قازاقستان فينتەح-ەگەمەندىگىن رەسەيگە بەرىپ قويۋدىڭ از الدىندا. قازىر «مودەرنيزاتسيا» دەگەن جەلەۋمەن ەلىمىزدە بۋكمەكەرلىك بيزنەستى تولىق باقىلاۋعا الاتىن جۇيە ەنگىزىلۋدە. بۇل قارجى اعىندارىن رەسەيلىك قۇرىلىمداردىڭ قولىنا تاپسىرۋى مۇمكىن.

مۇنداي ماسقاراعا قالاي جەتتىك؟ تسيفرلىك دەربەستىگىمىزدى ساقتاۋدىڭ ورنىنا بيلىك فينتەح سالاسىن شەتەلدىكتەرگە بەرە باستادى. قازىر «بۋكمەكەرلەردىڭ بىرىڭعاي ەسەپ جۇيەسى» (ببەج) اتتى جۇيە بويىنشا بۇكىل ەكونوميكاعا قاۋىپتى ءجۇرىستىڭ العاشقى قادامى جاسالۋدا.

بالەنىڭ ءبارى 2020 جىلى باستالدى. سول كەزدە تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگى بۋكمەكەرلىك ستاۆكالاردى ەسەپكە الۋ ورتالىعىن ەنگىزۋگە تىرىستى. بۇل جۇيە اياسىندا مەملەكەت پەن بۋكمەكەرلەر اراسىندا جەكە دەلدال كومپانيا پايدا بولۋى ءتيىس ەدى. بۇل كومپانيا سول كەزدە «قازاقتەلەكومنىڭ» بۇرىنعى باسشىسى قۋانىشبەك ەسەكەەۆپەن بايلانىستىرىلدى. دەلدال سالاداعى قارجى اعىنىنىڭ 4%-ىن وزىنە الىپ وتىرۋى كەرەك ەدى.

جوبا سىبايلاس جەمقورلىق جانجالىنان كەيىن توقتادى. وسىعان قاتىسى بار شەنەۋنىكتەردىڭ ءبىرى قىمبات ايەلدەر سومكەسى تۇرىندەگى پارامەن ۇستالىپ، بۇدان ساباق الىنار دەگەنبىز. بىراق دەلدالداردىڭ رايىنان قايتار ءتۇرى جوق.

2023 جىلى دەپۋتات ەلنۇر بەيسەنباەۆ پارلامەنت مىنبەرىنەن «ەسكى قازاقستاننىڭ دەلدالدارىنا» جول بەرمەيمىز دەپ مالىمدەگەن ەدى. بىراق سوعان قاراماستان، ببەج ءبىراۋىزدان قابىلداندى. قازىر جۇيەنى ەربول مىرزابوسىنوۆ باسقاراتىن مينيسترلىك «جەتىلدىرۋدە».

رەسەيلىك ىزدەن قاۋىپ بار

ببەج دەگەن جاي عانا جەمقورلىق سحەماسى ەمەس. ارتىندا رەسەيلىك قۇرىلىمداردىڭ جۇيەلى ەكسپانسياسى تۇر. بۇل سحەمانىڭ نەگىزگى ويىنشىسى ۋمار كرەملەۆ (لۋتفۋللوەۆ). ول رەسەيدە ەتسۋپيس اتتى ۇقساس جۇيەنى باسقارىپ وتىر. كرەملەۆ رەسەيدەگى ءۇش ءىرى بۋكمەكەر كومپانياسىنىڭ («فونبەت»، «پاري»، «ليگا ستاۆوك») ورتاق يەسى. اتالعان ءۇش كومپانيا رەسەي نارىعىندا كوشباسشى بولىپ تابىلادى. قازىر «فونبەت» قازاقستاندا تىركەلىپ، ءبىزدىڭ ازاماتتاردان مول اقشا جيناۋدا.

ببەج تەحنيكالىق مودەرنيزاتسيا رەتىندە كورسەتىلگەنىمەن شىن مانىندە فينتەحتى باقىلاۋ جۇيەسى بولىپ تابىلادى. بارلىق اقپارات، ونىڭ ىشىندە باستەر، كليەنتتەر، ترانزاكتسيالار، قارجى اعىندارى ءبىر پلاتفورماعا جينالماق. وسىنى جۇزەگە اسىرسا رەسەيلىكتەر وتاندىق كەز كەلگەن بۋكمەكەردى تولەم جۇيەلەرىنەن اجىراتا الادى جانە كليەنتتەردى وزدەرىمەن سىبايلاس كومپانيالارعا باعىتتاي الادى. ونىمەن بىرگە، ميلليونداعان قازاقستاندىقتىڭ دەرەكتەرىنە قول جەتكىزۋ مۇمكىندىگى اشىلادى. جىلىنا 0,6–1,4 تريلليون تەڭگە اينالىمى بار سالانى باقىلاۋ ارقىلى رەسەيلىكتەر قازاقستاننان وراسان زور كاپيتال شىعارا الادى. سونىمەن بىرگە، قاۋىپسىزدىك پروتوكولدارى مەن تاۋەلسىز باقىلاۋ بولماعان جاعدايدا بۇل كيبەرشابۋىلدار، دەرەكتەردىڭ تارالۋى مەن ازاماتتارعا ساياسي قىسىم جاساۋعا جول اشادى.

ەڭ قورقىنىشتىسى، جاڭا زاڭ كۇشىنە ەنگەن سوڭ، ببەج ارقىلى قاجەت دەرەكتەر شەتەلدىك ارنايى قىزمەتتەردىڭ قولىنا تۇسسە، ولار قازاقستاندىقتاردى بوپسالاپ، ءوز شىنجىرىنا بايلاپ الامىز دەپ الاقاندارىن ىسقىلاپ وتىر. "سەن كەزىندە ءباس تىككەنسىڭ" دەپ، كەز-كەلگەن شەنەۋىكتى بوپسالاپ ۇركىتۋگە، قازاق مۇددەسىنە قارسى جۇمىس ىستەتۋگە بولادى.

«شاحەدتەرگە» قازاق تەڭگەسى جۇمسالا ما؟

رەسەي سوعىس جۇرگىزىپ، بيزنەس كىرىستەرىن «شاحەد» پەن «ورەشنيك» وندىرىسىنە باعىتتاپ جاتقاندا، قازاقستان ءوز فينتەح سەكتورىن كورشى باقىلاۋىنا بەرسە، قازاقتان تۇسكەن كىرىس مىندەتتى تۇردە سوعىس شىعىندارىنا جۇمسالاتىنى انىق. دەپۋتات ەلنۇر بەيسەنباەۆ بۇعان جول بەرمەيمىن دەپ انت بەرگەنىمەن، اقىرى قابىلدانعان شەشىمدى قولدادى. پارلامەنتتە قازىر «اتتان سالعان مالىمدەمەلەر»، «قوعام الدىنداعى پىكىرتالاستار» جۇرۋدە. بىراق بۇل شىنايى كۇرەس ەمەس، تازا كوزبوياۋشىلىق. ال ناقتى شەشىمدەردى كرەملەۆ سىندى اكۋلالار جابىق ەسىك جاعدايىندا قابىلداتىپ جاتىر.

ببەج جاي عانا بۋكمەكەرلىك زاڭ ەمەس. بۇل قازاقتىڭ تسيفرلىق ينفراقۇرىلىمدى سىرتقى ويىنشىلارعا تاپسىرۋدىڭ قاۋىپتى ۇلگىسى. بۇگىن بۋكمەكەرلەردى السا، ەرتەڭ بانكتەر مەن ساقتاندىرۋ جۇيەسىنە اۋىز سالايىن دەپ تۇر.

وسى ورايدا، ازاماتتاردىڭ دەرەكتەرىن باسقارۋ سياقتى ماڭىزدى شەشىمدەر نەگە حالىقپەن تالقىلانبايدى دەگەن سۇراق تۋىندايدى.

ماقالا قر تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ اشىق دەرەكتەرى مەن قۇجاتتارىنا نەگىزدەلىپ دايىندالدى.

Abai.kz