حالىقارالىق تۇركسوي ۇيىمىنىڭ شەشىمىمەن «تۇركى الەمىنىڭ مادەني استاناسى» مارتەبەسىنە يە بولعان اقتاۋ قالاسىندا ءتۇبى ءبىر تۇركى ەلدەرى  حانىمدارىنىڭ باسىن قوسقان قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 30 جىلدىعى مەن  15 مامىر حالىقارالىق  وتباسىلار كۇنىنە وراي قحا انالار كەڭەسىنىڭ  “انا. قوعام. بولاشاق”   اتتى فورۋم ءوتتى. وسى  القالى جيىنعا  ارنايى كەلگەن  مارتەبەلى مەيماننىڭ ءبىرى  ءازىربايجان رەسپۋبليكاسى ميللي مەدجيليسىنىڭ وتباسى، ايەلدەر جانە بالالار ماسەلەلەرى جونىندەگى كوميتەتىنىڭ توراعاسى يدجران گۋسەينوۆا ءسوز العان ساتىندە   «بۇل تەك فورۋم ەمەس، بۇل تۇراقتى دامۋ فورمۋلاسى»  دەپ باعا بەرىپ،  «ايەل - قوعامنىڭ نەگىزى. سەبەبى، قوعامدا ءومىر سۇرەتىن جەكە تۇلعانى ومىرگە اكەلىپ، قالىپتاستىراتىن - انا. ال، تۇلعا ۇلتتى قالىپتاستىرادى. بۇگىندە الەم ءارتۇرلى جاعىمسىز فاكتورلاردىڭ اسەرىنەن بولاتىن قيىندىقتارمەن بەتپە-بەت كەلگەن شاقتا، ءبىز ايەلدەر قاۋىمى سول قيىندىقتارعا قارسى كۇش بىرىكتىرۋىمىز كەرەك» دەگەن ۇسىنىس ايتتى. «قوناق از وتىرىپ كوپ سىنايدى» دەگەن بار. سىنشى-سىرت كوزدىڭ  بۇل سوزىنە ءبىزدىڭ قوسىپ  جانە الارىمىز جوق. تەك وسىنداي باعانىڭ بەرىلگەنىنە كەلىسەمىز.

ويتكەنى، بۇل  فورۋم وتانىمىز باستالاتىن وتباسىنىڭ دىڭگەگى، بەرەكەسى، تاربيەشىسى  – انا، كۇن سايىن ءتۇرلى ماسەلەنى العا تارتقان قوعام، ونى دۇرىس باعىتىنىڭ ناتيجەسى  - بولاشاق تاعدىرى  كەڭىنەن تالقىلانىپ، كەلەلى ۇسىنىستار جاسالعان سىندارلى ديولوگ الاڭى بولدى.  كەڭەيتىلگەن فورۋمعا قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى، قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ قۇرىلىمدىق مەكەمەلەرى، ءازىربايجان، قىرعىزستان، وزبەكستان جانە تۇركيا ەلدەرىنىڭ وكىلدەرى،  قحا انالار كەڭەستەرىنىڭ توراعالارى جانە كەڭەستىڭ سەرىكتەستەرى، ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمى جانە وكىلدىك بيلىك باسشىلارى، قوعامنىڭ بەلسەندى مۇشەلەرى قاتىستى.

فورۋمنىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جانىنداعى قوعام قايراتكەرى نازيپا شاناي جەتەكشىلىك ەتەتىن  انالار كەڭەسىنىڭ كەزەكتى باستاماسى ەكەنىن ايتۋ - پارىز. بۇل ۇيىم ءوزى قۇرىلعان  ون جىلدان بەرى جاس بۋىن  ۇرپاق پەن ولاردىڭ اتا-انالارىن  ۇلتتىڭ ءتىلى مەن ءداستۇرىن، تاريحي بويىنا سىڭىرگەن، مادەنيەتتى دە ونەگەلى   تۇلعا ەتىپ تاربيلەۋگە زور ۇلەسىپ قوسىپ كەلەدى. انالار كەڭەسىنىڭ ءاربىر جوباسى قوعامداعى وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋدە انا رولىنە ايرىقشا ماڭىز بەرۋىمەن ەرەكشەلەنەدى. بۇل ارينە، سانالى ۇرپاق تاربيەلەپ، ۇلت ساپاسىن ارتتىرۋداعى انا ءرولىنىڭ ماڭىزىن زەردەلەۋدەن تۋعان شەشىم. راسىندا «رۋىڭ تۇزەلسىن دەسەڭ،  ۇلىڭدى تۇزە، ۇلتىڭ تۇزەلسىن دەسە قىزىڭدى تۇزە» دەگەن حالىق دانالىعىنا جۇگىنسەك، ادام بويىنا  بارلىق قاسيەت، قۋات انانىڭ سۇتىمەن، ونەگەسىمەن سىڭەدى. انا   جوعارى مادەنيەتتى يگەرمەي، قوعام العا جىلجىمايدى. بۇكىل قوعامدى  الاڭداتقان ءتۇرلى ماسەلەنىڭ جويىلىپ، ەكونوميكامىزدىڭ  دامىپ،  وركەنيەت كوشىنە لايىقتى ىلەسۋدەگى ءاربىر وڭىنان كەلەر ءىستىڭ ءتۇپ نەگىزىندە   انا ونەگەسى جاتىر. سوندىقتان ايەل وزگەرمەي الەم وزگەرمەيدى. انالار كەڭەسىنىڭ ءاربىر جوباسى قوعامعا وسى يدەيانى تاراتىپ، ونى جۇزەگە جۇزەگە اسىرۋدىڭ ناقتى ءارى ءتيىمدى تەتىكتەرىن ۇسىنۋمەن ۇيىمنىڭ   سالماعىن دا پارمەنىن دە ارتتىرۋدا.  ولار بۇگىندە بارلىق وڭىرلەردە جەمىستى جۇزەگە اسىپ جاتقان «مادەنيەتتى انا»، «اق جاۋلىق»،  «سالاۋاتتى سانا»ڭ «اكەمە حات»  جانە تاعى باسقا جوبالار.

اتى ايتىپ تۇرعانداي «مادەنيەتتى انا» جوباسى قىز-كەلىنشەكتەر ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ، ولاردىڭ بويىندا وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى ءسىڭىرىپ، بالا قىزدان دانا اناعا جەتۋدىڭ مەكتەبىنەن وتكىزۋدى ماقسات ەتسە، «اق جاۋلىق» اكتسياسى ايەل-انانىڭ ىرىس الدى ىنتىماقتى ۇيىتىپ، قوعامداعى ءوزارا مامىلە، بىرلىكتىڭ، وزىق داستۇرلەر جالعاستىعىنداعى انا ءرولىن ارتتىرۋدى كوزدەيدى. ال، «سالاۋاتتى سانا» جوباسى ەلدى ىشتەي ىرىتەتىن ىسىراپقورلىق، ويىنقۇمارلىق، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق، ماسكۇنەمدىك، ۆانداليزممەن كۇرەستە انانىڭ اقىل-پاراساتىن، قايرات-جىگەرىن،  ىلكىمدىلىگىن ىسكە قوسۋدى ماقسات ەتەدى. بۇلاردىڭ ءبارى انالار كەڭەسى دايىنداپ، تاراتقان ءارنايى ادىستەمەدىك نۇسقاۋلىقتار ارقىلى جۇزەگە اسادى.

انا قۇرساعىنان شىققان جاسقا دا، كارىگە دە انادان جاقىن، انادان جاناشىر، انادان مەيرىمدى ەشكىم جوق. ۋاقىتىندا اق جاۋلىعىمەن قانقۇيلى سوعىستى دا توقتاتقان انالىق ماحاببات  قوعامداعى كەز كەلگەن كەلەڭسىزدىكتىڭ الدىن الىپ، توسقاۋىل قويىپ، جويۋعا قابىلەتتى. ەڭ باستىسى انالار ءوز مۇمكىندىگىن تانىپ،  ونى قالاي دامىتۋدى، پايدالانۋدى ءبىلۋ كەرەك. انالار كەڭەسى ءوز جوبالارى ارقىلى بارشا انالاردى وسىنداي قوعامنىڭ كوشىن تۇزەيتىن ۇلى ىسكە جۇمىلدىرۋدا. ۇيىم ۇيىمداستىراتىن ءار جوبانى قوعامداعى تۇراقتىلىق فورمۋلاسى دەپ باتىل ايتۋعا بولادى. مۇنى ارينە، سىنشى - سىرت كوز اقتاۋدا وتكەن القالى جيىندا بىردەن اڭعارىپ، سانامىزعا شەگەلەپ كەتتى. قوناقتىڭ بۇل ءسوزى بەرىلگەن باعا عانا ەمەس،  مويىنعا ارتىلعان ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك.

قوناقتارىمىز قوعامداعى ساۋ تۇراقتىلىقتىڭ  نەگىزى - انالار قۇقى، ولاردىڭ قوعامداعى ورنى جايلى اڭگىمە قوزعادى. انالار ەركى، ايەل تەڭدىگى جايلى تاريحتان دالەلدەر كەلتىرە وتىرىپ، تۇركى ەلىنىڭ بەرەكەسى ارتىپ، ايبىنىنىڭ اسۋىندا انالار سىڭىرگەن ەڭبەكتىڭ ولارعا بەرىلگەن قۇقىقتىڭ ناتيجەسى ەكەنىن ورىندى جاڭعىرتتى. انالار زەردەسى، انالار ءبىلىمى، انالار تەڭدىگى  ەل مۇددەسىن ەرلىكپەن قورعاعان وعىلاندار پاتريوتتتىعىنىڭ نەگىزى ەكەنىن، بارلىق جەڭىستىڭ، جەتىلۋدىڭ ءون بويىندا انا جاڭكەشتىلىگى، انا پاراساتى، انا جىگەرى  جاتقانىن دالەلدى دايەك،  تاريحي فاكتىمەن ەستۋ فورۋمعا قاتىسقان ءار ايەلدىڭ رۋحىن كوتەرىپ، وي سالۋىمەن قاتار قاتار،  جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرعانى  انىق. مۇنداي اڭگىمەلەر سالاۋاتتى سانا ءۇشىن ءاردايىم قاجەت.

قۋانىشتىسى سول، ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى ايەلدەر جاعدايى باۋىرلاس ەلدەرگە قاراعاندا الدەقايدا ارتىق ەكەن. مۇنى شەتەلدىك قوناقتاردىڭ اڭگىمەسىنەن پايىمدادىق.  بارلىعى سالىستىرۋ ارقىلى بەلگىلى بولادى عوي.  تۇركى ەلدەرىنىڭ كەيبىرىندە  ايەلدەردىڭ ءبىلىم الۋ، مەملەكەتتىك قىزمەتكە ارالاسۋ، قوعامدا بەلسەندى بولۋ، تۇلعالىق دامۋ ەركىندىگى بويىنشا كورسەتكىشتەرى ءبىزدىڭ ەلدەن ءبىرشاما تومەن بولىپ شىقتى. ماسەلەن، تۇركيادا جوعارى ءبىلىم العان ايەلدەر سانى 20 پايىز ەكەن. ءبىزدىڭ ەلدە بۇل كورسەتكىش 60 پايىزدى قامتىسا، ورتا ءبىلىمدى ايەلدەر 100 پايىزعا تەڭ. سوندىقتان دا بولار  بۇل ەلدە  ايەلدەردىڭ  زاڭشىعارۋشى ۇيىمىنداعى ۇلەسى جيىرما پايىزعا جەتپەيدى. ال، ءبىزدىڭ ەلىمىز بۇل كورسەتكىشىتى الدەقاشان باعىندىرىپ، بۇگىندە ونى 30 پايىزعا كوتەرۋگە تالپىنىس جاسالۋدا. بۇعان قول جەتكىزۋ ماڭىزدى. ويتكەنى، جيىن تىزگىنىن ۇستاعان قازاقستان حالقى اسامبلەياسى جانىنداعى  انالار كەڭەسىنىڭ ءتورايىمى نازيپا شاناي ايتقانداي، بۇل ايەلدەردىڭ داۋىسىن بيلىككە جەتكىزىپ، ەل تاعدىرىنداعى ءرولىن سەزىندىرۋ ءۇشىن قاجەت.  وسى ورايدا نازيپا ىدىرىسقىزى ورتاعا سالعان قىزىقتى دەرەك تە  ايەلدەر مادەنيەتىن، ءبىلىمىن، قوعامداعى ورنىن ارتتىرۋدىڭ ماڭىزىن ايعاقتاي ءتۇستى.  ءتورايىم حانىم ءتۇبى ءبىر تۇركى ەلدەرىن بىرىكتىرەتىن يسلام ءدىنى ەكەنىن ايتا كەلىپ، وسى ءدىنىمىزدىڭ نەگىزگى وتانى - ساۋد ارابياسىنىڭ ايەل ءبىلىمدى بولۋ كەرەك دەگەن ساياساتتى ۇستاناتىنا نازار اۋدارتتى. نازيپا ىدىرىسقىزىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل ەل وزدەرىنىڭ  قىزدارىن الەمدەگى ەڭ جوعارعى وقۋ ورىندارىندا وقىتادى ەكەن. بىراق ولار ەش جەردە جۇمىس ىستەمەيدى. مۇنداعى ماقسات - سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋ. بۇل حالىق  ەل بولاشاعى جارقىن بولۋى ءۇشىن بالالارىن تاربيەلەيتىن انالاردىڭ  ءبىلىمدى بولۋى كەرەكتىگىن تەرەڭ ۇعىنعانىن كورسەتەدى. سونىڭ دالەلى بۇگىندە اراب جۇرتشىلىعى الەم حالقىن ءوزىنىڭ بايلىعىمەن دە، مادەنيەتىمەن، دە جەتىستىكتەرىمەەن دە تابىندىرىپ وتىر. ءبىزدىڭ انالارىمىز دا ءبىلىم ارقىلى جوعارعى مادەنيەتكە جەتىپ، سانالى، وركەنيەتتى قوعام قالىپتاستىرۋى قاجەت.

سۋرەت: قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنان الىندى.

جيىنداعى جاسالعان باياندامانىڭ ءبىرى انا مەن بالا قۇقىن قوزعادى. بۇل ورىندى ەدى. ويتكەنى، ەلىمىزدە انالار مەن بالالار قۇقى ءجيى بۇزىلادى.  وكىنىشكە وراي مۇنداي جاعدايلار ولاردىڭ دەنى  ادام ءۇشىن ەڭ قاۋىپسىز ورتا بولىپ، تۇلعالىق دامۋىن قامتاماسىز ەتەتىن وتباسىندا بولادى. وسى ماسەلەنى فورۋمعا قاتىسۋشىلار نازارىنا ۇسىنعان استانا  قالاسى بويىنشا ادام قۇقىقتارى جونىندەگى وكىل بايان جالماعانبەتوۆانىڭ  ايتۋىنشا، تۇرمىستىق –زورلىق زومبىلىقتىڭ ءبىر سالدارى  اليمەنت- تولەۋ  ماسەلەسى وزەكتى بولىپ تۇر. شايقالعان شاڭىراقتا جاردىڭ تىرەگىنسىز قالعان ايەل، اكەنىڭ  مەيرىمىنسىز قالعان بالالار  جوقشىلىقتا اش، جۇدەۋ تىرشىلىك كەشۋگە ءماجبۇر. بۇل انا ءۇشىن دە، بالا ءۇشىن دە ەكى ەسە سوققى. وكىنىشكە وراي، جاۋاپسىز اكەلەردىڭ سالدارىنان انا مەن بالا وسىنداي جان جاراسىمەن قوسا تىرشىلىك  ازابىن ارقالاۋعا ءماجبۇر. بۇل كەتەۋى كەتكەن تاربيە دە. مۇنداي بالالاردىڭ ەرتەڭى قانداي بولماق؟  بۇل جاعداي اتقارۋشىلىق ءوندىرىس سالاسىنداعى قاداعالاۋ مەن باقىلاۋ تەتىكتەرىن كۇشەيتۋدىڭ قاجەتتىلىگىن كورسەتەدى. سونىمەن قاتار، ازاماتتاردىڭ زاڭدى قۇقىقتارىن قورعاۋ ماقساتىندا جەكە سوت ورىنداۋشىلارىنىڭ كاسىبي جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ ماڭىزدى ەكەندىگىن ۇقتىرادى. كامەلەتكە تولماعانداردىڭ قۇقىقتارى ادام قۇقىقتارى جۇيەسىنىڭ اجىراماس بولىگى  جانە ولاردى قورعاۋ كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ باسىم مىندەتى بولۋعا ءتيىس.

جالپى قازاقستاندا حالىقارالىق ستاندارتتار مەن كەلىسىمدەرگە نەگىزدەلگەن بالانى قۇقىقتىق قورعاۋ ءۇشىن جەتكىلىكتى زاڭنامالىق بازا قالىپتاستىرىلدى، بالا قۇقىقتارى تۋرالى كونۆەنتسيانى قوسا العاندا، 16 حالىقارالىق قۇجات راتيفيكاتسيالاندى. 2024 جىلى قازاقستاندا بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ سالاسىنداعى زاڭنامانى جەتىلدىرۋ بويىنشا جۇمىس جالعاستىرىلدى.  زورلىق-زومبىلىقتان زارداپ شەككەن بالالار قاجەتتى كومەك پەن قورعاۋدى الا الاتىن داعدارىس ورتالىقتارى بەلسەندى جۇمىس ىستەيدى. ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىلدىڭ اتىنا بىلتىر  كامەلەتكە تولماعانداردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ تۋرالى 230 ءوتىنىش كەلىپ ءتۇسىپتى. وتىنىشتەردىڭ باسىم بولىگى ومبۋدسمەننىڭ اتىنا. جەتىسۋ وبلىسى بويىنشا ۋاكىلەتتى وكىلدىڭ بالالاردى وڭالتۋ مەكەمەلەرىنىڭ بىرىنە – جارتىلاي ستاتسيونارلىق ۇلگىدەگى الەۋمەتتىك قىزمەتتەر كورسەتەتىن ورتالىققا بارۋى بارىسىندا بىرقاتار زاڭبۇزۋشىلىقتار انىقتالدى. اتاپ ايتقاندا، مۇگەدەكتىكتىڭ 3-ءشى توبى بەلگىلەنگەن بالالاردى مەكەمەدەن زاڭسىز شىعارۋ فاكتىلەرى بەلگىلى بولدى. بۇل جاعداي بالالاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىنىڭ جۇيەلى تۇردە بۇزىلۋى رەتىندە باعالاندى.انىقتالعان قۇقىق بۇزۋشىلىقتارعا بايلانىستى وكىل اكىمدىككە ۇسىنىس جاساپ، جارتىلاي ستاتسيونارلىق ۇلگىدەگى الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتەتىن ۇيىمدار قىزمەتىنىڭ قۇقىقتىق رەتتەلۋىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا ءتيىستى ۇسىنىستاردى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنە جولداۋدى ۇسىندى.مينيسترلىك بۇل ۇسىنىستى قاراستىرىپ، ناتيجەسىندە بارلىق جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا قولدانىستاعى زاڭناما نورمالارىنا تۇسىندىرمە جولدادى. اتالعان تۇسىندىرمەدە مۇگەدەكتىكتىڭ 3-ءشى توبى بار بالالاردىڭ دا جارتىلاي ستاتسيونارلىق ۇلگىدەگى الەۋمەتتىك قىزمەتتەردى الۋعا تولىق قۇقىعى بار ەكەنى ناقتى كورسەتىلگەن. بۇل ماسەلەنىڭ نەگىزىندە بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسىندە كەمشىلىكتەر بار ەكەنى بەلگىلى بولدى. وسىعان بايلانىستى جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگان تاراپىنان بۇل اقپارات بارلىق ءتيىستى ۆەدومستۆولىق مەكەمەلەرگە جولدانىپ، جاعدايدى تۇزەتۋ بويىنشا شارالار قابىلداندى.

فورۋمعا قاتىسۋشىلار  انالار كەڭەسىنىڭ وڭىرلەردە جۇزەگە اسىپ جاتقان   وتباسىنىڭ بەرىكتىگىنە ىقپال ەتەتىن جوبالارى جايلى ءبىلدى. ولاردىڭ ءبىرى  «اكەگە حات» دەپ اتالادى.  ءبىر قاراعاندا،قاراپايىم شارا كورىنگەنىمەن اكەگە حات جازۋ اكە مەن بالا اراسىندا ديولوگ ورناتىپ، ءبىر-بىرىنە ارمانى مەن تىلەگىن جەتكىزۋگە جول اشادى.   وسىنىڭ ارقاسىندا اجىراسۋ  الدىنداعى بىرنەشە وتباسى ساقتالىپ قالعان. فورۋمدا ەندى «اكەنىڭ حاتى» دەگەن جوبانى جۇزەگە اسىرۋ جايلى ۇسىنىس ايتىلدى. راسىندا بۇگىندە كوپتەگەن وتباسىلاردا ەشكىم تىڭدالمايدى. اركىم وزىمەن ءوزى. ءوزارا ديولوگ جوق. بالا داۋسى ەستىلمەيدى. اكە تىلەگى  ەسكەرۋسىز قالاتىن ءسات تە از ەمەس. ايەلدەر دە كىمگە مۇڭ شاعارىن بىلمەي جۇرەدى. سەبەبى تىڭدالماي قالۋدان قورقادى. ەلەنبەي قالۋدان جاسقانادى. وسىلايشا ءبىر-بىرىنەن الشاقتاپ، ونىڭ سوڭى جۇبايلاردىڭ ەكى جاققا كەتۋىنە الىپ كەلىپ جاتادى. بۇدان بارىنەن بۇرىن زارداپ شەگەتىن بالا. اكەدەن سەنىم، انادان مەيىرىم الا الماي جانى جارالى بولىپ وسەدى. مۇنداي بالالاردىڭ تولىققاندى ازامات بولىپ ءوسۋى نەعايبىل. ابيۋزەر، اگرەسسور، پودوفيلدەر كوبىنە كوپ وسىنداي بالالاردان شىعاتىنى دالەلدەنىپ وتىر. سوندىقتان وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءبىرى-بىرىنە حات جازۋى ولاردىڭ اراسىن بايلانىستىرىپ، سويلەسىپ، تۋىنداعان ماسەلەنى بىرگە تالقىلاپ، ورتاق تۇسىنىككە كەلۋىنە جەتەلەيتىنى  اقيقات. كەزىندە انگليانىڭ پرەزيدەنتى چەرچيلدىڭ ايەلى ۇنەمى كۇيەۋىنە  حات جازعانىنىڭ ارقاسىندا  قىرسىق، اۋزىنان تەمەكىسى تۇسپەيتىن، اراق-شاراپقا قۇمار ۋينستونمەن ءتىل تابىسىپ، ونىمەن 57 جىل بىرگە  سۇرگەن ەكەن. دەمەك، ءوزىڭدى تىڭداتۋ، وتباسىنداعى ماسەلەنى شەشۋدىڭ جولى رەتىندە حات جازۋ جوباسى وتباسىنىڭ اينىماس داستۇرىنە اينالسا، ودان تەك ۇتاتىنىمىز  انىق.

جيىندا قىزۋ تالقىلانعان ماسەلەنىڭ ءبىرى لۋدومانيا بولدى. وسى تاقىرىپتا بايانداما جاساعان پسيحولوگ-پسيحوتەراپەۆت سەرىكگۇل ساليدىڭ سوزىنەن تۇيگەنىمىز،  ويىنقۇمارلىق - اۋرۋ. بۇل دەرتكە ۇشىراعانداردىڭ 70 پايىزى ارنايى مامانداردىڭ كومەگىنە جۇگىنگەن جاعدايدا ەمدەلەدى. وكىنىشكە وراي، كوپشىلىگى مۇنى اۋرۋ رەتىندە قابىلدامايدى. اسىرەسە،اتا-انالار بۇل ەرىككەندىك نەمەسە بەتىمەن كەتۋشىلىك،جاۋاپسىزدىق  دەگەن يلليۋزادا بولادى دا،لۋدومانياعا ۇشىراعان ادامدارعا ءوز بەتىنشە شارا قولدانا باستايدى. جازالايدى،ۇيلەنبەي جۇرسە ۇيلەندىرەدى،جۇمىسقا جەگەدى جانە تاعى باسقا ارەكەتتەر جاسايدى. بۇل لۋدوماندار جاعدايىن ودان سايىن اۋىرلاتادى. ولار تۇسكەن باتپاعىنا باتا تۇسەدى. سوندىقتان ولاردى ەمدەۋ كەرەك.

جالپى لۋدومانياعا ۇشىراۋدىڭ بىرنەشە سەبەبى بار ەكەن. ول بالالاردى اتا-اناسىنىڭ مويىنداماۋى، اتا-انالاردىڭ ءبىر-بىرىمەن تۇسىنىسە الماي،بالالارىنا ءبىر-ءبىرىن جامانداۋى، قاتىگەزدىك نەمەسە تىم مەيرىمدىلىك، جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىندىرمەي،  بەتىنشە شەشىم قابىلداۋعا ۇيرەتپەي تاربيەلەۋ، دۇرىس تالاپ قويىپ، پايدالى داعدىلار قالىپتاستىرماۋ. توق ەتەرىن ايتقاندا، وتباسىنداعى تاربيەنىڭ، ونداعى قارىم-قاتىناستىڭ دۇرىس بولماۋى - بۇگىندە وڭ-سولىن تانىماعان جەتكىنشەك بالادان باستاپ، كوشەلى ازاماتتارعا دەيىن قۇرىعىنا ءتۇسىرىپ جاتقان لۋدومانيانىڭ  باستى سەبەبى. سوندىقتان ماسەلەنىڭ سالدارىمەن ەمەس سەبەبىمەن كۇرەسۋ ماڭىزدى.   فورۋم  قورىتىندىسى بويىنشا ويىنقۇمارلىقتىڭ الدىن-الۋعا ارنالعان ادىستەمەلىك قۇرال ازىرلەنۋ جوسپارلاندى.

توق ەتەرىن ايتقاندا قوعامدا بارلىق كەلەڭسىز قۇبىلىستىڭ ءتۇپ تامىرىندا وتباسىنداعى داعدارىس جاتىر. شاڭىراق بەرىكتىگى، ۇرپاق ساۋلىعى مەن تاربيەسى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋ، بالا ءۇشىن بىرگە بولىپ قانا قويماۋ، ءاردايىم، ءوسۋ، وزگەرۋ ۇستىندە بولۋ، ءبىرى-ءبىرىن تۇسىنۋگە ۇمتىلۋ- وتباسى بەرىكتىگىنىڭ بىردەن ء–بىر كەپىلى.  وسى ورايدا نازيپا ىدىرىسقىزى ايتقانداي، قىز-جىگىتتەردىڭ ۇيلەنبەي تۇرىپ، الدىن الا  ارنايى وتباسىن قۇرۋعا دايىندىق كۋرستارىنان ءوتۋى، مۇنى نەكە سارايالارىندا قولعا الۋ وتە ماڭىزدى. ويتكەنى، حالقىمىز ايتقانداي، «ۇيلەنۋ وڭاي، ءۇي بولۋ قيىن».  شاڭىراق كوتەرگەنگە دەيىن قىز بەن جىگىت بولىپ سىيلاسقان جاس جۇبايلار ءۇي بولعان كەزدە  ومىردەن تاجىريبەسى جوق بولعاندىقتان تۇككە تۇرعىسىز ماسەلەدە ورتاق ءتىل تابا الماي جاتادى. ونىڭ سوڭى اجىراسۋعا دا اكەلەدى. سوندىقتان جاستار وسىنداي ساتتەرگە  دايىن بولىپ، دۇرىس شەشىم قابىلداي الۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر داعدىلار مەن ءبىلىمدى ارنايى يگەرۋى كەرەك.   بۇدان قارجى اياماۋ كەرەك. ويتكەنى، شاڭىراقتىڭ بەرىكتىگى - قوعامنىڭ تۇراقتىلىعى. قوعامدا ورنىقتىلىق بولعاندا عانا دامۋ، وركەندەۋ بولادى.

وسىلايشا فورۋم ادامزاتتىق ورتاق ماسەلە تالقىلانىپ، ۇتىمدى ۇسىنىستار ورتاعا سالىنعان    سىندارلى سۇقبات الاڭى بولدى. بۇل ارينە، قحا انالار كەڭەسىنىڭ رەسپۋبليكا شەڭبەرىنەن شىعىپ، حالىقارالىق دەڭگەيدە جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك العان الەۋەتىن كورسەتسە كەرەك. مۇنى ءار قاتىسۋشى ءتۇيسىندى.  ءتىپتى قازاقستاندىق انالارمەن «كەلىسىپ پىشكەن توننىڭ كەلتە بولماستىعىن» ۇققان تۇركيا كونسۋلى تۇركى ەلدەرىنىڭ  انالار قۇرىلىمىن قۇرۋ جونىندە ۇسىنىس ايتتى. ارينە، ورىندى باستاما.  ويتكەنى، ادامزات تاربيەسىندە شەكارا جوق. انالار الاڭداتاتىن ماسەلە ورتاق. ولاي بولسا، بۇل باعىتتاعى جۇمىستىڭ قولعا الىنىپ، جۇزەگە اسۋى ۇلت، ۇرپاق تاربيەسىندەگى جوقتىڭ تۇگەندەلىپ، بارىنىڭ جەتىلە تۇسۋىنە قىزمەت ەتەرى ءسوزسىز.

ايشا قۇرمانعالي 

Abai.kz