ءسوز توركىنى-ەتيمولوگيالىق ءمانى

«تانا» ءسوزى كونە تۇركى تىلىنەن باستاۋ الىپ، بىرنەشە ماعىنادا قولدانىلادى. ول قازاق مادەنيەتىندە ەكى ءتۇرلى ۇعىم بەرەدى:

1. ايەلدەردىڭ كيىمىنە تاعىلاتىن كۇمىس اشەكەي.
2. سيىر مالىنىڭ ءتولىن – جاس بۇزاۋدى “تانا” دەپ اتاۋ.

بۇل ەكى ماعىنا دا قازاقتىڭ ءداستۇرلى ومىرىندە كەڭىنەن قولدانىلعان جانە تەرەڭ سيمۆولدىق مانگە يە.

سوزدىك تۇرعىدان: «تانا» – قازاق تىلىندە ەكى ءتۇرلى ماعىنادا كەزدەسەدى. ءبىرىنشىسى – زەرگەرلىك بۇيىم، ەكىنشىسى – سيىر مالىنىڭ ءتولىن بىلدىرەدى.

ەتيمولوگيالىق تۇرعىدان: كونە تۇركى جانە پارسى تىلدەرىندە “تانا” ءسوزى كيىمگە تاعىلاتىن ساندىك بۇيىمدى بىلدىرسە، مال شارۋاشىلىعىندا جاس بۇزاۋ ۇعىمىندا كەزدەسەدى. قازاقتا بۇل سوزدەر ءبىر-بىرىنەن اجىراتىلماي، تۇرمىس-تىرشىلىكتە قاتار قولدانىلىپ وتىرعان.

قازاق ومىرىندەگى ءمانى

قازاق حالقى ۇل مەن قىزدىڭ تاربيەسىنە ەرەكشە ءمان بەرگەن. ۇل بالانى باتىرلىققا، قايراتتىلىققا باۋلىسا، قىز بالانى يناباتتىلىق پەن ادەمىلىككە تاربيەلەگەن. وسى رەتتە قىز بالانىڭ قۇلاعىن تەسىپ، سىرعا تاعۋ جانە كيىمىنە تانا تاعۋ ءداستۇرى قالىپتاسقان.

1. قىز بالانىڭ قۇلاعىن تەسىپ، سىرعا تاعۋ – قازاق داستۇرىندە قىز بالانىڭ قۇلاعىن 3, 5 نەمەسە 7 جاسىندا تەسىپ، كۇمىس سىرعا تاعاتىن بولعان. بۇل – قىزدىڭ بويجەتكەن شاعىنىڭ باستالۋ بەلگىسى ءارى ونى كوز تيۋدەن ساقتايدى دەگەن نانىمعا نەگىزدەلگەن.
2. كيىمگە تانا تاعۋ – كىشكەنتاي قىز بالانىڭ كويلەگىنە نەمەسە بەشپەنتىنە كۇمىستەن جاسالعان تانا تاعىلعان. بۇل ءبىر جاعىنان ساندىك، ەكىنشى جاعىنان، قىز بالانى جىن-شايتاننان قورعاۋ ءۇشىن تۇمار ەسەبىندە قولدانىلعان.

ۇل بالالارعا قاتىستى داستۇرلەر

1. ۇل بالالار 3, 5 نەمەسە 7 جاسىندا سۇندەتكە وتىرعىزىلعان. وسى جاستا وعان قامشى ۇستاتىپ، استىنا تاي مىنگىزىپ، اشامايعا وتىرعىزۋ ءراسىمى وتكىزىلگەن. اشاماي – ەر-تۇرمانسىز مىنەتىن ارنايى اعاش ەر، ونى كوبىنەسە العاش رەت اتقا مىنەتىن بالاعا جاساتىپ وتىرعان. بۇل ءراسىم بالانىڭ ەر جىگىت بولۋعا العاشقى قادامى سانالعان.

تانانىڭ ەكىنشى ماعىناسى

قازاق تىلىندە «تانا» ءسوزى تەك اشەكەي عانا ەمەس، سيىر مالىنىڭ ءتولىن دە بىلدىرەدى. جاس بۇزاۋ ءوسىپ، 6-12 اي ارالىعىندا جەتىلگەن كەزدە ونى “تانا” دەپ اتايدى.

1. ەركەك بۇزاۋ بولسا، ونى «قاشار تانا» نەمەسە «وگىز تانا» دەپ اتاعان.
2. ۇرعاشىسى “قاشار” دەپ اتالىپ، كەلەسى جىلى بۇزاۋلايتىن جاسقا جەتكەندە “تايىنشا” دەگەن اتاۋ العان. بۇل اتاۋلار قازاقتىڭ مال شارۋاشىلىعىنداعى ماڭىزدى جىكتەمەلەردىڭ ءبىرى بولعان. تانانى ءوسىرۋ، كۇتۋ – قازاقتىڭ مال باققان كوشپەلى ومىرىندە ەرەكشە مانگە يە.

يسلامداعى ءمانى

يسلامدا ايەلدەردىڭ اشەكەي تاعۋىنا رۇقسات ەتىلگەن. سوندىقتان قازاق حالقى قىز بالانىڭ قۇلاعىن تەسىپ، سىرعا تاعۋ ءداستۇرىن ساقتاعان. بىراق ايەل زاتىنىڭ اشەكەيلەرىن بوگدە ەر ادامدارعا كورسەتپەۋ كەرەكتىگى ەسكەرىلگەن.

1. كۇمىس اشەكەي تاعۋ – يسلامدا تازالىقتىڭ، ادالدىقتىڭ بەلگىسى بولىپ سانالادى.
2. سونىمەن قاتار، يسلامدا سۇندەتكە وتىرعىزۋ – ءاربىر مۇسىلمان بالاسىنا مىندەتتەلگەن ماڭىزدى ءراسىم. بۇل – دەنساۋلىق پەن تازالىققا قاتىستى قاسيەتتى ءداستۇر.

قازاق حالقى ۇل مەن قىزدىڭ تاربيەسىن ەرەكشە نازاردا ۇستاعان. قىز بالاعا سىرعا تاعۋ، كيىمىنە تانا قاداۋ – ونىڭ ايەلدىك بولمىسىنىڭ، يناباتتىلىعىنىڭ بەلگىسى بولسا، ۇل بالانى سۇندەتكە وتىرعىزىپ، استىنا تاي مىنگىزۋ – ونىڭ ەر-ازاماتتىققا قادامىنىڭ كورىنىسى. سونىمەن قاتار، تانا ءسوزى مال شارۋاشىلىعىندا جاس بۇزاۋدىڭ اتاۋى رەتىندە دە ساقتالعان، بۇل قازاقتىڭ ءداستۇرلى شارۋاشىلىعىنداعى ماڭىزدى تۇسىنىكتەردىڭ ءبىرى.

بولات بوپايۇلى

ەتنوگراف

Abai.kz