(قايىم تۋرالى ەستەلىكتەن ءۇزىندى)

«… 1970 جىلى ابايدىڭ 125 جىلدىق مەرەي تويى ءوتتى. بۇل كەزدە مەن م.اۋەزوۆتىڭ مۋزەي ۇيىندە اعا عىلىمي قىزمەتكەر بولىپ ىستەپ جاتتىم. دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعاۋ ءۇشىن «مۇحتار اۋەزوۆ جانە ابايتانۋ پروبلەمالارى» دەگەن تاقىرىپتى اينالدىرىپ جۇرگەن كەزىم. ءلايلا مۇحتارقىزى جەتەكشىمىز. مەنى مەن ناريمان دەگەن جىگىتتى سەمەيدىڭ ولكەتانۋ مۋزەيى مەن ابايدىڭ ادەبي-مەموريالدى مۋزەيىندەگى كونە قۇجاتتاردى ءسۇزىپ شىعىپ، كەرەگىن اكەلۋگە ءىس-ساپارعا جىبەردى.

بارا سالىسىمەن مۋزەي ديرەكتورى توكەن يبراعيموۆ پەن ناريمان ەكەۋمىزدى قازاقى ءداستۇر بويىنشا قاحاڭ ۇيىنە قوناققا شاقىردى. بارساق جەڭگەمىز بارىن سالىپ دايارلانىپ، داستارحاندى جايناتىپ قويىپتى. كوپ قوناق كۇتىپ، كىمدى قالاي كۇتۋدىڭ جايىن مىقتى بىلەتىن سارامجال قولىنان استىڭ نەشەمە ءتۇرى تۇرلەنىپ شىعاتىن اسقان اسبازشى ەكەنىن بىردەن سەزىندىك. مەيماندى بۇلاي كۇتۋ قالىپتاسقان ءداستۋر ءتارىزدى. داستارحان ۇستىندە قاحاڭ باستاپ سويلەپ اڭگىمەنىڭ تيەگى اعىتىلىپ كەتكەندەي بولدىق.

اڭگىمە سارىنى اينالىپ كەلىپ الاش ارىستارىنا سوققاندا قاحاڭ اشىلىپ جۇرە بەردى. ولار جايلى ءبىراز دۇنيە بىلەم دەۋشى ەم. مەنىڭ بىلگەندەرىم وقىپ بىلگەندەرىم ەكەن، ال، قاحاڭ ولارمەن قالاي ارالاسىپ، ولاردىڭ ءوز اكەسىنىڭ ۇيىندە بولعان اڭگىمە كەڭەستەرىن ايتقاندا ءوزىمىز سولاردىڭ ىشىندە بولعانداي اۋزىمىز اشىلىپ، ءبىزدى كوپ ماسەلەنىڭ سىرىنا بويلاتتى.

سول كەزدە-اق ولار اقتالادى، «بولات پىشاق قىن تۇبىندە جاتپايدى»، سوعان وسى باستان ىشتەي دايارلانا بەرۋ كەرەك دەگەن ءسوزدى ايتىپ قالدى. وسى سىرلاسۋ كەشىنەن كەيىن ءبىز قاحاڭدى قازاقتىڭ شىن جاناشىرى، ەلى مەن جەرىن سۇيگەن، توتاليتارلىق يدەولوگيانىڭ قىسىمىنان سىنباعان شارعى بولاتتاي ازامات دەپ تانىدىق. قاي كەز، قاي ۋاقىت بولسا دا، قاحاڭنان سىر جاسىرماي پىكىرلەسە بەرەتىن بولدىق.

بىردە ماعان سىرلاس سىيلاس جاقىن جەڭگە بولىپ كەلەتىن مەرجاقىپ دۋلاتقىزى گۇلنار جەڭەشەمنىڭ ۇيىندە كەزدەستىك. قاحاڭ گۇلنار جەڭگەيدى جاس كەزىنەن سەمەيدە، شىڭعىستاۋ بولىسىندا كورگەنىن جىر عىپ ايتىپ بەرگەندە، جەڭگەم وتكەنىن ەسكە الىپ تولقىپ وتىردى. – قاحاڭنىڭ ايتقانىنىڭ ءبارى دە راس، – دەپ ءوزى دە اڭگىمەگە ارالاسىپ كەتتى. ماسەلە، احمەت بايتۇرسىنوۆ ولەڭدەرىن جاسىرىن تۇردە الدىن الا باسىلىمعا دايارلاي بەرۋ ءۇشىن گۇلنار جەڭگەيگە كەلگەن ەدىك. جەڭەشەم وسى جولى ءوز قولىندا بار الاش ارىستارىنىڭ قولجازبا كوشىرمەلەرىن، ءبىز كورمەگەن فوتو سۋرەتتەرىن، اكاسىنىڭ تۇتىنعان زاتتارىن، جازىسقان حاتتارىن جايىپ تاستادى. تالاسا-تارماسا جارىسا كورىپ جاتىرمىز.

ورىنبورداعى احاڭ ومىرىنەن دە ءبىز ەسىتىپ-بىلمەگەن ءبىراز اڭگىمەلەر دە ايتىپ بەردى. قاحاڭ وتە ەلگەزەك وتىردى. سۇراقتى كوپتەپ بەرىپ جاتتى. الاش ازاماتى لاپين تۋرالى ەكەۋى ەكى جاقتاپ كورگەن-بىلگەندەرىن ورتاعا سالىپ پىكىرلەسۋى مەنى كوپ نارسەدەن حاباردار ەتىپ، رۋحاني جاعىنان بايىتىپ تاستادى. ءومىردىڭ بۇرالاڭ جولدارىن كوپ كورگەن ەكى قۇرداس كىسىنىڭ نە ءبىر عاجاپ ەستەلىك اڭگىمەلەرىن سوندا جازىپ الماعانىما الىعە دەيىن وكىنەم ...

مەكەمتاس مىرزاحمەتۇلى، شاكىرتى، پروفەسسور.

تاراز، 12 اقپان 2005 ج.

جازبا: دينا مۇحامەدحاننىڭ جەلىدەگى پاراقشاسىنان الىندى

Abai.kz