حالىقتىڭ باسىنان وتكەن تاۋقىمەتتى جىلداردىڭ اششى شىندىعىن ءبىر كەزدەرى اۋىل ادامدارى وتىرا قالسا بولدى، اڭگىمە ەتىپ تە، ولەڭ-جىر، قيسا-داستان ەتىپ تە ايتىپ، بالا-شاعانىڭ قۇلاعىنا قۇيماقتاي قۇيىپ وتىرۋشى ەدى. زەيىندى، زەردەلى بالالار جاتتاپ الىپ، ءبىر-بىرىنە ىلعي ايتىپ جۇرەتىن. مەنىڭ دە سول بوز بالا شاعىمدا دامەن شالبايۇلى دەگەن جىگىتتىڭ دومبىراعا قوسىپ ايتىپ وتىرعان ءبىر ءبايىتى ەسىمدە قالعان بولاتىن.

دامەننىڭ ايتۋى بويىنشا، البان ەلىنىڭ قىزىلبورىك رۋىنان شىققان بولتىرىك دەگەن اقىن كوپ ولەڭدى وسيەت، ناقىل، ءازىل-قالجىڭ، وتىرىككە قۇراستىرىپ ايتسا دا، مىنا ءبىر ولەڭدى شىرىلداپ تۇرعان شىندىقتى ايتقان ەكەن:

بالاسى بايدىبەكتىڭ البان ەدى،
قوي، جىلقى قارقارانى العان ەدى.
قارقارا تەكەسپەنەن جەرىمىز بار،
جىلقىعا انىق قىزىر شالعان ەدى.
اق پاتشا ەكاتەرينا زۇلىم ايەل،
الدىمەن قازاق جەرىن جالماپ ەدى.
قاراتىپ ەلدى تۇگەل العان پاتىشا،
ادامعا بۇگىن سالىق سالعان ەدى.
نيكولاي بالا بەر دەپ ايتقاننان سوڭ،
قىتايعا البان ۇركىپ بارعان ەدى.
ايىرعان مال مەن باستان ءبىر-اق جىلدا،
وپاسىز مىناۋ نەتكەن جالعان ەدى.
باسىمنان وتكەن ءىستى بايانداسام،
دەمەڭدەر مىناۋ قانداي زار جاق ەدى.
اسىنىڭ اسىل تاۋى – جايلاۋ، قىستاۋ،
كوكتەۋىم اعىندى وزەن ارجاعى ەدى.
مۇزارتتىڭ  قاماۋىندا جاتقانىم دا،
جىلاعان بوز بالانىڭ ارمانى ەدى.
قورشاعان ءبىزدى ءيىرىپ كوپ اسكەردىڭ،
ىشىندە كوپ ساندىسى قالماق ەدى.
بەرمەسەڭ جوسىنىڭ دەپ قالاعانىن،
حالىقتى قايتا ايداپ سالماق ەدى.
«مالىمدى ال، باسىمىزدى قويابەر» دەپ،
جالىنعاننان باسقا ءسوز قالماپ ەدى.
قونىسىن قورلىق كورىپ بوساتقان ەل،
ارتىنا قايتىپ ءتىرى بارماق ەدى؟
وسىمەن تۇگەل بەردىك قالاعانىن،
ىشىنەن مال-مۇلىكتىڭ جاراعانىن.
قۇدىرەت باسقا سالسا كورەدى ەكەن،
قاسقىرداي ادامدى ادام تالاعانىن.
دۇرە باستىق دەيدى ەكەن وزدەرىنشە،
قۇيرىقتى جالاڭاشتاپ ساباعانىن.
الارمانعا ايلا كوپ دەگەندەيىن،
قورقىتۋدىڭ ىستەدى بار امالىن.
اش بۇرلىعىپ، ىڭىرسىپ جاتقاندارعا،
ارپانىڭ ۇلەستىردى قارا نانىن.

لاباسى قالدىڭ كەيىن قابانمەنەن،
مەن كەتتىم اتتى جاياۋ شابانمەنەن.
الباننىڭ توپتان وزعان سان جۇيرىگى،
جابىمەن بىردەي بولدى سابان جەگەن.
ءبىر جىلدىڭ ءتورت مەزگىلى سەكىلدەنىپ،
قۇبىلعان باسقا ءتۇستى زامان دەگەن.
تۋعان جەر، قالدىڭ كەيىن قارابۇلاق،
كەتىپتى البان بابا سەنەن ۇزاپ.
قولىندا قالماق شەرىك پەندە بولدىق،
قاماۋدا قاتىنمەنەن بالا جىلاپ.
ايتەۋىر ولمەگەنگە شۇكىرلىك  قىپ،
وتىرمىز جاقسىلىقتى الدان سۇراپ.
تورعايداي توزىپ كەتكەن قايران ەلدىڭ،
كىم يە بولار ەكەن باسىن قۇراپ.
وسەرباي قالدىڭ كەيىن سۋىقتوعاي،
قالاڭدا جاساۋشى ەدى سارت پەن نوعاي.
بۇرالعان تال شىبىقتاي بايدىڭ قىزى،
ساتۋعا بولىپ وتىر قويدان دا وڭاي.
كۇبىرتى قۋرايلىنىڭ اراسانى،
كوپتىكتەن ادام قويداي اداسادى.
ساپىرعان سارى قىمىز قايران البان،
ارپاعا ات جەيتۇعۇن تالاسادى.
ءبارىنىڭ كورگەن كۇنى مىناۋ بولسا،
بىرەۋگە بىرەۋ قايتىپ قاراسادى.

***

اق سارايدىڭ مىرزاسى،
جاتۋشى ەلىم كەرىلىپ.
قۇداي بەرگەن ەكى اياق،
ءبىر باسۋعا ەرىنىپ.
سارىبۇلاقتان مەن كوشتىم،
ەلمەن بىرگە جەلىگىپ.
سارىشىعانعا كەلگەندە،
مەن كوزىمە جاس الدىم.
اسىنىڭ تاۋى كورىنىپ.
ار جاعىندا ەلىمنىڭ،
تالايى قالدى ءبولىنىپ.
زاماننىڭ ارتىن باقتى ما،
قالدى ەكەن ولار نە ءبىلىپ؟
بەلدەسكەن ەكى ورىستىڭ،
بىرەۋى قالار جەڭىلىپ.
الباندى قۇداي قور قىلدى،
شەكاراعا ايداتىپ،
پەندە قىلدى پەندەگە،
قولدارىن ارتقا بايلاتىپ.
ساۋاتىم جوق جازۋعا،
وتىرمىن ءتىلدى سايراتىپ.
كوشىپ كەلدىم تەكەسكە،
كۇرەدەن ءوتىپ اينالىپ.
وتىرمادىم دارياعا،
جارىم ايداي جايلانىپ.

***

سۋاسۋدىڭ باسىنان كوشىپ ءتۇستىم ىلەگە،
جەردىڭ ءجونىن ايتپاسا، بىلمەگەن جان بىلە مە؟
دەنساۋلىقتان باسقانى قۇدايدان اسا تىلەمە.
مالاي بولىپ ىستەدىك سارت پەن دۇڭگەن، سىبەگە.
قارسىلىق قىلساڭ ەرىكسىز ايدايدى دۋتىڭ كۇرەگە.
بارىپ قالساڭ كۇرەگە ، قۇيرىقتى توسە دۇرەگە.

***

ات جالىنان مال تاپساڭ،
بەكەر ەمەي نەمەنە.
اكە-شەشەڭ بار بولسا،
مەكەڭ ەمەي نەمەنە.
الدىڭدا اعاڭ بار بولسا،
كوكەڭ ەمەي نەمەنە.
ارتىڭدا ءىنىڭ بار بولسا،
نوكەر ەمەي نەمەنە.
مۇنىڭ ءبارىن سايراعان،
بوكەڭ ەمەي نەمەنە.

1916 جىلى ۇركىنگە بايلانىستى وقيعالار مەن قيسا، ءبايت، ولەڭدەردىڭ كوبى ءوز كەزىندە جازىلماي قالىپ، تەك قۇيما قۇلاقتار دا بەرەن-ساران ساقتالىپ قالعاندارى عانا ايتىلىپ جۇرگەن. ءداۋىردىڭ وتۋىمەن ولاردا ۇمىت بولىپ باراجاتىر. اسەتتىڭ: «مەنەن دە سورلى اقىن ءوتتى مە ەكەن، ءبىر ءسوزى باسپا ورنىنا بەرىلمەگەن» دەپ ارمانداعانىنداي، قايران ىرىسكەلدى، بولتىرىك قاتارلى بۇلبۇل كومەي اقىندار دا باسپا بەتىن كورمەك تۇگىلى، سول زاماننىڭ زاپىرانىن ىشكە جۇتىپ، ءبىر اۋىز جىلى سوزدە ەستي الماي سۇم ومىردەن ءوتتاۋ شىركىن!

قۇدايبەرگەن سايدۋاقاسۇلى باقى بي تەگى

اۆتوردىڭ «مەن تانىعان شىندىق» اتتى كىتابىنان دايىنداعان ءالىمجان ءاشىمۇلى.

Abai.kz