قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى التىنبەك قورازباەۆتىڭ وتكەن عاسىردىڭ سەكسەنىنشى جىلدارىندا شىققان "قاۋساعان قاسىرەتتى قارا شالمىن، بۇل كۇندە قارا شالمەن ساناسار كىم؟" دەپ باستالاتىن "قارا شال" ءانىنىڭ ەستىگەن جۇرتتى ەگىلتىپ، زامانا زارىن تولعاعانى ەل ەسىندە.

ءوز تۋعانى تۇگىل الىستان بەيتانىس جولاۋشى كورسە بارىن الدىنا قوياتىن اتام قازاق ورىسقا بودان بولعاننان كەيىن، الاپات رۋحاني قاسىرەتكە ۇشىرادى. تاريحتا اباقتى، تۇرمە بولماعان قازاق جەرىندە كەڭەس زامانىندا "جەتىمدەر ءۇيى", "قارتتار ءۇيى" پايدا بولدى. ماپەلەپ وسىرگەن اتا-اناسىنان، تۋعان سابيىنەن وڭاي باس تارتا سالاتىندار قاتارى كوبەيدى.

تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا دا وڭىپ تۇرماپپىز. تۋعان اكەسىن قادىرلەۋدىڭ ورنىنا قاراۋسىز قالدىراتىن تاسباۋىرلاردىڭ سانى ارتىپتى. بۇگىنگى پارلامەنت وتىرىسىندا حالىق قالاۋلىسى تاڭساۋلە سەرىكوۆ قارتتاردىڭ ماسەلەسىن كوتەرىپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ەرمەك كوشەرباەۆقا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى.

– قاريا دەسە، كوز الدىڭا شاڭىراققا بەرەكە كىرگىزىپ، قۇت دارىتىپ وتىرعان اركىمنىڭ اق ساقالدى اتاسى مەن اق جاۋلىقتى اجەسى كەلەرى انىق. "تىلەۋىمىزدى تىلەپ، بالالارىنا اقىل كەڭەسىن، نەمەرەلەرىنە ەرتەگىسىن ايتىپ، ورتامىزدا امان-ەسەن جۇرە بەرسە ەكەن" دەيمىز. الايدا، پەرزەنت اتاۋلىنىڭ ءبارى اتا-اناسىن الاقانىنا سالىپ ايالاپ وتىرعان جوق. ەلىمىزدە قارتتىق شاقتا قاسىرەت شەگىپ جۇرگەن قاريالار كوبەيىپ بارادى. ءوز جاقىنىنان تاپپاعان جىلۋدى وزگەدەن ىزدەگەندەردىڭ قاتارى ارتۋدا. مىنا جارىق دۇنيەگە اكەلىپ، اق ءسۇت بەرىپ وسىرگەن اناسىن، موينىنا مىنگىزىپ ەركەلەتىپ وسىرگەن اكەسىن قارتايعان شاعىندا وزەكتەن تەپكەن قاتىگەز بالالار دا ارامىزدا جەتەرلىك ەكەنىن كوز كورىپ ءجۇر. ايتپەسە، قارتتار ۇيىندەگى قاريالاردىڭ سانى جىلدان-جىلعا ارتار ما ەدى؟، – دەپ اشىندى ول. 

قر رەسمي ستاتيستيكاسىنىڭ دەرەكتەرىندە 2023 جىلدىڭ سوڭىندا ەلىمىزدە 51 قارتتار مەن مۇگەدەكتەر ءۇيى بار ەكەنى ايتىلادى. ونىڭ 43-ءى – مەملەكەتتىك، 7-ەۋى – جەكە. ءبىر ورتالىق شەتەلدىك جەكە تۇلعانىڭ مەنشىگىندە. قارتتار مەن مۇگەدەكتەر ۇيلەرىنىڭ ەڭ كوپ سانى – شىعىس قازاقستان وبلىسىندا (11 ءۇي ورنالاسقان), ونىڭ 6-اۋى مەملەكەتتىك جانە 5 ءۇي جەكە مەنشىكتە كورىنەدى. شىمكەنت، الماتى، اتىراۋ قالالارىندا، اقتوبە، ماڭعىستاۋ، تۇركىستان، جەتىسۋ جانە ۇلىتاۋ وبلىستارىندا ءبىر-بىردەن بار ەكەن.

– رەسمي مالىمەتتەر بويىنشا 2023 جىلى قازاقستاننىڭ قارتتار جانە مۇگەدەكتەر ۇيلەرىندە تۇراتىن ازاماتتار سانى 6 824 ادامدى قۇرادى. ونىڭ 950-ءى – استانادا، 905 ادام – شىعىس قازاقستاندا. جانە جىل سايىن وسۋدە. بۇل – الاڭداتاتىن دۇنيە. باستاپقىدا ءۇي-كۇيى جوق قارتتار مەن مۇگەدەكتەردى الەۋمەتتىك قورعاۋ نەگىزىندە قۇرىلعان مەكەمەلەر ەرجەتكەندە دەم بەرەر ۇلى بار اقساقالدىڭ، قارتايعاندا تىلەكشى بولار قىزى بار كەيۋانانىڭ مەكەنىنە اينالار ما ەدى؟ قارتتار – ءبىزدىڭ اسىل قازىنامىز", – دەپ تۇيىندەدى ساۋالىن دەپۋتتات. 

ەڭ سوراقىسى قارتتار ۇيىندەگى قاريالاردىڭ 90 پايىزى قازاق ۇلتىنان ەكەن.

ۇرپاق ءۇشىن ءبارىن جاساپ، زەينەت كورەر جاسىندا تىرىدەي تاستاندى بولعان قاۋقارسىز جانداردىڭ بار قولىنان كەلەرى - بالالارىنان اليمەنت ءوندىرىپ الۋعا ارىز جازۋىنا بولادى ەكەن. ۇكىمەت ۇلت تاعدىرىنا قاتىستى قارتتار ماسەلەسىن ءتيىستى زاڭدارمەن رەتتەيدى دەپ سەنەمىز.

Abai.kz.