لەنين جولداستى دا قۇدايداي كورۋشى ەدىك...
22 ءساۋىر كەزىندە كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ نەگىزگى مەملەكەتتىك مەرەكەسى بولىپ تابىلاتىن. بۇل مەرەكەنىڭ تاريحى كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراۋىمەن جانە كوممۋنيستىك يدەولوگيانىڭ جويىلۋىمەن اياقتالدى. بۇل مەرەكە «دۇنيەجۇزىلىك پرولەتاريات كوسەمى» – لەنين جولداستى «قۇدايلاندىرۋمەن» جانە كۋلتىن قۇرۋمەن تىعىز بايلانىستى بولعانى داۋسىز.
كسرو-دا مەكتەپتەردە، جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى تاريح ساباقتارىندا اركىم «دۇنيەجۇزىلىك پرولەتاريات كوسەمىنىڭ» سوزدەرىن جاتتاپ الىپ، لەنين شىعارمالارىن وقۋعا مىندەتتەلدى. كەڭەس وداعىنداعى «جەكە تۇلعاعا تابىنۋ» تەك ستالين جولداستىڭ ەسىمىمەن جانە تۇلعاسىمەن بايلانىستى بولدى، ونى حرۋششەۆ 1956 جىلى اقپاندا كپسس-ءتىڭ حح-ءشى سەزىندە اشكەرەلەگەن.
شىندىعىندا، كسرو-نىڭ بۇكىل ءومىر سۇرگەن ۋاقىتىندا تۇلعانىڭ تاعى ءبىر كۋلتى بولدى، ول الدەقايدا كۇشتى بولدى – بۇل لەنيننىڭ جەكە باسىنا تابىنۋ. ءبىر ايتا كەتەرلىگى، كپسس ورتالىق كوميتەتىنىڭ 20-شى سەزىنەن كەيىن لەنيننىڭ جەكە باسىنا تابىنۋ تەك كۇشەيە ءتۇستى.
ءدال سول كەزدە، حح عاسىردىڭ ەلۋىنشى جىلدارىنىڭ ورتاسىندا كسرو-دا لەنيننىڭ ەسكەرتكىشتەرى جاپپاي پايدا بولا باستادى: دۇنيەجۇزىلىك پرولەتاريات كوسەمىنە ەسكەرتكىش نەمەسە بيۋست ءىرى ەلدىمەكەندەر مەن قالالار جانە ءتىپتى، ەڭ شالعاي اۋىلداردا دا ورناتىلدى. سونىمەن بىرگە كەڭەس ازاماتىنىڭ تۋىلعاننان باستاپ، ميىنا لەنين كۋلتى تۇپكىلىكتى قالىپتاسا باستادى.
وسىلايشا، حرۋششەۆ اشكەرەلەگەننەن كەيىن ستالينگە تابىنۋ ورنىنا لەنين كۋلتى كەلدى. ولار بارلىق زۇلىمدىقتى ىزگى لەنيننىڭ ءىلىمىن بۇرمالاعان ستالينگە جاتقىزىپ، لەنيندى يدەاليزاتسيالاي باستادى. مەيىرىمدى لەنين اتامىز جەر بەتىندەگى ەڭ ادامگەرشىلىگى مول ادام سانالعان.
لەنيننىڭ جەكە باسى كسرو ىدىراعاننان كەيىن عانا شىن مانىندە قايتا قاراستىرىلا باستادى: قۇجاتتارى مەن زامانداستارىنىڭ ەستەلىكتەرى قۇپيا بولۋدان قالدى، بۇل كسرو ءومىر سۇرگەن بارلىق جىلدار بويى ول تۋرالى ويىمىز جاڭساق بولعانىن كورسەتتى.
زامانداستارى لەنيندى قىسقا بويلى، تىم جاعىمسىز، جيىركەنىشتى، سۇيكىمى جوق سۇمىراي تۇلعا رەتىندە ەسكە الدى. كەڭەستىك پارتيا قىزمەتكەرى گەورگي سولومون لەنيندى جامان شەشەن، دەماگوگ، ءوز سۇحباتتاستارىن – قارسىلاستارىن مەنسىنبەيتىن جانە بارلىق وپپونەنتتەردى جەك كورەتىن نارتسيسس جانە ءوزىن-ءوزى ماقتاپ-ماداقتاي، تىم كوپ اقتاي بەرەتىن ادام دەپ سيپاتتادى.
ورىس فيلوسوفى نيكولاي ۆالەنتينوۆ «دۇنيەجۇزىلىك پرولەتاريات كوسەمىن» بىلايشا سيپاتتايدى: «كوزى سۇستى، كىشكەنتاي، وتە ۇسقىنسىز ەدى. بەتى-الپەتى ءجيى وزگەرەتىن. كەلەكە، مازاق، سىن اتاۋلىنى جەك كورەدى، ءسوز وتپەيتىن سۋىق مىنەزدى، اشۋى تەرەڭ ادام ەدى. لەنيننىڭ شەگىرەيگەن كوزدەرىن ىزالى قاباننىڭ سۇسىمەن سالىستىرۋعا بولادى».
لەنيننىڭ زامانداسى اريادنا ۋيليامس تا لەنيندى ەسىنە الادى: «زۇلىم ادام لەنين بولدى. ال ونىڭ كوزدەرى قاسقىردىڭ كوزىندەي».
لەنيننىڭ ادامگەرشىلىگى از بولعانىن قىزىل تەررور كەزىندە ءوزى جازعان جانە قول قويعان كوپتەگەن قۇجاتتار دا دالەلدەيدى. جاڭا ۇكىمەت پەن جاڭا تارتىپكە قارسىلىقتى باسۋ ءۇشىن لەنين ەڭ قاتاڭ شارالاردى قولدانۋدى ءجون كوردى. كەڭەس داۋىرىندە قىزىل تەررور رەۆوليۋتسيا جەتىستىكتەرىن قورعاۋ قاجەتتىلىگىمەن اقتالدى. الايدا ول وقيعالارداعى لەنيننىڭ ءرولى تۋرالى ايتۋ ادەتكە اينالعان جوق.
«پەنزا، گۋبيسپولكوم. پروۆەستي بەسپوششادنىي ماسسوۆىي تەررور پروتيۆ كۋلاكوۆ، پوپوۆ ي بەلوگۆاردەيتسەۆ; سومنيتەلنىح زاپەرەت ۆ كونتسەنتراتسيوننىي لاگەر ۆنە گورودا». شىندىعىندا، بۇل كونتسلاگەرلەردى ءبىرىنشى بولىپ كىم شىعاردى – كوممۋنيستەر مە، الدە فاشيستەر مە دەگەن سۇراق. سونىمەن قاتار، كونتسلاگەرلەر تۋرالى (لەنين ونى قاتتى جاقسى كورەتىن), 1919 جىلعى 19 قاراشاداعى ونىڭ جازعانى:
«ۆسەح، پروجيۆايۋششيح نا تەرريتوري رسفسر ينوستراننىح پوداننىح يز ريادوۆ بۋرجۋازي تەح گوسۋدارستۆ، كوتورىە ۆەدۋت پروتيۆ ناس ۆراجدەبنىە ي ۆوەننىە دەيستۆيا، ۆ ۆوزراستە وت 17 دو 55 لەت زاكليۋچيت ۆ كونتسەنتراتسيوننىە لاگەريا».
«ساراتوۆ، ۋپولنوموچەننومۋ ناركومپرودا پايكەسۋ. سوۆەتۋيۋ نازناچات سۆويح ناچالنيكوۆ ي راسسترەليۆات زاگوۆورششيكوۆ ي كولەبليۋششيحسيا، نيكوگو نە سپراشيۆايا ي نە دوپۋسكايا يديوتسكوي ۆولوكيتى».
«سۋد دولجەن نە ۋسترانيت تەررور. وبەششات ەتو بىلو بى سامووبمانوم يلي وبمانوم، ا وبوسنوۆات ي ۋزاكونيت ەگو پرينتسيپيالنو، ياسنو، بەز فالشي ي پريكراس».
كەڭەس زامانىندا لەنيننىڭ قانىشەرلىگى عانا جاسىرىنىپ، تىعىلىپ قالعان جوق. دۇنيەجىزىلىك پرولەتارياتتىڭ قۇدايىنا اينالعان كوسەمدە ادامعا ءتان السىزدىك بولماۋى كەرەك ەدى. مىسالى، كەڭەس ازاماتتارىنىڭ كوپشىلىگى لەنيننىڭ ينەسسا ارمانمەن بايلانىسىن كسرو ىدىراعاننان كەيىن ءبىلدى.
كەڭەس داۋىرىندە بۇل بايلانىستىڭ بار ەكەنىن جاسىرۋ ادەتكە اينالدى. دەمەك، ناعىز لەنيننىڭ بەينەسى كسرو ءومىر سۇرگەن 70 جىل بويى كەڭەستىك ۇگىت-ناسيحات سالعان سۋرەتتەن وتە الىس بولدى. شىندىعىندا، لەنين ادام ءولتىرۋ مەن زورلىق-زومبىلىق ارقىلى جاقسى نارسە سالۋعا بولادى دەپ ويلايتىن جاعىمسىز جانە اشۋلى ادام ەدى.
ءبىرىنشى بولىپ جاپپاي زورلىق-زومبىلىقتى مەملەكەتتىك ساياسات دارەجەسىنە («قىزىل تەررور» دەپ اتالاتىن) كوتەرگەن لەنين بولدى. كسرو اۋماعىنداعى كونتسلاگەرلەردى (ياعني گۋلاگ) العاش ويلاپ تاۋىپ، كەڭەس بيلىگىنە قاجەتسىزدەردىڭ بارلىعىن سوندا جىبەرە باستاعان لەنين بولدى.
حح-ءشى عاسىر تاريحىندا ءبىرىنشى بولىپ ادام تۇلعاسىن ەلەۋسىز نارسە دەپ جاريالاپ، ارۋاق مۇراعاتتارى ءۇشىن مايىتتەردىڭ جارىسىن باستاعان توتاليتارلىق مەملەكەت قۇرعان لەنين بولدى. كسرو جانكۇيەرلەرىنىڭ لەنيندى اقتاۋ ارەكەتتەرى وتە ايانىشتى كورىنەدى – ولار ونى دۇرىس تۇسىنبەدى، ونىڭ دايەكسوزدەرىن كونتەكستەن الىپ تاستادى جانە ت.ب. اركىم ءبارىن ءدال سولاي ءتۇسىندى، ال ستالين تەك لەنين ءىسىنىڭ شاكىرتى ءارى جالعاستىرۋشىسى بولدى.
ەسكە سالايىق، 1917 جىلى اقپاندا رەسەي يمپەرياسىندا «اقپان توڭكەرىسى» بولىپ، ونىڭ بارىسىندا نيكولاي II پاتشا تاقتان باس تارتىپ، رەسەيدە مونارحيالىق بيلىك ءداۋىرى اياقتالدى. ۋاقىتشا ۇكىمەت بيلىككە كەلدى، ول رەسەيدە الداعى سايلاۋعا دەيىن بيلىكتى ءوز قولىنا العاندىقتان وسىلاي اتالدى.
لەنين مەن ونىڭ قازان توڭكەرىسى بولماسا، ءسوزسىز:
- رەسەي جانە ونىمەن بىرگە پاتشالىق يمپەريا ىدىراعاننان كەيىن پايدا بولاتىن بارلىق ەلدەر ەۋروپامەن جانە الەمنىڭ باسقا ەلدەرىمەن قالىپتى قارىم-قاتىناستى ساقتايتىن ەدى (ولار ءىس جۇزىندە بۇكىل كەڭەستىك تاريح بويىنا كوممۋنيستەردى قاراقشىلار رەتىندە قابىلداعان).
- ىدىراعان پاتشالىق رەسەيدىڭ ورنىندا، ونىڭ ىشىندە جاڭا دەموكراتيالىق رەسەي مەملەكەتى جانە باسقا جاڭا تاۋەلسىز دەموكراتيالىق مەملەكەتتەردىڭ قالىپتاسۋى تىنىش جانە بەيبىت تۇردە وتەتىن ەدى.
- جاڭا دەموكراتيالىق رەسەي دە، پاتشالىقتان كەيىنگى كەڭىستىكتە پايدا بولعان باسقا ەلدەر دە جاھاندىق تاريحتىڭ نەگىزگى اعىمىندا قالادى جانە وزدەرىن الەمدىك ساياسي، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك-مادەني كەڭىستىكتىڭ قۇرامداس بولىگى رەتىندە قابىلدايدى.
- ونداعان جىلدار بويى جالعاساتىن ازاماتتىق سوعىس جانە ودان كەيىنگى الەۋمەتتىك شيەلەنىس بولماس ەدى.
- تاپتىق جانە باسقا تەڭسىزدىكتەردى جويۋ بەيبىت جولمەن جۇزەگە اساتىن ەدى.
- كونتسلاگەرلەر مەن جاپپاي قۋعىن-سۇرگىن بولماس ەدى، الدىمەن لەنيندىك – بۇل قىزىل تەررور، سودان كەيىن جاپپاي ستاليندىك; كوپتەگەن زەرتتەۋشىلەر «انتروپولوگيالىق جىلجۋ» دەپ اتايتىن جاعداي بولماس ەدى، ياعني ەسكى داۋىردەگى ينتەلليگەنتسيانىڭ تۇگەل دەرلىك جانە تولىق جويىلۋى جانە باسقارۋشى قاباتتارعا تومەنگى تاپتاردىڭ ادامدارىنىڭ كەلۋى، كوبىنە اقىلدان، ادەپتىلىكتەن، ادامگەرشىلىكتەن الىس بولاتىن.
- ونەركاسىپ پەن يندۋستريالاندىرۋدى دامىتۋ بەيبىت جولمەن – اش شارۋالاردىڭ سوڭعى استىعى مەن ەتىن تارتىپ الىپ، ۋكرايناداعى سەلولار مەن قازاقستاننىڭ اۋىلدارىنىڭ شەكاراسىنا توسقاۋىل قويۋ ارقىلى ەمەس، جەكە كومپانيالاردىڭ بەيبىت جولمەن دامۋى ارقىلى جۇزەگە اساتىن ەدى.
- ءدىننىڭ مەملەكەتتەن ءبولىنۋى دە بەيبىت جولمەن جۇزەگە اساتىن ەدى. جارىلعان شىركەۋلەر مەن مەشىتتەر، ولتىرىلگەن ءدىنباسىلار بولماس ەدى. ءدىن قوعامدا ەۋروپاداعىداي ورىن الادى: كىم سەنگىسى كەلسە، كىم سەنگىسى كەلمەسە، ەشكىم ەشكىمگە ەشتەڭە جۇكتەمەيتىن ەدى. ناتيجەسىندە، ءدىني فۋندامەنتاليستەر بارلىق جەردە ءوز يدەيالارىمەن ورمەلەپ جاتقاندا، قازىرگى ءدىني "رەنەسسانس" بولماس ەدى.
- كوممۋنالدىق پاتەرلەر، كەڭەستىك دۇكەندەر، «تەگىن باسپانا»، كەڭەستىك مەديتسينا، ەڭبەك قۇلدىعى مەن تاپشىلىق بولماس ەدى. ال كسرو-داعىداي جاپپاي ماسكۇنەمدىك بولماس ەدى.
كەرىمسال جۇباتقانوۆ،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، س. سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى
Abai.kz
