بۇگىن قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرىلعان كۇنى. ماۋ زىدۇڭ (ماو زىدوڭ) باسشىلىق ەتكەن كوممۋنيستەر جياڭ جيەشى (چان كەيشي) باسشىلىق ەتكەن گومينداڭ بيلىگىمەن تاۋ اسىپ، سۋ كەشىپ، كەيدە اش، كەيدە توق ءجۇرىپ، كەدەي ديقان-شارۋالاردىڭ قولداۋىمەن  30 جىل اسا قيانكەستى شايقاستار جۇرگىزىپ، جەڭىسكە قول جەتكىزگەن كومممۋنيستىك بيلىكتىڭ تاۋىلسىزدىك جاريالاعان كۇنى. 1949 جىلى 1-قازاننان بەرى ەسەپتەسەك، بۇل بيلىكتىڭ داۋرەن سۇرگەنىنە 75 جىل تولىپ وتىر. ايتپاعىم بۇل ەمەس تۇعىن. وسىدان 15 جىل بۇرىن ۇرىمجىدە شىعاتىن «شىنجاڭ گازەتى» مەكەمەسىنىڭ باسشىلارىنىڭ ءبىرى، جۋرناليست، رەداكتور ءادىل سەمەيقانۇلىمەن كەزدەسىپ اڭگىمەدە بولعانىم بار ەدى.

بيىل قازاقستاندا جاريالانعان اقپاراتتارعا سەنسەك، وكىنىشكە وراي، ارىپتەسىم، زامانداسىم دوسىم ءا.سەمەيقانۇلىنىڭ اتى-ءجونىن قىتايدا تۇتقىندالعان 20 شاقتى قازاق زيالىلاردىڭ ءتىزىمىنىنىڭ ىشىنەن كورىپ، جۇرەگىم قاتتى اۋىردى، امال نەشىك! ولاردىڭ نە سەپتەن تەمىرتوردىڭ ارجاعىنا بارعانى تۋرالى ناقتىلى اقپارات بىزگە ءالى جەتكەن جوق. بۇل قانداس باۋىرلارىمىز بىرەۋدىڭ باسىن جارىپ، بىرەۋدىڭ كوزىن شىعارىپ نەمەسە بىرەۋدىڭ ءالاجىبىن اتتاپ كەتىپ قامالماعانىنا سەنىمىم كامىل. قۇداي جەڭىلدىگىن بەرىپ، وسى جالا-پالەدەن امان-ەسەن قۇتىلىپ، وتباسىلارىنا ورالۋىنا شىن جۇرەكتەن تىلەكتەسپىن!

جۋرناليست، رەداكتور ءادىل سەمەيقانۇلى قىزمەت ۇستىندە.

وسىدان 15 جىل بۇرىن «شىڭجاڭ گازەتى» 60 جىلدىق مەرەي تويىن تويلادى. حانزۋ، ۇيعىر، قازاق جانە موڭعول تىلدەرىندە جارىق كورەتىن اتالمىش باسىلىم قىتاي حالقى مەن كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ءۇنىن ەستىرتىپ، جىرىن جىرلالاپ كەلەدى. سول كەزدە شىڭجاڭعا بارعان ساپارىمىزدا «شىڭجاڭ گازەتتى» قازاق ءتىلشى-رەداكتورلار ءبولىمىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى، بەلگىلى جۋرناليست ءادىل سەمەيقانۇلىنا جولىعىپ، باسىلىم تۋرالى سۇحباتتاسقان ەدىك.

– ءادىل سەمەيقانۇلى، گازەت وقىرماندارىنا اۋەلى ءوزىڭىزدى تانىستىرا كەتسەڭىز؟

– مەن ىلە وبلىسىنىڭ التاي ايماعى، كوكتوعاي اۋدانى، تۇرعىن اۋىلىندا 1965 جىلى دۇنيەگەن كەلدىم. باستاۋىش پەن ورتا مەكتەپتى اۋىلدا ءبىتىرىپ، 1983 جىلى قاشقار پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنا وقۋعا ءتۇستىم. ەكى جىل وقىعانان كەيىن، 1985 جىلى شىڭجاڭ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ادەبيەت فاكۋلتەتىنە اۋىسىپ، اقپارات ماماندىعىن ۇيعىر، حانزۋ تىلىندە وقىدىم. 1989 جىلى «شىڭجاڭ گازەتى» قازاق رەداكتسياسىنا جۇمىسقا تۇردىم. قازىر قازاقتىلشى-رەداكتورلار ءبولىمىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقاراميىن.

مەن ۇلت مادەنيەتى مەن ادەبيەتى، قورشاعان ورتا احۋالى، قوڭىر اڭدار تاعدىرىنا كوپ قالام تارتىپ جۇرگەن ءجۋرناليسپىن. وسىناۋ 20 جىلدان بەرى تالاي دۇنيە جازىلدى «ەۆرەيدى ايتايىن، قازەكەم دە قالماسىن»، «كارەستەردىڭ وزىمشىلىك رۋحى سالعان وي»، «انانىڭ كوز جاسى نەمەسە كىرەكەيگە ءبىر داۋىس»، «قورىقتان شىققان مىلتىق ءۇنى»، «شوشيمىن كەيىنگى جاس بالالاردان...»، «كىلت ەسىمە تۇسكەنى»، «شوقيىپ وتىرعانان شويناڭداپ جۇرگەن ارتىق»، «اقىندار ايتىسى – بۇگىن جانە ەرتەڭ»، «ورحون ەسكەرتكىشىندەگى بايىرعى اقپاراتتىق ۇلگىلەر» دەگەن سەكىلدى تۋىندىلارىمدى وقىرماندار جىلى قابىلدادى، ءارى ولار مەملەكەتتىك، ولكەلىك سىيلىقتار الدى. ماسەلەن، «ەۆرەيدى ايتايىن، قازەكەم دە قالماسىن» اتتى ماقالام ماماندار تاراپىنان «قازاق تانۋدى تەرەڭدەتكەن تۋىندى» دەگەن باعاعا يە بولدى. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن 300-گە تارتا حابار، ماقالا، وچەرك، ەسسە، ادەبي سىن، اقپاراتتىق زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىنىڭ اۆتورىمىن.

2008 جىلى «ۇستاز – شاكىرت ۇندەستىگى» دەگەن عىلىمي زەرتتەۋ ماقالا جازىپ، سەمەي قالاسىندا شاكارىم قۇدايبەردىۇلىنىڭ 150 جىلدىعىنا ارنالعان حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنتسياسىنا قاتىسىپ قايتتىم. بۇل ماقالا «شاكارىم عيبراتى» اتتى كىتاپقا ەندى. قىسقاسى، مەن ءباسپاسوز بەن ونەر سالاسىنا ءوز الىمشە اتسالىسىپ جۇرگەن اداممىن. قانشالىقتى قالاي جازدىم، بۇل تۋرالى وزىمنەن گورى وزگەلەردىڭ ايتقانى دۇرىس.

– ءوزىڭىز اتسالىسىپ وتىرعان «شىڭجاڭ گازەتىنىڭ» تاريحىنا توقتالا كەتسەڭىز؟

– «شىڭجاڭ گازەتى» – ءتورت تىلدە شىعاتىن پارتيانىڭ ءۇنى. سونىمەن قاتار قىتايدىڭ وزگە ولكەلەرىندە جارىق كورىپ جاتقان باسپاسوزدەردە كەزدەسە بەرمەيتىن ۇلكەن دارالىعىمەن وزگەشە. بۇل جالعاسىپ كەلە جاتقان ءداستۇر ساباقتاستىعىنان بولسا كەرەك دەپ ويلايمىن.

– سوندا قانداي ءداستۇر ساباقتاستىعىن ايتقان بولار ەدىڭىز؟

– بۇل سۇراعىڭىزعا تولىققاندى جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن «شىڭجاڭ گازەتىنىڭ» تاريحىن ارىدەن باستاۋعا تۋرا كەلىپ تۇر. گازەتتىڭ 1949 جىلعى ەل ازاتتىعىنان بۇرىنعى گومينداڭ وكىمەتى بيلىك جۇرگىزگەن كەزەڭدە دە شىققانىن ەسكەرسەك، جالپى، ونىڭ «شىڭجاڭ گازەتى» دەپ اتالىپ شىعا باستاعانىنا 70 جىلدان استى. ال، قىتاي كومپارتياسىنىڭ شىنايى ۇنىنە اينالعانىنا 60 جىل تولدى. ەندى تاريحقا كوز جۇگىرتىپ كورەلىك. 1935 جىلى 3-جەلتوقساندا «شىڭجاڭ گازەتىنىڭ» حانزۋ تىلىندەگى تۇڭعىش ءنومىرى جارىق كوردى. ال 1936 جىلدان باستاپ ۇيعىر، قازاق تىلىندەگى ساندارى جارىق كورە باستادى. حانزۋ، ۇيعىر، قازاق تىلدەرىندە شىعىپ جاتقان بۇل گازەتكە 1945 جىلى مامىردا ورىس تىلىندەگى باسىلىمى قوسىلىپ، ءبىر جىلعا تاياۋ ۋاقىت جارىق كورىپ، ول 1946 جىلى 12-جەلتوقساندا جابىلىپ قالادى. ونىڭ ورنىن 1950 جىلعى 1-تامىزدا موڭعول تىلىندەگى نۇسقا باسادى.

– «شىڭجاڭ گازەتىنىڭ» حانزۋ، ۇيعىر، قازاق باسىلىمدارىنان بولەك شىڭجاڭنىڭ التى اكىمشىلىك ايماعىندا بولىمشەلەرى بولعان ەكەن. بۇعان الىپ قوسارىڭىز بار ما؟

– ءسىز دۇرىس ايتىپ وتىرسىز. 1936 جىلدان 1939 جىلعا دەيىن ديحۋاداعى ء(ۇرىمجى بۇرىن وسىلاي اتالعان) «شىڭجاڭ گازەتىنىڭ» حانزۋ، ۇيعىر، قازاق تىلدەرىندەگى باسىلىمدارىنان تىس بۇكىل شىڭجاڭنىڭ 6 اكىمشىلىك ايماعاندا بولىمشەلەرى قۇرىلادى. 1936 جىلى شىڭجاڭ گازەتى مەكەمەسى ىلە، التاي، تارباعاتاي، قاشقار ايماعىندا بولىمشەلەر اشادى. ىلە بولىمشەسى – «شىڭجاڭ گازەتىنىڭ» ۇيعىر، قازاق، حانزۋ، موڭعول تىلدەرىندەگى; التاي بولىمشەسى – قازاق، حانزۋ، موڭعول تىلدەرىندەگى; تارباعاتاي بولىمشەسى – ۇيعىر، قازاق، حانزۋ، موڭعول تىلدەرىندەگى; قاشقار بولىمشەسى – ۇيعىر، حانزۋ تىلدەرىندەگى گازەت شىعارادى.

قازاق تىلىندەگى «شىڭجاڭ گازەتىنىڭ» توركىنىن 1934 جىلى ۇرىمجىدە جارىق كورگەن «تيانشان گازەتىنە» اپارار ەدىك. بۇل – قىتاي كوممۋنيستەرىنىڭ قولداۋى، قازاق زيالىلارىنىڭ تالاپ-ءوتىنىشى بويىنشا شىققان گازەت. العاش قازەز نۇرمۇحامەدۇلى باس رەداكتور، زيات شاكارىمۇلى، نازىر ومارۇلى رەداكتور بولىپ جۇمىس ىستەگەن. ءبىر جىلدان كەيىن حانزۋ، ۇيعىر تىلدەرىندەگى «تيانشان گازەتىنىڭ» اتى «شىڭجاڭ گازەتى» بولىپ وزگەرۋىنە بايلانىستى قازاق تىلىندەگى گازەتتىڭ اتى دا «شىڭجاڭ گازەتى» بولىپ وزگەرتىلەدى.

– ول كەزدەگى قازاق تىلىندەگى باسىلىم بۇگىنگى «شىڭجاڭ گازەتى» سەكىلدى كۇندەلىكتى گازەت بولعان با؟

– جوق، ول كەزدەگى قازاق تىلىندەگى «شىڭجاڭ گازەتى» جۇماسىنا ءبىر، كەيىن ەكى رەت، جۇرە كەلە كۇن ارالاپ شىعىپ تۇرعان.

ءادىل سەمەيقانۇلى «شىنجاڭ گازەتىنىڭ» قىزمەتكەرلەرى، ءبىر ءبولىم ارىپتەستەرىمەن بىرگە.

– ۇيعىر، قازاق تىلىندەگى «شىڭجاڭ گازەتىنىڭ» ءۇش ايماق (ىلە، التاي، تارباعاتاي) ۇلتتىق ارمياسىن قولداعانىن ءوزىڭىز ايتىپ وتىرعان ءداستۇر ساباقتاستىعىنىڭ كورىنىسى مە؟

– جاپون باسقىنشىلارىنا قارسى كۇرەس جەڭىسىنىڭ الدى-ارتىندا گومينداڭنىڭ شىڭجاڭدا تۇراتىن ارمياسى ءۇش ايماق ۇلتتىق ارمياسىنىڭ سۇراپىل شابۋىلىنا ۇشىرايدى. جياڭ جيەشى 1945 جىلى قىركۇيەكتەاسكەري ىستەر كوميتەتى ساياسي ءبولىمىنىڭ باستىعى جاڭ جىجۇڭدى شىڭجاڭعا جىبەرىپ، ءۇش ايماق  ۋاكىلدەرىمەن بەيبىت كەلىسىمگە كەلۋگە ءماجبۇر بولادى. 1946 جىلى 2-قاڭتاردا ەكى جاق 11 تارماقتى  «بەيبىت كەلىسىمگە» قول قويادى. ناۋرىزدا جاڭ جىجۇڭ گومينداڭ اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ باستىعى، باتىس سولتۇستىك اسكەري اكىمشىلىك مەكەمەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، قوسىمشا شىڭجاڭ ولكەسىنىڭ توراعاسى بولادى. شىلدەدە ءۇش ايماق باسشىلارى قاتىناسقان شىڭجاڭ بىرىكەن ۇكىمەتى قۇرىلىپ، شىڭجاڭدى بەيبىت جولمەن بىرلىككە كەلتىرۋدىڭ بيلىك باعدارلاماسى مەن كەڭەس وداعىمەن دوستاسۋ باعىتى العا قويىلادى. الايدا گومينداڭشىلار كۇنەستە كولكەكتەپ، كومەسكىدە ءوز بىلگەندەرىن ىستەيدى. ۇزبەي كەڭەس وداعى مەن ءۇش ايماق توڭكەرىسىنە قارسى ارەكەتتەرمەن شۇعىلدانادى. ءۇش ايماق توڭكەرىسىن قولداۋ مەن وعان قارسى تۇرۋدىڭ شىتىرمان كۇرەسى «شىڭجاڭ گازەتى» مەكەمەسىنىڭ تىنىسىندا تابيعي تۇردە بەينەلەنەدى. 1946 جىلى جەلتوقساندا ءۇش ايماق ۋاكىلدەرىنىڭ قاتاڭ تالابىمەن ولكەلىك وكىمەت ۇيعىر، قازاق تىلىندە «شىڭجاڭ گازەتىن» جەكە شىعارۋ جونىندە قاۋلى الادى. سونىمەن بۇرىنعى ۇيعىر، قازاق رەداكتسياسىنداعى بارلىق قىزمەتكەرلەر باسپا جابدىقتارىمەن قوسا نانليڭعا (كوشە اتى) كوشىپ، ءوز الدىنا جۇمىس جۇرگىزىپ، «شىڭجاڭ گازەتىن» دەربەس شىعارا باستايدى.

– سول كەزدە اتالمىش گازەتتىڭ باسشىلىق قىزمەتىندە وزگەرىستەر بولدى ما؟

– ارينە، بولدى. ءۇش ايماق جاعىنان ۇيعىر سايران مەكەمە باستىعى، قالي ىسقاقۇلى ورىنباسار مەكەمە باستىعى، تۇرسىن سىرايىل (ۇيعىر) باس رەداكتور، قالي باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى بولدى. قازاق، ۇيعىر تىلدەرىندەگى شىڭجاڭ گازەتى كۇندەلىك گازەتكە اينالىپ، بەت سانى مولايتىلىپ، ىقپالى كۇشەيتىلدى.

– ءۇش ايماق بيلىگى دەربەس شىعارعان «شىڭجاڭ گازەتىنىڭ» نەگىزى ماقسات-مۇددەسى نە بولىپ ەدى؟

– دەربەس شىعارىلعان قازاق، ۇيعىر تىلىندەگى «شىڭجاڭ گازەتى» گومينداڭنىڭ كەڭەس وداعىنا قارسى، ءۇش ايماق وكىمەتىنە قارسى توڭمويىن كۇشتەرمەن كۇرەس جۇرگىزىپ قالماستان، ءماسۇت، ايسا پانتۇركيزمشىلدەرمەن دە بەل شەشە كۇرەستى. ءارى شىڭجاڭدى بەيبىت بىرلىككە كەلتىرۋ مەن ۇلتتار دوستىعىن قورعاۋ پرينتسيپىنەن تانبادى. 1947 جىلى مامىردا ءماسۇت شىڭجاڭ ولكەسىنىڭ تورالىعىنا، ايسا باس حاتشىلىعىنا تاعايىندالعاننان كەيىن گازەت مەكەمەسى ءتىپتى كۇردەلى جاعدايعا ءدوپ كەلەدى. قازاق، ۇيعىر تىلىندە شىعاتىن «شىڭجاڭ گازەتى» ماسۇتقا قارسى حابارلار مەن شولۋلاردى ۇزبەي جاريالاسا، ال ءماسۇت ولكەلىك وكىمەت اتىنان مۇنداي اقپاراتتاردى باسۋعا تيىم سالۋ بۇيرىعىن تۇسىرەدى. اۋەلى مەكەمە باستىعى ۇيعىر سايراندى قىسىمعا الۋ بۇيرىعىن شىعارىپ، جانسىزدارىن قاپتاتىپ، گازەت قىزمەتكەرلەرىنە ءتۇرلى قاستاندىق جاسايدى. كوپ وتپەي بىرىككەن ۇكىمەت قول قويعان «بەيبىت ءبىتىم» كۇشىن جويىپ، ءۇش ايماق باسشىلارى قۇلجاعا قايتارىلادى. سوندا دا گازەتحانانىڭ ءبىر توپ قىزمەتكەرلەرى استىرتىن ارەكەت جاساپ، ۇرىمجىدەگى «دەموكراتيالىق جاستار وداعىمەن» بىرلەسىپ، گومينداڭ كەرتارتپاشىلارىنا قارسى ۇگىت قاعازدارى مەن ءۇش ايماق توڭكەرىسىنە قاتىستى ۇگىت ماتەريالدارىن رەداكتسيالاپ باستى. ءماسۇت دەرەۋ ۇلتى ۇيعىر بولات قادىردى قازاق تىلىندەگى «شىڭجاڭ گازەتى» مەكەمەسىنىڭ باستىقتىعىنا، نازىردى (قازاق) ورىنباسارلىعىنا، وتكىردى (ۇيعىر) باس رەداكتورلىعىنا تاعايىندايدى. سونىمەن گازەت بۇكىلدەي ءماسۇتتىڭ باسقارۋىنا ءوتىپ، گازەتتىڭ قوعامدىق پىكىر بەتالىسى بىردەن كوممۋنيستىك پارتيا مەن ءۇش ايماق توڭكەرىسىنە قارسى باعىتقا وتەدى. الايدا گازەت بۇرىنعى بەدەلىنەن ايرىلىپ، كۇندەلىك تارالىمى كۇرت تومەندەپ، ءنابارى 300-400 داناعا ءتۇسىپ قالادى.

1949 جىلى قاڭتاردا ولكەلىك ۇكىمەت قايتا قۇرىلىپ، بۇرحان توراعالىققا تاعايىندالادى. ۇيعىر، قازاق تىلىندە شىعاتىن «شىڭجاڭ گازەتىنىڭ» باستىعى مىندەتىن بۇرحاننىڭ حاتشىسى وشىر ءالي ۋاقىتشا وتەيدى. ول بۇرحان العا قويعان جاڭ جىجۇڭنىڭ «كەڭەس وداعىنا دوستىق پەيىل تانىتىپ، ىشكى جاقتا بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋ» ساياسي قۋاتتاماسىن گازەتتىڭ باستى باعىتى ەتەدى. وسىدان سوڭ ۇيعىر، قازاق تىلىندەگى «شىڭجاڭ گازەتىنىڭ» باعىتىندا ءتۇبىرلى وزگەرىس پايدا بولىپ، توراعا ماۋ زىدۇڭ «جاڭا دەموكراتيا نازارياسى» سياقتى ەڭبەكتەرى مەن شينحۋا اگەنتىگىنىڭ ماتەريالدارى ەل ازات بولعانعا دەيىن باسىلىپ تۇرادى.

«شىنجاڭ گازەتى» مەن «شىنجاڭ سۋرەتتى جۋرنالىنىڭ» ءا.سەمەيقانۇلى، ءمادى زەينەلۇلى باستاعان رەداكتورلار مەن جۋرناليستەر جانە التاي ايماعىندا شىعاتىن «التاي گازەتىنىڭ» ءتىلشىسى، اۋدارماشى ساعىمبەك راباتۇلىمەن بىرگە. ءۇرىمجى قالاسى. 2009 ج.

– ال، ماۋ زىدۇڭ بيلىگى ورناعاننان كەيىن احۋال قالاي بولدى؟

– 1949 جىلى قىركۇيەكتە شىڭجاڭ بەيبىت جولمەن ازات بولعانان كەيىن، شىڭجاڭعا جورىق جاساپ كىرگەن قىتاي حالىق ازاتتىق ارمياسىنىڭ قاتارىندا كەلگەن شينحۋا اگەنتىگىنىڭ ءتىلشىسى دۋ ءپىڭچىڭ اسكەري ۋاكىل رەتىندە قاراشانىڭ باسىندا «شىڭجاڭ گازەتى» مەكەمەسىنە تۇراقتاپ، گومينداڭ قولىنداعى حانزۋ تىلىندەگى «شىڭجاڭ گازەتىن» وتكىزىپ العاندىعىن حابارلايدى.

1950 جىلى 1-قاڭتاردا گومينداڭ باسقارۋىنداعى «شىڭجاڭ گازەتى» مەكەمەسىنەن ءبولىنىپ شىعىپ ىلە، التاي، تارباعاتاي ءۇش ايماقتىڭ قايراتكەرلەرىنىڭ شىعارۋىنا وتكەن ۇيعىر، قازاق تىلىندەگى «شىڭجاڭ گازەتى» قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى شىڭجاڭ بيۋروسىنىڭ ورگانى بولىپ بەلگىلەندى. ال 1-تامىزدا نانليانداعى ورنىنان كوشىرىلىپ، حانزۋ تىلىندەگى «شىڭجاڭ گازەتەنە» قوسىلادى. وسىدان كەيىن قازاق تىلىندەگى «شىڭجاڭ گازەتى» 4 بەت بولىپ جۇماسىنا ەكى رەت شىعا باستادى. 1951 جىلى جەلتوقساندا كۇندەلىكتى گازەتكە اينالادى. 1955 جىلى قازاق تىلىندەگى «شىڭجاڭ گازەتى» ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق پارتكومنىڭ ورگانى «ىلە گازەتىمەن» بىرىگەدى. وسى جىلدىڭ قاراشا ايىندا ۇرىمجىدەگى «شىڭجاڭ گازەتى» مەكەمەسى قازاق تىلىندە اپتاسىنا 5 كۇن شىعاتىن 4 بەتتىك «شىڭجاڭ مالشىلارى» گازەتىن شىعارادى. 1959 جىلى قوعامنىڭ قاجەتى، قازاق وقىرماندارىنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا «شىڭجاڭ مالشىلارى» گازەتى جابىلىپ، «شىڭجاڭ گازەتىنىڭ» ولكە ورتالىعىنداعى قازاقشا باسىلىمى قايتادان قالپىنا كەلەدى. وسىدان 1975 جىلعا دەيىن توتە جازۋمەن شىعارىلسا، 1975 جىلعى قاڭتاردان باستاپ 1984 جىلى ساۋىرگە دەيىن لاتىن ءحارپى مەن توتە جازۋدا ارالاس شىعادى. ال 1984 جىلى مامىردان قازىرگە دەيىن توتە جازۋمەن كۇندەلىكتى شىعىپ كەلەدى.

– باسىنان قيلى-قيلى تاعدىر مەن تاريحتى وتكەرگەن، بيىل 60 جىلدىق مەرەي تويىن اتاپ وتكەلى وتىرعان «شىڭجاڭ گازەتىنىڭ» ۇستاحاناسىندا شىڭدالىپ، اتى اڭىزعا اينالعان قالامگەرلەر مەن جۋرناليستەر، قازىر جۇمىس جاساپ جاتقان ارىپتەستەرىمىز تۋرالى ايتا كەتسەڭىز...

– قىتاي كوممۋنيستتىك پارتياسىنىڭ تاريحىندا 1978 جىلى 11-كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءۇشىنشى جالپى ءماجىلىسى ءداۋىر بولگىش ءرول اتقارعان-دى. ون جىلدىق ۇرداجىق سولاقاي ساياساتتىڭ قىلمىسى تەكتەلىپ، جازىقسىز جاندار اقتالعان، ونەر سالاسىندا اشىلىپ سايرايتىن كوگىلدىر كوكتەم تۋعان ءبىر مەزگىل بولدى. بۇل قازاقق تىلىندەگى «شىڭجاڭ گازەتى» تۇلەۋ، وركەن جايۋ ورايىن الا كەلدى. 1979 جىلى «شىڭجاڭ گازەتى» مەكەمەسى رەداكتسيا القاسىن قۇرىپ، باس رەداكتور جاۋاپتىلىعىن بەلگىلەيدى. سوعان وراي 1962 جىلدان باستاپ قازاق رەداكتسياسى كەڭسەسىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى، «شىڭجاڭ گازەتى» ۋاقىتشا پارتكومىنىڭ مۇشەسى ابدىلدابەك تەرشىندى گازەتتىڭ باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارلىعىنا بەكىتىپ، قازاق رەداكتسياسىنا جاۋاپتى ەتەدى. 1987 جىلدان باستاپ ايتقازى قاليۇلى، قۇسايىن ۋالشاۇلى، توقتاربەك تاعايۇلى، تەگىس زايبەكۇلى باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەت اتقارادى. مۇنىڭ ىشىندەگى تەگىس زايبەكۇلى قازىر دە مەكەمە پارتكومىنىڭ مۇشەسى، باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى رەتىندە قازاق رەداكتسياسىنىڭ بارلىق جۇمىستارىنا جاۋاپتى.

گازەت عۇمىر كەشكەن 60 جىلدا قازاق رەداكتسياسىنان كوپتەگەن جازۋشى-جۋرناليستەر ءوسىپ شىقتى. قابدەش ءجۇمادىلوۆتان باستاپ، عاني سارجانۇلى، قايروللا بايانبايۇلى، بۇلانتاي دوسجانۇلى، ءمادي ءابدىراحمانوۆ، ورازحان مىڭجاسارۇلى، سابىر ومارۇلى، وجان قىزىرقانۇلى، جۇنىسبەك ءنۇسىپۇلى سياقتى اعا بۋىن اقىن-جازۋشىلىر، قۇسايىن ۋالشاۇلى، ماعاز سۇلەيمەنۇلى، تۇرسىن جولىنبەتقىزى، ماناپ الىبەكۇلى، ساعدوللا قاليوللاۇلى سەكىلدى قالامى وتكىر جۋرناليستەر، مۇقاش جاكەۇلى، حاكىم اكىمجانۇلى، قاليحان قالياكپارۇلى، رامازان اسىلۇلى سياقتى حانزۋ ءتىلىنىڭ ماماندارى – وسى ءبىزدىڭ گازەتتەن تۇلەپ ۇشقان ازاماتتار ەدى. حح عاسىردىڭ 90-جىلدارىنان بەرى قاراي «شىڭجاڭ گازەتىنىڭ» ساپاسىندا تاعى ءبىر تىڭ تولقىن ارالاستى. توكەن راحاتۇلى، مۇقيت قابدولۇلى، ەسىمبەك پانارۇلى، جاپاربەك ءابىلاجىۇلى، جايىربەك مۇحامەدقانۇلى، سەرىك نۇردىبايۇلى، بولات قاسىمۇلى، قالياكپار ۇسەمقانۇلى، مۇرات ىبىرايۇلى، نۇرسەرىك قۇرمەتقىزى سياقتى ورتا جاس، جاس جۋرناليست، اۋدارماشىلاردىڭ ەڭبەگىن ەرەكشە اتاۋعا بولادى. وسى ءبىر بۋىننىڭ قۇلشىنىسىنىڭ ارقاسىندا 2003 جىلدان باستاپ «شىڭجاڭ گازەتى» جۇماسىنا ءبىر كۇن «اپتا ارقاۋى» دەگەن 8 بەت قوسىمشا شىعارىپ، قالعان كۇندەرى 4 بەت بويىنشا «ماڭىزدى جاڭالىقتار»، «تيانشان تىنىسى»، «دابىل»، «كوكەيتەستى»، «شالقار»، «ادەبيەت ارناسى»، «ساتيرا ساندىعى»، «جاس قانات»، «دەنساۋلىق»، «تارازى»، «اق قاينار»، «تاس جارعان»، «ادام جانە تابيعات»، «جاڭا اۋىل»، «سپورت كلۋبى»، «شاراينا»، «مادەنيەت»، «يگىلىك»، «قولامتا»، «عىلىم-تەحنيكا»، «زاڭ-ەرەجە»، «كەمپىر قوساق»، «دۇنيە ديدارى»، «ورتا ازيا جاڭالىقتارى» سەكىلدى ايدارلارمەن ءار تاڭ سايىن وقىرمانعا تىڭ دۇنيەلەر ۇسىنىپ كەلەدى.

– «شىڭجاڭ گازەتەنىڭ» 60 جىلدىق مەرەي تويىنا وراي قانداي شارالار وتكىزىلەدى؟

– بيىل ەل ازات بولىپ، جاڭا قىتاي قۇرىلعانىنا 60 جىل. قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ۇلىستار مەن ۇلتتار جونىندەگى دۇرىس ساياساتىنىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدەگى ءتىلى مەن جازۋى بار ۇلتتار ءوز تىلدەرىندە گازەت-جۋرنالدار شىعارۋعا قۇقىلى. باسقاسىن قويا تۇرىپ ءوز قازاعىمىزدىڭ ءباسپاسوزىن ايتار بولساق 30-دان استام گازەت-جۋرنال شىعادى. قىتاي ءباسپاسوزىنىڭ قارا شاڭىراعى ەسەپتەلەتىن «شىڭجاڭ گازەتى» ەل ازاتتىعىنان بەرى پارتيا مەن ۇكىمەتىمىزدىڭ، حالقىمىزدىڭ ءۇنى رەتىندە جاڭالىققا جارشى بولىپ، سان سانالى ىستەردە قول جەتكەن ناتيجەلەردى ۇزبەي ناسيحاتتاۋمەن وقىرمان جۇرەگىنە جول تاۋىپ كەلەدى. الدىمىزداعى جەلتوقساننىڭ باسىندا 60 جىلدىق تورقالى توي وتپەكشى. قازىر حانزۋ، ۇيعىر، قازاق، موڭعول تىلدەرىندەگى باسىلىمدار بويىنشا جاپپاي دايىندىقتار ءجۇرىپ جاتىر.

كەيىپكەرىم، «شىنجاڭ گازەتىنىڭ» ءجۋرناليستا، رەداكتورى ءادىل سەمەيقانۇلىمەن بىرگە. ءۇرىمجى، 2009 جىلى.

– باسىلىمنىڭ ىشكى قۇرىلىمى مەن تارالىم قىزمەتى جونىندە بىلسەك ورىندى بولار ەدى...

– قازاق تىلىندەگى «شىڭجاڭ گازەتى» قازاقتار قونىستانعان شىعىس جانە سولتۇستىك شىڭجاڭعا 15 مىڭ دانامەن تارايدى. قازاق رەداكتسياسى ەكى ۇلكەن بولىمنەن تۇرادى. ونىڭ ءبىرى – اۋدارما ءبولىمى، ەكىنشىسى – ءتىلشى-رەداكتورلار ءبولىمى. اۋدارما ءبولىمى اۋدارماشىلار توبى، گازەت شىعارۋ توبى، پايدالانۋ حابارلار توبى، كوررەكتورلىق تەكسەرۋ توبى سياقتى 4 توپتان قۇرالادى. بۇل ءبولىم حانزۋ تىلىندەگى ىشكى-سىرتقى ماڭىزدى جاڭالىقتاردى تارجىمەلەۋدى ماقسات ەتەدى. ءبولىم باستىعى جاپاربەك ءابىلاجىۇلى، ورىنباسارلارى ەرلان نۇقاۇلى، بولات قاسىمۇلى. ەندى «پايدالانۋ حابارلار» توببىنا توقتالا كەتەر بولساق، بۇل «شىڭجاڭ گازەتىنىڭ» قارماعىنداعى ءىنى گازەت. ءىنى گازەت دەپ وتىرعان سەبەبىم – «پايدالانۋ حابارلارى» 1975 جىلى 1-تامىزدان باستاپ شىققان بولاتىن. سودان 2007 جىلعا دەيىن اعىمداعى جاڭالىقتاردى تارجىمەلەپ شىعارۋ نەگىز ەتىلىپ كەلسە، 2007 جىلدان باستاپ پارتكومنىڭ ءىنى گازەتتەردىڭ ءرولىن كۇشەيتۋ، نارىققا بەيىمدەۋ تالابىنا ساي قازاق اۋدارماشىلار ءبولىمى «پايدالانۋ حابارلارى» گازەتىنىڭ مازمۇنىنا رۇل گازەتتىڭ وقىرمانى كوبەيىپ، تارالىمى 3000 داناعا جەتتى. قازىر بۇل گازەت جايىربەك مۇحامەدقانۇلى دەيتىن ازاماتتىڭ باسقارۋىمەن شىعىپ جاتىر.

رەداكتور، تىلشىلەر ءبولىمى – مادەني-اعارتۋ توبى، ەكونوميكا توبى، ارناۋلى حابارلار توبى، ەرىتى تىلشىلەرمەن بايلانىس جاساۋ توبى، تىلشىلەر توبى سىندى 5 توپقا بولىنەدى. مەڭگەرۋشىسى – ەسىمبەك پانارۇلى، ورىنباسارى سىزگە سۇحبات بەرىپ وتىرعان قالامداسىڭىز. بۇل ءبولىم «شىڭجاڭ گازەتىنىڭ» كۇندەلىكتى ىشكى ەكى بەتى مەن جۇماسىنا ءبىر رەت شىعاتىن قوسىمشاسى «اپتا ارقاۋىنىڭ» 4 بەتىنە جاۋاپتى. گازەتىمىز مەنشىكتى تىلشىلەر مەن جەرگىلىكتى اۆتورلاردىڭ تۋىندىلارىن، حانزۋ، شەتەل اقىن-جازۋشىلارىنىڭ وتە-موتە قازاقستان ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ شىعارمالارىن جاريالاۋعا مۇددەلى.

– ەندى سىزدەردىڭ «شىڭجاڭ گازەتىنىڭ» الداعى جوسپارى، تىنىس-تىرشىلىگى تۋرالى حاباردار بولساق؟

– گازەتتى شىعارۋ وڭاي دا، ونى وقىرمان كوڭىلىنەن شىعارۋ قيىن. وقىرمانىنان ايرىلىعان گازەت – تۇل. وقىرماننىڭ رۋحاني سۇرانىسى بارىنەن ماڭىزدى. ۇلت مادەنيەتىن دامىتۋ، ۇلت رۋحىن كوتەرۋ، جاس ۇرپاقتى وتانىن، تۋعان حالقىن سۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋ – ارينە، اقساقال گازەتكە اينالىپ وتىرعان ءبىزدىڭ باستى بورىشىمىز. وسى تۇرعىدان العاندا، گازەتتى جىل سايىن حالىق ومىرىنە جاقىنداتا تۇسپەي بولمايدى. الداعى جىلداردا وسىعان وراي گازەت بەتىن تاعى دا مولايتىپ، جۇماسىنا ەكى رەت 8 بەتتەن شىعارامىز دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. ودان كەيىن تىلشىلەر قوسىنىمىزدى كەمەلدەندىرىپ، گازەتتىڭ ۇلتتىق بوياۋىن قويۋلاتپاقشىمىز. جاعداي جار بەرسە، ەكى ەل ۇكىمەتتەرىنىڭ كەلىسىمىن الىپ، قازاقستاننىڭ قابىرعالى باسىلىمدارىمەن دە بارىس-كەلىس جاساساق دەگەن ويدامىز. قىتاي مەن قازاقستان قارىم-قاتناسى ءدال بۇگىنگەدەي تاتۋ-ءتاتتى بولىپ تۇرسا، بۇل دا كوپ ۇزاماي جۇزەگە اسادى دەپ سەنەمىز.

– مەرەي تويلارىڭىز قۇتتى بولسىن! اڭگىمەڭىزگە راحمەت ايتا وتىرىپ، باق پەن تابىس تىلەيمىز.

سۇحباتتى جۇرگىزگەن ءالىمجان ءاشىمۇلى

الماتى – ءۇرىمجى – الماتى

Abai.kz