باسى: مۇحتار مەن مۇنايدار

(سىني-ەسسە)

«...اقجان، ءالىم، قارابەك جانە تاسبول ءبىر مايدانعا اتتانادى. بۇلاردى ماسكەۋدەن كەيىنگى ستالينگراد مايدانىنا سالدى. كۋرسكى دوعاسىن كوردى. دنەپردى كەشىپ، قيان-كەسكى شايقاستاردان ءدىن امان شىعىپ، بالتىق تەڭىزى بويىنداعى ەلدەردى جاۋدان بوساتۋعا قاتىستى. وسى سوعىستىڭ بارىندە وقپانادا، ترانشەيادا بۇعىپ وتىرعان تاسبول اسكەر ەۋروپاعا اياق باساتىن تۇستا چاپاەۆ ديۆيزياسىنان جانە نكۆد-دان تانيتىن ەسكى تانىسى مايور، ورالدىڭ كازاگى يساي كۋديندى كەزدەستىردى. تاسبول بولەكباەۆ ەلگە وسىلاي، ءوزىنىڭ ەسكى تانىسى ورىس-كازاك يساي كۋديننىڭ كومەگىمەن ورالدى. سوعىستا بولدى دەگەنى بولماسا، ءبىر ءتىرى نەمىستى كورمەستەن ەلگە قايتتى. ەسەسىنە ومىراۋى وردەن-مەدالعا تولى. ەلگە كەتەردە مايور اركادي الەكساندروۆيچتىڭ پاپكىسىنەن قۇپيا قۇجاتتى ۇرلاپ الىپ، وقىپ، ايىپتالۋشى تۇتقىنداردىڭ بارلىعى، ونىڭ ىشىندە 58-ءشى باپپەن سوتتالعاندار، ياكي «حالىق جاۋى» اتالعانداردى اتىپ تاستاۋ، تۋرالى بۇيرىقتىڭ بار ەكەنىنە كوزىن جەتكىزدى. پاپكىدە مۇنداي قۇپيا قۇجاتتىڭ كوشىرمەسى دە ءجۇر ەكەن. تاسبول سول كوشىرمەنى ەكى بۇكتەپ، قالتاسىنا باستى.» دەيدى، روماندا.

مانساپ پەن بايلىق ءۇشىن ءوز حالقىنا ءوزى جاۋ بولعان الاياقتىق جاساۋدىڭ اككىسى تاسبول وسىنداي جولمەن جۋانتوبە اۋىلىنا ورالىپ، ءوزىن ءوزى باتىر اتاپ، قىزىل سوزبەن ەلدى الداپ، باياعى ءوزى باقتالاس بولعان اقجانداردىڭ ارتىندا قالعان اقجىبەكتىڭ سوڭىنا قايتا تۇسەدى.

بۇل كەزدە، تۇرمەنىڭ اۋىرتپالىعىن بىرگە كورگەن، قاندىكويلەك جەرلەستەرى ءومىر مەن ءولىم ورتاسىندا ءجۇردى. رەيحستاگتى الۋ شايقاسىندا اتاقتى قولمەرگەن اقجان، قولىنا ءدۇربىلى مىلتىق بەرمەسە دە قاراپايىم ۆينتوۆكامەن-اق نەمىستىڭ اتاقتى سۇر مەرگەنى كلاۋستى دالالىق تاسىلمەن قاپى قالدىرىپ اتىپ ولتىرەدى. ونىڭ بەساسپاپ قارۋىن قولعا ءتۇسىرىپ، ەندى قالعان ەكى قاۋىپتى مەرگەن  حانس پەن كۋرتتىڭ كوزىن جويۋ ءۇشىن اڭدىسقا تۇسەدى. روماندا:

«...قارا ءتۇتىننىڭ اراسىنان قارابەكتىڭ ءار قيمىل قوزعالىسىن قالت جىبەرمەي باققان ۇڭىرەيگەن ۇڭعىكوز اجال وعىن اتۋعا ءسال تۇر. اقجان دا ۆينتوۆكاسىنىڭ وپتيكاسى ارقىلى بولىپ جاتقان جاعدايدى قالت جىبەرمەي باقىلاۋعا العان. جاۋدىڭ سنايپەرلەرىنىڭ جاسىرىنعان ۇياسىنىڭ قاي جەردە ەكەنىن انىق بىلمەسە دە ولاردىڭ قارابەك پەن ءالىمدى كوزدەپ جاتقانىن سەزىپ، بولار سۇمدىقتىڭ قايتسەم الدىن الامىن، دەپ جانى كۇيگەن.

«نە ىستەسە بولادى؟ كۋرت پەن حانستىڭ نە ويلاعانى بار. ولاردىڭ ءبىرى مۇنىڭ ەكى جولداسىن كوزدەسە، ەكىنشىسى كامىل ءوزى اڭدىپ جاتقانى انىق.

...ال، مەن كلاۋستى ولتىرگەن سنايپەردى كورىپ تۇرمىن! - دەپ حانس شۇرىپپەنى باستى. اينا كۇل بولدى! ءدال وسى ساتتە حانستىڭ دا وڭ كوزىنەن كىرگەن وق مىيىن شاشىپ جىبەردى! كۋرت باسىن بۇعىپ ۇلگەردى. قارابەك تاس قابىرعادان اسىپ ءتۇستى. حانس ءوزىن ناعىز اڭشىمىن، قازاقتى جەمتىك دەپ ويلاعان ەدى. ونىسى بولمادى. حانستىڭ ءوزى جەمتىككە اينالدى، قازاق اڭشى بولدى.»

مىنە، روماننىڭ وسى ۇزىندىسىندە، اقجاننىڭ العىرلىعى، اينا ارقىلى جاۋدىڭ مەرگەنىن الداپ قاپى قالدىرىپ، ونى قالت جىبەرمەي اتۋى جانە قاندىكويلەك  جەرلەسى قارابەكتى دە، ارتىڭا قاراما دەپ، ەسكەرتىپ، كۋرت مەرگەننىڭ وعىنان امان الىپ قالعانىن قاپىسىز سۋرەتتەيدى. ەندى، جالعىز ءوزى قالعان نەمىس كۋرت پەن قازاق اقجان ەكەۋى ءوز-ءوزىنىڭ ساز اسپاپتارى ارقىلى تىلدەسەتىن، ەستەتيكالىق ەپيزوت ادەمى-اق!

«...كۋرت نەمىس اراعى، شناپستان ۇرتتاپ قويىپ، كيتەلىنىڭ سول جاق سىرتقى ءتوس قالتاسىنان «ەرىن گارموشكاسىن» الدى.

كۋرت مۋزىكالىق اسپابىن ۇرلەپ جىبەرىپ، اۋىزىنا اپارىپ، ءبىر مۇڭدى اۋەندى ويناپ باستاپ، ونىڭ ارتىنشا قۇيقىلجىعان سازعا كوشتى. كۋرتتىڭ قۇيقىلجىماسى نەمىس حالقىنىڭ «اۆگۋستين» ءانى بولاتىن.

- اقجان، سەنىمەن جەكپە-جەككە شىققان نەمىستىڭ مەرگەنى جاي ادام بولمادى. انە، كورمەيسىڭ بە، وزىنشە ساز ويناپ، ساعان سەس بايقاتىپ جاتقانىن. بىزدە دومبىرا بولعاندا عوي! مەن وعان قۇرمانعازى بابامىزدىڭ كۇيلەرىن… اتتەڭ، دومبىرا بولعاندا بار عوي، دومبىرا! سەن كۇي اتامىزدىڭ توكپە كۇيلەرىمەن مىنا نەمىستى تاڭداندىرىپ تاستار ەدىڭ! وسى ءسات، باسقا جاقتان كەلگەن ەرتۇران اسىنىپ العان «قارۋىن» ءتۇسىرىپ، اۋىز بايلاۋىن شەشتى. دورباعا قولىن سۇعىپ جىبەرىپ، سۋىرىپ الدى! دومبىرا! شاپ-شاعىن دۇنيە! اقجان مەن قارابەكتىڭ كوزى باقىرايىپ، نۇرعا تولىپ جۇرە بەرگەن...»

ءبىرىن-ءبىرى مۇلدە تانىمايتىن ادامدار ءبىر-ءبىرىن اياۋسىز قىرىپ، جۇرەك قارا تاسقا اينالعانداي  كەزدە، قازاق ءالىم اۋىزىنان ۋىزى كەپپەگەن بوزبالا نەمىس سولداتىن اياپ اتپاي ءوزى وققا ۇشادى. مىلتىق داۋىسى ۇستەمدىك ەتكەن قيراعان قالا ىشىندە، دالا سازىمەن جاندۇنيەلەرى سۋارىلعان ساحارا ادامدارى، نەمىس مۋزىكاسىمەن باسەكەلەسىپ «ايتىسقا» تۇسەدى. سۇرمەرگەن نەمىس مۋزىكانتى كۋرت، كەنەت وق ىسقىرعان ۇرەيلى رەيحستاگ اتىرابىن اعجاننىڭ دومبىرادا كۇمبىلەتە جونەلگەن كۇيى كەرىنەگەندە سىرنايىن اۋىزىنان الىپ تىنا قالدى. جۇرەكتى ساعىنىشقا كەرنەتكەن «قايران شەشەم» كۇيىن ەستىگەندە، كوزىنەن جاسى سورعالاپ مىلتىعىن تاستاي سالىپ، بەتىن باسىپ جاس بالاداي ەڭىرەيدى. وسىلايشا، ەكى مەرگەن ەندى، ءبىرىن-ءبىرى اتۋدى توقتاتىپ، بەيبىت كەلىسىمگە كەلەدى، ونسىز دا سوعىس اياقتالعان ءسات ەدى، بۇل.

رەيحستاگ الىنىپ، بۇل سوعىس بىتكەن ساتتە اقجاندى تانىس وفيتسەر كۋدين، كوپتەگەن الداۋ ءسوزىن ايتىپ باسقا باتالونعا اۋىستىرادى. ەلىنە قايتارماي، شىعىستاعى جاپون سوعىسىنا جونەلتۋدى كوزدەيدى. ال، قارابەكتىڭ تاعدىرىن باسقاشا سۇرقيالىقپەن شەشىپ جاتتى. روماندا ول سۇمدىق وقيعا بىلاي سۋرەتتەلگەن:

«...اسكەري جەڭىل كولىكپەن زىمىراپ، رەيحستاگ اۋدانىنان اسا قاشىق ەمەس جەرگە كەلگەن مايور كۋدين مەن قارابەك ءزاۋلىم ۇيلەردىڭ اۋلاسىندا تۇرعان بەيبىت تۇرعىنداردى، ولارعا قارسى قارۋ كەزەنىپ، كۇزەتىپ تۇرعان اسكەردى كوردى. ءبىر وفيتسەر كەلىپ، مايورعا مالىمدەپ جاتىر.

- جولداس گۆارديا مايورى، تۇتقىنداردىڭ قالعانى وسى. الپىس بەس ادام. ءبىز ءبارىن تەكسەردىك. بەيبىت تۇرعىنداردى بوساتىپ، ۇيلەرىنە جىبەردىك...

- تۇسىنىكتى. جاقسى كاپيتان. قارابەك، مىنە، مىنا تۇرعانداردىڭ بارلىعى دۇشپان. بارلىعى دا فاشيست. سەن بۇلاردىڭ ۇستىندەگى كيىمگە، تۇرىنە قاراما. بۇلار گيتلەردىڭ سوڭعى كۇشى. تاپ سولاي!

- جولداس مايور، بۇل... بۇلار بالالار عوي؟! كوكورىم بالالار ەمەس پە؟! - دەپ قارابەك تاڭىرقاپ تۇر.

الگى كاپيتان مالىمدەگەن الپىس بەس تۇتقىننىڭ تەڭ جارتىسىنان كوبى جاسوسپىرىمدەر ەكەن! قارابەك مايورعا ىلەسىپ، تۇتقىنداردى جاعالاپ كورىپ كەلەدى. كورگەن سايىن كوز-جانارى ۇلكەيىپ بارادى. مۇندا تۇرعان تۇتقىندار نەمىستىڭ بالالارى. قارابەكتىڭ قولقاسىنا تاس تىعىلىپ، كوزىنە جاس ءۇيىرىلدى. كۋدين بولسا تۇرعانداردى بوقتاپ، ەكى-ءۇش تۇتقىندى تۇمسىعىنان جۇدىرىقپەن ۇرىپ قۇلاتتى... قارابەك نەمىس بالالارىنىڭ كوزىنەن: «ءبىزدىڭ جازىعىمىز جوق. ءبىز جاۋ ەمەسپىز. ءبىز دە ادام بالاسىمىز. ءبىزدى كەشىرىڭدەر. ءبىزدىڭ ءومىر سۇرگىمىز كەلەدى» دەگەن جامىراپ تۇرعان جانايقايىن وقىپ، ەستىپ كەلەدى...

- جولداس قاتارداعى سوۆەت جاۋىنگەرى، اۆتوماتچيك قارابەك، مەن جوعارىدان بۇيرىق الدىم. بارلىعىنىڭ كوزىن قۇرتۋ كەرەك! قارابەك، سەن اۆتوماتشىسىڭ. قولىڭدا توقسان وقتى «پپش». سەندە ءۇش ديسكى، وسى ءۇش ديسكىنى بوساتساڭ، بوسسىڭ، ياعني ەلىڭە قايتاسىڭ. مەن ساعان ءسوز بەرەم! وفيتسەردىڭ ءسوزى! سەنىڭ دوسىڭ اقجان اقانۇلى جاۋدىڭ اس-سنايپەرلەرىنىڭ كوزىن جويدى. مەن وعان بەرگەن ءوزىمنىڭ ۋادەم بويىنشا ونى ەلگە قايتارامىن. ايىپتالۋشى ەمەس، ول دا جاي سولدات، قاراپايىم جاۋىنگەر رەتىندە ەلىنە قايتاتىن بولادى. قارابەك، دوسىڭمەن بىرگە ەلىڭە، قاتىن-بالاڭا قايتقىڭ كەلسە، مەنىڭ بۇيرىعىمدى ورىندا. ءجا، سەن ءۇش ديسكىنى بوساتپاي-اق قوي. مەن سەنىڭ تاپسىرماڭدى ءبىراز جەڭىلدەتەيىن. قازىر سەنىڭ الدىڭا بۇل 65 تۇتقىننىڭ بەسەۋىن اكەلەدى. سەن سول بەسەۋدى اتاسىڭ. سوسىن ءبىتتى شارۋا... سوعىستان دا، ايىپ باتالونىنان دا، مەنەن دە! حااا-حااا-حا! قانە، دۇشپاننىڭ بەس كۇشىگىن اكەلىڭدەر! ال ەگەر ورىنداماساڭ، وندا سەنى نە كۇتىپ تۇرعانىن ءوزىڭ دە سەزىپ تۇرعان بولارسىڭ. وندا سەن وسى فاشيستەردىڭ قاتارىنا بارىپ تۇراسىڭ! حااا-حااا-حا! انە، بەس تۇتقىندى اكەلە جاتىر. قارۋىڭدى دايىنداي بەر، دەپ مايور كۋدين جىلاپ تۇرعان قارابەككە سىناي قاراپ، ءوزى ودان ساقتانىپ، تاپانشاسىن ءازىر ۇستاعان. ال قارابەك ەگىلىپ جىلاپ تۇر! قانە، ات! ات جانىڭنىڭ بارىندا! قارابەك، سەنى ەلىڭ، قاتىن-بالاڭ كۇتىپ وتىر. كىم ەدى؟ قاديشا قاتىنىڭ مەن ۇل بالاڭ ءۇشىن! سولار ءۇشىن ات! ات دەيمىن مەن ساعان! دەپ، مايور كۋدين ەكىلەنىپ، ايقايلاپ، قارابەككە تاپ-تاپ بەرگەن. قارابەك كوزىن جەڭىمەن ءسۇرتىپ، قارۋىن كەزەنىپ، باسىن كوتەرگەندە، كوردى. قارسى الدىندا انەكۇنى ءالىم ەكەۋى اتباي جىبەرە سالعان گەنريح بالاقاي مەن ونىڭ قارىنداسى زەلدا تۇر ەكەن! ەكەۋى دە مۇنى تانىعان. قارابەك اۆتوماتىن تۋرالاي بەرىپ، يىعىنان اسپا باۋىن بوساتىپ، ونى جانىندا تۇرعان سولداتقا ۇستاتىپ، ءوزى ءىلبي باسىپ، بالالاردىڭ قاتارىنا بارىپ تۇردى. گەنريح پەن زەلدا وزدەرىمەن ءبىر ساپتا تۇرعان قازاقتىڭ قولىنان قىسىپ، جاي داۋىسپەن: «Danke. Du bist ein gurer Mensch»، ياكي «راقمەت. ءسىز جاقسى ادامسىز» دەدى. بۇيرىققا قارسى شىقتىڭ وڭباعان! ەندەشە ءوز وبالىڭ وزىڭە! دەپ، مايور كۋدين تاپانشاسىن كوز ىلەسپەس شاپشاڭدىقپەن سۋىرىپ، قارابەكتى كەۋدە تۇسىنان اتىپ سالدى. تىزەرلەپ بارىپ، قيسايا كەتكەن قارابەكتى ەكى نەمىس بالاسى باسىنان سۇيەپ، «Du bist ein gurer Mensch» دەپ جاتىر.»

ءوزىن سوزىندە تۇراتىن سوۆەت وفيتسەرى دەپ، اتاعان مايور كۋدين، سوعىس قىلمىسكەرى گيتلەر فاشيستەرىنىڭ قۇربانى بولعان نەمىستىڭ بايكۇنا بالالرىن اياۋسىز اتقىزىپ، ناقاق سوتتالىپ قان كەشىپ جۇرگەن ارتىندا قاتىن، بالا-شاعاسى بار ءوز جەرلەسىن دە اياماي اتۋى، ونىڭ وزدەرى قارسى سوعىسقان فاشيستەردەن دە اسىپ تۇسكەن جاۋىز ەكەنىن وسىلايشا دالەلمەن كورسەتەدى. بۇكىل، قيىنشىلىقتى بىرگە كورگەن جان دوسى اقجان دوسىنىڭ ءولى مۇردەسىن كورىپ، قان جىلايدى، ەلگە بارعاندا قاديشاعا نە بەتىمدى، ايتام دەپ، ەڭىرەيدى، بىراق، جالعان ءسوز بەن وتىرىك الدامشى ۋادەنى ءوز قىزمەتتەرىنىڭ ءتاسىلى ەتىپ العان سوۆەتتىك وفيتسەرلەر دە اڭقىلداق اقجاننىڭ تاعدىرىن باسقاشا شەشىپ جاتقان ەدى.

«...ۇزىنتۇرا كەلگەن ورىس وفيتسەرى اقجانعا قايتا-قايتا قاراپ الىپ، قولىنداعى جىڭىشكە تاياقشامەن ۇستەلدە جاتقان كارتاعا ءتوندى: جولداس سنايپەر، كارتانىڭ ءتىلىن تۇسىنەتىن بولارسىڭ؟ مىنە، ءبىز قازىر مىنا ارادا، ەۋروپادا تۇرمىز. از كۇننەن سوڭ قيىر شىعىسقا اتتانامىز، نىسانا – ساحالين، كۋريل ارالدارى. 1904-05 جىلدارى ورىس پەن جاپون سوعىسىندا جاپونياعا وتكەن جەرلەرىمىزدى قايتارىپ الامىز. جولداس سنايپەر، ساعان جۇكتەلەتىن مىندەت، قولىڭداعى قارۋىڭمەن جاپون سامۋرايلارىن، كۆانتۋن اسكەرىن مەيلىنشە كوپتەپ ءولتىرۋ! بىزگە سەنىڭ ءتۇرىڭنىڭ، حەەە-حەە، كوڭىلىڭە الما سولدات، سەنىڭ ءتۇرىنىڭ جاپون سامۋرايلارىنا ۇقسايتىنى دا ماڭىزدى بولىپ وتىر...»

مىنە، اقجان وسىلايشا قايتا سوعىسقا كەتۋگە ءماجبۇر بولادى. بىرگە سوعىسقان بالدىزى ەرتۇرانعا جولىعىپ قالادى، ول ەلگە قايتاتىنىن جەزدەسىنە قۋانىشپەن ايتادى، ەكەۋىنىڭ اراسىندا مىنانداي اڭگىمە بولادى:

«...جەزدە، ءبىز ەندى كوپ كەشىكپەي جاپونيامەن سوعىسامىز دەگەن قاۋەسەت بار. ءسىزدى سوندا الىپ كەتپەسىن. ءسىز بولعان ايىپ باتالونىنىڭ جارالىلارىن… تەك ايىپتالۋشىلاردى ەمەس، بىلايعى اسكەردىڭ دە اياق-قولى كەسىلگەن، وزدىگىنەن ءجۇرىپ-تۇرا المايتىن جاۋىنگەرلەردى، اراسىندا وفيتسەرلەر دە بار، ەشەلونعا تيەپ، اتتاندىرىپ جاتىر… قايدا؟ ولاردى قايدا اتتاندىرىپ جاتىر سوندا؟ ەلگە مە؟ -جوق جەزدە. ەلگە ەمەس ەكەن. ايدالاعا اپارىپ، پۋلەمەتپەن اتىپ، سوسىن ورتەپ جىبەرىپ جاتقان كورىنەدى...»

بۇل سۇمدىق جاۋىزدىقتان اعايىن-تۋىس ەكەۋىنىڭ امان قالعانى، پالەدەن قۇدايدىڭ قاققانى سياقتى. تاعدىردىڭ قاتەرگە تولى مىڭ بۇرالاڭ جولىنان امان ءوتىپ كەلە جاتقان قايسار قازاق اقجان بالدىزىنان ارتتا قالعان قاتىن- بالاسىنا امانات سالەم جولداپ، ءوز قولىنان جونعان كوكبورى قاراجالدىڭ اعاش بەينەسىن سالەمدەمە ەتىپ جىبەرۋدەن باسقا قولدان كەلەر امالى جوق ەدى.

«...قيىر شىعىسقا جەتكەن اقجاننىڭ جانىنا كومانديرلەرى ايكا موري ەسىمدى جاس مۇعالىمدى قوستى. ايكا ۇلتى جاپون دەمەسەڭىز، اينىماعان قازاق قىزى! ...كوماندير ماكسيم كۋزمين اقجانعا: «اقجان اقانۇلى، جاپون اسكەرىمەن سوعىسۋ وڭاي ەمەس... بۇلار ءوزىن-ءوزى جارىپ جىبەرۋگە، قانجارمەن ىشەك-قارىن اقتارا سالۋعا ەش قينالمايدى. جاپونداردىڭ سنايپەرلەرى دە سونداي. ساعان جاپون سنايپەرلەرىمەن اتىسۋ وتە قيىنعا تۇسەدى. سەن ءتىپتى ولاردىڭ قولىنا دا ءتۇسىپ قالۋىڭ عاجاپ ەمەس. سوندىقتان اقجان، سەن از ۋاقىتتىڭ ىشىندە جاپون ءتىلىن مەڭگەرىپ الۋىڭ كەرەك. ايكو موري ساعان ءبارىن ۇيرەتەدى. ايكا ءبىزدىڭ سەنىمدى ادامىمىز» دەپ كوماندير قىزعا بۇرىلىپ، «ايكا، اقجان وتە قابىلەتتى جىگىت. ۇلتى قازاق. ءتۇرى جاپونعا ۇقسايدى. سەن بۇل جىگىتتى وسى ءبىر-ەكى ايدىڭ ىشىندە «جاپون» قىلىپ شىعار...»

وسىلاي ارنايى ماقساتپەن جەر ءتۇبى قيىر شىعىسقا كەتكەن اقجان تاعى دا نەبىر قاتەردىڭ ءبارىن باستان كەشىپ، تالاي ەرلىكتەر جاسايدى، جاپونداردىڭ ورىستان جەڭىلۋىنە دە ءوزىنىڭ جاۋىنگەرلىك ۇلەسىن قوسا ءجۇرىپ، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىنە قىلاۋ جۇقتىرماعان مىنەزىمەن الگى ايكو ەسىمدى جاپون قىزدىڭ كوڭىلىندە قالادى، جاس قىز قازاق جىگىتىنە عاشىقتىعىن جاسىرمايدى. جاپوننىڭ سوعىس كەمەسى اپاتقا ۇشىراعاندا ورىستاردىڭ قولىنا ءتۇسىپ ءتىرى جەتىم قالعان بيشارا قىزدىڭ كىرشىكسىز كوڭىلىن اۋلاۋ ءۇشىن اقجان سوۆەت ارمياسىنىڭ قولىنا تۇسكەن جاپون اسكەرلەرىنىڭ ىشىنەن ايكونىڭ تۋعان اعاسى سابۋرا موري دا بار ەكەنىن ءبىلىپ، سوعىستان قايتاردا ونى قازاقستانعا ەرتىپ كەلەدى. ايتسەدە، اقجىبەككە ارناعان ماحابباتىنا داق تۇسىرمەي ساقتايدى.

رومانداعى وقيعالاردا، سوعىس ءبىتىپ بەيبىت تىرلىك باستالسا دا، وسىنداي شىم-شىتىرىق تاعدىرلارعا شىرمالعان ادامداردىڭ ايانىشتى ءحالى جالعاسىپ، سوۆەت وكىمەتىنىڭ ادامدى قۋدالاۋ، ولاردى ساياساتتىڭ ويىنشىعىنا اينالدىرۋ ۇستانىمى تيتتەي دە وزگەرمەي، وگەي جاندار ءومىرى وكسىكپەن ءوتىپ جاتتى.

قارابەك باتىرمەن قاس قاعىمداي عانا بىرگە ءومىر سۇرگەن ونىڭ سۇيىكتى جارى قاديشا مەن اكەسىن كورمەگەن ۇلى عۇمار جۋانتوبەدە كۇنەلتىپ، ۇمىتتەرىن ءپىر ەتىپ ءوز جايىندا جۇرسە دە  قىزىل وكىمەتتىڭ تىڭشىلارى قايتا-قايتا مازالاپ، تەكسەرە بەرگەن سوڭ ءبىر تۇندە ەكەۋى باسقا جاققا كەتەدى. ايتسە دە، قاديشا اقجىبەككە قايدا باعىت تۇزەيتىندەرىن بىلدىرگەن ەدى. ال، ولار كەتكەن سوڭ اقجىبەكتىڭ نە حالگە ۇشىراعانى روماندا بىلايشا كورىنەدى:

«...نە بولدى؟ قازاقجان، نە بوپ قالدى؟ دەپ، ىشتەن اقجىبەكتىڭ ءۇنى ەستىلدى... تاسبول بالا قازاقتى تابالدىرىقتان اتتاي بەرگەندە قاراقۇسىنان تاپانشاسىمەن ۇرىپ، قۇلاتتى. ىشكە كىرسە، كوميتەتتىڭ ەكى جەندەتى اقجىبەكتىڭ قولىن ارتىنا قايىرىپ، ۇستاپ تۇر ەكەن. -ۇلىما نە ىستەدىڭدەر؟ وڭباعاندار! قازاقجان؟ تاسبول، زىلدەنە -كۇشىگىڭ ءسال ۇيىقتاپ تۇرادى. وعان ەشتەڭە ىستەمەدىك... ەسىن جيعان سوڭ قىڭسىلاپ، شاۋىلدەپ ۇرەر. ول ۋاقىتتا ءبىز مۇندا بولمايمىز. حااا-حااا-حا! ەي، قانشىق، بەرى قارا! سەنىڭ قىلمىسىڭ انىقتالدى. مىنە، تۇتقىنداۋ تۋرالى وردەر. مىنە، سەنىڭ ۇستىڭنەن جازعان كورشىلەرىڭنىڭ دومالاق ارىزدارى. بارلىعى دا سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ جاۋى قيال قيانۇلىن ءوز ۇيىڭدە، كورشى سارايدا جاسىرىپ وتىرعانىڭدى كورىپتى. كۋامىز دەپ قولدارىن قويدى. تاك چتو، اكجيبەك تاۋجۋرەكوۆنا، تى ۋ مەنيا نا كريۋچكە! سولداتى، داۆايتە ەە، ۆ ماشينۋ! -وسىدان اقجان كەلسىن! وڭباعان تاسبول، سەنىڭ سازايىڭدى بەرەدى! -سەن قانشىق ءۇنىڭدى ءوشىر. اقجان باياعىدا  ءولىپ قالعان. ول مۇندا و دۇنيەدەن كەلە مە؟ حااا-حااا-حا! كۇلكىمدى كەلتىرمەشى! حااا-حااا-حا! داۆايتە، پوكا نيكوگو نەت، بىسترەە!»

وقىرماننىڭ كوز الدىندا، وزدەرىنە ابدەن ەتەنە تانىس بولعان ادامدار تەلە-سەريالداعىداي روماندا كەزەك-كەزەك كورىنىس بەرەدى. اقجان جانۇشىرا تۋعان جەرىنە بەت الىپ كەلە جاتسا، جان جارى جالامەن ۇستالىپ بارادى.

«...پويىز ماگادانعا كەلىپ توقتادى... اقجان پويىزدان ءتۇسىپ، تەمىرجول بەكەتىنە بارىپ، ونداعى دۇكەننەن ازىق-تۇلىك ساتىپ الدى. بەكەتتە ءبىر وفيتسەر مەن ەكى جاۋىنگەردىڭ ءبىر قاريانى الىپ بارا جاتقانىن بايقادى. قاريا كوزىنە جىلى ۇشىرادى. «بۇل اعارباي اتا ەمەس پە؟ ءيا، سونىڭ ءوزى. اتانى قايدا اپارماقشى؟» دەپ، اقجان ولاردى الىستان باقىلادى. جاقىن بارىپ سويلەسۋگە بولاتىن، بىراق سابىر ساقتادى. اسكەريلەر مولدانى اقجان مىنگەن وتارباعا وتىرعىزاتىنداي كورىندى. اقجان ۆاگونعا ءمىنىپ، ءوز ورنىنا، كۋپەگە كەلسە، ايكو جوق بولىپ شىقتى. جۇرەگى سۋ ەتە قالدى. «ايكا، سەن قايدا شىعىپ كەتتىڭ؟ ازدان سوڭ پويىز قوزعالادى. ايكا قايدا ءجۇر ەكەن؟» دەپ ەلەڭدەپ، دالىزگە شىقتى. سويتسە، ايكا دا پويىزدان ءتۇسىپتى. ول دا تولتىرىپ تاماق ساتىپ الىپتى...»

روماندا، «الجير» لاگەرىندەگى تۇتقىن ايەلدەردىڭ باستان كەشكەن سۇمدىق جاعدايلارى، وندا قانداي ايەلدەردىڭ وتىرعانى كەڭ كولەمدە، كوپتەگەن دەرەكتەرمەن باياندالعان.

«317-ءشى»، سەن ۇيىڭدە «حالىق جاۋىن»، كوپتەن ىزدەۋدەگى قيال قيانوۆتى جاسىرىپسىڭ؟ نە ءۇشىن جاسىردىڭ؟ ول قازىر قايدا؟ قاي جاققا كەتكەنىن ايت! قانە، سۇراققا جاۋاپ بەر!

...اقجىبەكتى تەرەكتى اۋدانىنداعى ايەلدەرگە ارنالعان لاگەر بولىمشەسىنە الىپ كەلدى. مۇنداعى جۇمىس ايەلدەر ىستەيتىن جۇمىس ەمەس، اعاش كەسۋ، بورەنە تاسۋ، جەر قازۋ، توپىراق تاسۋ، قار كۇرەۋ سەكىلدى اۋىر مىندەتتەر تۇتقىن ايەلدەردى تاڭنان قارا كەشكە شەيىن ابدەن تيتىقتاتتى. تاماعى بولسا تىم ماردىمسىز، كوبىنە جەتپەيدى. تۇرىپ قالعان، تىشقان ارالاپ تاستاعان، قۇرت تۇسكەن، بورسىپ، بۇزىلعان تاماقتان اۋرۋ تاراسا دا باسقا ازىق بەرمەيدى. جالپى كۇندەگى نورما ولشەممەن ۇلەستىرەتىن قارا نان مەن قارا سۋ، كەيدە قويمالجىڭ بوتقا، سۇيىق سورپا...»

وسىنداي قيىندىقتى باستان كەشىپ جاتقان اقجىبەك، ءولىمنىڭ ورتاسىنان ولمەي جەتكەن اقجان ەكەۋى، اقىرى لاگەردە امان-ساۋ تابىسادى. روماندا، جانى ءسىرى قازاقتىڭ قايسارلىعىن ولاردى قۋدالاعان حاس جاۋى دا مويىندايتىنىن، الاشتىڭ قايتپاس رۋحىنا قايران قالا تۇرىپ، ءالى دە قاستاندىعىن توقتاتپايتىنىن روماننىڭ مىنا ءبىر ۇزىندىلەرىنەن بايقايمىز:

«...جولداس پولكوۆنيك، بۇل اقجانعا وسى سۇرگەن ءومىرى، جەتكەن جەتىستىگى جارايدى. ءسىز بىلەسىز بە، بىزدە ءالى بالا-شاعا جوق. ونىڭ ءۇش پەرزەنتى بار. الاش، قازاق جانە ءبىر قىزى… ونىڭ ەسىمى ەسىمدە جوق. اقجان الاش پەن قازاقتىڭ اكەسى. ال الاش پەن قازاق – اقجاننىڭ ءوزى عوي! بالالارىنىڭ اتى نەگە تۇرادى؟ جايدان-جاي قويماعان. الاش پەن قازاق وسسە نە بولادى؟ بۇل قازاق، بۇل اقجان باتىر ءبىر ەمەس، ەكى مايداندا سوعىسىپ، اسقان مەرگەندىگىن كوپتىڭ كوزىنە كورسەتتى! ءسىز بەن بىزگە قاراعاندا اقجان باقىتتى! ارتىندا ۇرپاعى بار. ال ءبىز شە؟ ءوز وزىمىزبەن سوعىستان كوز اشپاي كەلەمىز. ونى دا وزىمىزگە ءوزىمىز تىلەپ الامىز. اپپوشۋ مايت! الگى لەرمونتوۆ پا ەدى، «پروششاي، نەمىتايا روسسيا!» دەگەن. كەيدە ەلدەن بەزىپ كەتكىڭ كەلەدى. بىراق قايدا!...»

«... سامايىنا اق جۇگىرگەن جۇدەۋ اقجىبەك كۇلىمسىرەپ، كۇيەۋى اقجانمەن بىرگە شىعار ەسىككە، قىزىل جۇلدىزدى تەمىر قاقپاعا قاراي بەتتەگەندە مەدبيكەنىڭ ءبىرى تانيا اسىعىس جەتتى دە، اقجىبەكتىڭ قۇلاعىنا سىبىرلادى: «اقجىبەك، كەشە ساعان لەنا ءدارى بەرگەن بولار. ونى ىشپەڭدەر! دامەش ەكەۋمىزدى سەندەرگە جولاتپاي قويدى. ايتپاقشى، ول سەندەردى ەكپە ەكتى مە؟...

...جولداس وفيتسەر مىرزالار، پولكوۆنيك اركادي الەكساندروۆيچتىڭ كورەگەندىگىنىڭ ارقاسىندا ءبىز «كيرگيز-كايساكتىڭ» تۇقىمىنا بالتا شاپتىق. كەشە سىزدەر تۇسىنبەي قالعان بولارسىزدار، قايداعى ءبىر قازاققا بولا جالپىلداپ شاۋىپ ءجۇر دەپ... بۇل بەر جاعى. شىمىلدىقتىڭ ارتىنداعى شىندىق مىناداي. جولداس پولكوۆنيك، ءوزىڭىز ايتاسىز با؟ الدە مەن جالعاستىرا بەرەيىن بە؟ - دەپ كۋدين كوزىنىڭ تۇبىنە زىميان وي تۇنىپ، قوس تەسىگىن شۇڭىرەيتىپ، اركاديگە قاراعان...»

ەگەر، تەلەسەريالعا اينالدىرسا جۇزدەگەن اۋىسىم بولاتىن رومانداعى ساناپ تاۋسا المايتىن سانسىز وقيعالار دا اقىرى مارەگە جەتتى. رومان باستالا، ەشبىر تاراۋدا ۇزىلمەي وقيعاعا ارالاسقان قازاقتىڭ قاناتى بولعان سايگۇلىكتەر مەن الاش رۋحىنىڭ كيەسى بولعان بورىلەر، اقجان مەن اقجىبەكتىڭ كەلە جاتقانىنان حاباردار بولادى.  ەكەۋىنىڭ باياعى تۇلپار اتى قارابۇلت پەن اقبۇلتتىڭ قالعان تۇقىم تۇياعى دا سەزىپ، جەر تارپىپ وقىرانىپ، كەشەدەن بەرى مازادان ايىرىلعان. بورىلەردەن امان قالعان ايقاباق پەن قۇمبالاق  قۇم توبەلەردە تۇمسىعىن كوككە شانشىپ ۇلۋدا. ۇلدارى الاش پەن قازاق، ەرتىپ كەلگەن جاپون قىزى ايكا مەن ءوز قىزى ءايسۇمبىل بۇل كۇندە اتقا ءمىنىپ، جول قاراپ، ساعىنىشپەن سارعايا كۇتكەن اكە-شەشەلەرىنىڭ الدىنان شىعىپ، قارسىلاپ  الماققا اتتاندى. بۇلدىراپ جاتقان قۇم توبەلەر دە اسىل ازاماتى مەن اسىل ارۋىنا قوڭىر جەلىمەن قۇشاق اشتى.

ءيا، بۇل  اڭساتقان قاۋىشۋ، باسىندا ايتقانىمىزداي، قازاقتىڭ باسىنان وتكەن «قىرىق جىلعى قىرعىننىڭ» (1916-1956) سوڭى بولعان ەلۋىنشى جىلداردىڭ ورتاسى بولاتىن-دى

جازۋشى مۇنايدار بالمولدانىڭ بۇل ديلوگياسى وسى قىرىق جىلدىڭ ەپوپەياسى دەي الامىز. رومانداعى كەيىپكەرلەر دە قالامگەردىڭ ءوز اۋىلى جۋانتوبەنىڭ ومىردە ناقتى بولعان ادامدارى، كەيبىرى اتا، اپالارى. ال، اقجان مەن اقجىبەك وسى جۋانتوبە اۋىلىنىڭ باسىنان كەشكەنىن اينا قاتەسىز باسىنان وتكىزگەن بۇكىل قازاق دالاسىنىڭ مىڭداعان اۋىلىنىڭ ار-ۇجداندى ازاماتتارى مەن ادال ارۋلارىنىڭ ورتاق بەينەسى، دەيمىز.

روماندا باياندالعان ءاربىر وقيعانى مىناۋ جالعان، مىناۋ جالا دەۋگە جول جوق، ويتكەنى، كوبى بۇگىنگە دەيىن ارحيۆ قۇجاتتارى مەن تاريحي دەرەكتەر بويىنشا دالەلدەنىپ قويعان.

وندا، بۇل شىعارمانىڭ باستى كوركەمدىگى نە دەسەك، اقيقاتى ايتا بىلگەندىگى. بۇل ديلوگيادا كوركەم تۋىندىنىڭ كوپتەگەن شەبەرلىك تاسىلدەرى كەمشىن جاتۋى دا، ءسوز بايلىعىنىڭ جەتىسپەۋى دە ابدەن ىقتيمال. ايتسەدە، كەيىپكەرلەردى كوپىرتىپ سويلەتۋى، ولاردىڭ كىم ەكەنىن وقىرماننىڭ كوزىنە كوركەم فيلم كورىپ وتىرعانداي ەتەتىن ەرەكشەلىگى دە بار جانە وقىرماندى ەندى، نە بولار ەكەن دەگىزىپ جەتەلەي بەرەتىن قىرۋار وقيعالار تىزبەگى دە، سول ساتتەگى كەيىپكەرلەردىڭ ءىس-ارەكەتىنەن تۋىنداپ جاتاتىنى ونىڭ شىنايىلىعىن اسىرا تۇسەدى.

ەگەر، وسى ديلوگيا سەكسەنىنشى جىلدارى جازىلاعان بولسا، نە بولار ەدى، دەپ ويلاپ كورەيىكشى، اركىم ويلاماي-اق ايتار ەدى، وندا، مۇنايدار دەرەۋ ۇستالىپ، ءومىر بويىنا سوتتالىپ، نە اتىلىپ كەتۋى ەش كۇمانسىز، دەر ەدى.

مىنە، سوندىقتان دا سوۆەتتىك كوممۋنيست-فاشيستىك وكىمەتى ءوز قىلمىسىن جاسىرۋ مەن پرولەتار ديكتاتۋراسىن ۇستەم ەتۋ، ينتەرناتسيونال دەگەن اتپەن قۇرامىنداعى ورىس ەمەس حالىقتاردى ۇلت رەتىندە جويۋدىڭ، شايتان دا ويلاپ تاپايتىن ءتاسىلى «سوۆەتتىك سوتسياليستتىك رەاليزم» دەيتىن ادەبيەتتى ويلاپ تاپتى.

ونى قازاقتىڭ جالپاق تىلىمەن ايتساق، «جوقتى بارداي، باردى دارداي» قىلاتىن، «وتىرىكتى شىنداي، شىندى دىڭداي» بولدىراتىن ادەبيەت دەگەن ءسوز.  بىراق، اقيقات ايتۋدان جۇرداي، كوركەمدىك تاسىلدەردىڭ نە اتاسى بويىندا قۇلپىرىپ تۇرعان سوۆەت-قازاق روماندارىن، سەنبەسەڭىز وسى كوزقاراسپەن قايتا وقىپ كورىڭىز!

مۇنداي الدامشى ادەبيەتتىڭ، ارينە سىنى دا الدامشى بولۋى كەرەك، قوي. باسىندا، مۇحتار اعامىز ايتىپ كەتكەن، «ءجۇز جىل ارتتا قالعان سىن» دەگەنى وكىمەتكە ارقا سۇيەگەن اپەرباقان ادەبيەتتىڭ كولەڭكەسى بولماعاندا قايتەدى؟ «تۇركىستاندى» جازعان ماعجاندى قان-جوسا ەتىپ سىناپ، «سوۆەتستاندى» جازعانداردى اسپانداتا ماقتايتىن «شويىن جول سىن» سولاي قالىپتاسقان.  ال، قاتال ادەبي تسەنزۋرا دا نە ءۇشىن كەرەك بولدى دەسەك، الدەبىر ادالداۋ قالامگەر كوممۋنيستىك پارتيانىڭ اتىمەن جاسالعان سونشاما ايۋاندىق قىلمىستاردىڭ شەتىن شىعارىپ قويماسىن، دەگەن اسقان قىراعى ساقتىق بولاتىن.

حوش، سونىمەن «سوۆەتتىك سوتسرەاليزم ادەبيەتى» نە بەردى، جەتىستىگى نە دەيمىز عوي؟! ادام تاڭقالارلىق جەتىستىككە جەتكەن دەي الامىز. اسىرەسە، قازاق-سوۆەت ادەبيەتىندە. قوجايىن ۇلت ورىستار قانداي جاعدايدا دا، بۇدان قازاقتاي ۇتىلعان جوق، اريستوكراتتارىن قۇرتىپ السا دا، اقيقاتتى جازاتىن جازۋشىلارى بولدى، ميحايل شولوحوۆ «تىنىق دوندى» جازىپ كەتتى، ال سولجەنيتسىننىڭ امەريكاعا قاشىپ بارىپ جازعان «گۋلاگ ارالدارى» رومانى، اقيقاتتى اشقانى ءۇشىن نوبەل سىيلىعىن العانى بەلگىلى.

وسى ادەبيەتتى بويىمىزعا سىڭىرە-سىڭىرە، قازاقتار «ءبىز سوۆەت حالقىمىز» دەپ ماقتاناتىن كۇنگە جەتكەمىز، ءوز ءتىلىمىزدى قورسىنىپ، ورىسشا سويلەۋدى جەتىستىك ساناعامىز.

مىنە، ءوز تىزگىنىمىز وزىمىزگە تيگەن، وتىز قانشا جىلعى تاۋەلسىزدىكتە، ءالى وتار تىلمەن ءىس قاعاز جۇرگىزەمىز، باسشىلارىمىز ءوز ءتىلىن بىلمەۋدى ءمىن كورمەيدى، قىرىق قايناسا قازاققا سورپاسى قوسىلمايتىن «وۆ پەن وۆانى» اتىمىزدان الىپ تاستاۋدى ءالى ويلانعانىز جوق... ايتا بەرسە تاۋسىلمايدى، انتەك، ساحا-ياكۋت پەن بۋرياد سەكىلدى اتىمىزدى ورىسشالاپ، مۇلدە ورىسشا سويلەپ كەتۋدىڭ تابالدىرىعىنا كەلىپ تىرەلگەمىز، دەمەسەك!

«اقجان مەن اقجىبەك» ديلوگياسىنىڭ سوڭىندا ەكەۋىن لاگەردىڭ لازارەتىنان شىعاراردا ۋلى ەكپە ەگىپ، ءىشىپ جۇرىڭدەر، دەپ ءدارى بەرەتىن ەپيزوت، ءبىر قاراساڭ قازاق حالقىنا جاسالعان وسى رۋحاني قاستاندىق بولعان «سوتسرەاليزمنىڭ» مەزىرەتى مە، دەپ تە قالاسىڭ...

وسى ديلوگيا سەكسەنىنشى جىلدارى جازىلۋى مۇمكىن بە، دەدىك قوي. وعان وسى سىني ەسسەنىڭ ۇستىنى بولعان مۇحتار اعامىزدىڭ، الگى ماقالاسىنان شاعىن ءۇزىندىندىنى ەسكە تۇسىرەيىك:

مۇحتار اعامىز وزىمەن تۇرعىلاس ءومىر ءسۇرىپ، ەلەۋلى شىعارمالار جازسا دا ەلەۋسىز قالعان مارقۇم بەكەجان تىلەگەنوۆتىڭ شىعارماشىلىعىن مىسالعا الا وتىرىپ، سوۆەتتىك كەزەڭنىڭ ءسوز-سىنىنىڭ بيشارالىعىن اشكەرەلەيدى. ناقتىراعى، اقيقاتتىڭ شەتىن شىعارعان جازۋشىنى ادەيى ەلەمەگەن سىنعا اشىنادى. ياعني، بەكەجاننىڭ  «ۋاقىت» روماندارى سوۆەت كەزەڭىندە قالامگەرلەر ەش قادام باسپايتىن  وقيعالاردى العاش كوتەرۋگە ۇمتىلعانى ءسوز بولادى. مىسالعا، قازاقتىڭ اتا قونىسىنا سۇعىنىپ كىرگەن ورىس ەگىنشىلەرىنىڭ جەرگىلىكتى ەلگە جاساعان زورلىق-زومبىلىعىنىڭ  كەيبىر بەينەسىن، توڭكەرىس جىلدارىنىڭ شىنايى ەلەسىن، قازاق اۋىلىن سوۆەتتەندىرۋدىڭ جەكە وقيعالارىن... دەگەندەي. مۇحتار اعامىز، بەكەجاننىڭ بۇل تاۋەكەلىن اقىرى بىلاي قورىتىندىلايدى.  «جالپى جاعداي ەمەس، الدەبىر قىزىل بەلسەندى ايەلدىڭ وزگەشە تۇرپاتى... وسىمەن ءبىتتى. بۇدان ارىعا اتتاپ باسپاعان. ول كەزدە جارياعا وتپەس ەدى. وتپەگەنى تۇرىپتى، جازۋشىعا پالە بولىپ جابىسۋى ابدەن مۇمكىن.  ...«ۋاقىت» تا وڭدەلىپ، قىسقارتىلىپ، تولىعىپ،  جارىم-جارتىلاي جاڭادان جازىلار ەدى. جانە باستاپقى وزىق  بەتتەرى كەيىنگى بيىگىنە استاسىپ، قازاق پروزاسىنداعى اسا ءبىر ەلەۋلى رومانعا اينالۋى انىق.  ايتسە دە، وسى بار قالپىنىڭ وزىندە، كەشىرىپ، ءتۇسىنىپ، ەجىكتەي، مۇقيات وقۋعا تاتيدى دەر ەدىم.»

اتاقتى قالامگەر اعامىزدىڭ بۇل قورىتىندىسىنا قاراعاندا، سوۆەت وكىمەتى كەزەڭىندە «اقجان مەن اقجىبەك» ەش ۋاقىتتا جازىلماس ەدى. ايتسەدە، تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن ايتىلمايتىن اقيقاتتاردى جازۋعا نەگە جول اشىلىپ كەتتى!؟ ماسەلەن، سماعۇل ەلۋبايدىڭ «اقبوز ءۇيى»، اسقار التايدىڭ «سىرات كوپىرى»، ۇزاقباي دوسمامبەتتىڭ «قاندى جول» روماندارى جانە ءبىز ەستىمەگەن ۇلكەن-كىشى باسقا قانشاما شىعارما جازىلعانى كۇمانسىز، دەيتۇرعانمەن بۇلاردىڭ ءبارى، «قىرىق جىلعى قىرعىندى» تۇگەل قامتي الماعان ەدى.

ءسوز سوڭىندا، كوركەم شىعارمانىڭ نەگىزگى جانى، رۋحى اقيقاتتى اشۋ ەكەنىن ايتا كەلە، قازاق ادەبيەتىنىڭ باسىندا جۇسىپبەك ايماۋىتتىڭ «اقبىلەگى»، ورتا تۇسىندا مۇحتار ماعاۋيننىڭ «سارى قازاعى»، مىنە سوڭىن الا مۇنايدار بالمولدانىڭ «اقجىبەگى» جازىلۋى، تەگىن ەمەس، دەر ەدىم. انتەك، وكىنىش، رۋحى ۋلانعان قالىڭ قازاقتىڭ ءوز ءتىلىن ۇمىتقاندارى بۇلاردى وقىماق تۇگىلى،  مۇنداي عاجاپ تۋىندىلاردىڭ بار ەكەنىنەن دە حابارسىز ەكەنى... وعان ايتار ءسوز دە قالماعانداي...

اباي ماۋقاراۇلى،

جۋرناليست، جازۋشى

Abai.kz