بايان ەسەنتاەۆا: ارمان اداستىرمايدى
8-ناۋرىز – حالىقارالىق ايەلدەر مەيرامى قارساڭىندا تانىمال پروديۋسەر، تالانتتى اكتريسا ءارى تەلەجۇرگىزۋشى بايان ەسەنتاەۆامەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. كورەرمەن قاۋىمعا «ماحاببات بەكەتى» فيلمىندەگى گۇلناز ءرولى ارقىلى تانىلعان بايان 1975 جىلى 2-قاڭتاردا ورال قالاسىندا دۇنيەگە كەلدى. بۇگىندە «كەشيۋ» توبى مەن ءانشى جانار دوعالوۆاعا پروديۋسەرلىك ەتەتىن ول، «ساز الەمى»، «Mama Mia» مۋزىكالىق جوبالارىنىڭ اۆتورى. سونداي-اق، «عاشىق جۇرەك»، «عاشىق جۇرەك 2»، «تراكتورشىنىڭ ماحابباتى»، «كۇلاش»، «ابايلاڭىز، سيىر!» ءفيلمى مەن تەلەسەريالدارىنىڭ باس پروديۋسەرى.
8-ناۋرىز – حالىقارالىق ايەلدەر مەيرامى قارساڭىندا تانىمال پروديۋسەر، تالانتتى اكتريسا ءارى تەلەجۇرگىزۋشى بايان ەسەنتاەۆامەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. كورەرمەن قاۋىمعا «ماحاببات بەكەتى» فيلمىندەگى گۇلناز ءرولى ارقىلى تانىلعان بايان 1975 جىلى 2-قاڭتاردا ورال قالاسىندا دۇنيەگە كەلدى. بۇگىندە «كەشيۋ» توبى مەن ءانشى جانار دوعالوۆاعا پروديۋسەرلىك ەتەتىن ول، «ساز الەمى»، «Mama Mia» مۋزىكالىق جوبالارىنىڭ اۆتورى. سونداي-اق، «عاشىق جۇرەك»، «عاشىق جۇرەك 2»، «تراكتورشىنىڭ ماحابباتى»، «كۇلاش»، «ابايلاڭىز، سيىر!» ءفيلمى مەن تەلەسەريالدارىنىڭ باس پروديۋسەرى.
– بايان ماقساتقىزى، كورەرمەندەر نازارىنا ۇسىنىلعان «كۇلاش» تەلەحيكاياسىن ءتۇسىرۋ يدەياسى قالاي كەلدى؟
– بۇل تەلەحيكايا «حابار» اگەنتتىگىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا ءتۇسىرىلدى. تاريحي تۇلعالار تۋرالى تىرناقالدى تۋىندىلاردىڭ ءبىرى. «نەگە كۇلاش؟» دەگەنگە كەلەتىن بولساق، بىرىنشىدەن، كۇلاش بايسەيىتوۆا اتى اڭىزعا اينالعان ونەر يەسى. ەكىنشىدەن، تاعدىرى سان قيلى، اتاق پەن ابىرويى، تالانتى مەن ادامگەرشىلىگى ءبىر باسىنا جەتەرلىك قازاق ايەلى. كۇلاشتىڭ بەينەسىن شىنايى سومداۋ ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى مىندەت بولدى.
– تەلەحيكاياعا تۇسكەن اكتەرلەردى تاڭداۋدا شەبەرلىگىڭىز بايقالدى. باستى رولدەگى اكتريسا ايگەرىم ۋالجانوۆا كۇلاش اپامىزدىڭ كوشىرمەسى دەسە بولار. ايگەرىمدى قالاي تاپتىڭىزدار؟
– ءبىز كۇلاشتىڭ ءرولىن سومدايتىن اكتريسانى ۇزاق ىزدەدىك. ەلىمىزدەگى جەتەكشى تەاترلاردىڭ اكتريسالارىن بايقاپ كوردىك. ءبىرىنىڭ سىرت كەلبەتى كەلمەسە، ءبىرىنىڭ ىشكى جان دۇنيەسى ۇيلەسپەدى. ەكى ايعا سوزىلعان ىزدەنىس ناتيجە بەرمەدى. سول ۋاقىتتا «ابايلاڭىز، سيىر!» كومەدياسىنىڭ تۇسىرىلىمىندە جۇرگەنبىز. ءفيلمنىڭ ءبىر ەپيزودىن ءتۇسىرىپ جاتقاندا اكتريسالاردىڭ ءبىرى ءان سالا باستادى. داۋىسى سونداي نازىك، باسىمدى كوتەرىپ قاراسام كوز الدىمدا «كۇلاش» تۇر. «مىنە، كۇلاش!» دەدىم ىشىمنەن. ارتىنشا ايگەرىمدى شاقىرىپ، ستسەناريدى ۇستاتتىق. ايگەرىم سەنىمنەن شىقتى، ءبىز ونى باستى رولگە بەكىتتىك.
– تەلەحيكاياعا قاتىستى قانداي پىكىرلەر ەستىدىڭىز؟ ۇناتقاندار باسىم سەكىلدى.
– مەن ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگى مەن جۇگى اۋىر جوبا «كۇلاش» بولدى. «ەرتەڭ ءدۇيىم جۇرت نە دەيدى، كوزكورگەندەرى قانداي پىكىر ايتادى، زيالى قاۋىمنىڭ كوزقاراسى قانداي بولار ەكەن…» دەگەن ويلار مازا بەرمەدى. كۇدىك پەن ءۇمىت يتجىعىس ءتۇسىپ جاتتى. ەفيرگە شىققاننان كەيىن دە كوڭىلدەگى تولقۋ باسىلمادى. ءبىرىنشى سەريانىڭ كورسەتىلىمىنەن كەيىن-اق كۇدىك سەيىلە باستادى. سىناعانداردان گورى قولداعاندار كوپ بولدى. سوعان ءتاۋبا دەيمىن.
– «ابايلاڭىز، سيىر!» اتتى ءفيلمدى ءتۇسىرىپ بولىپ، حالىققا ۇسىنىپ وتىرسىز. بۇل فيلم تۋرالى نە ايتاسىز؟
– كينو الەمىنە ءبىر رەت باس سۇققان ادام ءومىر بويى ءتۇسىرۋ الاڭىن اڭساپ تۇرادى. ءبىر كەزدەرى ارمان قۋىپ كەلگەن جاس اكتريسا ەسەيە كەلە سول «تانىس ولكەگە» قايتا ورالدى. «عاشىق جۇرەك 1-2» كارتينالارىنان كەيىنگى دۇنيە «ابايلاڭىز، سيىر!». بۇل ءبىر قاراعاندا قاراپايىم وقيعا. بىراق ءوزىنىڭ ايتارى بار تۋىندى. بايلىق، مانساپ، تانىمالدىلىق، ادالدىق، ساتقىندىق، تاپ-تازا سەزىم مەن بيىك ماحاببات. بارلىعى ومىردەگىدەي. كورەرمەننىڭ تارازىسىنا سالىندى، وڭ باعاسىن بەرەر دەگەن ۇمىتتەمىن.
– ءسىز كينو الەمىنە تىم جاس كەزىڭىزدە ارالاسا باستادىڭىز. كەزىندە «ماحاببات بەكەتى» ءفيلمىن كورىپ كوركىڭىزگە قىزىقپاعان جان بولمادى. بۇگىندە ارادا قانشا جىل وتسە دە سول جاس، ادەمى قالپىڭىزدى ساقتاپ قالىپسىز. مۇنىڭ قۇپياسى نەدە؟
– بىرىنشىدەن، مەن ءالى جاسپىن. ەكىنشىدەن، قارتايماۋدىڭ بىردەن-ءبىر قۇپياسى – ايەلدىڭ ىشكى جان دۇنيەسىنىڭ سەرگەكتىگىنە بايلانىستى. مىسالى، مەن ءوزىمدى ءوز جاسىمنان الدەقايدا جاس سەزىنەمىن. ەشكىمگە جاماندىق ويلامايمىن، كورەالماۋشىلىق پەن وزگە ارام پيعىلدان ادامىن ءارى ۇنەمى كۇلىپ جۇرەمىن. تاماقتىڭ پايدالىسىن تۇتىنامىن، سۋدى كوپ ىشەمىن. مەن بەتىمە قانداي دا ءبىر پلاستيكالىق وپەراتسيا جاساتقان ادام ەمەسپىن. ارينە، جاستىقتى ساقتاپ قالۋدا زاماناۋي كوسمەتيكالاردىڭ دا ۇلەسى جوق ەمەس. كوپ نارسە ادامنىڭ شىعۋ تەگىنە دە بايلانىستى.
– جۋىردا «قازاق ارۋى» بايقاۋىنا وراي ىرىكتەۋ كەزەڭىن وتكىزدىڭىزدەر. نەگىزىنەن قىزدارعا قويىلار تالاپتار قانداي؟
– «قازاق ارۋى» ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى، ءتول ءتىلىمىز بەن مادەنيەتىمىزدى قولداۋعا باعىتتالعان جوبا. ءار بويجەتكەن ەلىنىڭ بۇگىنگى جاعدايىمەن قاتار، ونىڭ تاريحىنان، مادەنيەتى مەن ادەبيەتىنەن حاباردار بولۋى قاجەت. سوندىقتان دا بۇل بايقاۋعا كوركىنە اقىلى ساي ارۋلار عانا قاتىسا الادى.
– بۇگىندە قازاق قىزدارىنا قاتىستى كوپ سىن ايتىلادى. بۇرىنعىنىڭ بۇرىمدىلارى مەن بۇگىنگىنىڭ زاماناۋي قىزدارىن سالىستىرىپ جاتادى. ءسىز قىزدارمەن كوپ ارالاساسىز. بۇگىنگى قازاق قىزدارىنا قانداي باعا بەرەر ەدىڭىز؟
– زامان وزگەردى، ۋاقىت وزگەردى دەگەندى ءجيى ايتامىز. وزگەرمەيتىن، ماڭگىلىك دۇنيە ۇلتتىق بولمىس. قانىڭدا، جانىڭدا، بولمىسىڭدا ءوز ەلىڭە، جەرىڭە دەگەن ماحاببات باردا بولاشاق بار. مەنى قۋانتاتىنى قازاق قىزدارىنىڭ كوكىرەگى وياۋ، جانى تازا. مىنەز بار، جىگەر بار، تەكتىلىك بار.
– ءبىر بايقاعانىمىز، ءسىز تەك قىزدارمەن جۇمىس جاسايسىز. قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ۇلكەن ساحناعا شىعا الماي جۇرگەن تالانتتى جىگىتتەر دە بار عوي. كەي پروديۋسەرلەر قىز بالادان گورى جىگىتتەرمەن جۇمىس ىستەگەن جەڭىلىرەك دەپ جاتادى.
– ءيا، قىزدارمەن جۇمىس جاساعان وڭاي ەمەس، سىرتقى كەلتەبەتىنىڭ كۇتىمى بار، ساحنالىق كيىمدەرى بار جانە قاۋىپسىزدىگى تاعى بار. بىراق نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، جىگىتتەرمەن جۇمىس ىستەۋگە قۇلىقسىزبىن. مۇمكىن ۋاقىت وتە كەلە مەنىڭ دە كوزقاراسىم وزگەرەر…
– قازاقستان شوۋ-بيزنەسىنە سۇبەلى ۇلەس قوسىپ جۇرگەن ادام رەتىندە بۇگىنگى قازاق ەستراداسىن قانداي دەڭگەيگە قويار ەدىڭىز؟
– مەن ونەردىڭ قاي-قايسىسىن بولماسىن وتە جوعارى باعالايمىن. ونەر، ەڭ الدىمەن ۇلكەن ەڭبەك. ال ەڭبەكتى قۇرمەتتەۋ كەرەك. مەن قازاق ەستراداسىنا جارقىن بولاشاق تىلەيمىن.
– ەستۋىمىزشە، «نۇر وتان» ساپىنداسىز. بۇل ساياساتقا ارالاسۋدىڭ باستاماسى بولۋى مۇمكىن بە؟ جالپى ساياساتقا ارالاسۋ ويىڭىزدا بار ما؟
– ءيا، مەن «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ مۇشەسىمىن. ءبارىمىز ءبىر مۇددە ءۇشىن قىزمەت ەتىپ ءجۇرمىز. تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ كەلەشەگى ءۇشىن ەڭبەك ەتەمىز. بۇل مەنىڭ جەكە ازاماتتىق ۇستانىمىم. ال ساياساتقا ارالاسۋ ويىمدا جوق. مەن ساياساتتا ەمەسپىن، مەن قوعامدامىن!
– قازاق باسىلىمدارىن وقيسىز با؟ كوبىنە قاي باسىلىمداردى الىپ وقيسىز؟
– مەن قازاق باسىلىمدارىن ءجيى وقيمىن، داۋىستاپ وقيمىن. وسىلايشا ءتىل ۇيرەنۋگە تىرىسىپ ءجۇرمىن. تۇسىنبەگەنىمدى اتا-انامنان، ەكى قىزىمنان سۇراپ الامىن (باياننىڭ ەكى قىزى ايساۋلە مەن ايارۋ قازاقشا ءبىلىم الۋدا).
– كوپشىلىك ءسىزدى تەلەجۇرگىزۋشى رەتىندە دە جاقسى تانيدى. نەگىزىنەن شوۋ-باعدارلامالاردى ورىس تىلىندە جۇرگىزەتىنسىز، ءوزىڭىزدىڭ جەكە جوباڭىز «ساز الەمىن» باستان-اياق قازاق تىلىندە جۇرگىزىپ كەلەسىز. مۇنداي قادامعا كورەرمەندەر تاراپىنان «بايان ەسەنتاەۆا قازاق تىلىندە سويلەي المايدى» دەگەن سىننىڭ كوپ ايتىلعاندىعىنان باردىڭىز با؟ الدە قازاقتىلدى تەلەارنا بولىپ سانالاتىن «ەلارنانىڭ» ساياساتىنا بايلانىستى جوبانى قازاق تىلىندە ءتۇسىرۋ كەرەك بولعاندىقتان با؟
– بۇل سۇراق ماعان ءجيى قويىلادى. «ساز الەمى» مەنىڭ تەلەۆيزيا كەڭىستىگىندەگى العاشقى پروديۋسەرلىك جوبام. سىزدەردى قايدام، مەن ءۇشىن بۇل جاڭا بەلەس. باعدارلامادا قازاق تىلىندە ەركىن سويلەۋگە بارىنشا تىرىستىم. بۇگىندە قازاق بولا تۇرا، ءوز تىلىڭدە سويلەي الماۋ – قاسىرەت، ارينە. مەن ءوز تىلىمدە ءجۇز پايىزعا سويلەي الماسام دا، ءتىلىمدى ەرەكشە قۇرمەتتەيمىن جانە بۇگىندە ونى مەڭگەرۋ جولىندامىن. اتا-انامنىڭ مەنى سول كەزدەگى الماتىداعى جالعىز قازاق مەكتەبىنە بەرمەگەنىنە وكىنەمىن. سوندىقتان قىزدارىمدى قازاق مەكتەبىنە بەردىم. مەنىڭ قازاقشام ءجۇز پايىز بولماسا دا، بولمىسىم ءجۇز پايىز قازاققا تيەسىلى دەر ەدىم.
– بۇگىنگى تەلەجۇرگىزۋشىلەرگە كو-ءڭىلىڭىز تولا ما؟ وتاندىق تەلەجۇرگىزۋشىلەرگە نە جەتىسپەيدى؟
– مەن تەلەسىنشى ەمەسپىن. ەگەر حالىق كورىپ جاتسا، سۇرانىس بار دەگەن ءسوز. بىرەۋدىڭ تالعامىنان شىقپادى ەكەن دەپ كوپكە توپىراق شاشۋدان اۋلاقپىن.
– «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيۋ» دەيدى قازاق حالقى. قىزداردى تاربيەلەپ وتىرعان اناسىز. قىز تاربيەسىندە قانداي ۇستانىمىڭىز بار؟
– «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەسىڭ» دەيدى عوي، مەنىڭ ۇستانىمىم وسى.
– ءسىزدىڭ بويىڭىزدا قازاق قىزى-نا ءتان وجەتتىلىك پەن قايسارلىق باي-قالادى. بۇل قانمەن بەرىلگەن قاسيەت پە، الدە ومىرلىك تاجىريبەمەن كەلگەن بە؟
– بۇل تۋا بىتكەن قاسيەت دەپ ويلايمىن. مەن بالا كەزدەن-اق ايتقانىمنان قايتپايتىن بىربەتكەي بولدىم. كوپتىڭ ءبىرى بولماي، ەرەكشەلەنىپ جۇرگەندى قالايدى ەكەنمىن. بۇل قاسيەت اتامنىڭ قانىمەن، انامنىڭ سۇتىمەن دارىعان، ءسىرا.
– ايەلدەر مەرەكەسى كەلە جاتىر. قانداي تىلەگىڭىز بار؟
– ومىردە انادان اسىل نە بار؟! ايەل الەمگە ءومىر سىيلايدى. دەمەك، ايەلدەر قانداي دا بولماسىن ماراپات پەن قۇرمەتكە لايىق. ارمانداڭىزدار، ارمان اداستىرمايدى، ولار مىندەتتى تۇردە ورىندالادى.
ارنا جۇماتاي
"انا ءتىلى" گازەتى
