باس تاباق

ەتيمولوگيالىق ءمانى

“باس تاباق” – قازاق حالقىنىڭ ەجەلدەن قالىپتاسقان قوناق كۇتۋ داستۇرىندەگى ەڭ سىيلى تاباقتىڭ اتاۋى. “باس” ءسوزى قوناقتارعا ارنايى ۇسىنىلاتىن قويدىڭ باسىن بىلدىرەدى، ال “تاباق” – تاعام سالىنعان جالپاق ىدىس. ەكەۋى قوسىلىپ، قادىرلى قوناقتارعا ارنالعان ەڭ قۇرمەتتى اس ۇعىمىن بەرەدى.

“باس تاباق” – قۇرمەتتىڭ، سىيلاستىقتىڭ جانە مارتەبەنىڭ كورىنىسى. بۇل ۇعىم ەجەلدەن قازاقى قوعامدا قوناقجايلىلىقتىڭ ەڭ بيىك ۇلگىسىن بەينەلەيدى. قويدىڭ باسى – اقساقالعا نەمەسە ەرەكشە قۇرمەتتى قوناققا ۇسىنىلىپ، ولاردىڭ باتاسىن الۋ ءداستۇرى ارقىلى تاربيەلىك ءمانى زور ءراسىمنىڭ ءبىر بولىگى بولىپ سانالادى.

قازاقى ومىردەگى ءمانى

باس تاباق – قازاقتىڭ قوناق كۇتۋ، قۇرمەت كورسەتۋ جانە سىباعا سىيلاۋ ءداستۇرىنىڭ ماڭىزدى ەلەمەنتى. باس تاباق كوبىنە ۇيگە قادىرلى قوناقتار، اۋىل اقساقالدارى نەمەسە الىستان كەلگەن قۇرمەتتى ادامدار كەلگەندە ۇسىنىلادى. مۇنداي جاعدايدا ارنايى اقسارباس قويى سويىلىپ، داستارحان جايىلادى.

مال سويۋعا دايىندىق جانە باتا

سۇراۋ جولى

قوي سوياردان بۇرىن ءتىرى مال ەسىكتەن كىرگىزىلىپ، توردە وتىرعان قادىرلى قوناقتارعا باسى قاراتىلادى. مۇندا باتا سۇراۋ ءداستۇرى ساقتالادى: جاسى ۇلكەن، سىيلى قوناقتار باتاسىن بەرەدى. بۇل باتا مالدىڭ ءساتتى سويىلۋى مەن بەرەكە تىلەۋ ماقساتىندا جاسالادى.

باتا ءماتىنى

باتا ءماتىنى ءارتۇرلى بولۋى مۇمكىن.

مىسالى:

"اۋەلى قۇداي وڭداسىن،
قىزىر بولسىن جولداسىڭ،
ءار پالەدەن ساقتاسىن!
وزەن-سۋدىڭ جاعاسىن،
اماندىقپەن قىستاتسىن!
ۇلى تاۋدىڭ كوبىسىن،
ەسەندىكپەن جايلاتسىن،
ءولى-ءتىرى ارۋاق،
جۇما سايىن جەبەسىن!
بۇلبۇل قونسىن باسىڭا،
بەرەكە بەرسىن اسىڭا،
ءتىپتى كەلمەي ولمەڭىز،
لۇقپان حاكىم جاسىنا!
سۋعا سالعان قايىقتاي،
ەدىل مەنەن جايىقتاي،
قايىرىڭىز كوپ بولسىن!
كەتپەس ىرىس بەرسىن،
كەڭ پەيىل بەرسىن!
اسقا ادالدىق بەرسىن،
باسقا اماندىق بەرسىن!
تىلەگىڭىز قابىل بولسىن،
جۇرەگىڭىز نۇرعا تولسىن.
قوزىعا تولسىن كوگەنىڭ،
تۇلپار بولسىن كوبەنىڭ.
ءتۇستى بولسىن جايلاۋىڭ،
قۇتتى بولسىن قىستاۋىڭ.
قۇنارلى بولسىن قۇدىعىڭ،
قاينارلى بولسىن باستاۋىڭ.
ارىستانداي بولسىن ايباتىڭ،
ايۋداي بولسىن قايراتىڭ،
اسقا تولسىن تاباعىڭ،
اشىق بولسىن قاباعىڭ.
امان بولسىن جان-جاعىڭ!
اللاحۋ اكبار!"

باس تاباق دايىنداۋ

باتا اياقتالعان سوڭ، قوي سويىلىپ، ەت اسىلادى، باسى ۇيىتىلەدى. ەت بىلقىپ پىسكەن كەزدە عانا ارنايى ءتور تاباققا سالىناتىن مۇشەلەر دايىندالادى.

باس تاباقتىڭ قۇرامى

باس تاباقتىڭ قۇرامىنا قويدىڭ باسى، جامباس، ورتان جىلىك، ارقا، سۇبە قابىرعا، جاۋىرىن، بەلدەمە، كارى جىلىك، ىشەك-قارىن، توق ىشەك، جۇرەك، بۇيرەك، ەكى سيراق سياقتى كادەلى مۇشەلەرى كىرەدى. بۇل تاباق ارنايى قوناقتارعا سىيلى تاباق رەتىندە ۇسىنىلادى.

باس تاباقتىڭ الەۋمەتتىك ماڭىزى

باس تاباق تارتۋ ءداستۇرى – قازاق حالقىنىڭ قوناقجايلىلىعى مەن ۇلكەندەرگە قۇرمەت كورسەتۋ ءداستۇرىن بەينەلەيدى. ول بىرلىك پەن سىيلاستىقتى نىعايتۋعا، جاستارعا وسى داستۇرلەردى ۇيرەتۋگە باعىتتالعان ەڭ تاماشا تاباق تارتۋ ءداستۇرى بولىپ تابىلادى.

يسلامداعى ءمانى

تاباق تارتۋ سالتىنىڭ يسلام دىنىندە ۇلكەن ماڭىزى بار، ويتكەنى قوناقجايلىق – مۇسىلماندىقتىڭ باستى قاعيدالارىنىڭ ءبىرى. قۇراندا اللا تاعالا قوناقجايلىقتى دارىپتەيدى: “سۇيگەن تاعامدارىڭدى (اشتارعا، مۇقتاجدارعا) بەرمەيىنشە، جاقسىلىققا جەتپەيسىڭدەر…”

ء(الي يمران سۇرەسى، 92-ايات).

سونىمەن قاتار، پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س.) حاديستەرىندە:

“كىم اللاعا جانە قيامەت كۇنىنە يمان كەلتىرسە، قوناعىنا قۇرمەت كورسەتسىن”، – دەپ ايتقان.

(بۇحاري، ءمۇسليم حاديستەرى).

تاباق تارتۋ – مۇسىلمانداردىڭ جاقسىلىق جاساۋعا جانە قوناقتى سىيلاۋعا ۇمتىلىسىن كورسەتەتىن امال. بۇل ارقىلى ادامدار اللانىڭ رازىلىعىن ىزدەپ، سىيلاستىقتى نىعايتادى.

باس تاباق تارتۋ ءداستۇرى – قازاقتىڭ قوناقجايلىق مادەنيەتىنىڭ ەڭ ماڭىزدى رامىزدەرىنىڭ ءبىرى. بۇل ءداستۇر ارقىلى سىيلى قوناقتار قۇرمەتتەلىپ، ۇرپاققا قازاقى تاربيەنىڭ، بىرلىك پەن سىيلاستىقتىڭ ءمانى ۇيرەتىلەدى. يسلاممەن ۇشتاسقان بۇل سالت ادامدار اراسىنداعى مەيىرىمدىلىك پەن تاتۋلىقتىڭ ايقىن كورىنىسى بولىپ تابىلادى.

بولات بوپايۇلى

ەتنوگراف

Abai.kz