم الۋىن مەملەكەتتىك كەپىلدەندىرۋگە كوشىرۋدى قاراستىرۋ قاجەت. ۇكىمەتكە 2014 جىلعى 1 ماۋسىمعا دەيىن وسى ماسەلە بويىنشا ناقتى ۇسىنىستار ەنگىزۋدى تاپسىرامىن.
جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەردى اكادەميالىق جانە باسقارۋشىلىق اۆتونومياعا بىرتىندەپ كوشىرۋگە جوسپارلى تۇردە كىرىسۋ قاجەت. ۇلگەرىمى جاقسى ستۋدەنتتەر مەن وقۋشىلاردى قولداۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسىن جاساۋ قاجەت دەپ سانايمىن. ۇكىمەتكە 2016 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ ستيپەنديالار مولشەرىنىڭ 25 پايىزعا ءوسىرىلۋىن قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىرامىن.
ەكىنشىدەن، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى باستى باسىمدىق – العاشقى مەديتسينالىق-سانيتارلىق كومەكتى دامىتۋ. مىندەتتى مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ ەنگىزۋ ماسەلەسىن زەرتتەگەن ءجون. مەملەكەتتىڭ، جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ جانە قىزمەتكەردىڭ دەنساۋلىق ءۇشىن ورتاق جاۋاپكەرشىلىگى – مەديتسينالىق قىزمەتتىڭ بارلىق جۇيەسىنىڭ باستى قاعيداتى. سپورتپەن شۇعىلدانۋ، دۇرىس تاماقتانا ءبىلۋ، جۇيەلى پروفيلاكتيكالىق تەكسەرىلۋ – اۋرۋدىڭ الدىن الۋدىڭ نەگىزى.
ۇشىنشىدەن، جالپىقازاقستاندىق مادەنيەتتى دامىتۋعا جاڭاشا سەرپىن بەرگەن ءجون. مادەني ساياساتتىڭ ۇزاقمەرزىمدى تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋ قاجەت. وندا قازاقستاندىقتاردىڭ باسەكەگە قابىلەتتى مادەني مەنتالدىگىن قالىپتاستىرۋعا، زاماناۋي مادەنيەت كلاستەرلەرىن دامىتۋعا باعىتتالعان شارالار بەلگىلەۋ كەرەك.
قازاق ءتىلى بۇگىندە عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ، ينتەرنەتتىڭ تىلىنە اينالدى. قازاق تىلىندە ءبىلىم الاتىنداردىڭ سانى جىل وتكەن سايىن كوبەيىپ كەلەدى. ەلىمىز بويىنشا مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتاتىن 57 ورتالىق جۇمىس ىستەيدى. ولاردان مىڭداعان ازاماتتار قازاق ءتىلىن ۇيرەنىپ شىقتى، ءالى دە ۇيرەنۋدە. بىلتىرعىعا قاراعاندا بيىل قازاق ءتىلىن بىلەمىن دەگەن وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ سانى 10 پايىزعا وسكەن. بۇل دا ءبىراز جايتتان حابار بەرەدى. تەك سوڭعى 3 جىلدا مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا رەسپۋبليكا بويىنشا 10 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. ەندى ەشكىم وزگەرتە المايتىن ءبىر اقيقات بار. انا ءتىلىمىز ماڭگىلىك ەلىمىزبەن بىرگە ماڭگىلىك ءتىل بولدى! ونى داۋدىڭ تاقىرىبى ەمەس، ۇلتتىڭ ۇيىتقىسى ەتە بىلگەنىمىز ءجون.
تورتىنشىدەن، ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، الەۋمەتتىك قورعاۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ الەۋمەتتىك پاكەتتەرىن قايتا قاراستىرعان ءجون. ۇكىمەتكە ازاماتتىق قىزمەتشىلەر ەڭبەكاقىسىنىڭ جاڭا ۇلگىسىن ازىرلەۋدى جانە 2015 جىلعى 1 شىلدەدەن باستاپ ەنگىزۋدى تاپسىرامىن. ول قىزمەتكەرلەردىڭ ەڭبەكاقىلارىن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا – 28, ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا – 29, الەۋمەتتىك قورعاۋ سالاسىندا 40 پايىزعا دەيىن ارتتىرۋدى قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىس.
بەسىنشىدەن، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ازاماتتارىمىزعا كوبىرەك كوڭىل ءبولۋ كەرەك. ولار ءۇشىن قازاقستان كەدەرگىسىز ايماققا اينالۋعا ءتيىس. بىزدە از ەمەس ونداي ادامدارعا قامقورلىق كورسەتىلۋگە ءتيىس – بۇل ءوزىمىزدىڭ جانە قوعام الدىنداعى ءبىزدىڭ پارىزىمىز. بۇكىل الەم وسىمەن اينالىسادى. مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامدار تۇرمىستىق قىزمەت كورسەتۋ، تاعام ونەركاسىبى، اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپورىندارىندا جۇمىس ىستەي الادى. مەن بارلىق كاسىپكەرلەرگە ولاردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋعا كومەكتەسىڭىزدەر دەپ تاعى دا ايتقىم كەلەدى. سونداي-اق، 5-10 ادامعا ارنالعان ارنايى كۆوتانى ەنگىزۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋعا بولادى.
ءبىز ولاردى بەلسەندى ومىرگە تارتامىز، ولار تەك جاردەماقى الىپ قانا قويمايدى، سونىمەن بىرگە، وزدەرىن قوعامنىڭ مۇشەسى، پايدالى ەڭبەككەر رەتىندە سەزىنەتىن بولادى. ءبىزدىڭ بارلىق الەۋمەتتىك ينستيتۋتتار، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار، «نۇر وتان» پارتياسى وسى جۇمىستى قولعا العاندارى ءجون. ەگەر قاجەت بولعان جاعدايدا ۇكىمەت بۇل ماسەلەنى بارلىق كومپانيالارمەن بىرلەسە پىسىقتاپ، ءتيىستى شەشىم قابىلداۋى كەرەك. مۇگەدەكتىگىنە جانە اسىراۋشىسىنان ايرىلۋىنا بايلانىستى الەۋمەتتىك جاردەماقى كولەمىن ۇكىمەتكە 2015 جىلعى 1 شىلدەدەن باستاپ 25 پايىزعا ارتتىرۋدى تاپسىرامىن. مۇگەدەكتەر بىرلەستىكتەرى قىزمەتىنىڭ قۇقىقتىق بازاسىن جەتىلدىرگەن ءجون.
ۇكىمەتتەن باستاپ جەرگىلىكتى اكىمدەرگە دەيىنگى بارلىق مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ولارمەن جۇمىسىن كۇشەيتكەن ماڭىزدى. كەدەيلىك دەڭگەيىن ودان ءارى تومەندەتىپ، جۇمىسسىزدىقتىڭ ءوسۋىن تەجەگەن ءجون. بۇل رەتتە ماسىلدىق پيعىلدىڭ ورىستەۋىنە جول بەرمەۋ ماڭىزدى.
مەملەكەتتىك كومەك الۋشىلاردىڭ بارلىعى ءۇشىن جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك بەيىمدەلۋگە كومەكتەسەتىن باعدارلامالارعا مىندەتتى قاتىسۋ تۋرالى ەرەجە ەنگىزۋ كەرەك.
جەتىنشى. مەملەكەتتىك ينستيتۋتتار جۇمىسىن جەتىلدىرۋ. الەمنىڭ دامىعان 30 ەلىنىڭ قاتارىنا ۇمتىلىس كەزىندە بىزگە ادال باسەكەلەستىك، ادىلەتتىلىك، زاڭنىڭ ۇستەمدىگى جانە جوعارى قۇقىقتىق مادەنيەت احۋالى قاجەت. مەملەكەتتىڭ ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتورمەن جانە بيزنەسپەن ءوزارا ءىس-قيمىلىنىڭ جاڭارتىلعان تاسىلدەرى كەرەك. زاڭ الدىنداعى تەڭدىك قۇقىق ءتارتىبىنىڭ شىنايى نەگىزى بولۋعا ءتيىس.
سوت جۇيەسى ءىس جۇزىندە اشىق جانە قولجەتىمدى، قاراپايىم جانە بارلىق داۋدى تەز شەشە الاتىنداي بولۋعا ءتيىس. بارلىق قۇقىق قورعاۋ جۇيەسى جۇمىسىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ قاجەت. زور وكىلەتتىلىك پەن قۇقىق يەلەنگەن شەندىلەر ءمىنسىز مىنەز-قۇلقىمەن جانە جوعارى كاسىبي دەڭگەيىمەن ەرەكشەلەنۋگە ءتيىس.
اسا ماڭىزدى مىندەت – سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى جاڭا ستراتەگيانى قالىپتاستىرۋ جانە ىسكە اسىرۋدى جالعاستىرۋ.اكىمشىلىك رەفورما قاجەتسىز قاعازباستىلىق پەن قۇجات اينالىمىنىڭ قولايسىز ۇدەرىسىنە اينالماۋعا ءتيىس. حالىق الدىندا ەسەپتىلىگىن ارتتىرىپ، ناتيجەگە دەگەن جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتە وتىرىپ، جەرگىلىكتى جەرلەردەگى باسقارۋ ورگاندارىنا كوبىرەك دەربەستىك بەرۋ كەرەك. ۇكىمەتكە پرەزيدەنت اكىمشىلىگىمەن بىرلەسىپ، بيىلعى 1 شىلدەگە دەيىن وسى ايتىلعان بارلىق ماسەلەلەر جونىندە كەشەندى ۇسىنىستار ەنگىزۋدى تاپسىرامىن.
مەملەكەتتىك كاسىپورىنداردىڭ، ۇلتتىق كومپانيالار مەن بيۋدجەتتىك مەكەمەلەردىڭ كادر ساياساتىنا مەريتوكراتيا قاعيداتتارىن ەنگىزۋدى جالعاستىرۋ قاجەت. ۇكىمەتكە «ب» كورپۋسى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرىنىڭ ەڭبەكاقىسىن 2015 جىلعى 1 شىلدەدەن باستاپ – 15 پايىزعا، ال 2016 جىلعى 1 شىلدەدەن باستاپ – تاعى 15 پايىزعا ارتتىرۋدى قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىرامىن.
مەملەكەتىمىز بەن قوعامىمىز الدىندا تۇرعان الەمنىڭ دامىعان 30 ەلىنىڭ قاتارىنا قوسىلۋ جولىنداعى ناقتى مىندەتتەر وسىنداي. ءبىزدىڭ الدىمىزدا ولاردى زاڭ جۇزىنە جانە ناقتى شەشىمدەرگە اينالدىرۋ مىندەتى تۇر.
قۇرمەتتى دەپۋتاتتار جانە ۇكىمەت مۇشەلەرى!
الەمنىڭ دامىعان 30 ەلىنىڭ قاتارىنا قوسىلۋعا ۇمتىلىسىمىزدى ءبىز ەكى كەزەڭدە جۇزەگە اسىرۋىمىز قاجەت.
ءبىرىنشى كەزەڭ XXI عاسىرداعى «مۇمكىندىكتەر كوزىن» پايدالانا وتىرىپ، جاڭعىرۋ سەرپىلىسىن جاساۋ قاجەت بولاتىن 2030 جىلعا دەيىنگى كەزەڭدى قامتيدى. قازاقستان وسى ۋاقىت ىشىندە دامىعان ەلدەردىڭ وتكەن جۇزجىلدىقتاعى يندۋستريالىق ءدۇمپۋ كەزىندە جاساعانىن جۇزەگە اسىرۋى قاجەت. مۇنى ىسكە اسىرۋعا ابدەن بولادى. وڭتۇستىك كورەيا، سينگاپۋر وسىنداي جولدان ءوتتى. بۇل كەزەڭدە ءبىز ەكونوميكامىزدىڭ ءداستۇرلى سالالارىنىڭ قارقىندى ءوسىمىن قامتاماسىز ەتىپ، قۋاتتى يندۋستريالىق وڭدەۋشى سەكتور قۇرامىز.
ەكىنشى كەزەڭدە 2030 – 2050 جىلدار ارالىعىندا ەلىمىزدىڭ عىلىمي قامتىمدى جانە جاسىل ەكونوميكا قاعيداتتارىنا نەگىزدەلگەن ورنىقتى دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. ءبىز قۋاتتى وڭدەۋشى ونەركاسىپ قالىپتاستىرامىز.ءداستۇرلى سالالاردا جوعارى وڭدەلگەن ونىمدەر شىعارۋعا كوشۋ جۇزەگە اسىرىلىپ، عىلىمي قامتىمدى ەكونوميكانىڭ بازاسى رەتىندە ينجينيرينگتىك قىزمەتتەر داميدى.
كوپ نارسە قالاي باستاۋعا بايلانىستى ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، ەندى بيىل اتقارىلۋعا ءتيىس شارالارعا توقتالايىن.
ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانككە وسى جىلعا ارنالعان ناقتى تاپسىرمالار بەرەمىن.
ءبىرىنشى. ۇكىمەت بيىل ەكونوميكا ءوسىمىن 6-7 پايىز دەڭگەيىندە قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىس. بۇل ورايدا بيىلعى جىل قورىتىندىسى بويىنشا، حالىقتىڭ جان باسىنا شاققانداعى ىشكى جالپى ءونىم 14,5 مىڭ دوللاردان كەم بولماۋعا ءتيىس.
ەكىنشى. ۇلتتىق بانك پەن ۇكىمەتكە 2014 جىلعى 1 مامىرعا دەيىن ينفلياتسيانى ورتا مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا 3-4 پايىزعا دەيىن تومەندەتۋدىڭ كەشەندى شارالارىن ازىرلەۋدى تاپسىرامىن.
ءۇشىنشى. ۇكىمەت ۇلتتىق بانكپەن بىرلەسىپ، 2014 جىلعى 1 ماۋسىمعا دەيىن قارجى سەكتورىن دامىتۋدىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى كەشەندى باعدارلاماسىن ازىرلەۋى قاجەت.
ءتورتىنشى. ۇكىمەت «سامۇرىق-قازىنا» قورىمەن بىرلەسىپ، مەملەكەتتىڭ قاتىسى بار بارلىق كومپانيالارعا تالداۋ جۇرگىزىپ، جەكە سەكتورعا بەرىلەتىن كاسىپورىندار ءتىزىمىن انىقتاۋى كەرەك. تۋرا وسىنداي جۇمىستى قالعان مەملەكەتتىك سەكتورلاردا دا جۇرگىزۋ قاجەت. بيىلعى جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا جەكەشەلەندىرۋدىڭ 2014-2016 جىلدارعا ارنالعان كەشەندى باعدارلاماسى قابىلدانۋعا ءتيىس.
بەسىنشى. ۇكىمەت جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن استانا جانە الماتى قالالارىندا اگلومەراتسيالار قالىپتاستىرۋدىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى كەزەڭگە ارنالعان ستراتەگياسى جوباسىن ازىرلەۋى كەرەك.
التىنشى. ۇكىمەت حالىقارالىق ساۋدانى ىسكە اسىرۋ كەزىندەگى كەدەرگىلەردى الىپ تاستاۋ ماسەلەلەرىن قاراستىرا وتىرىپ، قازاقستاننىڭ ترانزيتتىك الەۋەتىن دامىتۋدىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى باعدارلاماسىن 2014 جىلعى 1 قىركۇيەككە دەيىن ازىرلەسىن.
جەتىنشى. ءتورتىنشى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى مەن اتوم ەلەكترستانساسىنىڭ ورنى، ينۆەستيتسيالار كوزى مەن قۇرىلىس مەرزىمىنە قاتىستى ماسەلەلەردى ۇكىمەت بيىلعى ءبىرىنشى توقساننىڭ سوڭىنا دەيىن شەشكەنى ءجون.
قۇرمەتتى قازاقستاندىقتار!
مەنىڭ سەرىكتەستەرىم!
ءبىزدىڭ ستراتەگيا-2050-دەگى باستى ماقساتتارعا جەتۋدى كوزدەيتىن بارلىق ءىس-ارەكەتتەرىمىز ناقتى قاعيداتتارعا نەگىزدەلۋگە ءتيىس.
بىرىنشىدەن، قابىلداناتىن بارلىق شەشىمدەردىڭ پراگماتيزمى مەن ەۆوليۋتسيالىلىعى قاعيداتى.
ەكونوميكادا، ساياسات پەن الەۋمەتتىك تۇرمىستا ەشبىر سەكىرىسكە، ءجونسىز سىناق پەن اۆانتيۋرالارعا جول بەرۋگە بولمايدى. اينالامىزداعى الەم قالاي تەز وزگەرەتىن بولسا، ەلىمىز بەن قوعامىمىز دا سولاي جىلدام وزگەرۋگە ءتيىس.
ەكىنشىدەن، ءوزارا ءتيىمدى اشىقتىق قاعيداتى.
ءبىز ەكونوميكامىزعا شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار، تەحنولوگيالار مەن يننوۆاتسيالاردى كەڭىنەن تارتاتىن بولامىز. ينۆەستورلار ءۇشىن جۇمىسقا قولايلى جاعدايلار جاسايمىز. ءبىز دامىعان 30 ەلدىڭ توبىنا كىرۋدىڭ وسى ماڭىزدى تەتىگى ارقىلى ەكونوميكامىزدىڭ وڭىرلىك، جاھاندىق ەكونوميكالىق جۇيەمەن تەرەڭ ىقپالداسۋىن ايقىن كورىپ وتىرمىز. بۇل، ەڭ الدىمەن، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قالىپتاستىرۋعا قاتىسۋىمىزعا، دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا كىرۋىمىزگە بايلانىستى.
ۇشىنشىدەن، بۇل – قازاقستاندىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ قاعيداتى. قاراپايىم ادامداردىڭ الەۋمەتتىك كوڭىل-كۇيى ءبىزدىڭ باستى ماقساتقا ىلگەرىلەۋىمىزدىڭ ماڭىزدى ينديكاتورى بولۋعا ءتيىس.
تورتىنشىدەن، بۇكىلحالىقتىق قولداۋ قاعيداتى ماڭىزدى مانگە يە.
مەنىڭ حالىققا جولداۋىم ءبىزدىڭ ماقساتتارىمىز بەن مىندەتتەرىمىزدى تۇسىندىرەتىن باستى قۇجات بولىپ تابىلادى. ءاربىر مينيستر، اكىم، كاسىپورىن باسشىسى وسى جولداۋدى ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىنا جانە وعان بارشانى قاتىستىرۋ ىسىنە جەتەكشىلىك ەتۋگە ءتيىس. جولداۋدىڭ ماقساتتارى مەن مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى ناقتى شارالاردان ءاربىر قازاقستاندىق حاباردار بولۋى قاجەت. بۇل «نۇر وتان» پارتياسى قىزمەتىنىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىنىڭ بىرىنە اينالادى دەپ سەنەمىن.
ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ وزدەرى ستراتەگيامىزدىڭ يدەيالارىن بىلۋگە جانە ءمانىن تەرەڭ ۇعۋعا ءتيىس.
پرەزيدەنت اكىمشىلىگى مەن ۇكىمەتتىڭ بۇكىل قۇرامىنىڭ، بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەردىڭ جۇمىسى بارلىق وسى مىندەتتەردى ورىنداۋعا باعىتتالۋعا ءتيىس. جالپى، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قۇرىلىمى الداعى مىندەتتەردىڭ شەشىمىمەن ۇيلەسىم تاۋىپ، 2050 ستراتەگياسىنىڭ ماقساتتارىن ىسكە اسىرۋدى قامتاماسىز ەتۋى كەرەك.
قىمباتتى وتانداستار!
بىزدەر، قازاقستاندىقتار – ءبىر حالىقپىز!
ءبىز ءۇشىن ورتاق تاعدىر – بۇل ءبىزدىڭ ماڭگىلىك ەل، لايىقتى ءارى ۇلى قازاقستان! ماڭگىلىك ەل – جالپى قازاقستاندىق ورتاق شاڭىراعىمىزدىڭ ۇلتتىق يدەياسى. بابالارىمىزدىڭ ارمانى.
ەگەمەندى دامۋدىڭ 22 جىلىندا بارشا قازاقستاندىقتاردى بىرىكتىرەتىن، ەل بولاشاعىنىڭ ىرگەتاسىن قالاعان باستى قۇندىلىقتار جاسالدى.
ولار كوكتەن تۇسكەن جوق. بۇل قۇندىلىقتار – ۋاقىت سىنىنان وتكەن قازاقستاندىق جول تاجىريبەسى.
بىرىنشىدەن، بۇل – قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى جانە استاناسى.
ەكىنشىدەن، بۇل – قوعامىمىزداعى ۇلتتىق بىرلىك، بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم.
ۇشىنشىدەن، بۇل – زايىرلى قوعام جانە جوعارى رۋحانيات.
تورتىنشىدەن، بۇل – يندۋستريالاندىرۋ مەن يننوۆاتسيالارعا نەگىزدەلگەن ەكونوميكالىق ءوسىم.
بەسىنشىدەن، بۇل – جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامى.
التىنشىدان، بۇل – تاريحتىڭ، مادەنيەت پەن ءتىلدىڭ ورتاقتىعى.
جەتىنشىدەن، بۇل – ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى جانە بۇكىلالەمدىك، وڭىرلىك ماسەلەلەردى شەشۋگە جاھاندىق تۇرعىدان قاتىسۋى.
وسى قۇندىلىقتار ارقاسىندا ءبىز ءاردايىم جەڭىسكە جەتتىك، ەلىمىزدى نىعايتتىق، ۇلى جەتىستىكتەرىمىزدى ەسەلەدىك.
جاڭا قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمنىڭ يدەيالىق نەگىزى وسى مەملەكەت قۇراۋشى، جالپىۇلتتىق قۇندىلىقتاردا جاتىر.
پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە، ۇكىمەتكە، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنا «قازاقستان-2050» جالپىۇلتتىق قوزعالىسىمەن بىرلەسىپ، «ماڭگىلىك ەل» پاتريوتتىق اكتىسىن ازىرلەپ، قابىلداۋدى ۇيىمداستىرۋدى تاپسىرامىن.
ءبىز ءوز حالقىمىزدىڭ يگىلىگى جولىندا ۇلى ماقساتتاردى العا قويامىز، سوندىقتان مەن بارلىق ساياسي پارتيالاردى، قوعامدىق بىرلەستىكتەردى، بارشا قازاقستاندىقتاردى 2050 ستراتەگياسىنىڭ باستى ماقساتىنا جەتۋ جونىندەگى جۇمىسقا بەلسەنە قاتىسۋعا شاقىرامىن!
اسىرەسە، جاستارىمىزعا مىنانى ايتامىن. بۇل ستراتەگيا سىزدەرگە ارنالعان.
ونى جۇزەگە اسىراتىن دا، جەمىسىن كورەتىن دە سىزدەر. ءوز جۇمىس ورىندارىڭىزدا وتىرىپ، وسى جۇمىسقا ارقايسىسىڭىز اتسالىسىڭىزدار. نەمقۇرايلىلىق تانىتپاڭىزدار.
ەلدىڭ بولاشاعىن بارشا حالىقپەن بىرگە جاساڭىزدار!
قادىرلى حالقىم!
ماڭگىلىك ەل – اتا-بابالارىمىزدىڭ سان مىڭ جىلدان بەرگى اسىل ارمانى.
ول ارمان – الەم ەلدەرىمەن تەرەزەسى تەڭ قاتىناس قۇرىپ، الەم كارتاسىنان ويىپ تۇرىپ ورىن الاتىن تاۋەلسىز مەملەكەت اتانۋ ەدى.
ول ارمان – تۇرمىسى باقۋاتتى، ءتۇتىنى ءتۇزۋ ۇشقان، ۇرپاعى ەرتەڭىنە سەنىممەن قارايتىن باقىتتى ەل بولۋ ەدى.
ءبىز ارمانداردى اقيقاتقا اينالدىردىق. ماڭگىلىك ەلدىڭ ىرگەتاسىن قالادىق.
مەن قوعامدا «قازاق ەلىنىڭ ۇلتتىق يدەياسى قانداي بولۋى كەرەك؟» دەگەن ساۋال ءجيى تالقىعا تۇسەتىنىن كورىپ ءجۇرمىن. ءبىز ءۇشىن بولاشاعىمىزعا باعدار ەتەتىن، ۇلتتى ۇيىستىرىپ، ۇلى ماقساتتارعا جەتەلەيتىن يدەيا بار. ول – ماڭگىلىك ەل يدەياسى.
تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە حالقىمىز ماڭگىلىك مۇراتتارىنا قول جەتكىزدى.
ءبىز ەلىمىزدىڭ جۇرەگى، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تىرەگى – ماڭگىلىك ەلوردامىزدى تۇرعىزدىق.
قازاقتىڭ ماڭگىلىك عۇمىرى ۇرپاقتىڭ ماڭگىلىك بولاشاعىن باياندى ەتۋگە ارنالادى.
ەندىگى ۇرپاق – ماڭگىلىك قازاقتىڭ پەرزەنتى. ەندەشە، قازاق ەلىنىڭ ۇلتتىق يدەياسى – ماڭگىلىك ەل!
مەن ماڭگىلىك ەل ۇعىمىن ۇلتىمىزدىڭ ۇلى باعدارى – «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىنىڭ ءتۇپ قازىعى ەتىپ الدىم.
تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەننەن گورى ونى ۇستاپ تۇرۋ الدەقايدا قيىن.
بۇل – الەم كەڭىستىگىندە عۇمىر كەشكەن تالاي حالىقتىڭ باسىنان وتكەن تاريحي شىندىق. ءوزارا الاۋىزدىق پەن جان-جاققا تارتقان بەرەكەسىزدىك تالاي ەلدىڭ تاعدىرىن قۇردىمعا جىبەرگەن. تىرشىلىك تەزىنە توتەپ بەرە الماي، جەر بەتىنەن ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتكەن ەلدەر قانشاما.
ءبىز وزگەنىڭ قاتەلىگىنەن، وتكەننىڭ تاعىلىمىنان ساباق الا بىلۋگە ءتيىسپىز. ول ساباقتىڭ ءتۇيىنى بىرەۋ عانا – ماڭگىلىك ەل بولۋ ءبىزدىڭ ءوز قولىمىزدا. بۇل ءۇشىن ءوزىمىزدى ۇنەمى قامشىلاپ، ۇدايى العا ۇمتىلۋىمىز كەرەك.
بايلىعىمىز دا، باقىتىمىز دا بولعان ماڭگىلىك تاۋەلسىزدىگىمىزدى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاي ءبىلۋىمىز كەرەك.
«قازاقستان-2050» – ماڭگىلىك ەلگە باستايتىن ەڭ ابىرويلى، ەڭ مارتەبەلى جول. وسى جولدان اينىمايىق، قادىرلى حالقىم! ءاربىر كۇنىمىز مەرەكەلى، ءاربىر ءىسىمىز بەرەكەلى بولسىن! دامۋىمىز جەدەل، كەلەشەگىمىز كەمەل بولسىن! جارقىن ىسپەن كۇللى الەمدى تاڭ قىلىپ، جاساي بەرسىن ەلدىگىمىز ماڭگىلىك!
استانا، 2014 جىلعى 17 قاڭتار
akorda.kz
