«ورالمان جوشى»: «قانداس» دەۋ قانشالىقتى دۇرىس؟
نەمەسە
قازاق دالاسىنا ءبىرىنشى كەلگەن «ورالمان-قانداس» – جوشى حان مەن جالايىر بۇقا نويان، كەت-بۇقالار ەدى...
وسى شەتتەن كەلگەن قازاقتاردى «تاريحي وتانىنا ورالعان»، «ورالمان»، «قانداس» دەۋ قانشالىقتى دۇرىس؟
قولىنا «قر ازاماتى» دەگەن پاسپورت الدى ما، ءبىتتى، ول – قازاق! الاش تۋى استىندا ۇيىسقان ەلدىڭ تولىقاندى جاۋىنگەرى.
ولار انىعىندا – وزگەنىڭ قولىندا قالعان اتا جۇرتىنان امالسىز اۋىپ، قازاق ەلىن «قانى جاقىن باۋىرىم، نامىسى ورتاق التى ارىسىم، ەندىگى وتانىم وسى» دەپ كەلگەندەر.
مىسالى، مەنىڭ جاعدايىم تۋرا سولاي. التايدا، قاراعايلى توسكەيدە، سامىرسىندى بەتكەيدە، قىنالى تاستار جامىلىپ، اتالارىمنىڭ مىڭ جىلعى مولاسى جاتىر. ەشقايسىسى اشارشىلىقتان، سوعىستان قاشىپ كەتكەن جوق ەدى.
موڭعول مەن قىتاي قازاعى، انىقتاپ ايتساق، ولگي مەن التاي، ىلە، تارباعاتايدان كەلگەندەر كەزىندەگى ۇگەدەي مەن شاعاتاي ۇلىسىنىڭ اۋماعىن اتاجۇرت، تۇپقازىق ەتكەندەر. سوندا تۋ كوتەرىپ، كۇل توگىپ، كىندىك كەسكەندەر. امال جوق، كەيىنگى ورىس پەن قىتايدىڭ قىزىل كامونەستەرىنىڭ كەسىرىنەن ول جەرلەر حۋاشيا-قىتايعا قاراپ كەتتى.
رەسەي، وزبەكستان قازاقتارى بولسا، ولار دا جوشى ۇلىسىنىڭ، التىن وردانىڭ ەجەلگى تەرريتورياسىنان كەلدى. قازىرگى قازاق بالاسى مەكەن ەتكەن كەز كەلگەن جەر – بايىرعى قازاقتىڭ جەرى ەمەس پە ەدى؟
«ورالمان» نەمەسە «قانداس» ستاتۋسىن بەرۋ كەرەك بولسا، ەڭ الدىمەن جوشى حان مەن جالايىردان شىققان اتاقتى نويان مۇقالى گوۋاڭنىڭ تۋعان ءىنىسى بۇقا نويانعا، كەت-بۇقا كۇيشىگە بەرۋ كەرەك!
ولار دا «ورالمان». ولار دا «قانداس».
ەشكىم رەنجىمەسىن، قيسىنعا سالساق سولاي عوي. بىزدە رەسمي ايتىلاتىن ەكى اتاۋ بار. ءبىرى – «قازاقستاندىقتار»، ەكىنشىسى – «قانداستار». بۇل اشكەرە ءبولۋ ەمەي نەمەنە؟
«ورالمان جوشى» كوتەرگەن الىپ وردانىڭ ىرگەسىن ونىڭ ۇلى باتۋ كەڭەيىتتى. التىن وردا دەپ اتالىپ كەتكەن اسا قۋاتتى يمپەريا قۇردى. بىزگە بودان بولعان رۋس كىنازدىكتەرى كەيىن بىزدەن زاڭسىز بولىنگەنىمەن قويماي، تاريحىمىزدان بوتقا جاسادى. باسىمىزعا شىعىپ، قىزىل جەندەتتەرگە ويىنا كەلگەندى ىستەتتى.
تالاي-تالاي سۇرگىننەن كەيىن بارىپ، «ەندى ەل بولدىق-اۋ» دەپ جاتىرمىز.
ايتپاعىم:
«بولىنگەندى ءبورى جەيدى!» دەگەن اتالى ءسوز بار.
ۇلى كوك تۇرىكتەرى قۇرعان الىپ قاعاناتتاردىڭ ءبىر كەسەك التىن سىنىعىمىز!
ءبىز – ءبىر قازاقپىز!
ۇلاربەك دالەيۇلى
Abai.kz
