بەيسەنبى, 16 قاڭتار 2025
ادەبيەت 222 0 پىكىر 16 قاڭتار, 2025 ساعات 15:42

ۇلتىنىڭ ۇلىقتى ۇلى

سۋرەت: elarna.kz سكرينى.

(سان قىرلى ونەر يەسى اسلان عافۋروۆتىڭ ازاماتتىق بولمىسى جانە شىعارماشىلىق الەمى جايىندا بىرەر ءسوز)

ۇلت رۋحانياتىندا وزگەگە ۇقسامايتىن شىعارماشىلىق الەمى، ازاماتتىق بولمىسى جانە وزىندىك ورنى، قالامگەرلىك قولتاڭباسى بار حالقىمىزدىڭ ۇلىقتى ۇلدارىنىڭ  ءبىرى – اسلان قابىلبەكۇلى عافۋروۆ.

بويىنا سان قىرلى ونەر دارىپ، قاسيەت قونعان ا.عافۋروۆتىڭ ەسىم-سويى حالىقارالىق دەڭگەيدەگى تانىمال تۇلعا. بۇل ازاماتتى ەلى ايتىسكەر اقىن رەتىندە بىلەدى. اۋداندىق، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق، حالىقارالىق دارەجەدە وتكەن اقىندار ايتىسىندا شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرماي، وزا شاۋىپ، سان مارتە جەڭىمپاز بولعانى ەلدىڭ ەسىندە. بۇل تۇجىرىمىمىز ارقىلى ماقالا كەيىپكەرى ا.عافۋروۆتىڭ باعاسىن، ءباسىن ارتىرىپ، ۇلتتىق ايتىس ونەرىنە زور ۇلەستەرىن قوسىپ جۇرگەن ايشىقتى وزگە وكىلدەردىڭ اسقارىن الاسارتىپ، بيىگىن باسەڭدەتۋدەن اۋلاقپىز. اردا ونەردە جەتىستىكتەرگە ماڭداي تەرى، تاباندى ىزدەنىسى ارقىلى قول جەتكىزگەن اسلان اقىننىڭ قاجىرلى ەڭبەگىنە وبەكتيۆتى كوزقاراس تۇرعىسىنان باعا بەرۋ.

قۇنداعىنان ۇلت رۋحانياتىنىڭ قۇندىلىعىن بولمىسىنا ءسىڭىرىپ وسكەن ءسوز زەرگەرى بۇگىنگى كۇنى حالقىنىڭ قامىن ويلايتىن، قىزمەت ەتەتىن ازاماتتىق ءارى تۇلعالىق دارەجەگە كوتەرىلگەن ىزگىلىك يەسى. جۇرەگىنە جاھاندى سىيعىزىپ، تىلىنەن جاۋھار جىردىڭ جاقۇتى توگىلگەن، تەرەڭ تانىمى، قارىمدى قالامىمەن قازىرگى قوعامدىق پروتسەستىڭ رۋحاني مۇقتاجدىعىنا جاۋاپ بەرەتىن تاعىلىمدىق ءمانى بار پروزالىق تۋىندىلاردى تۋىنداتىپ جۇرگەن كالام مەن قالام يەسى، دەگدار ازامات ا.عافۋروۆتىڭ ءتول ادەبيەتىمىزدە الاتىن ورنى ايرىقشا. ماقالا كەيىپكەرىنىڭ ءومىرى مەن قىزمەت جولىنا قىسقاشا توقتالىپ وتەيىك.

ايتىس، اقىندىق ءارى جازۋشىلىق ونەردى قاتار ۇستاپ كەلە جاتقان شىعارماشىل تۇلعا 1979 جىلى 3 ساۋىردە شىعىس قازاقستان وبلىسى، تارباعاتاي اۋدانى، قابانباي باتىر اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. وسكەمەن قالاسىنداعى دارىندى بالالارعا ارنالعان جامبىل اتىنداعى وبلىستىق مامانداندىرىلعان مەكتەپ-گيمنازيا-ينتەرناتىنىڭ تۇلەگى. شىعىس قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن تامامداعان. ونەر، ادەبيەت، شىعارماشىلىق قۇندىلىقتى جان-جۇرەگى قالاعان ازاماتتىڭ ەڭبەك جولى دا جوعارىدا اتالعان سالامەن تىعىز بايلانىستى. ونەرى ومىرىنە اينالعان تۇلعانىڭ بۇل  تاڭداۋى زاڭدىلىق ەدى.

العاشقى قىزمەت جولىن «وبلىستىق اقىندار مەكتەبىنىڭ» مامانى رەتىندە باستاعان ونەر يەسى، اتالعان مەكتەپتە باس مامان، جەتەكشى ءتارىزدى قىزمەتتەر (2004-2008 جج.) اتقاردى. 2008-2009 جىلدارى «وبلىستىق حالىق شىعارماشىلىعى» ورتالىعى مادەني شارالاردى ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىنىڭ باس مامانى، ءبولىم باسشىسى. 2009-2011 جىلدارى ارالىعىندا س.امانجولوۆ اتىنداعى شقمۋ-ءنىڭ «جاستار ساياساتى جانە مادەني دەمالىس» ورتالىعى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى. 2011-2013 جىلدارى شىعىس قازاقستان وبلىسىنا قاراستى بىرنەشە اۋدانداردىڭ «مادەني-دەمالىس ۇيىمداستىرۋ» ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى. 2013-2014 جىلدارى اراسىندا وسكەمەن قالاسى اكىمدىگى «ونەر» قمكك مادەني دەمالىس ۇيىمداستىرۋ ورتالىعى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارادى. 2014-2018 جىلدارى شىعىس قازاقستان وبلىسى، ۇلان اۋدانى «مادەنيەت ءبولىمى» ديرەكتورى، سونىمەن قاتار اتالعان اۋداننىڭ ماسليحات دەپۋتاتى بولدى. 2018-2020 جىلدارى ارالىعىندا شىعىس قازاقستان وبلىستىق «التاي» باسپاحاناسىنىڭ ديرەكتورى. 2020 جىلدىڭ قاڭتار ايىنان باستاپ ەلوردامىز استانا قالاسىنداعى «اباي اتىنداعى حالىقارالىق مادەنيەت پەن ونەردى قولداۋ» قورىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى بولىپ قىزمەت ەتۋدە. ۇلتىمىزدىڭ ۇلى ۇستازى – حاكىم ابايدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىق مۇراسىن، يگىلىككە تولى تاعىلىمىن حالىقارالىق دەڭگەيدە ناسيحاتتالۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن رۋحتى ازامات. ەل رۋحانياتىنا سىڭىرگەن قاجىرلى ەڭبەگى ەلەنىپ، مەملەكەتتىك كوپتەگەن ماراپاتتاردىڭ يەگەرى اتاندى. بەينەتتى زەينەتتى وتەمى دەگەن وسى بولسا كەرەك.

اقىننىڭ العاشقى جىر جيناعى «تولاعاي» دەگەن اتاۋمەن 2010 جىلى جارىق كورەدى. كولەمى ون ەكى باسپا تاباقتان استام ەڭبەككە ءسوز زەرگەرىنىڭ ليريكالىق جىرلارى مەن بىرنەشە ايتىستارى ەنگىزىلگەن. ءبىر كىتاپقا جۇك بولعان تاريحي پوەماسى «ەرجۇرەك، باتىر بابام ەر قابانباي» اتاۋمەن 2019 جىلى ەكىنشى جيناق بولىپ شىعادى. قازاق اقىل-ويىنىڭ الىبى حاكىم ابايدىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان «اباي ەلى – 175» عىلىمي، تاريحي، ادەبي تانىمدىق ءمانى جوعارى كىتاپتىڭ اۆتورى. كوپتەگەن انتولوگيالىق جىر جيناقتارعا ولەڭدەرى ەنگەن تۋىندىگەر.

ەپيك اقىن رەتىندەگى قابىلەتىن ايشىقتايتىن «ەر جۇرەك باتىر بابام – ەر قابانباي»، «بابادان باتىر تۋعان بەس سايبولات»، «تۋ تۇسىرگەن تاۋكە باتىر»، «قوڭىز باتىر قۇربانقاجى»، «شورعا شايقاسى»، «بابالار باقىت تۇعىرى»، «كوش-كەرۋەن»، «تاۋەلسىزدىك تولعاۋى»، «تارباعاتايعا تاعزىم»، «قىز جيرەن» جانە تاعى باسقا دا شىمىر سيۋجەتكە قۇرىلعان كوپتەگەن ەپيكالىق داستانداردىڭ اۆتورى.

ءسوز زەرگەرى ا.عافۋروۆتىڭ شىعارماشىلىق الەمى، ايدىندى اقىندىق دارىنى، پروزالىق تۋىندىلارى جەكە ءبىر عىلىمي مونوگرافيالىق ەڭبەككە جۇك بولاتىن قۇندىلىق. بۇل شاعىن ماقالامىزعا قالامگەر ۇلت رۋحانياتى، قازاق ادەبيەتى، ونىڭ ىشىندە ولەڭ ءسوز (پوەزيا) بەن قارا ءسوز (پروزا) جانرلارىنا قوسىپ جۇرگەن ۇلەسىن، الاتىن ايشىقتى ورنىن، وزىندىك قولتاڭباسىن، سان قىرلى بولمىسىن ناسيحات ەتۋدى ماقسات ەتتىك. وقىرمان قاۋىم بىلە بەرمەيتىن قىرى: پروزا، ساتيرا جانرىنداعى قالامگەرلىك قارىم-قابىلەتىن تانىتۋدى كوزدەدىك. سونداي-اق «جوق-باردى، ەرتەگىنى تەرىپ» قولدان تۇلعا (قاھارمان) جاساۋ ەمەس (بۇل ازامات وعان ءزارۋ دە ەمەس), ماقالا كەيىپكەرىنە، ونەرىنە قۇرمەت، شىعارماشىلىعىنا قاداري-قالىمىزشە بەرىلگەن باعامىز بولسىن دەگەن رياسىز كوڭىلدەن تۋىنداعان لەبىز-لەپەسىمىزدىڭ جازباشا ءبىر كورىنىسى.

ا.عافۋروۆ ونەر اتتى قاسيەتتى الەمگە بالا كەزىندە قادام باسقانىن وقىرمان قاۋىم جاقسى بىلەدى. بويىنا دارىعان ونەرى تاعدىرىنا اينالدى. اردا ونەرمەن ورنەكتەلگەن تۇرلاۋلى تاعدىر يەسى ار ءىسىنىڭ، ادەپتىڭ قاينار بۇلاعى سانالاتىن ادەبيەت ۇعىمىن تەمىرقازىق رەتىندە ۇستاندى. وسى ۇستانىمنان ءالى كۇنگە دەيىن اينىعان ەمەس. بۇل ازاماتتىق قاسيەتتىڭ ساپالىق كورسەتكىشى. سان ءتۇرلى دارىن يەسىنىڭ باستى ءبىر قىرى – ايتىسكەر اقىندىعى. اتالعان ونەرگە بالا جاستان كەلگەن ا.عافۋروۆتىڭ العان اسۋى، باعىندىرعان بيىگى، جيناعان تاجىريبەسى وتە مول. «ءسوزدىڭ بارىمتاسى سانالاتىن: ايتىس – سينكرەتتى جانر» (م.اۋەزوۆ). كوپتەگەن ونەردى: جۇيەلى ءسوزدىڭ يەسى بولىپ، تابان استىندا ءسوز ساپتاۋ، جاۋاپ قايتارۋ – سۋىرىپسالمالىق شەبەرلىك، شەشەندىك قاسيەت، ساكرالدى قۇندىلىق سانالاتىن دومبىرانىڭ سازىمەن گورمونيالىق بىرلىكتە ۇيلەسىم تاپقان ماقام، ياعني انشىلىك، دومبىرا تارتا ءبىلۋ، سونداي-اق ارتىستىك قابىلەتتى ءبىر ارناعا توعىستىرۋ وڭاي دۇنيە ەمەس.

شىعارماشىلىق قادامىن ونەردىڭ تورەسى بولعان ايتىستان باستاپ، اتالعان سالادا ءوزىنىڭ ايشىقتى قولتاڭباسىن قالدىرىپ، دارا ءارى سارا داڭعىل جولىن سالىپ، بۇگىنگى تاڭدا ۇستازدىق يگىلىكتى ميسسيانى ارقالاپ جۇرگەن ا.عافۋروۆ ءوزىنىڭ مەكتەبىن قالىپتاستىرىپ، كوپتەگەن شاكىرتتەرىنە جول سىلتەپ، باعىت-باعدار بەرۋشى  تاعىلىمگەر. ايتىسكەرلىك ونەر، اقىندىق (جازبا) ءارى جازۋشىلىقتى قاتار تىزگىندەگەن سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى  ازامات. اسلاننىڭ جۇرەگىنەن تۇيدەك-تۇيدەك جىر تۋدىرىپ، وت اۋىزدى، وراق ءتىلدى ايتىسكەرلىگى ءوز الدىنا جەكە تاقىرىپ ءارى كەشەندى زەرتتەۋلەرگە جۇك بولاتىنىن جوعارىدا تىلگە تيەك ەتىپ وتكەنبىز.

سۇلۋ ءسوز بەن سىرشىل سەزىمگە، حاس باتىرلارداي اسقاقتىق پەن بيىك ولشەمگە، مارتتىك پەن دالاداي دارقاندىققا قۇرىلعان اسلان اقىننىڭ جىرلارى ارعىماقتاي جۇيرىك، سايگۇلىكتەي سۇلۋ، جاسىنداي وتكىر. تەرەڭ تانىمنىڭ جەمىسى سانالاتىن بۇل قۇندىلىق ۇزدىكسىز ىزدەنىس، تانابدى ەڭبەك، تاجىريبە ارقىلى قول جەتكىزگەن قۇبىلىس. ىزدەنىس بار جەردە وڭ ناتيجە بولاتىنى اكسيوما. دارا دارىن يەسى ا.عافۋروۆتىڭ ءتول ايتىسىمىزدىڭ تاريحىنداعى ايشىقتى قولتاڭباسى مەن ورنىن جۇرتشىلىق جاقسى بىلەدى.

ليريكتىگى مەن ەپيكتىگى ەگىز ۇندەسىپ، اسلانداي ءسوز زەرگەرىنىڭ شىعارماشىلىق الەمىن ايشىقتاي تۇسەدى.

«بابادان باتىر تۋعان بەس سايبولات» داستانىندا ەل-جەر تاريحىنا قۇرمەت، بابالارعا تاعزىم قۇندىلىعىن تومەندەگىدەي اۆتوبيوگرافيالىق جىر جولدارمەن تۇيىندەيدى:

سەن كەلتىرگەن مىناۋ بايتاق ومىرگە،
ءوسىپ-وندىك بارقىتبەلدىڭ ورىندە.
تەكتى ۇرپاعىڭ قانات جايدى بۇگىندە،
قاسيەتتى تارباعاتاي تورىندە...

اقىن تۋعان ەلىنىڭ تاريحىن تەرەڭنەن زەردەلەپ، تاريحتىڭ قۇپيا پاراقتارىن اشىپ، ونى ەل يگىلىگىنە جاراتۋ جولىندا قىزمەت ەتىپ كەلەدى.

ا.قابىلبەكۇلى قازاق تاريحىنا تەرەڭ بويلاي ءجۇرىپ، بۇكىل مۇراعات  پەن مۇراجايدى اقتارىپ، باتىر بابالار،  دالا دانىشپاندارى جايىندا كوپ مالىمەتكە قانىق بولادى. وعان ءوزىنىڭ سوزدەرى دالەل. تاپقان اسىل قازىناسىن ورنەكتى ولەڭگە، مازمۇندى تاريحي داستانعا اينالدىرىپ، ۇلت رۋحانياتىنا سۇبەلى ۇلەس قوستى.

ءجۇز قايتارا وقىدىم ۇلى ابايدى،
ودان مەنىڭ نامىسىم قۇلامايدى.
تاۋكەنىڭ ءىزىن تاۋىپ قالام با دەپ،
مۇراعات  پەن اقتاردىم مۇراجايدى...

«تۋ تۇسىرگەن تاۋكە باتىر» داستانىندا ىزدەنىمپازدىعى مەن وتانعا دەگەن ىستىق ىقىلاسىن اڭعارىپ، شەجىرەنىڭ التىن ساندىعىن اقتارىپ، قازاق تاريحىن ءبىر كىسىدەي جەتىك بىلگەن تاريحشى، شەجىرەشى مامان رەتىنە دە تانيمىز.

بالا كەزدەن تاريحقا ىنتىق ەدىم،
ەستىگەندى ەل-جۇرتتان ءتۇرتىپ ەدىم.
قايدا؟ قاشان؟ بابامىز ءومىر سۇرگەن،
سانسىز سۇراق سانامدى سىلكىلەدىڭ...

تاۋكە بابا جايىندا مالىمەت ىزدەپ، كوپتەگەن شەجىرەنى اقتارعان اسلان اقىن اڭىز ەمەس اقيقاتتى ىزدەپ، كورشىلەس ەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان اعايىندارعا دا سۇراۋ سالادى.

اڭىز ەمەس اقيقات شىن اڭسادىم،
وسى شىعار تاريحقا قۇمار شاعىم.
ەل-جۇرتتان ەستىگەننەن ەش شىندىق جوق،
اقىرى قىتاي جاققا سۇراۋ سالدىم...

كەڭ تىنىستى، ۇلتتىق رۋحتى، ەپيك اقىننىڭ شىعارماشىلىعى وزگە اقىنداردىڭ ولەڭدەرىنە ۇقساي بەرمەيدى. ايتار ويى دا، جازۋ ءستيلى دە وزگەشە، سارقىرامادان گۇرىلدەپ قۇلاي اققان سۋدىڭ ەكپىنىندەي  قۋاتتى، تەگەۋىرىندى. وزىنە عانا ءتان ستيلمەن، ءوزى ءجيى قولداناتىن ءارتۇرلى كوركەمدىك قۇرالداردى پايدالانا وتىرىپ، رەاليستىك سيپاتتا سۋرەت­تەيدى.

اسلان اقىن ءوزىنىڭ «قوڭىز باتىر قۇربانقاجى» داستانىندا:

بابامدى ۇلىقتايتىن جەتتى كەزى،
سانامدى سانسىز ويلار تەپكىلەدى.
ءوز ەلى، ءوز ەرلەرىن ۇلىقتاماي،
ەل تەگى قايدان السىن تەكتىلەردى... دەسە، «تۋ تۇسىرگەن تاۋكە باتىر» پوەماسىندا:

جانارىڭنان اعىزىپ جاڭبىر تاعى،
اداسقاندى اللا (مىڭ) قاڭعىرتادى.
تۋعان جەردىڭ تاريحىن بىلمەي وسكەن،
ۇرپاق قالاي رۋحىڭدى جاڭعىرتادى؟.. دەپ تۋعان جەردىڭ تاريحىن بىلمەي وسكەن ۇرپاقتىڭ بولاشاعىنا الاڭداپ، دارقان كوڭىلىنە مۇڭ پەردەسى تۇتىلىپ، ەلىنىڭ كوركەم كەلەشەگىنە قابىرعاسى قايىسىپ، جانى جابىرقايدى.

ۇشىراتقان ۇمىت قىپ مازاققا دا،
تاريحىڭدى بىلمەۋدەن ازاپ بار ما؟
ولگەندەرىن ءتىرىلتىپ جاتقان قازىر،
جەر بەتىندە جالعىز ۇلت قازاق قانا...

اقىن ءوزىنىڭ كەڭ تىنىستى تاريحي ءمانى زور ەپيكالىق تۋىندىلارىندا قازاقتىڭ وتكەن ءومىرى مەن تاعدىرىن، بولاشاعىن تولعانا جىرلادى. حالقىمىزدىڭ  ۇلتتىق بىرەگەيلىگىن  سيپاتتاپ، ناسيحاتتاۋدا، ونىڭ ەرلىك ءداستۇرى، تۋعان جەر مەن ەلگە قۇرمەت، تاۋەلسىزدىك، ازاتتىق، الاش تاقىرىبى، باتىر بابالاردىڭ ەرلىك ىستەرى، تۇلعالارى جايىندا كوركەمدىك تۇرعىدان اسقاقتاتا جىرلاي ءبىلدى. سول سەبەپتى ا.عافۋروۆتىڭ جىرلارى نەگىزىنەن، وتانسۇيگىشتىك، پاتريوتتىق سەزىمگە، ەرلىك، ەلدىك رۋح، جەڭىسكە دەگەن سەنىمگە تولى.

ەي، ۇرپاق، ۇلىلاردى ۇلىقتاڭدار،
سول كەزدە باقىت سىيلار كۇلىپ تاڭدار.
قاسيەتتى «قىزىلاششى» قىستاۋىندا،
مولادا باباڭ جاتىر ۇمىتپاڭدار...

اسلان  قابىلبەكۇلىنىڭ شىعارمالارى – بۇگىنگى كۇننىڭ بيىك ەستەتيكالىق تالعامى مەن تالابىنا تولىق جاۋاپ بەرەتىن، كوركەمدىك جاعىنان جوعارى دەڭگەيدەگى تۋىندىلار. ولەڭ ورىمىندەگى وزگەشە ورنەك ناقىشىمەن، سىرشىل سازىمەن پوەزيا الەمىنە ەركىن ەنىپ، قازاق رۋحانياتىنىڭ التىن قورىن بايىتقان شىعارمالارى بۇگىندە ءادىل باعاسىن الىپ جاتىر.

جانىمنىڭ ولەڭ تولعاعى،
تۋعان جەر نەتكەن اسقاق ەڭ.
«ۇلىم» دەپ سۇيسەڭ بولعانى،
كۇتپەيمىن باقىت باسقا مەن...

ءسوز زەرگەرىنىڭ اقىندىق بولمىس-ءبىتىمى دارالانىپ تۇرادى. ونىڭ سەبەبى، شەبەرلىگى شىڭدالعان ءسوز سۋرەتكەرىنىڭ ايتار ويىن كوركەم دە كەستەلى تىلمەن جەتكىزە بىلۋىندە. اقىننىڭ تۋىندىلارىندا ءداۋىر شىندىعىن پوەتيكالىق تىلمەن بەينەلەي الاتىن ويلىلىق تا، ويناقىلىق تا، بايسالدىلىق پەن دانالىق تا بار.

«ساعىنىش» ولەڭىندە تولەگەن ايبەرگەنوۆتەي ساپ-سارى جاپىراق جامىلعان ساعىنىشىنىڭ بوياۋىن الليتەراتسيا (تۋىندىلاردا داۋىسسىز دىبىستاردىڭ قايتالانۋى) تاسىلىمەن ايشىقتايدى. ساعىنىش – ليريك اقىنداردىڭ ورتاق تاقىرىبى دەسە بولعانداي. الايدا ءار اقىن  وسىناۋ عاجاپ سەزىمدى ءار الۋان سەزىنىپ، ءتۇرلى سيپاتتا جىرلايدى.

سارى كۇزدەن ساپ-سارى بوياۋ كوردىم،
سودان، بالكىم، ساناما قاياۋ ەندىڭ.
سەڭ سوققانداي سەندەلىپ سەن دە مەندەي،
ساعىنىشتان سول ءتۇنى وياۋ ما ەدىڭ؟..

سەرگەك سەزىمدى اقىن ادەبي ءتىلدى اجارلاپ، ءسوزدىڭ رەڭىن كەلتىرە تۇسەتىن كوركەمدىك ءتاسىل الليتەراتسيا ارقىلى وسى ولەڭدى سوڭىنا دەيىن نازىك سەزىممەن جەتكىزە بىلگەن. ءسوز زەرگەرى ا.عافۋروۆ ءتىلدىڭ كوركەمدەگىش تاسىلدەرىن تەوريالىق تۇرعىدان جەتىك مەڭگەرگەن ءتىل-ادەبيەت سالاسىنىڭ كاسىبي مامانى. اجارلاۋ، ايشىقتاۋ، قۇبىلتۋ جانە ولاردىڭ تۇرلەرى بولعان كوركەمدىك تاسىلدەردى تۋىندىلارىندا شەبەر قولدانا بىلەدى. بىراق شىعارمالارىنىڭ اسەمدىگىن، اسەرلىگىگىن، ياعني تۋىندىنىڭ كوركەمدىك، ەستەتيكالىق، ستيليستيكالىق، ەكسپرەسسيۆتى-ەموتسيالىق اسەرىن ارتتىرامىن دەپ تەوريالىق كوركەمدىك قۇرالداردى ورىنسىز پايدالانا بەرمەيتىنىن دە اڭعارامىز. جىر جولدارىنداعى سەمانتيكالىق ۇعىمنىڭ بەرىلۋ جۇيەسىنە قاراي تابيعي رەتىمەنەن قولدانادى.

ءۇمىتىمنىڭ ۇشقىنى ۇگىتىلە،
ۇركەك جۇرەك كونبەيدى ۇگىتىڭە.
ۇزىلەردەي قىلىقتىڭ قىل-پەرنەسى،
ۇرەي ءسىڭىپ بارادى ۇمىتىمە...

بىردە جۇرەك قىلىن شەرتەر ءناپ-نازىك سەزىم مەن ءموپ-ءمولدىر ماحابباتتى جىرلاسا، كەيدە شىعارماشىلىعىنان قازاقتىڭ ۇلان-عايىر دالاسىنداي كەڭ قۇلاشتى، كەشەگى جىراۋلىق ءداستۇردىڭ زاڭدى جالعاسىنداي رۋحتى، اۋزىنان وت شاشقان  ارىستانداي ايبارلى، باتىر بابالارداي ءورشىل رۋح كورىنىس تابادى.

ءسوز زەرگەرىنىڭ شىعارماشىلىق الەمىندەگى ەرەكشە ءبىر قىرى رەتىندە جازۋشىلىعىن اتاپ وتكەن ءجون. پروزا جانرىنداعى قالامگەرلىك قارىمىنان تۋىنداعان ەڭبەكتەرى ءوز الدىنا بولەك  دۇنيە. «قۇلاگەردىڭ قازاسى»، «ماۋكەننىڭ جەدەلحاتى»، «شاريك، نە بويسيا، يا س توبوي!» جانە تاعى باسقا كوركەم، دەرەكتى، ساتيرالىق شىعارمالارى قالامى قالىپتاسقان جازۋشىلىق قابىلەتىنىڭ ايعاعى دەپ بىلەمىز. قالامگەردىڭ پروزالىق تۋىندىلارىمەن تانىس بولعان وقىرمان ونىڭ كوركەم شىعارمادان بولەك، دەرەكتى جانە ساتيرالىق جانردىڭ وزىندىك ءستيلىن، قىر-سىرىن يگەرگەنىنە كۋا بولادى. اتالعان شىعارمالاردى تالداۋدى وقىرماننىڭ ەنشىسىنە قالدىرايىق. ءبىزدىڭ ماقسات ءسوز زەرگەرى ا.عافۋروۆتىڭ سان-سالالى شىعارماشىلىق باعىتى جايىندا ماعلۇمات بەرۋ عانا.

ا.قابىلبەكۇلىنىڭ ءجاۋانمارت جۇرەكتى ازامات ەكەنىن اينالاسىنداعى ونى تانيتىن جاندار جاقسى بىلەدى. رەسپۋبليكالىق، حالىقارالىق دارەجەدە وتكىزىلىپ تۇراتىن ءىس-شارالارعا ۇنەمى بەلسەنە ارالاسىپ، باسى-قاسىندا جۇرەدى. تۋعان ءوڭىرى شىعىس قازاقستان، وسكەمەن، تارباعاتاي ايماقتارىندا وتكىزىلگەن اۋداندىق، قالالىق، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق جىر ءمۇشايرالارى، وقۋشىلار، جاس بۋىن وكىلدەرى ايتىستارىنا دەمەۋشى بولىپ، قولداۋ كورسەتىپ، قاتىسۋشىلاردى ىنتالاندىرۋ باعىتىندا اتقارىپ جاتقان ەڭبەگى زور. سونىمەن قاتار زامانداس، تۇرعىلاس كەيبىر ايتىس اقىندارى جىر جيناقتارىنىڭ، ولاردىڭ ايتىستارىن جيناپ، جەكە كىتاپ رەتىندە جارىق كورۋىنە دە مۇرىندىق بولىپ، دەمەۋشىلىك جاساپ جۇرگەنىن جۇرتشىلىق بىلە بەرمەيدى. سەبەبى «وڭ قولىن بەرگەندى، سول قولىڭ بىلمەسىن» دەگەن تاعىلىمدى ءتامسىلدى ءومىرىنىڭ ۇستانىمىنا اينالدىرىپ، جاساعان جاقسىلىعىن جاريا قىلمايتىن ازامات.

ايتىسكەر، جازبا (ەپيك، ليريك) اقىن، جازۋشى، ساتيريك ا.عافۋروۆتىڭ شىعارماشىلىق الەمى مەن ازاماتتىق بولمىسى ءالى تالاي زەرتتەۋ ەڭبەكتەرگە ارقاۋ بولاتىن قۇندىلىق قۇبىلىسى. بۇل ماقالامىزدا «جاقسى بولساڭ جارىقتى كىم كورمەيدى؟..» دەپ حاكىم اباي ايتقانداي، ءبىر بويىنا سان قىرلى ونەردى توعىستىرعان ءسوز زەرگەرىنىڭ ۇلت رۋحانياتى كوكجيەگىنىڭ كوركەم بولۋى جولىندا اتقارىپ جۇرگەن يگى ءھام ىزگى قىزمەتى تۋرالى جۇرەكجاردى لەبىز ءبىلدىرۋدى پارىز تۇتتىق. سان قىرلى دارىن يەسى اسلان قابىلبەكۇلى عافۋروۆقا شىعارماشىلىق شالقار شابىت، قۋاتتى دەنساۋلىق، ۇزاق عۇمىر تىلەيمىز!

داۋرەن باقداۋلەتۇلى

ادەبيەت زەرتتەۋشى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى، «مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى»

Abai.kz

0 پىكىر