باۋىرجان باباجانۇلى. ساياق
«كەز كەلگەن ايەل «كگب»-دا جۇمىس ىستەۋگە لايىقتى! بۇلاردىڭ بىلمەيتىنى بولسايشى، ءسىرا. تەك قۇزىرلى ورگانگا المايتىن سەبەبى: ولار... ايتىپ قويادى عوي». بۇل — كورشى جوعارى وقۋ ورنىنا جاساعان كەزەكتى «جورىعى» كەزىندە كەزەكتى رەت فيلفاكتىڭ «كەگەبەسى» تاراپىنان «اشكەرەلەنىپ» وتىرعان كۋرستاسىم ەربول بەكبولاتوۆتىڭ كۇيىپ وتىرىپ ايتقان اڭگىمەسى.
«...ايتىپ قوياتىنى» راس ەكەن. قاي جىلى ەكەنى ءدال ەسىمدە جوق، ءبىزدىڭ كۋرستىڭ «چەكيستەرى» شۇعىل حابار تاراتتى: «3-توپتاعى نۇرگۇل نوكەنوۆانىڭ تۇركيادا وقيتىن جىگىتى بار ەكەن». 3-توپ — مەن وقيتىن توپ. جىگىتتەر ماعان قارادى. مەن يىعىمدى كوتەردىم. «باسە، ەشكىمگە قاراماي كەردەڭدەپ ءجۇرۋى جامان ەدى...» — دەدى بىرەۋ. «شەتەلدە وقيتىنىنا قاراعاندا، شىرىگەن بايدىڭ بالاسى شىعار...» — دەدى ەكىنشىسى. «جاتاقحاناعا كەلىپ كەتىپ جۇرگەنىن ءبىز قالاي بايقاماعانبىز، كىم بولسا دا «نالوگىن» تولەۋ كەرەك ەدى عوي...» — دەدى ءۇشىنشىسى. ءبىزدىڭ قىزدارعا كەلىپ تۇراتىن جىگىتتەر بولمەگە سوعىپ، «وتمەتكا» جاسايتىن، سونى مەڭزەگەندەگىسى. «اي، سەن دە قىزىقسىڭ، بايدىڭ بالاسى جاتاقحاناعا سوعىپ نەعىلسىن، مەيرامحانالاردا قىدىرادى دا...» — دەدى تاعى بىرەۋ. اقىرى: «كىم بولسا دا، ءتۇبى ءبىر كۇنى قولعا تۇسەر!..» — دەگەن توقتامعا كەلدىك.
«كەز كەلگەن ايەل «كگب»-دا جۇمىس ىستەۋگە لايىقتى! بۇلاردىڭ بىلمەيتىنى بولسايشى، ءسىرا. تەك قۇزىرلى ورگانگا المايتىن سەبەبى: ولار... ايتىپ قويادى عوي». بۇل — كورشى جوعارى وقۋ ورنىنا جاساعان كەزەكتى «جورىعى» كەزىندە كەزەكتى رەت فيلفاكتىڭ «كەگەبەسى» تاراپىنان «اشكەرەلەنىپ» وتىرعان كۋرستاسىم ەربول بەكبولاتوۆتىڭ كۇيىپ وتىرىپ ايتقان اڭگىمەسى.
«...ايتىپ قوياتىنى» راس ەكەن. قاي جىلى ەكەنى ءدال ەسىمدە جوق، ءبىزدىڭ كۋرستىڭ «چەكيستەرى» شۇعىل حابار تاراتتى: «3-توپتاعى نۇرگۇل نوكەنوۆانىڭ تۇركيادا وقيتىن جىگىتى بار ەكەن». 3-توپ — مەن وقيتىن توپ. جىگىتتەر ماعان قارادى. مەن يىعىمدى كوتەردىم. «باسە، ەشكىمگە قاراماي كەردەڭدەپ ءجۇرۋى جامان ەدى...» — دەدى بىرەۋ. «شەتەلدە وقيتىنىنا قاراعاندا، شىرىگەن بايدىڭ بالاسى شىعار...» — دەدى ەكىنشىسى. «جاتاقحاناعا كەلىپ كەتىپ جۇرگەنىن ءبىز قالاي بايقاماعانبىز، كىم بولسا دا «نالوگىن» تولەۋ كەرەك ەدى عوي...» — دەدى ءۇشىنشىسى. ءبىزدىڭ قىزدارعا كەلىپ تۇراتىن جىگىتتەر بولمەگە سوعىپ، «وتمەتكا» جاسايتىن، سونى مەڭزەگەندەگىسى. «اي، سەن دە قىزىقسىڭ، بايدىڭ بالاسى جاتاقحاناعا سوعىپ نەعىلسىن، مەيرامحانالاردا قىدىرادى دا...» — دەدى تاعى بىرەۋ. اقىرى: «كىم بولسا دا، ءتۇبى ءبىر كۇنى قولعا تۇسەر!..» — دەگەن توقتامعا كەلدىك.
...تۇسكەن جوق. ەسەسىنە نۇرگۇلدىڭ «قولىنا ءتۇسىپتى». ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەنىمىزگە ءبىر جىل تولعان كەزدە: «نۇرگۇل اقتوبەگە ۇزاتىلىپتى»، — دەپ ەستىدىك. «ماڭعىستاۋدا ۇلان-اسىر توي بولىپتى. كۇيەۋ بالانى كورگەن ادايدىڭ تەنتەك كەمپىرلەرىنىڭ ءبىرى: «اي، مۇنداي سارى بالا اۋىلدا دا بار ەدى عوي...» — دەپتى. ءبىزدىڭ «كگب» تاراتقان دەرەك — وسىنداي. «باعى اشىلسىن!» — دەستىك. ءبىر كۇنى جاس جۇبايلاردىڭ الماتىدا تۇرىپ جاتقانىن ەستىدىك. «كۇيەۋ بالا» تۇرىكتەر قۇرىلتايشىلىق ەتەتىن «زامان-قازاقستان» گازەتىندە ەكەن.
...«جالىن» جۋرنالىنىڭ پوەزيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ جۇرگەن كەزىم. ءبىر توپ جاس اقىننىڭ ولەڭدەرىن قاراپ وتىرمىن. ءبىر توپتامانىڭ شەكەسىنە ء«ساتجان ءدارىباي» دەپ جازىلىپتى. ءبىر ءتۇرلى تانىس ەسىم سياقتى. «ە، الگى «كۇيەۋ بالا» ەكەن عوي...». ولەڭدەرى ءتاپ-ءتاۋىر ەكەن. بىردەن ازىرلەنىپ جاتقان نومىرگە سالىپ جىبەردىم. «جالىن» جۋرنالى مەن «انا ءتىلى» گازەتى ەندى قوسىلىپ جاتقان كەز. باس رەداكتورىمىز — مەرەكە قۇلكەنوۆ. كەلەسى اپتادا «انا ءتىلى» گازەتىنە «جالىننىڭ» كەزەكتى نومەرى شىققاندىعى تۋرالى شاعىن اقپارات ازىرلەپ بەردىم. بىزدەن ءبىر كۋرس بۇرىن وقىعان ءبىر جىگىتتىڭ اتى ەسىمدە قالىپ كەتكەن عوي، ء«ساتجان ءدارىباي» دەۋدىڭ ورنىنا «سامال ءدارىباي» دەپ جازىپ جىبەرىپپىن. ولەڭى شىققان ساتتە حابارلاسا قويماعان ءساتجان دەرەۋ قوڭىراۋ شالدى: «باۋكە، بۇل — ءساتجان دەگەن باۋىرىڭىز عوي...». مەن ءمان-جايدى ايتتىم. ء«وزىم دە سولاي ويلاپ ەدىم...» — دەدى كۇلىپ.
ءبىر كۇنى باس رەداكتوردىڭ قابىلداۋ بولمەسىندە كەزدەستىك. مەرەكە اعادان سۇحبات الۋعا كەلىپتى. از-كەم اڭگىمەلەسىپ قالدىق. ءجۇزى جىلى ەكەن.
بىرنەشە رەت ايالدامادا كەزدەسىپ قالدىق. اسىعىستا نە ايتىپ ۇلگەرەسىڭ، اماندىق-ساۋلىق سۇراسۋدان اسپايتىنبىز.
بىردە گازەت بەتىنەن ءساتجاننىڭ اتى-ءجونى كورىنبەي كەتتى. سويتسەك، «جاس الاشتىڭ» مەنشىكتى ءتىلشىسى بولىپ، اۋىلىنا — اقتوبەگە كەتىپتى...
كوپ ۇزاماي ماعان دا اقتوبەگە جول ءتۇستى. مەيىرحان اقداۋلەتۇلى اعام ەلدەن رەسپۋبليكالىق گازەت اشاتىن بولىپ، قولقا سالدى: «جاس الاشتاعى» داۋرەن قۋات تا كەلىسىپ وتىر. اقتوبەدە بايان، ءساتجان، ينديرالار بار، قۇداي قالاسا، جامان گازەت بولمايدى.
...داۋرەن جۇمىستان شىعىپ بولمادى دا، مەن بيلەت الىپ، تارتىپ كەتتىم. جۇيكەسى مىقتى، دەنساۋلىعى زور جاس جىگىتتىڭ ۇيقىعا وكپەسى بولۋشى ما ەدى، اقتوبەدەن ءارى قاراي اسىپ كەتە جازداعان ەكەم، جولسەرىك جۇلقىلاپ وياتتى. كۇتىپ الۋعا شىققان مەيىرحان اعانىڭ جۇرگىزۋشىسى ۆاگوننان ەشكىم تۇسە قويماعاسىن، انىقتاما بيۋروسىنىڭ جانىندا الاق-جۇلاق ەتىپ تۇر ەكەن، مەن جەتىپ كەلگەندە، اكەسىن كورگەندەي قۋاندى. بولاشاقتا داۋرەن ەكەۋمىز تۇراتىن پاتەرگە جەتكىزىپ تاستادى. تۇسكە دەيىن مەيىرحان اعامەن، باسقا دا جىگىتتەرمەن كەزدەسىپ، تاعى دا ۇيقىعا باس قويدىم. تۇرسام، قارنىم شۇرىلداپ بارادى. جان-جاقتان اسحانا ىزدەپ كورىپ ەم، كوزگە تۇسە قويمادى. كەنەت ماكەڭنىڭ جىگىتتەردىڭ تەلەفونىن جازىپ بەرگەنى ەسىمە ءتۇسىپ، قويىن كىتاپشامدى قاراپ ەم، ءساتجاننىڭ نومەرى بار ەكەن. تەرىپ: «اللو»، — دەي بەرىپ ەم، ار جاعىنان: «باۋكە، اسسالاۋماعالەيكۋم، حوش كەلدىڭ! قايداسىڭ؟» — دەگەن كوڭىلدى داۋىس ەستىلدى. مەنىڭ كەلگەنىمدى ەستىپ، تەلەفوننىڭ تۇبىندە وتىرعانعا ۇقسايدى. كەلىپ، الىپ كەتتى. دوستارىن شاقىرىپ قويىپتى. نۇرگۇل مول ەت اسىپتى، توركىنى كەلگەندەي ءماز بولىپ، جۇگىرىپ ءجۇر. ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن وتىرىپ، اڭگىمە ايتتىق. «كۇيەۋ بالا» دەپ جۇرگەنىم ءوزىمنىڭ باۋىرىم بولىپ شىقتى...
كوپ ۇزاماي ««التىن وردانىڭ» داڭقتى «جورىعى» باستالدى. ايتپاقشى، گازەتتىڭ العاشقى نومەرىنىڭ شىعۋى ء ساتجاننىڭ ۇلى نۇرتاستىڭ 1 جاسقا تولۋىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. دۇرىلدەتە تويلادىق.
مەن، داۋرەن، ءساتجان — ۇشەۋمىز جاسىمىز قاتار بولعاسىن جۇمىستا دا، بىلايعى ۋاقىتتا دا بىرگە جۇرەمىز. كەيدە بەتتەۋشى قايرات سارقۇلوۆتى ەرتىپ الامىز. ءساتجاننىڭ ءۇيى جۇمىسقا جاقىن. ءارى وندا اكەسى سوعىمعا بەرىپ جىبەرگەن ءبىر جاباعىنىڭ ەتى بار. سوندىقتان داۋرەن ەكەۋمىز سول ۇيگە ءجيى قۇلايمىز. ء ارى تەلەۆيزوردان جاڭالىق تىڭدايمىز. اندا-ساندا ول دا ءبىزدىڭ ەركەك قوسىمىزعا باس سۇعادى.
ءساتجاننىڭ كلاستاستارىمەن دە تەز ءتىل تابىسىپ كەتتىك. عاني، ءازىلحاندار ءبىزدى ۇيلەرىنە قوناق ەتىپ شاقىرىپ، دۋمانداتىپ جۇرەمىز.
ءساتجاننىڭ جۋرناليستيكاعا كەلۋ تاريحى دا قىزىق. اقتوبە وبلىسى شالقار اۋدانى جىلتىر كەڭشارىندا دۇنيەگە كەلگەن ول سونداعى مەكتەپتى بىتىرگەسىن، بىردەن الماتىعا تارتادى. قازمۋ-دىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە قۇجات تاپسىرىپ، ەمتيحاننان سۇرىنگەسىن، اۋىلعا كەلىپ قوي باعادى. كەلەسى جىلى اقتوبە مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنا قابىلدانعان ول ءدال سول جىلى تۇركيا اسىپ كەتەم دەپ ءتىپتى دە ويلاماعان-دى. ءبارى دە اياق استىنان بولدى. سول كەزدە ء بىر قوعامدىق قور ءبىلىم مينيسترلىگىمەن كەلىسىمشارت جاساسىپ، تۇركيادا وقىتۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن ستۋدەنتتەر جينايدى. ارينە، ول تۇستا شەتەلگە وقۋعا اتتاناتىندارعا قويىلاتىن تالاپ مىقتى، ساباق ۇلگەرىمى جاقسى، ءتارتىبى دۇرىس بولۋى كەرەك. اقتوبە مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ تاڭداۋى ساتجانعا ءتۇسىپتى. وسىلايشا ول تۇركياعا اتتانادى. اۋىلدا — گۋ-گۋ اڭگىمە. «ويپىرماي، قۇلشاردىڭ بالاسى شەتەلگە وقۋعا كەتىپتى...»، «سونشا ستۋدەنتتىڭ ىشىنەن ءبىزدىڭ بالانى تاڭداپ الىپتى...»، «اي، سول بالا ءتۇبى ءبىر جەردى جارىپ شىعادى...».
القيسسا، اۋىل گۋلەي بەرسىن، ەندى ساتجانعا كەلەيىك. ءبىزدىڭ جىگىتتىڭ جاعدايى اسا ءماز ەمەس ەدى. ولاي بولاتىن ءجونى دە بار. بۇلار كەڭەس وكىمەتىنىڭ دەمى ۇزىلۋگە بىرنەشە اي قالعاندا كەتتى عوي. سول كەزدەگى الاساپىراننىڭ كەسىرى بولار، ايتپەسە ەسى دۇرىس مەملەكەت ەلۋدەن اسا بالانى «قايداعى ءبىر» قوعامدىق قوردىڭ «قولىنا ۇستاتىپ» جىبەرە مە؟
...الماتىدان باتۋميگە ۇشقان ۇشاقتان تۇسكەن تالاپكەرلەر تۇركيا شەكاراسىنان وتكەسىن، ترابزون قالاسىنا ايالدايدى. وسى جەردە ۇلدار مەن قىزداردى بولەك الىپ كەتەدى. كايسەري قالاسىنا كەلگەن ءساتجاندار جاتاقحانادا تۇرىپ، ءتىل ۇيرەنەدى. ايتپاقشى، بۇلاردىڭ بارىپ، وقۋىمىزدى جالعاستىرامىز دەگەنى بەكەرشىلىك ەكەن، ءبارىن باسىنان باستاۋعا ءتيىس بولىپ شىقتى. ياعني اۋەلى ءتىل ۇيرەنەسىڭ، سوسىن بارىپ، وقۋعا تاپسىراسىڭ. باعىڭ جانسا — تۇسكەنىڭ، ايتپەسە... وسى كۇنى ءبىزدىڭ بالالاردىڭ «باس اۋرۋىنا» اينالعان ۇبت ول جاقتا سول كەزدە بار، ءساتجاندار ەندى سوعان دايىندىققا كىرىسەدى. ءبىرازدان سوڭ بۇلاردىڭ ۇبت ەمەس، «شەتەلدىك تالاپكەرلەردى قابىلداۋ سىناعىنان» وتەتىنى بەلگىلى بولادى. وبالى نە كەرەك، تۇرىك باۋىرلار قازاقستاننان كەلگەن ستۋدەنتتەرگە ەرەكشە قامقورلىق جاساپتى. جاندارىنا ءبىر-ءبىر ءتىل ۇيرەتەتىن ادام قوسىپ بەرەدى. وزدەرى ونى «باۋىر» دەپ اتايدى ەكەن. ساتجانعا باۋىر بولعان ءالي — ەلگەزەك، مەيلىنشە ادال جىگىت بوپ شىعادى. سونىڭ ارقاسىندا ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز تۇرىكشە ءتىل سىندىرىپ، ءتورت ساباقتان سىناقتى ءساتتى تاپسىرادى. بۇل — باسى عانا ەدى. ەندى وقۋعا ءتۇسۋ ءۇشىن ەمتيحان تاپسىرۋ كەرەك. تالاپكەردىڭ ءتورت ماماندىقتى تاڭداۋعا قۇقى بار ەكەن. اۋەلدەن جازۋ-سىزۋعا قۇشتار ءساتجاننىڭ كوزى ستامبۋلداعى مارمارا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى دەگەن تۇسقا كىدىرە بەرىپتى. سونىمەن انكاراعا بارىپ، 4 ساباقتان ەمتيحان تاپسىرعان بۇلار ەلگە قايتادى. تەك ەكى ايدان سوڭ عانا جىلتىردا، اكە-شەشەسىنىڭ، باۋىرلارىنىڭ قاسىندا دەمالىپ جاتقان ساتجانعا: «وقۋعا قابىلداندىڭىز!» — دەگەن حابار كەلىپتى.
قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعاندا، تۇرىك باۋىرلار ء بىرىنشى بولىپ قۇشاق جايدى عوي، كەلەسى جىلى ەكى ەل اراسىنداعى كەلىسىم بويىنشا بىردەن ەكى مىڭعا جۋىق تالاپكەر تۇركياعا وقۋعا اتتانادى. سول كەزدە ءبىلىم مينيسترلىگىندەگىلەردىڭ ەسىنە بىلتىر الدەبىر قوعامدىق قور «جەتەكتەپ» كەتكەن 50 بالا تۇسەدى. التى ايدان سوڭ بۇلار دا «ۇكىمەتتىك» تىزىمگە ەنىپتى. ادالىن ايتۋ كەرەك، الگى قوعامدىق قور دا وسى ەكى ارادا مىندەتتەرىن ادال اتقارىپتى. ايتپەسە، الدەبىر الاياقتىڭ قولىنا تۇسسە، كىم بىلەدى...
تۇركياداعى وقۋ جۇيەسى مۇلدە بولەك ەكەن. ساباقتا بار-جوعىڭدى تۇگەندەپ جاتقان ەشكىم جوق. ءتىپتى ءبىر كۋرستا تاپسىرا الماي قالعان سىناعىڭدى كەلەسى كۋرستا وقىپ ءجۇرىپ تە، تاپسىرا بەرۋىڭە بولادى. باسىندا قازاقستان ۇكىمەتى دە ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەرگە دۇرىس قاراپ، بارۋ-قايتۋ شىعىندارىن ءوز موينىنا العان. 50 دوللار ستيپەنديا اس-سۋعا دا جەتەتىن...
باقىتتى ساتتەردىڭ ۇزاققا سوزىلمايتىن «ادەتى» عوي، كوپ ۇزاماي قيىندىقتاردىڭ دا شەتى كورىنە باستادى. اۋەلى ءبىزدىڭ ۇكىمەت ستۋدەنتتەردىڭ جول شىعىنىن كوتەرۋدەن باس تارتتى. سوسىن اقشا قۇنسىزدانىپ، ستيپەندياسى قۇرعىر دا جۇمىرعا جۇق بولماي قالدى. توقسانىنشى جىلدارداعى قازاقستاننىڭ جاعدايى بەلگىلى، ەلدەن بىردەڭە دامەتۋدىڭ ءوزى كۇپىرلىك ەدى. ەلگە بارىپ-قايتۋدىڭ ءوزى مۇڭ بولدى. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ پىسىقتاۋ جىگىتتەر اۋدارماشى بوپ، ناپاقا تابا باستادى. ساۋدانى دوڭگەلەنتىپ ءبىردى ەكى قىلىپ جۇرگەندەر دە بار. اۋەلدەن ونداي ىلدىم-جىلدىمى جوق، اۋىلدىڭ ۇياڭ بالاسى ەندى شىن ساستى. بىراق تىربىنباسا، دالادا قالاتىن ءتۇرى بار. اقىرى ءبىر اتەلەگە ۇتىكشى بوپ ورنالاستى. ىپ-ىستىق اتەلەنىڭ ىشىندە جۋىلعان توسەك جايمالارى مەن كيىم ۇتىكتەۋ دەگەن ايتۋعا عانا وڭاي جۇمىس. بىراق ءساتجان شىدادى. سونىڭ ارقاسىندا ەلگە بارىپ كەلەتىن قارجى تاپتى. اكە-شەشەسىنە، باۋىرلارىنا سىيلىق الۋدى دا ۇمىتقان جوق.
ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەسىن، بىردەن ەلگە ورالدى. ەنەس جانسەبەردىڭ ارقاسىندا «زامان-قازاقستانعا» ورنالاستى. جۇماباي شاشتايۇلى باسقارعان سول تۇستاعى «زامان-قازاقستاندا» ديدار امانتاي، تالعات ەشەنۇلى، كۇلپارا جۇماعالي سەكىلدى كىل مىقتىلار جۇمىس ىستەدى. تۇرسىنجان شاپاي مەن تالاسبەك اسەمقۇلوۆتاردىڭ ماقالالارى ءجيى جارىق كورەتىن. مىنە، وسىنداي «داۋلەردىڭ» قاسىندا اۋەلدە ءسال كىبىرتىكتەگەن ءساتجان كوپ ۇزاماي، ءوز باعىتىن تاۋىپ الدى. ونىڭ، اسىرەسە، اقىن-جازۋشىلارمەن جاساعان سۇحباتتارىن جۇرت اسىعا كۇتىپ وتىراتىن. سۇحباتتىڭ ءساتتى شىعۋى كوبىنە جۋرناليسكە بايلانىستى عوي. اڭگىمەلەسۋشىسىن «اشا بىلەتىن» ءساتجان وقىلىمدى دۇنيە جاسايتىن.
...سونىمەن «التىن وردادا» ءجۇرمىز. ءساتجان مەن داۋرەن — قۇرداس. ءبىرىن-ءبىرى ايامايدى. اسىرەسە، داۋرەن قۇرداسى تۋرالى نەشە ءتۇرلى اڭگىمە تاراتادى. ءساتجان كۇلەدى دە قويادى. بىراق ونىڭ دا ءتىلى ۋداي.
ادامدارمەن جۇمىس ىستەي بىلەتىنىن بايقاعان ماكەڭ ونى جاۋاپتى حاتشى ەتىپ بەكىتتى. ماتەريالداردىڭ ۋاقىتىندا ءتۇسىپ، بەتتەلۋى ءبىر رەتكە كەلىپ قالدى. «نە سيقىرى بار ەكەنىن بىلمەيمىن، جۋرناليستەر مەنەن ەمەس، ءساتجاننان قاتتى قورقادى...» — دەيدى باس رەداكتورىمىز قالجىڭداپ.
كوپ ۇزاماي ءبىز داۋرەن ەكەۋمىز «اقتوبە» گازەتىنە اۋىستىق. «اقتوبە» ءبىرىنشى، «التىن وردا» ەكىنشى قاباتتا بولعاندىقتان، ىلعي بىرگە جۇرەمىز. داۋرەن الماتىعا قايتقاندا، ء ساتجان ەكەۋمىز قيماي شىعارىپ سالدىق.
«التىن وردا» اتىراۋعا قونىس اۋدارعاندا، ءساتجان دا بىرگە كەتتى. ورىنباسار رەتىندە مەيىرحان اعاعا مىقتى دەمەۋ بولدى. بىراق وتباسى اقتوبەدە قالعاندىقتان، بۇزاۋىنا قايىرىلعان سيىرداي ءبىراز «موڭىرەپ» ءجۇردى دە، اقىرى كەلىپ تىندى. ءبىزدىڭ گازەتكە ورنالاستى. تەك كوپ ۋاقىت ىستەگەن جوق...
2002 جىلى جەڭىستىڭ 55 جىلدىعىنا وراي، اقتوبەدە ارداگەرلەرگە 80 پاتەرلىك ءۇي بەرىلدى. كۇللى باق بۇل جاقسى جاڭالىقتى جارىسا جاريالادى. بىراق العاشقى جاۋعان جاڭبىر ءبىرىنشى قاباتقا ءبىر-اق جەتىپتى. وسى تۋرالى حاباردى تەلەديداردان كورگەن مەن دەرەۋ ساتجانعا ماتەريال ازىرلەۋ جونىندە تاپسىرما بەردىم. ول تۇرعىندارمەن، قۇرىلىس مەكەمەسىنىڭ وكىلدەرىمەن اڭگىمەلەسە كەلە، ادەمى ماقالا جازدى. بۇل جەردە كىنا — وبلىستىق اكىمدىكتە ەمەس، تاپسىرىس ورىنداعان مەردىگەر كومپانيادا ەكەنىنە باسا نازار اۋداردىق. شىنىندا دا، العاشقى جاڭبىردا-اق سىر بەرگەن ءۇيدىڭ ساپاسىنىڭ قانداي ەكەنى بەلگىلى عوي...
ەرتەڭىنە ۇلكەن ايقاي باستالدى. بىرەۋلەر: «بۇلار — بۇرىنعى اكىمنىڭ «جانسىزدارى»، ادەيى جاساپ وتىر» — دەپ جەتكىزىپ بارىپتى. ەرتەڭىنە وبلىس اكىمى ەرمەك يمانتاەۆ ءبىزدىڭ جشس-نىڭ ديرەكتورىن شاقىرىپ الىپ، بۇرىن «التىن وردادا» جۇمىس ىستەگەندەردى جۇمىستان شىعارۋ تۋرالى تاپسىرما بەرگەن. «اكىمنىڭ اشۋى باسىلار... جىگىتتەردى ازىرگە جىبەرە تۇرايىق، كەيىن قايتىپ قابىلدايمىز» — دەدى ديرەكتورىمىز. ءسويتىپ ۇشەۋدىڭ ءبىرى بوپ ءساتجان دا جۇمىسسىز قالدى. بىرنەشە ايدان كەيىن مەنى دە قىزمەتىمنەن بوساتتى. ەكى-ءۇش اي بوس جۇرگەسىن، جاڭادان قۇرىلىپ جاتقان «مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ» باسقارماسىنا جۇمىسقا تۇردىق. ەكەۋمىز ءبىر بولىمدەمىز. بىراق تولىق «باقىلاۋدا» ەدىك. ءبىر جاققا كەتىپ قالۋعا جەكەشەلەنبەگەن پاتەرىمىز بار، شيەتتەي بالا-شاعا اۋزىن اشىپ وتىر. «اۋىزدىعىمىزدى تىستەپ الىپ»، ءۇنسىز جۇمىسقا كىرىستىك. باسقارما باستىعى — روزا سارسەنقىزى، ايتەۋىر، «قۋعىندا» جۇرگەن بىزگە وڭ قاباقپەن قارادى. ءبىز دە ول كىسىگە ءسوز كەلتىرگەن جوقپىز.
جىل ورتاسىندا وبلىس باسشىسى اۋىستى. بۇرىن اقتوبە قالاسىنىڭ اكىمى بولىپ ىستەگەن، وبلىستىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىنا دەيىن بىلەتىن، الدى كەڭ ەلەۋسىن ساعىندىقوۆ اۋەلى ءورشىپ كەتكەن ايقاي-شۋدى باستى. كۇزدە جىل باسىندا ەكىگە ءبولىنىپ كەتكەن وبلىستىق گازەتتەر قايتا قوسىلىپ، «شامشىراق-اقتوبە» دەپ اتالاتىن جشس-نىڭ تىزگىنىن اتىراۋدان ورالعان مەيىرحان اقداۋلەتۇلى ۇستادى. ول كىسى دەرەۋ «ايداۋدا جۇرگەن» ءبىزدى شاقىرىپ الدى دا، قايتادان گازەتتىڭ قايناپ جاتقان جۇمىسىنا كىرىستىك. سودان بەرى بىرگە جۇمىس ىستەپ كەلەمىز.
ءساتجان — جاقسى جۋرناليست قانا ەمەس، مىقتى ديزاينەر دە. بۇگىندە قوس گازەتتىڭ قۇرىلتايشىسى عانا ەمەس، ءىرى مادەني ورتالىق بولىپ وتىرعان «شامشىراق-اقتوبە» جشس شىعارعان بارلىق كىتاپتاردا ونىڭ ديزاينەر رەتىندەگى قولتاڭباسى بار.
جوعارىدا ءساتجاننىڭ «جالىن» جۋرنالىنا شىققان ولەڭدەرى تۋرالى ءسوز ەتتىك. ادەتتە ولەڭ جازاتىن ادام ونىسىن كورسەتكىسى كەپ تۇرادى عوي. ال بۇنى ءبىر كورگەن ادام ءتىپتى ولەڭ جازادى دەپ ويلامايدى دا. الەۋمەتتىك جەلىلەردى بىلاي قويعاندا، گازەت-جۋرنالدارعا جولداماق تۇگىلى، جيىن-تويلاردا جۇرت قولقالاعاندا دا، ولەڭ وقىمايتىن وسىنى كوردىم. ادەبيەت تۋرالى وزگەلەر وڭەش جىرتىسىپ جاتقاندا دا، بۇل جىميىپ قويىپ وتىرا بەرەدى. مەن العاش «اقتوبە» گازەتىنە رەداكتور بولىپ كەلگەندە، سۇراپ الىپ، توپتاماسىن جاريالاعانىم بار. بىلتىر 40-قا تولعانىندا مەن ەڭبەك دەمالىسىندا ەدىم. ەرتاي اعام ادەمى العىسوز جازىپ، توپتاماسىن بەرىپتى. ودان باسقا ەشقانداي گازەت-جۋرنالعا شىقپادى-اۋ دەيمىن. شىعۋ ءۇشىن جىبەرۋ كەرەك قوي...
ەسەسىنە ەكى كىتابى بار. ولە-ولگەنشە «اقتوبەلىكتەردىڭ قامقورشىسى» بولعان ەسەنباي دۇيسەنبايۇلى اعام ءساتجاننىڭ سوڭىنان «قۋىپ ءجۇرىپ»، قولجازباسىن الىپ، «جازۋشى» باسپاسىنان ء«فاني مەن باقي» اتتى كىتابىن شىعارىپ بەردى. مەيىرحان اعامنىڭ يدەياسىمەن «شامشىراق-اقتوبە» جشس جانىنان شىققان اقتوبەلىك اقىنداردىڭ شاعىن كىتاپشالارىنىڭ اراسىندا ءساتجاننىڭ دا «ماڭدايى» جارقىرادى. كىتاپتىڭ اتىن يەلەنگەن «ماڭداي» دەيتىن ولەڭى — مىناۋ:
ماڭداي
قامشى سابى — ءومىرىڭنىڭ ولشەمى،
قانداي قىسقا، قويعان ەكەن جارىتپاي...
قۋانار ءسات — عۇمىردىڭ ءبىر بولشەگى،
ارقالار مۇڭ تابىتتاي.
ەرتەڭ — جۇمباق،
ورالمايدى كەشەگى،
جۇرەر جولىن پەندە ءوزى تاڭداي ما؟!
بارلىق تاعدىر جازىلىپتى دەسەدى
جارتى قارىس ماڭدايعا.
قايدان كەلدىم؟
بارار جەرىم: ول — انىق،
جاۋاپ تاپپاي سەندەلەدى سانام اش.
ەكى قۇلاش شۇبەرەككە ورانىپ،
اتتانارمىن قارا جەرگە جالاڭاش.
بارى — وسى،
بۇل — ءومىردىڭ شىندىعى،
ۇزاقتىعى — قاس پەن كوزدىڭ اراسى.
قاراڭعى كور اشىلمايتىن تۇندىگى
قۋىپ كەلە جاتىر ءبىزدى، قاراشى.
اتاق، داڭق — از قىزىققا الدانىپ،
بولىپ ءجۇرمىز كۇندە قىزىل كەڭىردەك.
بيلىك قۇرعان دۇنيەگە مالدانىپ،
حان-پاتشا دا حاق ولىمنەن جەڭىلمەك.
قامشى سابى — ءبىر عۇمىردى قۇرايدى،
جاراتقاننىڭ جازعان جاسىن از دەمە.
ىبىلىسكە ساتىلعان جان جىلايدى،
شاتتانادى تيگەن ماڭداي ساجدەگە.
ءفاني بىتەر،
باقي بولار — تۇراعىم،
كەلگەن جەرگە قايتا بارار شىبىن جان.
كەشىرىمدى، اللام، سەنەن سۇرادىم،
مەيىرىمدى اياماشى قۇلىڭنان!
وكىنگەننەن ەش پايدا جوق وتكەسىن،
سەندىم انىق: تەك اللانىڭ قۇلىمىن.
ءىبىلىستىڭ جەتەگىندە كەتپەسىن
جارتى قارىس جەرگە سىيعان عۇمىرىم.
مىقتى ولەڭ ەمەس پە؟! ءومىرى مەن ولەڭى ءبىر-بىرىنە ۇقسامايتىن جاندار دا بار عوي. ال ءساتجاننىڭ ولەڭدەرى وزىنەن اينىمايدى، ارزان جىلتىراعى جوق. باسىنا جاستانىپ كىتاپ وقيتىنى بولماسا نەمەسە جۇمىس بابى بولماسا ادەبي ورتادان دا الىس جۇرەدى. ساياق.
جۇمىس بابى دەمەكشى، انا ءبىر جىلى اقتوبەگە كەلگەن وتەجان نۇرعاليەۆتەن سۇحبات العانى بار. «جازۋشىلار وداعىندا 700 اقىن-جازۋشى بار. ونىڭ مەنەن باسقا 699-ى حالتۋرششيك...» — دەپ ەركىن كوسىلگەن اعامىز سۇحبات شىققاسىن ساتجانعا قاتتى ريزا بولدى. ال وقىرمانداردان جاۋعان حات پەن سوعىلعان تەلەفوندا ەسەپ جوق.
كوپ سوزگە جوق، تەك اندا-ساندا «شاعىپ» الاتىن ول — شارۋاعا تاستاي. جۇرتتىڭ بەيسۋات ءسوزىن قۇلاققا ىلمەيتىن جاقسى مىنەزى بار. سودان با ەكەن، كوپشىلىك ابدەن تالقىلاپ تاستاعان اڭگىمە بۇعان ءبىر اي كەيىن «جەتەدى». وزىنە كەرەك ەمەس ءسوزدى ءتىپتى تىڭدامايدى دا. بىرەۋدى جامانداعىسى كەلگەن ادام ونىڭ نە قوستاعانى، نە قوستاماعانى بەلگىسىز ءتۇرىن كورىپ، ەكىنشى رەت جولامايدى. ال وزىنە تيىسكەن ادامدى ۋىتتى ازىلمەن بەت قاراتپايدى. تۇڭعىشتارىن اكە-شەشەسىنە اپارىپ تاستاپ، ونى ساعىنعانىن قايتا-قايتا ايتا بەرگەن كەلىنشەگىنە: «اي، بىرەۋدىڭ بالاسىن بىرەۋ قارايدى دەيسىڭ بە؟ بەت-اۋزى ساپالاق-ساپالاق بولىپ جۇرگەن شىعار. يتكە مولىراق تاماق قۇيسا بولدى دا، سونىمەن تالاسىپ بىردەڭە ىشەر، ايتەۋىر...» — دەگەن ءسوزى قازىر قۇرداستاردىڭ اراسىندا جاپپاي «قولدانىسقا» ەنىپ كەتتى. ء«بىر كلاستاسىمىزدى قۇدايعا، ءبىر كلاستاسىمىزدى ايەلىنە بەرىپ، عاني ەكەۋمىز ءجۇرمىز...» — دەپتى قالاداعى دوستارىنىڭ جايىن سۇراعان اۋىلداعى كلاستاسىنا بىردە...
اقتوبەدە ءبىلىم-عىلىمنىڭ، ونەردىڭ وتىن جاعىپ جۇرگەن ادەمى ورتا بار. وتەگەن جاقىپ، ايشۋاق باقىت، قانات ايتباەۆ، ورال بايسەڭگىر، تالعات تىلەۋلەسوۆ، باقىتبەك زەينەلوۆ، نۇرتالاپ ءجۇسىپوۆ، ايمۇرات ماجىكبەۆ سەكىلدى ازاماتتارمەن ءازىلىمىز جاراسىپ جۇرەدى. اسىرەسە، قولىنىڭ مىرزالىعى بار ايشۋاق ءومىر سۇرۋگە اسا يكەمى جوق ءساتجان ەكەۋمىزدى «وركەنيەتپەن» تانىستىرۋعا قۇمار-اق.
بىردە ءساتجان، ورال — ۇشەۋمىز وتەگەننىڭ ۇيىنە باردىق. توردە ءبىر جىگىت وتىر ەكەن. «مىنا جىگىتتى تانىمادىق قوي...» — دەدى ورال. «المانىڭ كۋرستاسى عوي، وسىندا ءبىر شارۋالارمەن كەلگەن ەكەن، بىتپەي، ەكى-ءۇش كۇننەن بەرى ۇيدە...» — دەدى وتەگەن. الما — كەلىنشەگى عوي. سويتسە، ول جىگىت — وتەگەننىڭ ورالداعى پەدينستيتۋتقا وقۋعا تۇسپەستەن بۇرىن تانىسقان دوسى، المامەن بىرگە وقىپ قانا قويماي، وتەگەن ەكەۋىن قوسۋعا دانەكەر بولعان ازامات ەكەن. ونىسىن ايتپاي، ءبىزدى سويلەتپەك بولعان ءۇي يەسىنىڭ قۋلىعىنا تۇستىك تە قالدىق. ورال شىرت ەتتى: «قاتىننىڭ كۋرستاسى دا ۇيگە كەلە مە ەكەن؟» دۋ كۇلدىك. الگى جىگىت قىزارىپ كەتتى. ء«بىرىنشى رەت كورىپ تۇرمىن. قىزىق ەكەن...» — دەدى سالدەن سوڭ تاعى دا ورال. «سوندا قالاي...» — دەدى ءبىرازدان سوڭ تاعى...
وسى وقيعانى ءساتجان، ۇيگە كەلگەسىن، كەلىنشەگىنە ايتپاي ما؟ «وندا تۇرعان نە بار، مەنىڭ دە كۋرستاسىم كەلىپ ءجۇر عوي...» — دەپتى نۇرگۇل. ىشىندەگى «جىندى سۋدىڭ» اسەرى مە، ء ساتجاننىڭ كوزى اقيىپ شىعا كەلەدى: «كىم ول، قاشان كەلىپ ءجۇر؟» «مىنانى جىن سوققان شىعار، باۋكەڭ ۇيگە كۇندە كەلىپ جۇرگەن جوق پا؟». مەنىڭ نۇرگۇلمەن كۋرستاس ەكەنىمدى ۇمىتىپ كەتكەن ءساتجان كۇلىپ جىبەرىپتى. ءوزىڭنىڭ اپەندەلىگىڭە كۇلە بىلگەن دە جاقسى-اۋ...
...بىلتىر الماتىدان داۋرەن تەلەفوندادى: «انا «كنياز» تۇك كورىنبەي قالدى، ءا؟ ولەڭدەرىن نەگە ۇسىنبايدى گازەتتەرگە؟ سەن ايتپايسىڭ با؟» مەنىڭ ەسىمە شەراعاڭ ايتتى دەگەن اڭگىمە ءتۇستى. «ەگەمەن قازاقستانعا» شىعىپ بارا جاتقان ماقالاسىنا ايان نىسانالين «ايان» دەپ قانا قول قويىپتى دەيدى. باس رەداكتور اقىرادى: «اي، مىنانىڭ فاميلياسى قايدا؟» ء«وزى سولاي جازىپ ەدى...» — دەيدى كەزەكشى كۇمىلجىپ. شەراعاڭ ءسال ويلانىپ: «ا، جارايدى، اكەسى وزىنە كەرەك بولماسا، قايتەمىز...» — دەگەن ەكەن. سول ايتپاقشى، ولەڭدەرىنىڭ ءباسپاسوز بەتىنە شىققانى ءساتجاننىڭ وزىنە كەرەك بولماسا، مەنىڭ نە شارۋام بار، ا؟ قىزىق-ەي، وسى — داۋرەن.
الدە ءساتجان دا اباي اتام قۇساپ «ولەڭىنىڭ كوكشەنىڭ بويىنان اسقانىن» كۇتىپ ءجۇر مە ەكەن، ا؟
اقتوبە قالاسى.
Abai.kz
ءساتجان ءدارىباي
قىرىق جاس
(ەرتاي اشىقباەۆتىڭ «ەلۋ جاس» ولەڭىنىڭ ىزىمەن)
قىرىق دەگەن… ەلۋگە دەس بەرمەيتىن سياقتى،
مىناۋ دۇنيە ءالى دە ەسكەرمەيتىن سياقتى.
قىرما ساقال جۇزىڭە ءار بەرەتىن سياقتى،
ىشكەنىڭ مەن جەگەنىڭ ءنار بەرەتىن سياقتى.
كەشە كيگەن كوستيۋمىڭ تار بولاتىن سياقتى،
كىسى جارى كىسىگە «جار» بولاتىن سياقتى.
اتاعىڭ مەن مانسابىڭ اسپاندايتىن سياقتى،
كەشە جۋاس ايەلىڭ قاقشاڭدايتىن سياقتى.
بۇگىن، ەرتەڭ باسىڭا باق قوناتىن سياقتى،
ۇلدارىڭا كيىمىڭ شاق بولاتىن سياقتى.
بەدەل، بايلىق جانىڭا جينالاتىن سياقتى،
اق شاشىڭا تەك ايەل قينالاتىن سياقتى.
ءازىل ايتساڭ ون سەگىز تۇسىنبەيتىن سياقتى،
بەدەلىڭدى بۇل بىراق تۇسىرمەيتىن سياقتى.
دۋمان-قىزىق، دوس-جاران كوبەيمەيتىن سياقتى،
جيىرما بەسكە قۋ كوڭىل ەلەڭدەيتىن سياقتى.
ەسىگىڭدى بوزبالا تورىپ جۇرگەن سياقتى،
ءوزىڭ ءتۇزدى، ءۇيدى ايەل قورىپ جۇرگەن سياقتى.
ەلۋ الدا قاس قاقپاي باعىپ تۇرعان سياقتى،
وتىز ءالى ۇمىتپاي تانىپ تۇرعان سياقتى.
جاس جىگىتتەر قىزىعا قاراساتىن سياقتى،
بۇل قىرىق تەك بىزدەرگە جاراساتىن سياقتى.
05.03.2013 جىل.
بورسىقتىڭ قۇمى
ستامبۇل كوردىم، باكۋدە بولدىم، الماتى
تۇراعىم بولدى ءبىراز كۇز.
ەستە قالىپتى كوكتوبە، مەدەۋ، ارباتى…
ۇمىتىلىپتى قۇمار قىز.
بىشكەككە ءتۇستىم، اشحابات سوقتىم، كوكشەتاۋ
دەمالدىم سەندە كوكتەمدە.
ەسىمە الدىم دوس پەيىل ويدان كەتپەس-اۋ،
سۋرەت قاراپ وتكەندە.
جەتىسۋ بويى، وڭتۇستىك ويى، ارقانى
ارمانسىز تالاي شارلادىم.
ادەمى ەدى-اۋ ەركە جايىقتىڭ ءار تاڭى،
كاسپيدەن ەدى العانىم.
قىزىلوردانىڭ بالشىعىن باستىم، اتىراۋ
قوناعى بولدىم ءبىراز اي.
سوندا دا وسى ءشارلى جەر ماعان، ياپىر-اۋ،
ۇناماي قويدى، ۇناماي.
ادەمى، اسەم قازاقتىڭ بارلىق قالاسىن،
ماڭدايعا بىتكەن باق كورەم.
ساعىنا بەرەم سوندا دا شالقار دالاسىن،
كەشىرشى مەنى، اقتوبەم.
اۋىلدىڭ كوبى كوشسە دە ەلدەن «قالالاپ»
ۇناماي قويدى بار شىنىم.
كەتكىم كەلەدى بورسىقتىڭ قۇمىن جاعالاپ
تاقىمعا قىسىپ قامشىنى.
1.08.2013 جىل
بوزجۋسان اعا
ەسەنباي دۇيسەنبايۇلىنا
بوزالا تاڭدى قارسى العان،
بوزبالا جاستىڭ ءبىرى مەن.
بەيكۇنا ولەڭ ىزدەدىم،
بوزتورعايدىڭ ۇنىنەن.
بوزجۋسان شىققا شومىلىپ،
بۋسانىپ تۇرار بوز دالام.
الدىڭىزدا تۇر بوزجىگىت،
بويجەتكەن سىرىن قوزعاعان.
بوزدالا قارسى العاندا،
بوزقىراۋ شالعان اقىندى.
بوزتورعاي ءۇنى — ارمانعا،
بوزبالا كۇنگە شاقىردى.
ورالعان شاقتا جانە ءبىر،
مەرەيلى تويدىڭ ۇستىندە.
بويجەتكەندى كورىپ انە ءبىر،
بوزجىگىت كۇيگە ءتۇستىڭ بە؟!
بوزباۋىر بۇلتپەن ۇشىردىڭ،
پەيلىڭدى،
قارسى ال، ەل ەندى.
گۇل ەمەس، سىيعا ۇسىندىم،
بوزجۋسان ءتۇستى ولەڭدى.
11.07.2000 جىل.
قىرىق
قىرىق شارشى مەتر جانە ءتورت بالا،
ۇيىقتايدى ولار تويىپ الىپ بوتقاعا.
«پاتەر تار»، — دەپ كۇڭكىلدەيدى كەلىنشەك،
ايتاتىنىم: «وتتاما!»
كەلەر كۇننەن ەشبىر كۇدەر ۇزبەگەن،
التى جانبىز ۇيدەن تابار ىزدەگەن.
جيھاز، ىدىس، تەلەديدار… ت.ب. –لار،
تاتۋ-ءتاتتى تۇرىپ جاتىر بىزبەنەن.
سەنەم انىق: بۇل اللانىڭ بۇيرىعى،
قاتار سىنار سىيسىز بەنەن سىيلىنى.
بالا-شاعام قۇشاقتاسىپ جاتقان سوڭ،
سىرتتاعى ىزعار بىلىنبەيدى — ءۇي جىلى.
ءبارى جاقسى، قايعىمىز جوق مۇعايىم،
كەيبىرەۋدەي نەمەنەگە جىلايىن.
بار بايلىعىم — بالالارىم، جان جارىم،
تەك سولارعا دەنساۋلىق بەر، قۇدايىم.
ءسال باتادى قامالعانىم قالاعا،
ەركىن وينار دالاسى جوق بالاعا.
كۇپىر ويلاپ كەيدە كەتكىم كەلەدى…
كەشىرە گور مەنى، اللا تاعالا.
قىرىق شارشى مەتر پاتەر — قۇت، باقىت،
قىزىقپايمىن كوتتەدج سالعان جۇرتقا تۇك.
ءتۇن ىشىندە اياق جاققا وتىرىپ،
ولەڭ جازام بالالاردى ۇيىقتاتىپ.
ولەڭ جازام… پىش-پىش ۇيقى توڭىرەك،
مۇڭ شاقپايمىن ەشكىمگە دە ەڭىرەپ.
ايەلىمنىڭ ءسوزى «بىلشىل»، ويتكەنى:
ەكى قۇلاش قارا جەردەن كەڭىرەك…
13.11.2009 جىل
* * *
جەردەگى باقتى كوكتەن ىزدەدىم،
ايازدا ءجۇرىپ كوكتەم ىزدەدىم،
تابىلار ما ەكەن؟…
اۋىر وي سىيلار دوستاسقان ءدايىم،
قايعىعا شومدىم قوشتاسقان سايىن،
ارىلار ما ەكەم؟
كۇن كەلەر مە ەكەن ايىعار ءحالىم،
قايداسىڭ، قايدا، جانىم ارمانىم،
«تابىندىردىڭ» عوي
قالىپتى ويدا پاكتىگىڭ عانا،
قاشان كەلەسىڭ شاتتىعىمدى الا،
ساعىندىردىڭ عوي.
مولدىرەپ اققان بۇلاعىمدايسىڭ،
قاپاستا جانعان شىراعىمدايسىڭ،
قاراڭعىدامىن
جاراي ما، جانىم، ەرەگەسكەنىڭ،
ايمالاپ جازار مەن ەمەس پە ەدىم
جاراڭدى، جانىم.
قاراماي باققا تابانىمداعى،
ۇمتىلدىم نۇرعا جامالىڭداعى،
جەتەر مە كوڭىل؟
كوز جازىپ قالدىم قاراڭنان، جانىم
ىزدەۋمەن سەنى عالامنان، جانىم،
وتەر مە ءومىر؟!…
شۋاعى كۇننىڭ باتقان كەزدەردە،
اسپاننان جۇلدىز اققان كەزدەردە
ىزدەدىم، جانىم.
ساعىنىپ نۇردى كوزىڭدە كۇلەر،
ويلاۋمەن سەنى وزىڭنەن كۇدەر
ۇزبەدىم، جانىم.
وتكەن كۇندەردىڭ بەلگىسىن، بارىن
ساعىنىپ كەلگەن سەنبىسىڭ، جانىم،
كوڭىلدە قايعى.
ەلجىرەي ويلاپ كۇنىمدى اڭساعان،
بەينەڭە، قالقام، مۇڭىمدى شاعام
سەزىمىم جايلى.
قايعىدان ءۇنسىز تىندى قالامىم،
ايتساڭشى، جانىم، كىمدى قالادىڭ،
تابىلار ما ەكەن؟
كەشىرىپ ويدى بايلىعىمدى العان،
سەرپىلىپ كوڭىل قايعى-مۇڭداردان
ارىلار ما ەكەن؟
1995 جىل
* * *
شىراق جاقتىم
شىراق جاقتىم ازايسىن دەپ ناداندىق،
ارينە، ول ءيليچتىڭ شامى ەمەس.
بالا كەزدەن اڭساعانىم — ادامدىق،
كورگەنىمنىڭ ءبارى — ەلەس…
اسپان ەمەس، جەر بولعان سوڭ تۇراعىم،
تىرلىگىممەن ۇيلەسپەيدى وي، بىلەمىن.
اعارتا الماس جالعىز جاققان شىراعىم
ناداندىقتىڭ تۇنەگىن.
كۇن بولۋعا ۇمتىلمادىم،
ماحمۇت
شىققان بيىك الاسارىپ قالماسىن.
ءاربىر تاڭدا وياناتىن اق ءۇمىت
جاعالادىم جار باسىن.
وسى شىعار دۇنيەنىڭ توزاعى،
سىرتقا شىقپاي ىشىمدە ءولدى قانشا مۇڭ.
ءتىلى ۇزىن، بىلىمدەرى جوعارى
نادانداردان شارشادىم.
ماحمۇتتىڭ ارمانى جوق:
ساۋاتسىز
بۇقاراعا كۇن بولۋدى قالادى.
تىڭدامايدى، جان ايقايىم جاۋاپسىز،
اقىرزامان ادامى.
جۇمان قىرتتان اينىمايدى «دانامىز»،
قولپاشتايدى كوتەرمەلەپ ەرمەسى.
… شىراق جاقتىم — جارىق بولسىن ارامىز،
سەن وشىرە كورمەشى.
2003 جىل
ءوزىڭدى كورەم
ساعىندىم، اپا، ءجۇزىڭدى جارقىن ساعىندىم،
ءوزىڭدى كورەم ىشىنەن مىڭ سان ساعىمنىڭ.
ءوزىڭدى كورەم كوزىنەن اسىل جارىمنىڭ،
ماحابباتىسىڭ اق ءسۇتىڭدى ەمگەن بار ۇلدىڭ.
ساعىندىم، اپا، الاقانىڭدى،
باسىمنان
سيپاشى كەلىپ كورەيىن سەنى قاسىمنان.
تاعدىرىم ءۇشىن كوڭىلى الاڭ اسىل جان،
ۇلىلىعىڭا ادام بالاسى باس ۇرعان.
ومىردە مىناۋ ىشىنە بۇككەن سان سىردى،
ۋاقىتىمدى بىتپەيتىن جۇمىس قاۋسىردى.
قۇرسىنشى ءبارى، ءتوزىمىم بۇگىن تاۋسىلدى،
ەستىپ قايتپاسام قۇلىنىم دەگەن داۋسىڭدى.
2009 جىل
* * *
«ول تۋمادى دا تۋىلمادى.
ءارى وعان ەشكىم تەڭ ەمەس»
ىحلاس سۇرەسى، 3-4 اياتتار.
اينالانىڭ ءبارى دە جاراتىلىس،
ءبىر-بىرىنەن المايدى دارا تىنىس.
ۇيىقتاپ جاتىر الاڭسىز دالا تىنىش،
جاراتىلىس، ول داعى جاراتىلىس.
جاراتىلىس… كوك پەن جەر جاراتىلعان،
ەش نارسە جوق ومىردە دارا تۋعان.
ادامداردىڭ ءبارىن دا انا تۋعان،
جاراتىلىس، ءبارى دە جاراتىلعان.
ورمان-توعاي، وزەن-كول جاراتىلعان،
اسەمدىگىن وزىمەن الا تۋعان.
جاراتىلعان تاۋ-داعى انا تۇرعان،
جاراتىلىس، ءبارى دە جاراتىلعان.
جاراتقان كىم؟ ءبارى دە جاراتىلعان،
ول — قۇدىرەت بارىنەن دارا تۇرعان!
سەن، اللاھىم، بيىكسىڭ بار اقىلدان!
تۋىلماعان، تۋماعان دارا تۇلعاڭ،
جاراتقان سەن، قالعانى جاراتىلعان.
1996 جىل.
ماڭداي
قامشى سابى — ءومىرىڭنىڭ ولشەمى،
قانداي قىسقا، قويعان ەكەن جارىتپاي...
قۋانار ءسات — عۇمىردىڭ ءبىر بولشەگى،
ارقالار مۇڭ تابىتتاي.
ەرتەڭ — جۇمباق،
ورالمايدى كەشەگى،
جۇرەر جولىن پەندە ءوزى تاڭداي ما؟!
بارلىق تاعدىر جازىلىپتى دەسەدى،
جارتى قارىس ماڭدايعا.
قايدان كەلدىم؟
بارار جەرىم: ول انىق،
جاۋاپ تاپپاي سەندەلەدى سانام اش.
ەكى قۇلاش شۇبەرەككە ورانىپ،
اتتانارمىن قارا جەرگە جالاڭاش.
بارى — وسى،
بۇل — ءومىردىڭ شىندىعى،
ۇزاقتىعى — قاس پەن كوزدىڭ اراسى.
قاراڭعى كور اشىلمايتىن تۇندىگى
قۋىپ كەلە جاتىر ءبىزدى، قاراشى.
اتاق، داڭق — از قىزىققا الدانىپ،
بولىپ ءجۇرمىز كۇندە قىزىل كەڭىردەك.
بيلىك قۇرعان دۇنيەگە مالدانىپ،
حان-پاتشا دا حاق ولىمنەن جەڭىلمەك.
قامشى سابى — ءبىر عۇمىردى قۇرايدى،
جاراتقاننىڭ جازعان جاسىن از دەمە.
ىبىلىسكە ساتىلعان جان جىلايدى،
شاتتانادى تيگەن ماڭداي ساجدەگە.
ءفاني بىتەر،
باقي بولار — تۇراعىم،
كەلگەن جەرگە قايتا بارار شىبىن جان.
كەشىرىمدى، اللام، سەنەن سۇرادىم،
مەيىرىمدى اياماشى قۇلىڭنان!
وكىنگەننەن ەش پايدا جوق وتكەسىن،
سەندىم انىق: تەك اللانىڭ قۇلىمىن.
ءىبىلىستىڭ جەتەگىندە كەتپەسىن
جارتى قارىس جەرگە سىيعان عۇمىرىم.
2003 جىل.
Abai.kz
