«جاپپاي دەكلاراتسيالاۋ – ازاماتتاردىڭ تابىسى مەن مۇلكىن زاڭدى تۇردە جاريالاپ، ونى مەملەكەتكە تىركەۋ جۇيەسى. دەكلاراتسيا تاپسىرۋ الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىكتى ورناتىپ، كولەڭكەلى ەكونوميكانى قىرقارتادى». وتاندىق ساراپشىلار وسىنداي پىكىر ءبىلدىرىپ وتىر. ەسكە سالساق، جۋىردا اۋىل شارۋاشىلىعى ەڭبەككەرلەرىنىڭ ءبىرىنشى فورۋمىندا پرەزيدەنت ازاماتتاردىڭ تابىسىن دەكلاراتسيالاۋ تۋرالى تىلگە تيەك ەتكەن ەدى.

«ءبىز ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋ جولىندا ناقتى قادامدار جاساپ جاتىرمىز. بارلىق سالاداعى جۇمىستىڭ اشىق بولۋىنا كوڭىل ءبولىپ وتىرمىز. وسى ورايدا، ازاماتتارىمىزدىڭ تابىسىن جاپپاي دەكلاراتسيالاۋدىڭ ءمان-ماڭىزى زور. بۇل تالاپ 2021 جىلدان بەرى بىرتىندەپ ەنگىزىلىپ جاتىر. العاشقى ءۇش كەزەڭدە 4 ميلليوننان استام ادام دەكلاراتسيا تاپسىردى. ولاردىڭ قاتارىندا مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتورداعى باسشىلار، كاسىپكەرلەر مەن وسى ساناتقا كىرەتىن ازاماتتاردىڭ جۇبايلارى بار، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

كەلەسى جىلى تاعى 8 ميلليونعا جۋىق ازامات دەكلاراتسيا تاپسىرادى دەپ  جوسپارلانعان. الايدا، مەملەكەت باسشىسى ءتورتىنشى، سوڭعى كەزەڭدە ازاماتتاردى مىندەتتەۋ قانشالىقتى ورىندى دەگەن ماسەلەنى كوتەردى. پرەزيدەنت اتاپ وتكەندەي، جاپپاي دەكلاراتسيا تاپسىرۋ تۇجىرىمداماسى 14 جىل بۇرىن قابىلدانعان. وسى ۋاقىت ىشىندە تسيفرلاندىرۋ مەن فينتەح سالاسى قارقىندى دامىپ، مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ ورتاق مالىمەتتەر بازاسى پايدا بولدى. قارجى جانە سالىقتىق باقىلاۋ كۇشەيىپ، تسيفرلىق قىزمەتتەر كەڭىنەن قولدانىلا باستادى. سوندىقتان ۇكىمەت بۇل ماسەلەنى جان-جاقتى پىسىقتاۋى قاجەت.

بۇگىن ۇكىمەت وتىرىسىندا قارجى ءمينيسترى ءمادي تاكيەۆ 2025 جىلى دەكلاراتسيا تاپسىرۋى ءتيىس 8 ميلليون ازاماتتىڭ باسىم بولىگى بۇل مىندەتتەن بوساتىلۋى مۇمكىن ەكەنىن جەتكىزدى.  جەڭىلدىكتەر جەكە قۇرىلىم قىزمەتكەرلەرىنە، زەينەتكەرلەرگە، ءۇي شارۋاسىنداعى ايەلدەرگە، ستۋدەنتتەرگە جانە باسقا دا جەكە تۇلعالارعا قاتىستى بولادى. بۇل ۇسىنىستى پرەمەر-مينيستر ولجاس بەكتەنوۆ قولدادى. ول مەملەكەتتىك ورگاندارعا ءۇش كۇن ىشىندە زاڭناماعا قاجەتتى تۇزەتۋلەر دايىنداپ، پارلامەنتكە ەنگىزۋدى تاپسىردى. بەكتەنوۆتىڭ سوزىنشە، حالىقارالىق كەلىسىمدەر اياسىندا شوتتار بويىنشا دەرەكتەر الماسۋ جولعا قويىلدى. تسيفرلىق قىزمەتتەر كورسەتۋ كەڭ تارالعان.

دەرەكتەر بازاسىنىڭ تسيفرلاندىرىلۋى ناتيجەسىندە جەكە تۇلعالاردىڭ اكتيۆتەرى تۋرالى بارلىق اقپارات قولجەتىمدى. سول سەبەپتى، دەكلاراتسيا تاپسىرۋ مىندەتىنەن بوساتىلعان ازاماتتارعا بۇل پروتسەسس ەرىكتى نەگىزدە جۇرگىزىلەدى. وتاندىق ساراپشىلار «مەملەكەت باسشىسى مەن ۇكىمەتتىڭ شەشىمى تسيفرلاندىرۋدىڭ ارتىقشىلىقتارىن پايدالانا وتىرىپ، حالىققا قولايلى جاعداي جاساۋعا باعىتتالعان ماڭىزدى قادام بولماق»، - دەيدى.

سۋرەت: inform.kz

قازىبەك داۋتاليەۆ، زاڭ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، قر ۇلتتىق قۇرىلتاي مۇشەسى:

– ادال تابىستىڭ دەكلاراتسيالانۋى – ادىلەتتى قوعامنىڭ ايناسى. رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، قازاقستاندا كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ ءجىو-گە شاققانداعى ۇلەسى 2020 جىلى 27% قۇراعان ەكەن. بۇل كورسەتكىش 2023 جىلى 19,75%-عا دەيىن ازايعان. اراداعى 7% ايىرمانىڭ ءوزى بيۋدجەتكە - 2 ترلن تەڭگە سالىقتىق ءتۇسىم اكەلگەن. كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ كەسىرى سول، مەملەكەت قازىناسىنا ءتۇسۋى ءتيىس سالىقتىق تۇسىمدەر ازايادى. بۇل ءوز كەزەگىندە مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك ساياساتىن ىسكە اسىرۋعا زيان كەلتىرەدى. تولەنەتىن زەينەتاقىلار مەن جاردەماقىلاردىڭ كولەمىنە تەرىس اسەر ەتىپ وتىر.

كولەڭكەلى ەكونوميكا الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىندە دە كەزدەسەدى. بىراق ونىڭ ۇلەس-سالماعى ايتارلىقتاي تومەن. ماسەلەن، بۇل كورسەتكىش ۇلىبريتانياا  - 11,33 %، اۆستراليادا - 10,85 %، قىتايدا - 10,12 %، جاپونيادا - 9,5 %، ال اقش-تا 7,59 % قۇرايدى.  ايتا كەتۋگە ءتيىسپىز كولەڭكەلى ەكونوميكامەن كۇرەس جۇرگىزۋدە ەلىمىز اقش تاجىريبەسىن نەگىزگە الۋدا. پوستكەڭەستىك ەلدەردەگى جاعداي كوڭىل كونشىتەرلىك ەمەس. كولەڭكەلى كوشتىڭ باسىندا ءازىربايجان (58,05 %) ورنالاسقان. رەسەي (39,19 %) مەن ۋكرايناداعى (45,84 %) احۋال دا وڭىپ تۇرعان جوق.

وسى سەبەپتى 2021 جىلدان باستاپ ەلىمىزدە جالپىعا بىردەي دەكلاراتسيالاۋ جۇرگىزىلۋدە. ول ءتورت كەزەڭدى قامتىپ، بىرە-بىرتە ىسكە اسىپ كەلەدى. العاشقى ءۇش كەزەڭدە 4 ميلليوننان استام ادام دەكلاراتسيا تاپسىردى. ولاردىڭ قاتارىندا مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتورداعى باسشىلار، كاسىپكەرلەر جانە وسى ساناتقا كىرەتىن ازاماتتاردىڭ جۇبايلارى بار.

2023 جىلى اكتيۆتەر مەن مىندەتتەمەلەر تۋرالى دەكلاراتسيانى – 1,4 ميلليونعا جۋىق جەكە تۇلعا ۇسىندى. 2024 جىلى - 2,6 ميلليون ازامات، 2025 جىلى – 8,8 ميلليون ازامات ۇسىنادى دەپ كۇتىلۋدە. ءسويتىپ كەلەسى جىلى جالپىعا بىردەي سالىقتىق دەكلاراتسيا ناۋقانى ءوز مارەسىنە جەتۋى ءتيىس. الايدا، تاجىريبەدە كەلەسىدەي ماسەلەلەر بار:

ا) دەكلاراتسيانى تولتىرۋدىڭ كۇردەلىلىگى، مۇنى ءينتۋيتيۆتى تۇسىنەتىندەي پلاتفورماعا اينالدىرۋ كەرەك;

ءا) حالىقتىڭ قارجىلىق ساۋاتتىلىعى تومەن. سوندىقتان دەكلاراتسيالاۋدى اقپاراتتىق قولداۋ ماڭىزدى. بۇل رەتتە ۇەۇ ارقىلى وقىتىپ-ۇيرەتۋ جۇمىستارىن كەڭماسشتابى جۇرگىزگەن ءجون;

ب)  كوممەرتسيالىق ەمەس قىزمەت تۇرىمەن اينالىساتىن سۋبەكتىلەر ءۇشىن سالىق دەكلاراتسياسىن تولتىرۋدىڭ كولەمىن ازايتۋ قاجەت;

ۆ) ورتاشا جالاقى مولشەرىنەن تومەن تابىس تاباتىن سالىق تولەۋشىلەر ءۇشىن سالىق دەكلاراتسياسىن تولتىرۋدى الىپ تاستاعان ءجون;

گ) مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلىن جەتىلدىرۋ قاجەت، سەبەبى ولاردىڭ دەرەكقورىنداعى مالىمەتتەر قايتالانىپ جاتادى;

د) سونداي-اق سالىقتىق دەكلاراتسيانى قاتە تولتىرۋى سەبەپتى (ويتكەنى وتە كۇردەلى) اكىم نەمەسە دەپۋتات سايلاۋىنا تۇسكەن ۇمىتكەردى تىركەۋدەن وتكىزبەۋ فاكتىسى ءجيى ورىن الۋدا. سالىقتىق دەكلاراتسيانى تولتىرۋ ازاماتتاردىڭ مەملەكەتتى باسقارۋ ىسىنە قاتىسۋعا دەگەن كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىن ىسكە اسىرۋعا كەدەرگى كەلتىرمەۋى ءتيىس. بۇل رەتتە سايلاۋ كوميسسيالارى سالىق ورگاندارىمەن بىرلەسە وتىرىپ وڭتايلى مەحانيزم ازىرلەۋى قاجەت.

ادال تابىس پەن سالىقتىق مولدىرلىك بولماي - ادىلەتتى قوعام قۇرۋ مۇمكىن ەمەس.

سۋرەت: malim.kz

قايرات بوداۋحان، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسور:

– الەمدىك كەڭىستىكتە اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ دامۋى، حالىقتىڭ جانە ءتيىستى ورگانداردىڭ، بيزنەس سۋبەكتىلەرى مەن قىزمەت سالاسىنىڭ، قارجى سالاسىنىڭ ءىس-قىزمەتىن جەڭىلدەتۋمەن قاتار قىزمەتتىڭ اشىقتىعى مەن جەدەلدىگىن ارتتىراتىنى ءسوزسىز. سونىمەن قاتار، ءارتۇرلى ادامي فاكتورلاردى جويىپ، قاعازباستىلىقتان تۋىندايتىن جەمقورلىقتىڭ دا ازايۋىنا وڭ اسەر ەتەدى.  كەز-كەلگەن مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق قۋاتتىلىعىنىڭ باستى كوزى – بيۋدجەت ءتۇسىمىن ارتتىرۋ جانە ءتيىمدى جۇمسالۋىن دۇرىس ۇيلەستىرۋ. ولاي بولسا، بيۋدجەت نەگىزى – سالىق كوزى. سوندىقتان ءار ازامات سالىق جۇيەسىنە وتە مۇقيات بولۋى ماڭىزدى.  مەملەكەت سالىق جۇيەسىنىڭ ديففەرەنتسياسىن دۇرىس ۇيلەستىرۋ ارقىلى حالىقتىڭ ەركىن تۇردە سالىق تولەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا مىندەتتى. بىزدە سالىقتى ۋاقىتىلى تولەۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن جانە سالىق تولەمەۋ جوعارى قۇقىقتىق جاۋاپكەرشىلىككە اپاراتىنىن حالىققا ءتۇسىندىرۋ جوق.

زاماناۋي تسيفرلىق تەحنولوگيالار مەن مالىمەتتەر بازاسى دەكلاراتسيانى تاپسىرۋ قاجەتتىلىگىن قىسقارتۋ ماڭىزدى. ويتكەنى، بۇل ادامي فاكتورلاردى، قاعازباستىلىقتى ازايتۋمەن قاتار، حالىقتىڭ جەكە جاۋاپكەرشىلىگىن، قارجىلىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرادى. جاسىراتىنى جوق، حالىقتىڭ كۇندەلىكتى تىرشىلىگى تەك جاسىرىن كىرىستەر ارقىلى شەشىلىپ كەلەدى. بۇل ءتىپتى قاراپايىم مۇعالىم، دارىگەر، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر اراسىندا كەڭ تارالعان. نەگە ولاي بولادى؟ سەبەبى، تەك سونداي جولدار ارقىلى عانا ءوزىنىڭ كۇندەلىكتى قاجەتتىلىكتەرىن قامتاماسىز ەتۋدە. ەگەر سالىقتىڭ ديففەرەنتسياسىن وتە ءتيىمدى جانە قولجەتىمدى تۇردە رەتتەسە، اركىم ەرىكتى تۇردە كۇندەلىكتى كوممۋنالدىق تولەمدەرىن وتەگەندەي جاۋاپكەرشىلىك رەتىندە سەزىنىپ، شىنايى كوڭىلمەن تولەۋ مادەنيەتىنە كوشەدى.

ازاماتتاردىڭ كوپشىلىگى تابىس دەكلاراتسياسىن قالاي دۇرىس تولتىرۋ كەرەكتىگىن بىلمەيدى. بۇل تۇرعىدا ءبىلىم بەرۋ نەمەسە ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى جوق دەسەم بولادى. ينتەرنەت جۇيەسى اركىمگە قول جەتىمدى ەمەس. بولعان جاعدايدا قاراپايىم ازاماتتارعا تۇسىنىكسىز. ءىستى اكىمشىلىك جولدارمەن «دەكلاراتسيا تاپسىرماساڭ، ايىپپۇل تولەيسىڭ» دەگەن قالىپتاسىپ قالعان تاسىلدەرمەن جۇزەگە اسىرۋ  دۇرىس ەمەس. ءالى ءىستىڭ ءمانىن تۇسىنبەگەن قاراپايىم حالىق دەكلاراتسياسىن دۇرىس الماعاندىقتان، قوسىمشا اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە ۇشىرايتىنى ءسوزسىز. سوندىقتان، قاتە تاپسىرىلعان جاعدايدا قايتا وڭدەپ تاپسىرۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك. ازاماتتاردىڭ سالىق تولەۋ مادەنيەتىن دامىتۋ ءۇشىن دەكلاراتسيالاۋ ماڭىزدى ءرول اتقارادى دەپ ەسەپتەيمىن. دەكلاراتسيا تاپسىرۋ حالىقتىڭ قارجىلىق ساۋاتتىلىعان، ءوز مىندەتى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىراتىنى ءسوزسىز. بىرتە-بىرتە سالىق تولەۋدىڭ ەرىكتى تەتىگى ورنايدى.

توعجان باۋىرجانقىزى، قارجىگەر:

– جاپپاي دەكلاراتسيالاۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى – كولەڭكەلى ەكونوميكانى قىسقارتۋ، سالىق تولەۋ مادەنيەتىن ارتتىرۋ، الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك ورناتۋ جانە مەملەكەتتىك كىرىستەردى كوبەيتۋ. بۇل جۇيە ءاربىر ازاماتتىڭ قارجىلىق جاعدايى تۋرالى اقپاراتتى اشىق كورسەتۋدى تالاپ ەتەدى.

1. الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىكتى ورناتۋ. ءاربىر ازاماتتىڭ تابىسىن جاريالاۋى جانە مەملەكەتكە ۇلەسىن قوسۋى اشىق سالىق جۇيەسىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بارلىق ازاماتتاردىڭ زاڭ الدىندا تەڭ بولۋى – الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىكتىڭ باستى نەگىزى.

2. كولەڭكەلى ەكونوميكانى ازايتۋ. كولەڭكەلى ەكونوميكا ەلدىڭ قارجىلىق جۇيەسىنە ەلەۋلى زيان كەلتىرەدى. جاسىرىن تابىس كوزدەرىن انىقتاۋ ارقىلى مەملەكەت بيۋدجەتىنىڭ كىرىسى ارتىپ، قارجىلىق رەسۋرستاردى ءتيىمدى پايدالانۋعا جول اشىلادى. بۇل زاڭسىز كاسىپكەرلىك پەن سالىق تولەۋدەن جالتارۋعا قارسى كۇرەستە ماڭىزدى قۇرال.

3. كوررۋپتسيامەن كۇرەس جانە اشىقتىقتى ارتتىرۋ. جاپپاي دەكلاراتسيالاۋ مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر، لاۋازىمدى تۇلعالار مەن كاسىپكەرلەردىڭ تابىسى مەن مۇلكىن باقىلاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ الدىن الىپ، زاڭسىز بايلىق جيناۋ ارەكەتتەرىن تەجەيدى.

4. مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە تۇسىمدەردى ۇلعايتۋ.تابىس كوزدەرىن جاريالاۋ سالىق بازاسىن كەڭەيتىپ، سالىق جۇيەسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرادى. بۇل مەملەكەتكە ماڭىزدى الەۋمەتتىك جانە ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قاجەتتى قارجى كوزدەرىن قامتاماسىز ەتەدى.

5. قوعامدىق سەنىمدى قالىپتاستىرۋ.تابىسىن اشىق جاريالاعان قوعامدا ازاماتتاردىڭ مەملەكەتكە دەگەن سەنىمى ارتادى. بۇل ءوز كەزەگىندە مەملەكەتتىڭ تۇراقتىلىعى مەن حالىقتىڭ بىرلىگىن نىعايتادى.

6. ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ. تىركەلمەگەن اكتيۆتەر مەن تابىستاردى انىقتاۋ ارقىلى مەملەكەت قارجى اعىندارىن باقىلاۋدى كۇشەيتەدى، بۇل ەلدىڭ قارجىلىق جانە ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىگىن نىعايتادى. قىسقاشا ايتقاندا، جاپپاي دەكلاراتسيالاۋ ەلدىڭ ەكونوميكالىق تۇراقتىلىعىن نىعايتۋعا جانە قوعامنىڭ مەملەكەت الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ماڭىزدى رەفورما دەپ ەسەپتەيمىن.

Abai.kz