2024 جىلدىڭ باستى ترەندتەرى تۋرالى…

اياقتالعالى جاتقان جىلدىڭ ۇلتتىڭ ۇيىسۋى نە ۇيىسپاۋىنا، قوعام مەن بيلىكتىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن كوزقاراستىڭ وڭ نە تەرىس بولۋىنا تىكەلەي اسەر ەتكەن بەس وقيعانى اتاعىم كەلەدى.

جانە دە ءاربىر وقيعا قوعام مەن مەملەكەتىمىزدەگى باستى ترەندتەردى قالىپتاستىرىپ وتىر.

بىرىنشىدەن، ول – بۇكىل ەلدى دەرلىك جايلاعان، بۇرىن-سوڭدى بوپ كورمەگەن توپان سۋ. ون وبلىستا ءبىر كەزدە توتەنشە جاعداي جاريالانۋىنىڭ ءوزى نە تۇرادى؟ قانشاما ادام زارداپ شەكتى؟! قۇدايعا شۇكىر, ادام شىعىنى بولعان جوق. بۇل اپاتقا كىنالى تابيعات ەمەس (جىل سايىن قار جاۋادى، كوتكەمدە ول ەريدى), بار كىنا ۇكىمەتتە دەپ سانايمىن. ءيا، ءبىردى-ەكىلى شەنەۋنىك جازالاندى، الايدا سول اپاتتىڭ سەبەپتەرى مەن سالدارىنان ۇكىمەت ءتيىستى قورىتىندى شىعاردى دەپ ويلامايمىن، ويتكەنى سول تۋرالى رەسمي اقپاراتتى وسى كۇنگە دەيىن ەستىگەن جوقپىن.

ءيا، توپان سۋدىڭ ءبىر سەبەبى – وزەندەرىمىز باستاۋ الاتىن رەسەي جاقتىڭ ارتىق سۋدى تومەن قاراي، ياعني ءبىزدىڭ جاققا شامادان تىس كولەمدە اعىزۋىندا دەگەن دە دولبار بار. بىراق، ەكى ەل اراسىنا سىنا قاعۋى مۇمكىن بولعان سوڭ، ول تاقىرىپ ءالى دە جابۋلى كۇيىندە.

ەكىنشىدەن، ول – الماتى وبلىسى تالعار قالاسىندا 16 جاسار شەرزاتتىڭ ءولىمى. ءبىر اۋدانداعى تراگەديا بۇتكىل ەلدەگى باستى پروبلەمانى، ياعني بيلىك پەن قىلمىستىق توپتاردىڭ توننىڭ ىشكى باۋىنداي ارالاسىپ، بىتە قايناسقانىنا تاعى دا بارشامىزدىڭ كوزىمىز اشتى. شەرزاتتىڭ ولىمىنەن كەيىن: «ءبارىن باقىلاۋدا ۇستاپ وتىرمىز!» دەپ، ەلدى سەندىرگەن پوليتسيا باسشىلارىنىڭ سوزىنەن كەيىن شەرزاتتىڭ وتباسىنىڭ ءۇيىنىڭ ورتەنىپ كەتۋى، ودان سوڭ ونىڭ اعاسىنىڭ جۇمباق جاعدايدا ومىردەن وزۋىقۇقىق ورگاندارىنىڭ الجۋازدىعى مەن بەيشارالىعىن اپ-انىق كورسەتتى دەپ ويلايمىن. شاعىن عانا قالاداعى ءبىر قىلمىستىڭ وسى كۇنگە دەيىن اشىلماۋى دا جۇرتشىلىقتىڭ اشى-ىزاسىن تۋعىزىپ وتىرعانى جانە دە ونداي كوڭىل-كۇي ەلدىڭ ءوزىن ادىلەتتى دەپ جاريالاعان جاڭا قازاقستانعا دەگەن سەنىمىن ارتتىرا تۇسىرمەيتىنى تۇسىنىكتى.

ۇشىنشىدەن، اۋماعىنا بەس فرانتسيا سىيىپ كەتەتىن, ارا قاشىقتىعى ءۇش مىڭ شاقىرىمداي اتىراۋ مەن التايدىڭ اراسىندىعى ۇلان-عايىر جەردى الىپ جاتقان مەملەكەتىمىزدە بىرىڭعاي ساعات بەلدەۋىنىڭ ەنگىزىلۋى. وكىنىشكە وراي، وسى شەشىمگە قارسى قاۋىم ءالى دە تىنىشتالار ەمەس. ال وسى شەشىمدى قابىلداعان ۇكىمەتتىڭ ۋاجدەرى ءالسىز ءارى قيسىنسىزداۋ. الەۋمەتتىك نارازىلىق اۋىلىنا تاعى دا ءبىر ۇلكەن، كوپشىلىكتىڭ قولداۋىن تاپقان جاعرافيالىق، فيزيولوگيالىق، مورالدىق-پسيحولوگييالىق، كەرەك دەسەڭىز، قوعامدىق-ساياسي سەبەپ قوسىلدى دەپ نىق سەنىممەن ايتۋعا بولادى.

تورتىنشىدەن، ول – قازاقستاندا اەس سالۋ جونىندەگى بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋمنىڭ وڭ شەشىمى. سەمەي پوليگونىنىڭ ادام ايتقىسىز زاردابىن شەگىپ، تاۋقىمەتىن تارتقان قازاق ەلى ءۇشىن اتوموفوبيا بولۋى ابدەن ورىندى دەپ سانايمىن. ونىڭ ۇستىنە، كوپ جاعدايدا وزىنە, ساياسي كونيۋكتۋراعا عانا ءتيىمدى شەشىم قابىلداپ كەلگەن بيلىككە دە اسا كوپ سەنىم جوق، ويتكەنى بۇعان دەيىن جالپىحالىقتىق مۇددەگە قاراما-قايشى تالاي وقىس تا وسپادار شەشىمدەر قابىلدانىپ كەلدى. اۋزىكۇيگەن، ءۇرىپ ىشەدى دەمەكشى، جۇرت ءالى دە بيلىكتىڭ وسىنداي ۇلكەن باستامالارىنا كۇدىكپەن قارايتىنى سودان.

وعان قوسا، اەس سالۋ باستاماسى گەوساياسي سيپاتالىپ كەتكەنى دە راس. ۋكرايناعا قارسى سوعىس اشىپ، ۇجىمدىق باتىستىڭ سانكتسيالارى مەن شەكتەۋلەرىنە ۇشىراعان, ءارى تەحنولوگيالىق دامۋى جاعىنان وركەنيەت كوشىنەن كەيىن قالعان رەسەيدىڭ وسى جوباعا ارالاسۋ مۇمكىندىگى ءبىراز اعايىننىڭ قارسىلىعىن تۋعىزىپ وتىرعانى دا راس.

بەسىنشىدەن ول – اقپان ايىندا ۇكىمەتتىڭ اۋىسۋى مەن جىل اياعىنا تامان ۇلتتىق ۆاليۋتامىز – تەڭگەنىڭ تاعى دا قۇلدىراۋى. ءبىر قىزىعى – ۇكىمەتتىڭ، دالىرەك ايتساق، پرەمەردىڭ اۋىسۋى ەل ىشىندە جانە ساراپشىلار اراسىندا سونشالىقتى رەزونانس تۋعىزعان جوق. ول جۇرتتىڭ ۇكىمەتتىڭ جانە ونىڭ باسشىسىنىڭ اۋىسۋىنان كوپ نارسە كۇتپەيتىنىنىڭ بەلگىسى دەپ ويلايمىن. ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ باستى باعىتتارىن ءالى دە پرەزيدەنت انىقتاپ وتىرعان ساياسي جۇيەدە سولاي بولا بەرمەك.

ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ باعامى بولسا – كەز كەلگەن ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ راس احۋالىن سيپاتتايتىن لاكمۋس قاعازى دەسەك، ءبىزدىڭ قاعازىمىز بوياۋ جاعىنان ۇياتتى بولىپ تۇر!

ءبىر قىزىعى سول – اياق استى دەۆالۆاتسيا، تاۋارلار مەن تاريفتەردىڭ كۇرت ءوسۋى، جۇمىسسىزدىقتىڭ ۇلعايۋى سەكىلدى ەكونوميكالىق، قارجىلىق شوكتارعا كوپشىلىكتىڭ ەتى ۇيرەنىپ قالعان سياقتى. ونىڭ ءبىر سەبەبى – ۇكىمەتتىڭ بىلىكسىزدىگى مەن جاۋاپسىزدىعى ەكەنىن پرەزيدەنت تە تۇسىنگەن سىقىلدى، سونىڭ ءبىر كورىنىسى – وسى جىلى ءوز جالعاسىن تاپقان كادرلاردىڭ تۇراقسىزدىعى, تىم ءجيى اۋىسۋى: مينيسترلەر كەلەدى دە، كەتەدى، ولارعا سۇراۋ سالىپ جاتقان ەشكىم جوق. ءوز باسىم تۋرا جاڭا جىل قارساڭىندا اناۋ-مىناۋ ەمەس، ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترىنىڭ مانساپ مەرزىمى ءبىر جىلعا جەتپەي، ورنىن بوساتۋىن تۇتاس ۇكىمەتتىڭ وتستاۆكاعا كەتۋىنىڭ العىشارتى دەپ تۇسىنەمىن.

وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن، ماسەلەن، 90-جىلدارىنىڭ اياعى مەن 2000-جىلداردىڭ باسىندا تەڭگەنىڭ كۇرت قۇنسىزدانۋى قوعامنىڭ نارىزىلىعىن تۋعىزىپ، ءوزىن وپپوزيتسيا سانايتىن پارتيالار اشۋلى مالىمدەمەلەر جاساپ، شۋلى اكتسيالار وتكىزىپ جاتاتىن. ءبۇگىندە ونىڭ ءبىرى دە جوق. جۇرت داعدارىس الدىندا شاراسىز ۇكىمەتتەن دە، ساياسي كۇرەستىڭ ورنىنا ءوزارا ىردۋ-ىردۋ بوپ، تەك قانا ءبىر-ءبىرىن جامانداۋمەن اينالىساتىن وپپوزيتسيادان دا تۇڭىلگەن سياقتى.

2024-جىلدىڭ باستى ساياسي-پسيحولوگيالىق ءبىر ناتيجەسى دە ءدال وسى جايت!

قاراپ وتىرساق، جوعارىدا اتالعان باستى وقيعالار مەن ترەندتەردە ەسكى قازاقستاننىڭ دا، جاڭا قازاقستاننىڭ دا سيپاتتارى بار. ياعني، ترانزيت جاعدايىنداعى ەكى جۇيە ءبىر-بىرىمەن ءالى دە تارتىسىپ جاتىر.

ازىرشە يتجىعىس.

تارتىستى جىلدىڭ باستى قورىتىندىسى دا سول بولار...

ءامىرجان قوسان

ماقالا سۋرەتى: Qazaqstan.tv سايتىنان الىندى.

Abai.kz