2025 جىلدان باستاپ قازاقستاندا جاڭا سالىق كودەكسى كۇشىنە ەنبەك. بۇل قۇجات قوعامدا قىزۋ پىكىرتالاس تۋدىرىپ وتىر. ۇكىمەت بۇل رەفورمانى سالىق جۇيەسىن ادىلەتتى، ءتيىمدى جانە تسيفرلى داۋىرگە ساي ەتۋ جولىنداعى ماڭىزدى قادام رەتىندە تانىستىرسا، تاعى ءبىر توپ ساراپشىلار ونىڭ قاراپايىم حالىق پەن شاعىن بيزنەسكە قوسىمشا سالماق ءتۇسىرۋى مۇمكىن ەكەنىن العا تارتۋدا.

سالىق جۇيەسىنىڭ بۇرىنعى مودەلى قازىرگى ەكونوميكالىق احۋال مەن تسيفرلىق تەحنولوگيالاردىڭ دامۋ قارقىنىنا ىلەسە الماي قالدى. كولەڭكەلى ەكونوميكا كولەمى ءالى دە جوعارى دەڭگەيدە، ال بيۋدجەتكە تۇسەتىن تۇسىمدەردىڭ تۇراقتىلىعى ءجيى سىنعا ۇشىراپ كەلەدى. ال قوعام تالقىسىنا تۇسكەن ساۋالدار مىنالار:

جاڭا سالىق كودەكسى ورتا تاپ پەن شاعىن بيزنەسكە ناقتى قانداي اسەر ەتەدى — بۇل قولداۋ ما، الدە قىسىم با؟

پروگرەسسيۆتى سالىق جۇيەسى قازاقستان قوعامىندا الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىككە جول اشا الا ما، الدە ەكونوميكالىق تەڭسىزدىكتى تەرەڭدەتە مە؟

تسيفرلىق باقىلاۋدىڭ ارتۋى ازاماتتاردىڭ قارجىلىق ەركىندىگىنە جانە قۇپياسىنا كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن بە?

وسى رەتتە ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە جۇگىندىك:

ءومارالى ادىلبەكۇلى، قوعام قايراتكەرى:

«ەلىمىزدە سوڭعى سالىق كودەكىسى زەينوللا كاكىمجانوۆ مىرزا قر كىرىس ءمينيسترى بولىپ تۇرعاندا اينالىسقا ەنگەن. ودان بەرى جيىرما جىلدان استى، بۇل ۋاقىتتا الەم ۇلكەن وزگەرىسكە ۇشىرادى، ەلىمىزدە دە دامۋدىڭ جاڭا بەلەستەرى باستالدى. سوندىقتان كەزەكتى پارلامەنتتە تالقىلانىپ، جۇرت اراسىندا پىكىر-تالاس تۋدىرعان جاڭا سالىق زاڭى – ۋاقىت تالابى، زامانا بەتالىسى دەپ بىلەمىز. ۇكىمەت ۇسىنعان سالىق زاڭىنا باعىتتالعان وزگەرىستەردى اسىرەسە ققس-نا قاتىستى وزگەرىستى العاشقى وقىلىمدا پارلامەنت مۇشەلەرى قابىلداماي تاستادى. مىنە، بۇل جاڭا قازاقستاندا پارلامەنت فۋنكتسياسىنىڭ كۇشەيۋى دەپ بىلەمىز. ققس-نىڭ ءوسۋى ارينە شاعىن، ورتا كاسىپتىڭ دامۋىنا بەلگىلى اسەر ەتەدى. اسىرەسە ەلىمىز دامۋىنىڭ باسىم بەس باعىتىنىڭ ەكەۋى رەتىندە پرەزيدەنتتىڭ اۋزىمەن ايتىلعان تۋريزم مەن كولىك-ترانزيتتىك الەۋەتىمىزگە بەلگىKى دارەجەدە ىقپال ەتەدى. ەلىمىزدە ەڭبەك كۇشى قىمبات، نارىق كىشكەنە، وسى تۇرعىدان كەلگەندە باسقا دا ورتا ازيا ەلدەرىمەن بولعان باسەكەدە ۇتىلۋىمىز مۇمكىن.

ەلىمىز ازاماتتارىنىڭ جانە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ سالىق جونىندەگى تانىمى، تۇسىنىگى ءالى تولىق قالىپتاسىپ بولعان جوق. ولار ۇلتتىق مەنتاليتەتتىك شەكتەمەدەن، وتارلىق ەزگىدەن قالعان سانادان، جاھاندانۋ  ۇدەرىسىندەگى اقشاعا تابىنۋ پسيحولوگياسىنان ءالى ارىلىپ بولعان جوق، سوندىقتان ولار ادام كاپيتالىن پايدالانۋ، الۋمەتتىك ادىلەتتىك ورناتۋ دەگەن ۇعىمداردى ۇمىتىپ كەتەدى. مەملەكەتتىك مۇددەدەن گورى قارا باسىنىڭ قامىن كوبىرەك جەيدى. سالىق زاڭىنىڭ بۇلىڭعىر، ەكىۇشتى ءار تارماعى ولار ءۇشىن كاسىپكەرلەر مەن قاراپايىم حالىقتى قيناۋ ءۇشىن تابىلمايتىن قۇرال. سوندىقتان سالىق ورگاندارى نازارىن الىپ كاسىپ ورىندار مەن مونوپوليالىق ۇستەمدىككە يە مەملەكەتتىك كورپوراتسيالارعا جانە مەملەكەتتىك تەندەرمەن جۇمىس ىستەيتىن كومپانيالارعا اۋدارعانى ءجون.

تسيفرلىق دامۋ دەگەنىمىز الەمدىك بەتبۇرىس ءارى قۇبىلىس بولىپ تابىلادى. ونىڭ پايداسىن كورىپ جاتىرمىز. وتكەندە پرەزيدەنت ايتقان اتى بار دا زاتى جوق بەس ميلليون ۇساق مال مەن ءۇش ميليون ءىرى قارانىڭ سىرىنا تسيفرلىق دامۋدىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزدىك. اۋىلشارۋاشىلىعىندا سۋبسيديالاردى نەگىزگى تابىس كوزىنە اينالدىرعان پارتيا باسشىلارى مەن قوعامدىق ۇيىمداردىڭ سىرى اشىلىپ، الدى قاماۋعا الىندى. وسى باعىتپەن جۇرە بەرسەك ءالى تالايدىڭ شىن بەت-بەينەسىن كورەمىز. تسيفرلىق دامۋدىڭ قالىپتاسۋىنان قاراپايىم حالىق زيان شەكپەيدى، قايتا جەمقورلىق السىرەپ، بيۋدجەتتىك ءتۇسىم كوبەيەدى. قازاقستاننىڭ بار بايلىعىن باۋىرىنا باسىپ العان 162 ادام عانا الاڭداۋى مۇمكىن».

بوداۋحان كايرات, ەكونوميست:

«قازاقستاندا جاڭا سالىق كودەكسىن قابىلداۋ كەزىندە العا قويىلعان نەگىزگى ماقساتتاردىڭ ءبىرى – سالىقتىق اكىمشىلەندىرۋدى جەڭىلدەتۋ جانە ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ. بۇل ماڭىزدى قادام، الايدا مەنى تولعاندىراتىن ماسەلە – ونىڭ ورتا تاپ پەن شاعىن بيزنەسكە ىقتيمال اسەرى.

ءبىر جاعىنان، بۇل رەفورمانىڭ بەلگىلى ءبىر وڭ اسەرلەرى بار دەپ ويلايمىن. ماسەلەن، سالىقتى ەسەپتەۋ مەن تولەۋ راسىمدەرى جەڭىلدەتىلسە، E-Salyk سەكىلدى ونلاين جۇيەلەر اۆتوماتتاندىرىلسا، بۇل كاسىپكەرلەرگە ۇلكەن كومەك بولار ەدى. سونىمەن قاتار، پاتەنت جانە جەڭىلدەتىلگەن دەكلاراتسيا نەگىزىندەگى ارنايى سالىق رەجيمدەرىنىڭ ساقتالۋى نەمەسە جاڭارتىلۋى شاعىن بيزنەس ءۇشىن قولايلى ورتا قالىپتاستىرا الادى.

دەگەنمەن، بۇل وزگەرىستەردىڭ ەكىنشى جاعى دا بار. سالىق سالۋ بازاسىنىڭ كەڭەيۋى بۇرىنعىداي جەڭىلدەتىلگەن رەجيمدە جۇمىس ىستەپ كەلگەن كوپتەگەن بيزنەس سۋبەكتىلەرىن جالپى رەجيمگە كوشىرۋى مۇمكىن. بۇل – قوسىمشا جۇكتەمە. سونداي-اق، كىرىستى تولىق اشۋعا ماجبۇرلەۋ، اسىرەسە ميكروبيزنەس ءۇشىن اۋىر ءتيۋى ىقتيمال.

سوندىقتان، مەنىڭشە، جاڭا سالىق كودەكسى ناقتى جىكتەلگەن، يكەمدى جانە بيزنەس ورتاسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە بەيىمدەلگەن مەحانيزمدەرمەن قاتار ءجۇرۋى ءتيىس. مەملەكەت تاراپىنان شوب ءۇشىن سالىق جۇكتەمەسىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن ەنگىزۋ، ورتا تاپقا الەۋمەتتىك سالىقتاردا جەڭىلدىكتەر بەرۋ، سونداي-اق كاسىپكەرلەرمەن تۇراقتى كەرى بايلانىس ورناتۋ – اسا ماڭىزدى قادامدار بولار ەدى.

وسى ورايدا، پروگرەسسيۆتى سالىق جۇيەسىنە كوشۋ ماسەلەسى دە وزەكتى بولىپ تۇر. بۇل – تابىسى جوعارى ادامدارعا جوعارىراق سالىق مولشەرلەمەسى قولدانىلاتىن جۇيە. الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك قاعيداتىن ۇستاناتىن بۇل مودەل، مەنىڭشە، بەلگىلى ءبىر شارتتار ورىندالسا عانا ناتيجەلى بولادى. ياعني بيۋدجەت تۇسىمدەرى قايتا ءبولىنىپ، كەدەي توپتارعا ناقتى الەۋمەتتىك كومەككە اينالسا; تومەن جالاقى الاتىن ازاماتتاردىڭ سالىق جۇكتەمەسى ازايسا; مەملەكەت تاراپىنان ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، تۇرعىن ءۇي سەكىلدى ينفراقۇرىلىم ساپاسى ارتسا – وندا بۇل جۇيە وڭ اسەر بەرەدى.

الايدا، بەلگىلى ءبىر قاۋىپتەر دە بار. جوعارى تابىستى ازاماتتار ءوز تابىسىن جاسىرۋى، كاپيتالدى وفشورلارعا شىعارۋ سياقتى كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ كۇشەيۋ قاۋپى – شىنايى ماسەلە. سونىمەن قاتار، ەگەر سالىق اكىمشىلەندىرۋ جۇيەسىندە ولقىلىقتار بولسا، بۇل ادىلەتسىزدىككە اكەلۋى مۇمكىن. سول سەبەپتى، تابىستاردى ناقتى ەسەپكە الۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ، سالىق جۇكتەمەسىن شەكتەن تىس اسىرماۋ، جانە ەڭ باستىسى – تۇسكەن سالىق قاراجاتىنىڭ ءادىل ءارى اشىق ءبولىنۋىن قامتاماسىز ەتۋ – باستى شارتتار دەپ ويلايمىن.

تسيفرلىق ترانسفورماتسيا اياسىندا دا ءبىز ماڭىزدى بەتبۇرىس جاساپ جاتىرمىز. ونلاين باقىلاۋ-كاسسالىق ماشينالار، QR-كودپەن تولەم، Kaspi مەن Halyk جۇيەلەرىندەگى قاداعالاۋ – مۇنىڭ ءبارى ەكونوميكالىق اشىقتىقتى ارتتىرۋى مۇمكىن. بۇل اشىقتىقتى ارتتىرسا دا، قارجىلىق ەركىندىككە اسەر ەتۋى مۇمكىن. ءاربىر ترانزاكتسيانىڭ قاداعالانۋى، جەكە تۇلعالاردىڭ قارجىلىق دەرەكتەرىنىڭ تولىق اشىقتىعى – ازاماتتاردىڭ سەنىمىنە اسەر ەتۋى مۇمكىن. كوپ جاعدايدا ادامدار سەنىمسىزدىكپەن قولما-قول تولەمگە قايتا كوشۋى دە ىقتيمال. سوندىقتان ازاماتتاردىڭ سەنىمىن ساقتاۋ ءۇشىن دەرەكتەردىڭ قورعالۋى مەن مەملەكەتتىك اشىقتىق قامتاماسىز ەتىلۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار، تسيفرلىق ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ – بۇل باعىتتاعى ەڭ باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى.

ماتەريالدى دايىنداعاندار: توميريس سايتحۋدجا، ارۋجان رىمقۇل

Abai.kz