ەربول شايمەردەنوۆ (سۋرەتتە) – رامىزدەر تاقىرىبىنا العاش قالام تەربەپ، ءرامىزتانۋ، ءرامىزبايان، ۇلتتىق ءرامىز، دىبىستىق ءرامىز، رامىزدەر قورى، رامىزدەردىڭ سايكەستىك رەتى، رامىزدىك بەلگى، رامىزدىك تاڭبا، رامىزدىك جۇيە، رامىزدىك بوياۋ، مەملەكەتتىك ءرامىز تەرميندەرىن قالىپتاستىرعان مەملەكەتتىك قايراتكەر.

ەربول شايمەردەنوۆ مەملەكەتتىك كوميسسيا مۇشەسى رەتىندە 1992 جىلى قابىلدانعان مەملەكەتتىك رامىزدەردى ازىرلەۋ، قالىپتاستىرۋ ىسىنە ۇلكەن ۇلەس قوسىپ، ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى تۋرالى «قازاق ەلىنىڭ رامىزدەرى»، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ رامىزدەرى»، «ەلتانۋ الىپپەسى»، «ەلتانىم» ەڭبەكتەرىن جازدى.

«ماعان تۇڭعىش مەملەكەتتىك رامىزدەردى ازىرلەۋ بارىسى تۋرالى بىرنەشە رەت ەلباسىنا حابارلاما جاساپ، ونىڭ تىكەلەي تاپسىرمالارىنا وراي، تۋتانۋ جانە ەلتاڭبا سالالارىنا قاتىستى الۋان ءتۇرلى ارناۋلى ادەبيەتپەن تانىسۋعا، ەل تاريحى جونىندەگى جۇزدەگەن عىلىمي، عىلىمي-كوپشىلىك ءھام ادەبي شىعارمالاردى پاراقتاۋعا تۋرا كەلدى. مۇنىڭ ءبارى كەيىن ءىزسىز كەتكەن جوق. 1992 جىلى 4 ماۋسىمدا مەملەكەتتىك رامىزدەر قابىلدانىسىمەن ىلە-شالا ءوتىنىش جاساعان جۋرناليستيكاداعى ۇستازىم، «لەنينشىل جاستاعى» رەداكتورىم، ول كەزدە «بالاۋسا» باسپاسىن باسقاراتىن سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ اعانىڭ ۇسىنىسى بويىنشا بار بولعانى بىرەر ايدىڭ ىشىندە ازىرلەنىپ، 1993 جىلدىڭ باسىندا ەلۋ مىڭ دانامەن جارىق كورگەن «قازاق ەلىنىڭ رامىزدەرى» كىتاپشاسىنىڭ جارىق كورۋى سول ىزدەنىستەردىڭ ارقاسى ەدى. بۇل – تاۋەلسىزدىك رامىزدەرى تۋرالى شىققان ەڭ العاشقى ەڭبەك بولاتىن. ول 2000 جىلى قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە جەكە-جەكە جاقسى بەزەندىرىلىپ شىعارىلعان قازاق گەرالديكاسى ماسەلەلەرىنە ارنالعان تۇڭعىش مونوگرافياعا، ەلەكتروندىق عىلىمي-تانىمدىق كىتاپقا ۇلاستى. بۇل ەڭبەكتەردىڭ ءارتۇرلى نۇسقاسى وسى كەزگە دەيىن جىلما-جىل دەرلىك قايتا باسىلىپ كەلەدى. قازاقستاننان تىس جەرلەردەگى گەرالديست عالىمداردىڭ دا نازارىنا ىلىگىپ، عىلىمي ەڭبەكتەردە ءجيى پايدالانىلاتىن ادەبيەتتەر قاتارىنا قوسىلدى. تاۋەلسىزدىكتىڭ تۇڭعىش رامىزدەرىن قابىلداۋ كەزىندە مەن ەلباسىنىڭ مەملەكەتتىك تىلگە، قازاق تىلىنە، قازاق تىلىندەگى تەرميندەردى كەڭ قولدانۋعا دەگەن ءىلتيپاتتى كوزقاراسىن تانىتاتىن مىسالداردى دا بايقاپ، جادىما ءتۇيدىم. تۇساۋكەسەر ساتىندە سويلەيتىن ءسوزىنىڭ جوباسىن ازىرلەپ جاتقان تۇستا «گەرب»، «گيمن»، «سيمۆول» دەپ جازىلعان جەرلەردى ءوز قولىمەن «ەلتاڭبا»، «ءانۇران»، «نىشان» دەپ تۇزەتتى»، – دەگەن بولاتىن.

2001 جىلى «سەمەي قالاسىنىڭ ءتولتاڭباسىن جاڭارتۋ قاجەت»، دەگەن تاقىرىپتا ماقالا دايىنداپ، ەلورداعا ەراعاڭدى، ەربول شايمەردەنوۆتى ىزدەپ باردىم. ماقالانى مۇقيات وقىپ شىقتى. «وڭىرلىك رامىزدەر»، «ءتولتاڭبا» دەگەنىڭ – دۇرىس يدەيا. ءبىز دە «نىشان» اتاۋىن «ءرامىز» دەپ وزگەرتۋگە كۇش سالىپ جاتىرمىز. ماقسات ءتاجمۇراتتىڭ «انا ءتىلى» گازەتىندە «ءرامىز» سوزىنە قاتىستى ماقالاسى شىقتى. سونىمەن تانىس. ءىسىڭدى جالعاستىرا بەر. سەمەيدىڭ ءتولتاڭباسى بۇگىن بولماسا، ەرتەڭ جاڭارادى»، – دەپ ەدى. ابزال ازاماتتىڭ ايتقانى اينىماي كەلدى. «نىشان» «رامىزگە» اينالدى، سەمەيدىڭ ءتولتاڭباسى جاڭاردى...

ومىردە ەراعاڭداي تابيعاتىنان زيالى جانداردىڭ əڭگىمەسىن تىڭداعان – جاقسى، جازعانىن وقىعان – راحات. وندا جاداعاي ءسوز، تاق-تۇق سويلەم جوق. اۋزى دۋالى يگى-جاقسىنىڭ پەيىلىنە ۇيىعان ورەلى ويى، كەلەر ۇرپاققا قانداي ۇلگى بەرەمىز دەپ قام جەگەن كوڭىلى، تۋعان حالقىنىڭ وتكەن تاريحىن، جۇرگەن جولىن سىيلاپ، سوعان العىس ايتقان تىلەگى، تازالىعى، ىڭكارلىگى، رياسىز شىنايىلىعى بار. ەربول شايمەردەنوۆتىڭ شيرەك عاسىرعا جۋىق بۇلا كۇشىن جۇمساپ، اششى تەرىن مونشاقتاتا توگىپ جازعان كىتاپتارى ءبىزدىڭ ەتجاقىنىمىزداي بولىپ كەتتى. بۇل ەندى، تاعدىرلى تالانت يەسىنە بۇيىرعان باق شىعار.

2012 جىلى 13 جەلتوقساندا 59 جاسقا قاراعان شاعىندا ەربول شايمەردەنۇلى شايمەردەنوۆ دۇنيەدەن وزدى.

قازىرگى كۇنى الماتىدا ءوزى وقىعان ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە «ەربول شايمەردەنۇلى اتىنداعى اۋديتوريا» بار.

قوسىمشا دەرەكتەر:

1) «كوڭىل سۋرەتى» (1995), «جۇرەكتەگى جازۋلار» (2004), «تىڭدا توعىسقان تاعدىرلار» (1989), «ءاز استانا» (1999), «اقىل-وي انتولوگياسى» (2004), «قازاق افوريزمدەرى» (2008), «دانالىق ديدارى» (2002), «ماڭگىلىك مۇرات» (2003), «اقيقات ايناسى» (2004) اتتى جىر جيناقتارى مەن تانىمدىق كىتاپتارى بار.

2) «ارمان قالا – استانا»، «توگەدى جاڭبىر»، «اسىل جار»، «كولساي» اندەرىنىڭ ماتىندەرىن جازدى.

3) ا. كاميۋ، ف. نيتسشە، ح. ورتەگا-ي-گاسسەت، ك. ياسپەرس، م. حايدەگگەر سياقتى شەتەلدىك فيلوسوفتاردىڭ بىرقاتار شىعارماسىن قازاق تىلىنە، قازاق اۆتورلارىنىڭ بىرنەشە شىعارماسىن ورىس تىلىنە اۋداردى.

زامانداستارىنىڭ پىكىرلەرى:

جازۋشى سماعۇل ەلۋباي:

– ازاماتتىڭ باقىتى نەدە دەگەن سۇراق تۋار بولسا، ازاماتتىڭ ەڭ ءبىرىنشى باقىتى، ءوز ەلىنە قىزمەت ەتۋدەن باستالادى ەكەن. ءاربىر ۇل مەن قىز ءوز مىندەتى مەن پارىزىن لايىقتى اتقارا بىلسە، ۇلت وسال بولمايدى. ەكىنشى باقىتى، سول جاسالعان ەڭبەكتى، ەڭبەك سىڭىرگەن ازاماتتى ەلىنىڭ باعالاي ءبىلۋى. جان-جاقتى قىرىمەن ەرتە تانىلعان ەربول و باستان دانالىققا قۇشتار ەدى. ءوز ەلىنە ەربولداي ەڭبەك سىڭىرگەن ازاماتتاردىڭ اتى ماڭگى اتالىپ جۇرگەي، سوندا عانا حالىق ءوز قالپىنان بيىكتەي تۇسەدى. قازاقستان بيىكتەيدى.

اقىن نەسىپبەك ايتۇلى:

– قالىڭ ورىس ورتاسىندا وسكەن بولاشاق قالامگەردىڭ قازاق ءتىلىنىڭ قايماعى مەن مايەگىن ءبىر ادامداي ءسىڭىرىپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا تىلگە دەگەن سول قۇرمەتى مەن جاناشىرلىعىن كۇرەسپەن جالعاستىرعانىن جانە ءبىزدىڭ قوعامداعى ءرامىزتانۋ ءىسىن عىلىم رەتىندە قالىپتاستارۋداعى ەڭبەگىن ايشىقتى مىسالدارمەن اتاپ ءوتتى. «ەربولعا اۋديتوريانىڭ قاجەتى شامالى، اۋديتوريا ەل ەرتەڭىنە جاۋاپتى جاستارىمىز ءۇشىن كەرەك.

پروفەسسور بۇركىت اياعان:

– رامىزدەر ساياسي تاۋەلسىزدىك پەن مەملەكەتتىك ەگەمەندىكتىڭ بىرەگەي بەلگىلەرى: كوتەرگەن تۋ مەن ەلتاڭباسى، اسپاندا اۋەلەگەن ءانۇرانى. بۇل رامىزدەر ارقىلى ەلدىڭ ءومىر سالتى، بولمىس ەرەكشەلىگى، ارمانى كورىنەدى. ولار الەممەن بايلانىس مۇراتىن ىزدەيدى. ەربول شايمەردەنۇلىنىڭ ەسىمى تاريحي كەزەڭنىڭ كۋاگەرى رەتىندە عانا ەمەس، تاريحتى ءوز قولىمەن جاساۋعا قاتىسقان قايراتكەرلەر قاتارىندا ماڭگى قالادى»، – دەپ جازۋى ونىڭ بۇكىل قوعامدىق-ساياسي قىزمەتىنە بەرىلگەن ءادىل باعا دەپ بىلەمىز.

اكادەميك عالىمقايىر مۇتانوۆ:

– ەربول شايمەردەنوۆ سالماقتى مىنەزىنە جانىنىڭ جايساڭدىعى جاراسقان ازامات ەدى. قازاقستاننىڭ ءتورت تۇكپىرىنىڭ جاقسىلارى ونىڭ جاقىنى بولدى. ول كىسىمەن بۇكىل تۇركيانى بىرگە ارالاپ، ساپارلاس بولعان كۇندەرىم ءالى كۇنگە جادىمدا جاڭعىرىپ تۇرادى. اسىرەسە ادامعا ەرەكشە اسەر قالدىراتىن قاسيەتى – ول كىسىنىڭ مەملەكەتشىلدىگى ەدى. نە جازسا دا، كىممەن سۇحبات قۇرسا دا، الدىمەن مەملەكەتتىك تۇرعىدان ويلايتىن تەرەڭ ويلى، كەڭ جۇرەكتى ازاماتتىعىن بايقاماۋ، باعالاماۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان ەربول سەكىلدى تۇلعالاردى جاستارىمىزعا ۇلگى ەتىپ، ونەگە تۇتۋ ماقساتىندا ءوزى ءبىلىم العان جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنەن ارنايى اۋديتوريانى اشىپ وتىرمىز. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز بولاشاققا بىلىكتى ماماندار تاربيەلەپ قوسۋ بولسا، وسى اۋديتوريانىڭ قابىرعاسىندا وركەنيەتكە ۇمتىلعان ەلدىڭ قاتارىنان قالماۋعا ۇمتىلعان، بىلىمگە قۇشتار جاستارىمىزعا قايراتكەر ازاماتتىڭ ماعىناعا تولى ءومىر جولى ءوز تاعىلىمىن بەرەدى دەپ سەنەمىز.

ايدىن رىسبەكۇلى،

گەرالديست

Abai.kz