مۇحتار اۋەزوۆ «قاراش قاراش وقيعاسىندا» جەرىن ساتقان، ەلىن ساتقان ارسىزداردىڭ بەينەسىن وسىدان 100 جىل بۇرىن كوركەم شىعارما تىلىندە جازىپ كورسەتسە دە، ءالى كۇنگە ەشتەڭە وزگەرمەگەن سياقتى.

تالعارداعى تراگەديانىڭ رەزونانسى اەس-تەن كەم بولماي تۇر. سەبەبى: بوزبالا قاتىگەز قانىشەرلەردىڭ قولىنان قازا تاپتى. ون ەكىدە ءبىر گۇلى اشىلماعان جاس جەر جاستاندى. ارماندا كەتتى. لەوناردو دا ءۆينچيدىڭ «تاينايا ۆەچەريا» دەگەن تۋىندىسى بار. وسىدان 5 عاسىر بۇرىن سالعان شەدەۆر. حريستوستى ساتقان يۋدا جايلى. وندا دا ون ءۇش ادام داستارقان باسىندا. الگى ون ءۇشتىڭ بىرەۋى حريستوستى ساتسا، بىزدە 13 سۇمىراي جابىلىپ ءبىر بالانى ءولتىردى. جاۋىزدىقتىڭ ەۆوليۋتسياسى.

ەرتە زاماندا ءبىزدىڭ ون ءۇش ساربازىمىز قالىڭ دۇشپاننىڭ قولىنا قارسى تۇرسا، بۇگىنگىنىڭ ەزدەرى ءبىر بالاعا الىمجەتتىك جاساعان كەر زامان تۋىپتى. بالانى ولتىرگەن سوڭ جاۋىزدار اۋلەتتىڭ ۇرەيىن ۇشىرىپ، قورقىتا ءتۇسۋ ءۇشىن قورعانسىز جانداردىڭ ءۇيىن ورتەگەن.

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا فاشيستەر تۋرا سولاي ىستەگەن ەكەن. ميحايل روممنىڭ «وبىكنوۆەننىي فاشيزم» دەگەن كينوسى بار. كورسەڭىزدەر تالعاردان سول ءفاشيزمنىڭ جالعاسىن كورگەندەي بولاسىز. ال، وسى زاڭدىلىققا جاۋاپ بەرەتىن ىشكى ىستەر ءمينيسترى، پروكۋرور، سوت، پوليتسيا تاعى باسقالار جابۋلى قازان جابۋلى قالسا دەپ كۇشەنگەنىمەن، تىرىسقانىمەن، قاسارىسقانىمەن پرەزيدەنت ولاردىڭ ويىن تاس-تالقان ەتتى. ياعني، شەندىلەردىڭ انتتارى جالعان بوپ شىقتى. بۇل ەندى وزگەلەرگە دە قاتاڭ ساباق بولادى دەپ ۇمىتتەنەمىز. اتتەڭ پرەزيدەنت جالعىز. بولماسا، قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ارالاساتىن سالا بارلىق جەردە جەتىلىپ ارتىلادى. ەسكى اربانىڭ كيقى-جيقى جولىندا وسىنداي وزبىرلىقتار از بولماي تۇر.

ءبىر بالا شەرزاتتىڭ ءولىمى قانشاما شەندىلەردىڭ تاماعىنا قىلقان سياقتى قادالدى. ادىلدىك ءۇشىن، اقتىق ءۇشىن ءوز ءومىرىن قۇربان قىلدى ول. وسىعان كۋا بولعان قوعام قاتتى شامىرقاندى. سانامىزدا «اپىراي، سوندا ىرىگەن، شىرىگەن قوعامدى تازالاۋ ءۇشىن ءبىر-ءبىر جاستان قۇرباندىققا شالا بەرسەك، وندا ءبىز قالاي ەل بولامىز؟ قايتىپ حالىق بولامىز؟ قالاي دەموكراتياسى دامىعان، وركەنيەتى وسكەن، ءتارتىبى كۇشتى مەملەكەت قۇرامىز؟» دەگەن وي كەز كەلگەن قازاق ازاماتىن تولعاندىردى. ءبىر دە ءبىر پروكۋرورى جوق، پوليتسياسى بولماعان، تۇرمەنى بىلمەگەن اتا-بابامىز قالايشا ەل بولعان دەپ تاڭدانباسقا، تامسانباسقا شارا جوق ەندى... مەنىڭشە، مۇنىڭ كىلتى ۇلتتىق تاربيە مەن «ۇيات» دەگەن ۇلكەن سوزدەن بە دەيمىن. قازاقتا «ۇيات بولادى»، «وبال بولادى»، «جامان بولادى» دەگەن ادامگەرشىلىكتى بارىنەن بيىك قويعان ۇشتاعان ۇعىم بولعان. ۇلكەن دە، كىشى دە وسى قاعيدامەن ءومىر سۇرگەن. «مالىم – جانىمنىڭ ساداعاسى، جانىم – ارىمنىڭ ساداعاسى» دەگەن ۇلى ءسوز سودان قالىپتاسقان. «تابالدىرىقتان بيىك تاۋ جوق، ۇياتتان ۇلكەن ۇلىلىق جوق».

بۇگىندە ارسىزدار كوبەيگەن زامان بولدى. ۇيات ءسوزى ار-وجداننىڭ التىن كوپىرى ەمەس، مازاققا اينالعان ۇعىم سياقتى. قوعام پوفيگيستەردىڭ ورداسى بولىپ كەتتى. ءبىزدىڭ جاستار اسىرا ءدىنشىل ءھام تەلەفونعا تەلمىرگەن روبوتقا اينالىپ بارا ما دەپ قورقام...  ايتپەسە ناعىز قامقور، جاناشىر حالىق قازاق ەمەس پە ەدى؟.. استىنداعى اتىن قوناعىنا سويىپ بەرگەن اتا-بابامىزدى ءبىز قالاي ۇمىتتىق؟ ءوز بالامىزدى عانا ەمەس، وزگەنىڭ بالاسىن باعىپ، قانشاما ۇلت پەن ۇلىسقا پانا بولعانىمىز قايدا؟ مۇنىڭ ار جاعىندا مەيىرىم، جاناشىرلىق، قايىرىمدىلىق، قامقورلىق جاتقان دارحان قازاق ەلى قايدا!

ەسكى كوشتىڭ كەرۋەنىندە كەتىپ بارا جاتىپ، «الدىمەن ەكونوميكا، سودان كەيىن يدەولوگيا» دەپ ساندىراقتاعانداردىڭ دەگەنى بولدى. مادەنيەتتەن، بىلىمنەن، عىلىمنان، ونەردەن، كىسىلىكتەن، كىشىلىكتەن جۇرداي ۇرپاق وسىلاي پايدا بولدى. ادامدى ءسۇيۋ، سىيلاۋ، قۇرمەتتەۋ، قاستەرلەۋ بىزگە جات مىنەزگە اينالدى. ونىڭ ورنىن قالايدا بايۋ، ۇرلاۋ، رەكەت، تارتىپ الۋ، كۇش كورسەتۋ، جەۋ، الداۋ-ارباۋ فيلوسوفياسى باستى. وسى فيلوسوفيا قازىرگى قوعامنىڭ مازمۇنى بولدى. تالعار تراگەدياسى - سونىڭ «جەمىسى». نە ىستەۋ كەرەك؟ «ەل بولامىن دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە» دەپ مۇحتار اۋەزوۆ نەنى مەڭزەگەن؟ كىمگە ارنالعان ءسوز ەدى ول؟ تالعار تراگەدياسى  تاربيە تال بەسىكتەن باستالعاندا، بولماس ەدى.

بىراق بۇعان ءالى نۇكتە قويۋ ەرتە. ءبىز بۇگىن وسى ماسەلەنىڭ تەك سالدارىنا ءۇڭىلىپ وتىرمىز. ال، ونىڭ سەبەبىمەن كىم اينالىسۋ كەرەك؟ مىنە، گاپ قايدا؟ مەنىڭشە، زيالى قاۋىم: عالىمدار، تاريحشىلار، اقىن-جازۋشىلار، جۋرناليستەر، قوعام بەلسەندىلەرى از عانا ايالداپ ويلاناتىن، تولعاناتىن كەز تۋدى. «كەلىسىپ پىشكەن تون كەلتە بولمايدى» دەگەندەي، قوعامعا، رۋحانياتقا قاتىسى بار ادامداردىڭ ۇلكەن ءبىر جيىن وتكىزەتىن شاعى بولدى. پرەزيدەنت قاتىساتىن ءادىل دە شىنايى شارا كەرەك. بۇل تەك مەملەكەتتىك شەنەۋنىكتەر عانا ەمەس، قوعامنىڭ دا ەسەپ بەرەتىن كەزى.

شۇعىل تۇردە ءبىز جاستارىمىز نەنى كورىپ، نەنى ۇلگى تۇتاتىنىن، قانداي مۋزىكا تىڭداپ، نەندەي فيلمدەرگە قىزىعاتىنىن سارالاۋىمىز قاجەت. كۇلتوبەنىڭ باسىندا كۇندە جيىن جاساپ، كەڭەس قۇرعىن دانا بابالارىمىز سياقتى بىزگە بۇل كۇندە كۇندە جيىن كەرەك بوپ تۇر. وكىنىشتىسى -  «بىزگە بۇل زاماندا «سلوۆو پاتسانا» ەمەس، «سلوۆا ابايا» - «ابايدىڭ نازيدانياسى» قاجەت» دەيتىن تۇلعالاردىڭ تابىلماي تۇرعانى جۇرەكتى قىنجىلتادى.

يدەولوگيا قاجەت. باسقا جول جوق. «ءبىر جول بار الىس - الىس تا بولسا جاقىن. ءبىر جول جاقىن -  جاقىن دا بولسا الىس» بوپ تۇر. قىسقاسى، ۇلتتىق ءداستۇر مەن ۇياتتى، وبال مەن ادامدى سىيلاۋدان باسقا ەشقانداي وركەنيەت بىزگە ونەگە بولمايدى. بۇل – مەنىڭ ويىم.

كەزىندە «وكتيابر رەۆوليۋتسياسى» دەگەن ۇعىم بولعان. ونىڭ نە ەكەنىن ەشكىم تۇسىنبەسە دە، تويلاي بەرەتىن. ال ەندى شەرزات ءار ادامعا، ءار ۇياعا، ءار شاڭىراق، ءار ساناعا وت تاستادى. وكتيابر وتى ەمەس، جۇرەگىن جالىن قىلىپ جول كورسەتكەن م.گوركيدىڭ دانكوسى سياقتى ىزگىلىك جولىن نۇسقادى. ءبىزدىڭ ماقسات – سول ادىلدىك پەن اقتىق وتىن ءسوندىرىپ الماساق بولدى. سوڭعى ءۇمىت تە، سوڭعى پارىز دا وسى.

تالعات تەمەنوۆ،

قر حالىق ءارتيسى، رەجيسسەر

Abai.kz