قازاق ءتىلىنىڭ دامۋى ءۇشىن «قوعام ءپىسىپ-جەتىلۋى كەرەك» دەگەندى ءجيى ەستيمىز.

ال قوعام دەگەن كىم؟ ول – ءسىز بەن ءبىز.

ەگەر ءبىر ادام قازاقشا سويلەۋدەن، جازۋدان، ءتىپتى ويلاۋدان باس تارتسا – قوعام دا سوعان ساي السىرەي تۇسەدى.

ال ەگەر ءار ادام تىلىنە جاناشىر بولسا – قوعام دا سوعان ساي داميدى.

بۇگىندە تەحنولوگيا داۋىرىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. كەيبىرەۋلەر «كومپيۋتەريزاتسيا قازاق تىلىنە كەدەرگى بولۋى مۇمكىن» دەگەن پىكىردە.

بۇل – ماسەلەنى سىرتتان ىزدەۋ.

الايدا مۇنداي كوزقاراستاعى ادامداردى دا تۇسىنۋگە بولادى.

مۇنداي كوزقاراستىڭ پايدا بولۋىنىڭ بىرنەشە تاريحي، الەۋمەتتىك جانە پسيحولوگيالىق سەبەپتەرى بار.

قازاق تىلىنە ارنالعان كومپيۋتەرلىك جۇيەلەر مەن باعدارلامالار وتە كەش دامىدى.

2000-جىلداردىڭ وزىندە كومپيۋتەرلەردە قازاق قارىپتەرى مەن پەرنەتاقتادا «ڭ»، «ءا»، «ءۇ» ارىپتەرىن ەنگىزۋ – ۇلكەن پروبلەما بولاتىن. بۇل ماسەلە «تەحنولوگيا قازاق تىلىنە جات» دەگەن ىشكى سەنىم قالىپتاستىردى.

ەكىنشىدەن، تەحنولوگيالىق ونىمدەردىڭ كوبى ورىس نەمەسە اعىلشىن تىلىندە. Windows, Android, iOS سياقتى جۇيەلەر اۋەل باستا قازاقشا نۇسقاسىز شىقتى. وسىدان بارىپ: «كومپيۋتەر – تەك ورىسشا نەمەسە اعىلشىنشا ورتا» دەگەن تۇسىنىك تۋىندادى.

ۇشىنشىدەن، تەرمينولوگيا مەن بالامالار ءبىر ىزگە تۇسىرىلمەدى. كومپيۋتەرلىك تەرميندەردىڭ قازاقشا بالاماسى كەيدە جاساندى، كەيدە تۇسىنىكسىز بولىپ قابىلداندى (مىسالى، «شولعىش» – «براۋزەر»، «بالامالى ءماتىن» – «alternative text»).

وسىدان كەلىپ، قازاق ءتىلى اقپاراتتىق داۋىرگە ىلەسە المايتىنداي اسەر تۋىندادى.

تورتىنشىدەن، جاساندى ينتەللەكت (جي) قازاق تىلىنە كەش ەندى. ChatGPT نەمەسە Google Translate سىندى جۇيەلەر قازاق تىلىمەن تولىققاندى جۇمىس ىستەي باستاعانىنا كوپ بولعان جوق – 2-3 جىلدىڭ شاماسى عانا. قازاق ءتىلى جي جۇيەلەرىندە ءجيى قاتە اۋدارىلىپ، ناشار تانىلدى. بۇل دا سەنىمسىزدىك تۋدىردى.

بەسىنشىدەن، كومپيۋتەر مەن ينتەرنەت ءتىلىن قولداناتىن جاستاردىڭ قازاق تىلىندە شالا-شارپى، ورىسشا-قازاقشا ارالاس سويلەۋى ۇلكەندەر قاۋىمىن الاڭداتاتىنى راس. بۇل دا «تەحنولوگيا ءتىلدى شۇبارلايدى» دەگەن پىكىردى قالىپتاستىردى.

قورىتا ايتساق، بۇل كوزقاراستىڭ ءتۇپ-تامىرى قازاق ءتىلىنىڭ تەحنولوگيالىق ورتادا ۇزاق ۋاقىت مارگينال كۇيدە بولۋىندا جاتىر. سوندىقتان، «كەدەرگى كەلتىرۋى مۇمكىن» دەگەن پىكىر جاڭا تەحنولوگياعا ەمەس، ونى قازاق تىلىنە بەيىمدەي الماعان ساياسات پەن تاجىريبەگە قارسى ايتىلعان نارازىلىق دەپ تۇسىنۋگە بولادى.

الايدا بۇگىندە جاعداي وزگەرىپ كەلەدى. بۇل ءۇردىستى ەندى ارتقا ەمەس، العا باستىرۋ – بارشامىزدىڭ بىرلەسكەن مىندەتىمىز.

بۇل ولقىلىقتى جويۋعا دا كومپيۋتەريزاتسيا كوپ كومەكتەسەدى. ءتىپتى شەشۋشى ءرول اتقارادى دەسەك قاتەلەسپەيمىز.

ول قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋگە، قولدانۋعا، تاراتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

قازاق تىلىندەگى ونلاين كۋرستار، ءموبيلدى قوسىمشالار، سوزدىكتەر مەن اۋدارما قۇرالدارى ارقىلى ءتىل ۇيرەنۋ جەڭىلدەيدى.

قازاقشا ءماتىن وڭدەۋ، قاتە تۇزەۋ، دىبىستاۋ، سويلەۋدى تانۋ سياقتى فۋنكتسيالار ارقىلى ءتىلدى كۇندەلىكتى قولدانىسقا ەنگىزۋگە بولادى.

الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن مەدياپلاتفورمالاردا قازاق تىلىندە كونتەنت ءوندىرۋ مەن تاراتۋ وڭايلايدى.

ياعني، كومپيۋتەريزاتسيا ءتىلدى تۇتىنۋشى ەمەس، ءوندىرۋشى تىلگە اينالدىرۋعا جول اشادى.

ناعىز ماسەلە – تەحنولوگيانى قازاق تىلىنە بەيىمدەمەگەن وزىمىزدە.

كومپيۋتەر دە، جاساندى ينتەللەكت تە — قۇرال. ونى قالاي قولدانامىز، قاي تىلگە قىزمەت ەتكىزەمىز — وزىمىزگە بايلانىستى.

قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى — ۇكىمەتتە ەمەس، قوعامدا ەمەس، ءار ادامنىڭ ساناسىندا.

ماسەلە قوعامدا ەمەس، ادامدا.

قوعام ەمەس، ادام ءپىسىپ-جەتىلسىن.

ال ءسىز قازاق ءتىلىن كۇندەلىكتى ومىردە قانشالىقتى قولداناسىز؟ بالا-شاعاڭىزدىڭ قازاق تىلىندە سويلەۋىنە، ءبىلىم الۋىنا قانشالىقتى ات سالىساسىز؟

گۇلماريا بارمانبەكوۆا

Abai.kz