ەسكى مىسالدار جاراسىز: رف - كسرو ەمەس، ۋكراينا - فينليانديا ەمەس، ال پۋتين - ستالين ەمەس

رەسەي-ۋكراينا سوعىسىن توقتاتۋ تۋرالى كەلىسسوزدەر بىردەن ناتيجەگە جەتۋى ەكىتالاي. بۇل قاقتىعىس كەڭەستىك يمپەريانىڭ بۇرىننان كەلە جاتقان سوعىستارىنان الدەقايدا كۇردەلى، ولاردى بەيبىت جولمەن شەشۋدىڭ كلاسسيكالىق ءھام ىقتيمال سحەمالارى قازىر ۇلگى رەتىندە قاراستىرىلا باستادى.

امەريكانىڭ جاڭا اكىمشىلىگى ۆلاديمير پۋتينمەن «ۋكراينالىق» كەلىسسوزدەرگە دايىندالىپ جاتىر دەۋ ارتىق ايتقاندىق،  ىس جۇزىندە ولاردى ساتىمەن جۇرگىزىپ جاتىر. رەسەي بيلەۋشىسىنە، ءسوز ۇققان جانعا تۇسىنەتىندەي ەتىلىپ بىتىمگەرشىلىك ۇسىنىلادى: ۇرىس قازىرگى مايدان شەبىندە توقتاتىلىپ، ۋكراينا وككۋپاتسيالانعان اۋماقتاردى كۇشتەپ قايتارۋدان باس تارتادى. وسىعان قاتىستى مامىلەگەرلەر تاراپىنان ماسكەۋ مەن كيەۆ قارىم-قاتىناسىنىڭ ءوزارا ءتيىمدى فورمۋلاسى ىزدەستىرىلە باستادى.

ونىڭ يمپەريالىق (دەرجاۆالىق) جەكە لوگيكاسى

ساياسات سەركەلەرى العا تارتاتىن كوممەنتاتورلىق ءىس-ارەكەتكە قازىرگى الەمدىك ساياسات تاريحىندا كورىنىس تاپقان ەكى ىقتيمال مىسال كىرەدى: «كارىستىك» (ۋكراينا اۋماقتىڭ ءبىر بولىگىن جوعالتادى، بىراق باتىستىڭ ءبىر بولىگىنە اينالىپ، ونىڭ قورعاۋىنا الىنادى) جانە «فيندىك» (ۋكراينا اۋماقتىڭ ءبىر بولىگىن جوعالتادى، بەيتاراپتىلىقتى رەسەيلىك ىڭعايدا قابىلداپ، باتىسپەن اسكەري ىنتىماقتاستىقتان باس تارتىپ، بىراق ءوز ەگەمەندىگىن ساقتايدى).

ۋكراينا داۋىنا نۇكتە قوياتىن ناقتى شەشىمدى وسى ەكى نۇسقا اراسىندا تابۋعا بولادى. بىراق «فينليانديزاتسياعا» ءبىر تابان جاقىنىراق، تاعى دا ءبىر ۇلگى «اۆستريالاندىرۋ» (ياعني سيمۆولدىق قارۋلى كۇشتەرمەن ءبىرشاما نەمەسە ءبىرشاما تەڭدەستىرىلگەن بەيتاراپتىق تۋرالى) تۋرالى ايتىلىپ قالۋدا. بۇل رەسەيدىڭ كسرو سياقتى باسىپ العان وڭىرىنەن ءوز ەركىمەن باس تارتۋى بولىپ تابىلادى.

دەگەنمەن، مۇنداي پايىمداۋلار ءبىر جاعى انىق دا، ءبىر جاعى بۇلىڭعىرلاۋ. بۇنىڭ سەبەبى قازىرگى رف كسرو-نىڭ قۇر سۇلدەر ەلەسى، ءارى پۋتين ءستاليننىڭ تاۋ تۇلعاسىنىڭ قاسىندا  الاسا توبەشىك قانا.

بىراق الەمگە كسرو كوزىمەن قاراۋشىلىقتى ەشكىم دە جوققا شىعارا المايدى.

جاقىندا بىرقاتار باسىلىمداردىڭ كولۋمنيسى رەسەيدە قالعان ساياساتتانۋشىلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىلىمدى جانە وبەكتيۆتى ساراپشىلاردىڭ ءبىرى ۆلاديمير فرولوۆ: "ماسەلە مىنادا، ازىرگە كەلىسەتىن ەشتەڭە جوق. مۇمكىن ۋاعدالاستىقتار تۇجىرىمداماسى عانا ەمەس، ءتىپتى كەلىسسوزدەر ءمانىن جالپى ءتۇسىنۋ دە جوق. ۆاشينگتون مەن كيەۆ رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى قاقتىعىستى رەتتەۋ تۋرالى ايتادى، ال ماسكەۋ رەسەي مەن باتىس اراسىنداعى جاھاندىق قاقتىعىستى رەتتەۋگە ۇمتىلادى، وندا ۋكراينا تەك وسى جوسىقتاعى سيۋجەتتەردىڭ ءبىرى عانا بولىپ تابىلادى",- دەپ جازدى.

سالقىنقاندىلىق قۇپياسى

اڭگىمە اڭىسىن ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس اياقتالعانىنا 10 جىل تولعاننان كەيىن ءستالينسىز ورىن العان ەڭ قاراپايىم اۆستريالىق مىسالدان باستايىق. وداقتاستار باسىپ العان اۆستريا كسرو-نىڭ كەلىسىمىمەن 1955 جىلى تاۋەلسىزدىگىن قالپىنا كەلتىردى. دەمەك، ءبىزدىڭ بۇرىنعى يمپەريامىز ءوز يەلىكتەرىمەن بىرگە جەتكىلىكتى دەربەس، بىراق، ارينە، بەيتاراپ جانە اسكەري تۇرعىدان زيانسىز ەلدىڭ بەيبىت قاتار ءومىر سۇرۋىنە توزۋگە ءوز ەركىمەن كەلىستى دەيدى فرولوۆ.

بىراق ستالين باسىنان باستاپ اۆسترياداعى كەڭەستىك وككۋپاتسيالىق ايماقتى ءوز يەلىگىنىڭ ءبىر بولىگىنە اينالدىرۋعا ۇمتىلعان جوق. ءتىپتى كەرەك دەسەڭىز، ايماقتاعى كوممۋنيستەردى سوتسياليستەرمەن بىرىكتىرىپ، كەيىننەن ونى بيلىككە جەتەلەگەن دە جوق.

ايتالىق، بەرليندە بۇل بىرىگۋدى 1946 جىلدىڭ كوكتەمىندە گەرمانيانىڭ سوتسياليستىك ءبىرتۇتاس پارتياسىن قۇرا وتىرىپ كوممۋنيستەردىڭ بيلىككە كەلۋىن جۇزەگە اسىردى. باسقا دا شىعىس ەۋروپا ەلدەرىندە دە شامامەن سول كەزدە بيلىككە كوممۋنيستەر بيلىكتى ءوز قولدارىنا الدى.

پۋتيندىك «اۆستريالاندىرۋ» شەشەنستاندا، دنەستەر بويىندا، ابحازيا مەن وڭتۇستىك وستەتيادا ورىن الدى. بۇل ورايدا شەشەنستاننىڭ ورنى بولەك ءھام وزگەشە. ەندى وسى كەپ دحر مەن لحر باسىنا ءتۇسىپ وتىر.

وسى سەبەپتەر بويىنشا كەڭەس تاراپى اۆستريا ماسەلەسىنە سالقىنقاندىقپەن قاراپ، ونىڭ شەشىمىن شىنايى ساياسات اياسىندا تابا الدى. ۋكراينالىق جاعداي بىردە-ءبىر تارماقتا وسىعان ۇقسامايدى جانە اقش پەن قىتاي الەمگە تاڭعان قازىرگى «ناقتى ساياساتتىڭ» كوورديناتتارىنا سىيمايدى.

ستالين ساياسي ءومىرىنىڭ باستى ءباسى

ال كورەياداعى سوعىسقا كەلەر بولساق، جاعدايلاردىڭ ۇقساستىعى ايتارلىقتاي سايكەس كەلەدى، بىراق قازىرگىمەن ەمەس، رەسەيدىڭ ۋكرايناعا قارسى ءبىرىنشى سوعىسىمەن ۇقاستىعى اڭعارىلادى. ويتكەنى، رەسەيدىڭ تاسادا تۇرىپ سوعىسقانىن الەم جۇرتى جاقسى بىلەدى.

كورەي سوعىسىن (1950-1953) ستالين ءوزى ەمەس، ءوزىنىڭ سولتۇستىك كورەيالىق جانە قىتايلىق ۆاسسالدارىنىڭ قولىمەن جۇرگىزدى. جانە ولاردىڭ پىكىرىنە قۇلاق اسىپ وتىردى. بۇل 2014-2015 جىلدارى وردلو سەپاراتيزمى مەن مينسك كەلىسىمدەرىمەن اياقتالعان شىعىس ۋكرايناعا پروكسي-شابۋىلىنا تىم ۇقساس  بولدى. ول كەلىسىمدەر 1953 جىلعى كورەيا بىتىمگەرشىلىگىن ەسكە تۇسىرگەنىمەن، ۋكراينالىق تاراپتا كورەياداعى سياقتى، باتىستىق اسكەرلەر تۇرسا، بۇل سوعىسقا نۇكتە قويىلار ەدى. بىراق بۇل ماسەلە ءتىپتى تالقىلانبادى. سوندىقتان ۋكراينامەن بىتىمگەرشىلىك تەك جەتى جىلعا عانا سوزىلعانىنا عانا كۋا بولدىق.

قازىر باتىستىڭ «بىتىمگەرشىلىك اسكەرلەردى» ەنگىزىپ، ونى ىسكە اسىرۋعا دايىن ەكەندەرىن پۋتين ءوزىنىڭ بۇگىنگى جاعدايىندا مۇلدەم مۇمكىن ەمەس دەپ ەسەپتەيدى. ويتكەنى ۋكراينا سوعىسى ونىڭ ىشكى الەمىندە ءستاليننىڭ ىشكى الەمىندەگى كورەي قاقتىعىسىنان الدەقايدا كوپ ورىن الادى.

جارتى الەمدىك يمپەريانىڭ (دەرجاۆانىڭ) قۇدىرەتى كۇشتى يەسى، ناقتىراق ايتساق، ءوزىنىڭ ۆاسسالدارىن جەرگىلىكتى سوعىسقا جەكتى. ال پۋتين ۋكراينادا ءبىر «ءوزى» سوعىسىپ، ەل-جۇرتىن زەڭبىرەك جەمىنە اينالدىردى. بۇل ونىڭ ءومىرىنىڭ باستى ماقساتى بولعاندىقتان ول تەك قازىرگى رەسەي-ۋكراينا مايداندارىنىڭ توقايلاسقان شەبى بويىنشا عانا باتىسپەن اسكەري شەكارانى تانۋعا كەلىسەدى.

ناتو-نى قىرىق جىل بۇرىنعى شەكاراعا دەيىن شەگىندىرىپ تاستاۋ ماقساتىنداعى ونىڭ رەكونكيستى ارەكەتى ىشتەي تۇنشىعىپ، ىسكە اسپاي قالدى دەگەندى بىلدىرەدى. سوندىقتان الەم كەلبەتىن قايتا تۇزۋشىلەر اراسىندا ۋكراينانى بەلگىلى ءبىر «فينليانديزاتسيالاۋ» سحەماسى سونشالىقتى زور مانگە يە بولىپ وتىرعان جايى بار. بۇل قادام ءپۋتيندى دە قاناعاتتاندىرادى جانە ۋكراينا ەگەمەندىگىن ساقتاپ قالادى.

بىراق بۇل ۇسىنىستىڭ ورىندالۋى مۇمكىن ەمەس. فينليانديانىڭ ءوزى «فينليانديزاتسياعا» قانداي جولمەن كەلگەنىن قاراپ، ۋكراينا وسى جولدان وتە الا ما دەگەن ساۋال تۋىندايدى.

ەسسىزدىك ەلەسىنەن كەتۋ مۇمكىندىگى

«1940-جىلى فينلياندياعا قارسى بولماشى تابىسقا قول جەتكىزگەن باسقىنشىلىق سوعىستان كەيىن ستالين گەرمانيانىڭ كسرو-عا شابۋىلىن جاقىنداتۋعا ىقپال ەتكەن سياقتى» دەگەندى تاريحشىلار كوپتەن بەرى ءسوز ەتىپ كەلەدى. فينليانديا ستالين ءۇشىن ەكىنشى كەزەكتەگى ماقساتقا اينالعانىمەن، ال پۋتين ءۇشىن ۋكراينا بۇدان ءارى دە باستى يمپەريالىق قۇشتارلىق نىسانى بولىپ قالا بەرەدى.

1944 جىلدىڭ جازىندا كسرو  ۇلكەن شابۋىل جاساعانىمەن، فيندەر ونى توقتاتا الدى. ەگەر كەڭەستىك شابۋىلدى توقتاتا الماسا، بۇل مەملەكەت باسىپ الىنىپ، كوپ ۇزاماي «حالىقتىق دەموكراتيا ەلدەرىنىڭ» بىرىنە اينالاتىن ەدى.

ستالين پۋتين سياقتى ەسسىزدىككە بارماي، كسرو باۋىرىنا باسقان جەرلەردى قاناعات تۇتۋمەن شەكتەلدى. بىراق ءپۋتيندى 2014 جىلى قالىپتاسقان شەكارا قاناعاتتاندىرعان جوق.

وسى ءۇش جولدىڭ قايسى تاڭدالاتىنى پۋتين مەن ترامپ كەلىسسوزدەرى بارىسىندا اڭعاراتىن بولامىز. بىراق پۋتين قانشا تراشتانسا دا ستالين بولا المايدى.

Abai.kz