قازىر ەۋروپا مەن اقش-تىڭ ەكى بولەك جولعا تۇسكەنىنە ەش كۇمان جوق. ناتو-نىڭ ءولىم ساعاتىنىڭ تاياعانى بۇدان بۇرىندا ايتىلعان ەدى.

جەكسەنبىدە اياقتاعان ميۋنحەن قاۋىپسىزدىك كونفەرەنتسياسىندا شىندىققا اينالدى.

اقش پەن ەۋروپا اراسىنداعى «بەت جىرتىسۋ» ءۇش سالادا كورىنىس تاپتى: ۋكراينا سوعىسى، ءسوز بوستاندىعى جانە ساۋدا-ساتتىقتا.

وتكەن اپتادا عانا ترامپ كۇتپەگەن جەردەن رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتينمەن بەيبىت كەلىسسوزدەر جۇرگىزەتىنىن مالىمدەدى (ول ءوزىنىڭ سايلاۋالدى ناۋقانى كەزىندە مۇنى ىستەيتىنىن ايتقان، بىراق ەۋروپالىق كوشباسشىلار نازار اۋدارماعان سياقتى). ترامپتىڭ ۋكراينا بويىنشا ارنايى وكىلى كيت كەللوگ 15-ءى كۇنى ەۋروپالىقتارعا جوعارى دەڭگەيدەگى كەلىسسوزدەردە ولار ءۇشىن ورىن جوق ەكەنىن اشىق ايتتى.

ەۋروپالىق كوشباسشىلار شوشىپ كەتتى. ترامپ ۋكراينانىڭ ناتو-عا مۇشە بولمايتىنىن جاريالاعان كەزدە، كەيبىر ەۋروپالىق كوشباسشىلار، سونىڭ ىشىندە ستارمەر ۋكراينانىڭ بولاشاقتا ناتو-عا قوسىلۋىنان ءالى دە ءۇمىتتى ەدى. ترامپ رەسەيدىڭ داعدىلى ءۋاجىن، ۋكراينانىڭ ناتو-عا قوسىلۋ مۇمكىندىگى سوعىستى تۋدىرعانىن قايتالاپ ايتتى. ترامپ سونىمەن بىرگە ۋكراينا سوعىستا جەڭە المايدى دەگەن قورىتىندىعا كەلدى (مەن كەلىسەمىن).

بەيبىتشىلىك كەلىسىمىنىڭ ىقتيمال نۇسقالارى پايدا بولا باستادى: ۋكراينا ناتو-عا كىرمەيدى. بولجاۋىمىزشا، رەسەيدىڭ تىيىم سالىنعان اكتيۆتەرى قايتارىلادى; ترامپ ءتىپتى، رەسەيدىڭ جەتىلىك توبىنا (G7) قايتا قوسىلۋىن قالايدى.

بۇل ەۋروپالىقتاردىڭ اشۋىن تۋدىردى. ەۋروپالىق باق پەن كوپتەگەن عالىمدار ناتيجەسىز ەرتەگىنى تاعى جالعاستىرۋدا: ۋكراينا سوعىستا باتىستىڭ ۇزدىكسىز قولداۋىمەن عانا جەڭە الادى-مىس. بىراق بۇل مايدان كورمەگەن سىرت كوزدىڭ سىلدىر ءسوزى عانا.

جاقىندا بريتاندىق ەكونوميكا تاريحشىسى روبەرت سكيدەلسكي بريتاندىق باق-تىڭ سوعىستى جالعاستىرۋ تۋرالى كوزقاراسى ءبىر سارىندى دەدى. ول نەمىستىڭ اسكەري تاريحشىسى كارل فون كلاۋزەۆيتستىڭ: «سوعىستى قالاي اياقتاۋ كەرەكتىگىن بىلمەيىنشە، سوعىستى باستاماڭىز» دەگەن ماڭىزدى كەڭەسىن ەسىمىزگە سالدى.

ەۋروپالىقتار ءۇشىن سوعىس سىرت كوزدىڭ ەرمەگى سياقتى بولدى. ولاردىڭ ۋكراينانى قولداۋى – بۇل ريتوريكا جانە قۇر ۋادە عانا، ستراتەگيالىق جوسپار، سوڭعى ويىن جوسپارى، ەڭ جاقسى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋ تۋرالى كەلىسىم جانە سوعىستان كەيىن نە بولۋى مۇمكىن ەكەندىگى تۋرالى ناقتى جوسپار جوق.

ۋكرايناداعى سوعىس ءسوزسىز اياقتالۋى كەرەك، ويتكەنى ۋكراينا الدەقاشان جەڭىلىپ قالدى. قاراپايىم شىندىق وسى. رەسەي سوعىس ەكونوميكاسىنا بەت بۇردى جانە ونىڭ اسكەري تەحنيكا مەن وق-دارىلەر ءوندىرۋ قۋاتى باتىس ەلدەرىنەن الدەقايدا اسىپ تۇسەدى. رەسەي ەندى جەڭىلمەيدى. امەريكا قۇراما شتاتتارى مەن ەۋروپا باياعىدا، سوعىستىڭ ءبىرىنشى كۇنىنەن باستاپ رەسەيلىك مۇناي مەن گازعا تولىق ەمبارگو قويىپ، بارلىق رەسەيلىك بانكتەردى حالىقارالىق قارجى جەلىسىنەن تولىق اجىراتىپ، قورعانىس ونەركاسىبىنە ينۆەستيتسيانى دەرەۋ ۇلعايتىپ جانە اسكەر شىعىنىنا توتەپ بەرۋگە دايىن بولعاندا ۋكراينا جەڭەر ەدى. ۋكرايناعا باتىل قولداۋشىلار قاجەت ەدى، وكىنىشكە قاراي سەنگەندەرى قۇرى ايتاقشىلار بولىپ شىقتى.

حالىقارالىق ديپلوماتيانىڭ جايلى ۇستەلىنەن «بالالار ۇستەلىنە» ىعىسقان ەۋروپالىقتار ميۋنحەن قاۋىپسىزدىك كونفەرەنتسياسىندا امەريكالىقتاردان جاقسى سوزدەر كۇتكەن ەدى. الايدا، ولار اقش ۆيتسە-پرەزيدەنتى ۆەنستىڭ سوگىسىن الدى. ۆەنس ولارعا باتىستىڭ الدىندا تۇرعان ەڭ ۇلكەن قاۋىپ رەسەي نەمەسە قىتاي ەمەس، ەۋروپانىڭ ءسوز بوستاندىعىن باسىپ-جانشۋى ەكەنىن ايتتى.

ۆەنس اقش-تاعى سايلاۋدان كەيىن كوپ ۇزاماي العاش رەت جاساعان قوقان-لوققىسىن تاعى قايتالادى: «ەو-نىڭ اقش-قا تيەسىلى الەۋمەتتىك مەديا كومپانيالارىنا تسەنزۋرا جاساۋ ارەكەتى اقش-تىڭ ناتو-دان كەتۋىنە اكەلەدى. «حالقىڭىزدىڭ داۋسىن، پىكىرىن، ار-وجدانىن باسشىلىققا الۋدان قورقاتىن بولساڭىز، قاۋىپسىزدىك جوق ەكەنىنە سەنىمدىمىن» دەدى.

ەۋروپا ءۇنسىز قالدى. ەۋروپانىڭ تسەنتريستىك ۇكىمەتتەرىنىڭ وڭشىل كۇشتەرگە قارسى كۇرەستە ايلالارى تاۋسىلدى. ولار «باقىلانبايتىن ءسوز بوستاندىعى» ەۋروپالىق ينتەگراتسياعا ەكزيستەنتسيالدى قاۋىپ توندىرەدى دەپ قورقادى. ويتكەنى، ەو دەموكراتياسى تومەننەن جوعارىعا باعىتتالعان  ەمەس، ەۋروعا قولداۋ باسىنان-اق ءالسىز بولدى. مىسالى، گەرمانيادا ەۋرونى قولداۋ كوپشىلىكتىڭ قولىندا ەمەس.

ۆۆس ۆەنستىڭ ءسوزىن «وتە ناشار پايىمداۋ» دەپ سيپاتتادى. دەگەنمەن، بريتاندىقتار مەن ەۋروپالىقتاردىڭ اقش-تىڭ جاڭا اكىمشىلىگىمەن كۇرەسۋدەگى ۇتىمدى قادامى ەكىۇدايىلىقتى توقتاتىپ، باستامانى قولعا الۋ بولار ەدى. ەو مەن ۇلىبريتانيا ەندى ەۋروپانىڭ قاۋىپسىزدىگىنە جاۋاپتى بولادى - ماسەلە ولار وسى جۇكتى كوتەرىلە الا ما؟ ولار قورعانىسقا كوبىرەك اقشا جيناپ، جابدىقتى ساتىپ الۋدى ۇتىمدىراق ۇيلەستىرىپ، ورتالىقتاندىرۋى كەرەك - مىسالى، ەو ەلدەرىندە 12 ءتۇرلى نەگىزگى تانكى بار، ال اقش-تا ءبىر عانا تانك بار.

ماسەلە مىنادا، ەۋروپادا ءار ەلدىڭ ءوز قىزىل سىزىقتارى بار. نەمىستەر ەشقايدا اسكەر جىبەرگىسى كەلمەيدى. ماكرون ەۋروايماقتاعى قارىزدى قورعانىس بيۋدجەتىن قارجىلاندىرۋ ءۇشىن پايدالانۋعا شاقىرادى. پولياكتار ەۋروپالىق ارميا قۇرۋ يدەياسىن قولدامايدى، ال انگليا ەو-تىڭ مۇشەسى ەمەس، ايتقانىمەن جۇرمەيدى. ولار قيىن وتكەلدەن وتكىسى كەلسە، شىندىقپەن ساناسۋى ءارى جەدەل  ارەكەت ەتۋى كەرەك.

اششى بولسادا شىندىق مىناۋ، ەۋروپالىق ەلدەر قورعانىس سالاسىندا ونداعان جىلدار بويى بەلشەدەن قارىزعا باتتى، رەسۋرستاردى ۇزاق ۋاقىت بويى الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ باعدارلامالارىنا جۇمسادى. بۇل ءۇردىستى وزگەرتۋ قيىننىڭ قيىنى بولىپ تۇر.

ترامپتىڭ ەۋروپادان اقش-تىڭ پايداسىنا بولا باس تارتىپ جاتقانى داۋسىز. انگەلا مەركەل مۇنى 2018 جىلى ترامپپەن كەزدەسكەننەن كەيىن كوپ ۇزاماي باۆارياداعى سىرا شاتىرىندا سويلەگەن سوزىندە، بولجاعان بولاتىن. مەركەل سول كەزدە ەۋروپانىڭ امەريكا قۇراما شتاتتارىنا تاۋەلدىلىگىن ازايتۋ كەرەكتىگىن ايتقان. بىراق باسقالار سياقتى ول دا كەيىن ەشتەڭە ىستەمەدى.

ءسويتىپ بۇگىنگى كۇنگە دە جەتتىك،  ەۋروپالىق كوشباسشىلاردىڭ بولەك ۇستەلدىڭ باسىندا وتىرعانىن كوردىك. ولار گەوساياساتتىڭ نورما دەسموندتارى – داۋرەنى وتسە دە ءوزىنىڭ تانىمالدىعىنا ءالى دە سەنىمدى كينو جۇلدىز سياقتى.

ۆولفگانگ مۋنچاۋ

Financial Times رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى

Abai.kz