بۇگىن قحر توراعاسى سي تسزينپين ەلىمىزگە مەملەكەتتىك ساپارمەن كەلەى. ەكى كۇنگە سوزىلاتىن بۇل ساپار بارىسىندا تاراپتار بىرقاتار ەكىجاقتى ماسەلەلەر بويىنشا كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ، ەكى ەل باسشىلارى «قىتاي – ورتالىق ازيا» سامميتىنە بىرلەسە قاتىسادى. ءبىز وسى ساپار مەن سامميت تۋرالى «ورتالىق ازياعا شولۋ» سايتىندا جاريالانعان شولۋعا نازار سالدىق.  

قازاقستان مەن قىتاي ەجەلدەن تاتۋ دا بەرىك كورشى ەلدەر. ءتىپتى قازاقستاننىڭ ەڭ ماڭىزدى ستراتەگيالىق سەرىكتەستەرىنىڭ ءبىرى دە وسى – قىتاي. قازىر ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستىڭ باسىم بولىگىن ەكونوميكالىق ارىپتەستىك قۇرايدى. قر ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگىنىڭ دەرەگىنشە، بىلتىر قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ساۋدا اينالىمى 30,1 ملرد دوللاردى قۇراپ، ەكسپورت – 14,8 ملرد، يمپورت – 15,1 ملرد دوللار بولدى.

قىتاي قازاقستانعا نەگىزىنەن ۇيالى تەلەفوندار، جەڭىل اۆتوكولىكتەر، كومپيۋتەرلەر، جول-قۇرىلىس تەحنيكاسى مەن ءتۇرلى اۆتو جانە تراكتور بولشەكتەرىن ەكسپورتتايدى. قازاقستاندىق ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ازيا ءبولىمىنىڭ اعا ساراپشىسى گاۋدار ەسەتقىزدىڭ پىكىرىنشە، سوڭعى ۋاقىتتا ىسكە اسىرىلىپ جاتقان باستامالار – ەكىجاقتى ساياسي كەلىسىمدەردىڭ ناتيجەسى. «قىتاي مەن قازاقستان اراسىنداعى ەكسپورت قۇرىلىمى بىرتىندەپ جەتىلىپ كەلەدى، وڭدەلگەن ونىمدەردىڭ ۇلەسى ارتىپ وتىر. بۇل قىتاي ينۆەستيتسياسىنىڭ باعىتتارىمەن تىعىز بايلانىستى: 2022–2024 جىلدارى ارالىعىندا قىتايدىڭ تىكەلەي ينۆەستيتسياسىنىڭ 90%-دان استامى قوسىمشا قۇنى جوعارى سالالارعا، اتاپ ايتقاندا، مۇناي-حيميا، پوليمەر ءوندىرىسى، مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىن جاڭعىرتۋ جانە ماشينا جاساۋ سالالارىنا باعىتتالدى»، – دەيدى ول.

ينفراقۇرىلىم مەن لوگيستيكا سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق – ەكىجاقتى بايلانىستاردىڭ ەڭ بەلسەندى باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولعانى شىندىق. قىتايدىڭ تىكەلەي قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسقان 200-دەن استام جوبا نەگىزىنەن كولىك، ينفراقۇرىلىم جانە ونەركاسىپ سالالارىن قامتيدى. «ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول» اياسىندا قازاقستان ايماقتىق كولىك-لوگيستيكالىق حابقا اينالىپ كەلەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋعا جانە ەكونوميكانى ساپالى جاڭعىرتۋعا جاعداي جاسايدى.

«قازاقستان تەك شيكىزات كوزى ەمەس، سونىمەن قاتار قىتايدىڭ ەۋرازيالىق ستراتەگياسىندا ينفراقۇرىلىمدىق جانە ترانزيتتىك توراپ ءرولىن دە اتقارادى. 2023 جىلى قازاقستان قىتايدىڭ ۋران يمپورتىنىڭ 60%-دان استامىن قامتاماسىز ەتتى، بۇل قىتايدىڭ يادرولىق ەنەرگەتيكاسى ءۇشىن ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە. سونىمەن قاتار، اتىراۋ – الاتاۋ ساعاسى مۇناي قۇبىرى ارقىلى جىل سايىن 10 ملن توننادان استام رەسەيلىك مۇناي قىتايعا جەتكىزىلەدى. قازاقستان مىس، فەرروقورىتپا، حروم، استىق جانە مايلى داقىلدار ەكسپورتىن جالعاستىرۋدا»، – دەيدى ساراپشى گاۋدار ەسەتقىزى.

«ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول» باستاماسى اياسىندا قازاقستان – نەگىزگى ترانزيتتىك مەملەكەت. ورتا ءدالىز (Trans-Caspian International Transport Route) – قىتاي مەن ەۋروپا اراسىنداعى بالاما باعىت رەتىندە ەلىمىزدىڭ گەوساياسي ءرولىن ارتتىرىپ وتىر.

سوڭعى جىلدارى قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى گۋمانيتارلىق بايلانىستار ايتارلىقتاي جانداندى. بۇل ەكى ەل اراسىنداعى ۆيزاسىز رەجيم مەن ادامدار اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردىڭ ارتۋىمەن بايلانىستى. وتكەن جىلى قىتايدا «قازاقستاننىڭ تۋريزم جىلى» شەڭبەرىندە 30-دان استام شارا ءوتتى. قازاقستاندىق تۋريستىك ونىمدەر ITB China, ITE Hong Kong, COTTM جانە China International Medical Tourism Fair كورمەلەرىندە تانىستىرىلىپ، 50-دەن استام جاڭا سەرىكتەسپەن كەلىسىم جاسالدى.

قازاقستان مادەنيەتىن كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ دا ماڭىزدى. «قىتايمەن بايلانىس» اتتى 3 ءبولىمدى دەرەكتى فيلم CCTV-4 ارناسىنان كورسەتىلدى. سونىمەن قاتار، قىتايدىڭ تانىمال بلوگەرلەرى قازاقستانعا ارنايى شاقىرىلىپ، تۇسىرگەن ۆيدەولارى 60 ملن رەتتەن استام قارالدى. «Qazaq Music Concert» توبى قىتايدىڭ لانفان جانە تيانتسزين قالالارىندا ونەر كورسەتتى، ال ۇلتتىق مۋزەي پەكين مەن تيانتسزيندە كورمەلەر ۇيىمداستىردى.

قازاقستان ەكونوميكاسى ءالى دە شيكىزات ەكسپورتىنا تاۋەلدى. ەل پرەزيدەنتى مەن ەكونوميستەر بۇل تاۋەلدىلىكتەن ارىلىپ، يننوۆاتسيالىق جۇيەگە نەگىزدەلگەن ارتاراپتاندىرىلعان ەكونوميكا قالىپتاستىرۋ قاجەتتىگىن ءجيى ايتىپ ءجۇر. قازاقستاندىق ساياساتتانۋشى ايدار امىرەباەۆ بۇل ساپاردى قىتايمەن وندىرىستىك تەحنولوگيالار سالاسىندا ناقتى كەلىسىمدەر جاساۋعا بەرىلگەن ۇلكەن مۇمكىندىك دەپ سانايدى.

بۇگىندە قازاقستان قىتايعا نەگىزىنەن مۇناي، گاز، باعالى مەتالدار ەكسپورتتايدى. بۇل ءۇردىس بيىل دا وزگەرمەدى. سوندىقتان بيىلعى كەلىسسوزدەردە جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا، سۋتەگى، اتوم ەنەرگەتيكاسى جانە اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى جاڭا جوبالار كوتەرىلۋى مۇمكىن. سونىمەن بىرگە، زەرتتەۋ ورتالىقتارى، جاساندى ينتەللەكت، كيبەرقاۋىپسىزدىك جانە تسيفرلىق ساۋدا سالالارىندا دا ىنتىماقتاستىق كەڭەيمەك. ايدار امىرەباەۆ قازىرگى گەوساياسي جاعدايدا تەك شيكىزاتپەن شەكتەلىپ قالماۋ كەرەك ەكەنىن ايتادى.

سي ءتسزينپيننىڭ بۇل ساپارى اياسىندا ول «ورتالىق ازيا – قىتاي» سامميتىنە قاتىسادى. ايماق ەلدەرىنىڭ ساياسي ەليتاسى وسى فورماتتاعى ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا كەزەڭى باستالاتىنىن كۇتىپ وتىر.

بۇعان دەيىن توقاەۆ پرەزيدەنت رەتىندە 2030 جىلعا قاراي قىتاي مەن ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىنداعى ساۋدا كولەمىن 100 ملرد دوللارعا جەتكىزۋ مىندەتىن قويعان. 2022 جىلى بۇل كورسەتكىش 70 ملرد، 2023 جىلى – 95 ملرد دوللاردان استى. قىتايدىڭ ەۋروپاعا جۇك تاسىمالى 2 جىلدا 4,5 ملن تونناعا ءوستى. ساراپشىلاردىڭ ويىنشا، سامميتتە جاساندى ينتەللەكت، بيوتەحنولوگيا، كۆانتتىق ەسەپتەۋ، تەحنوپاركتەر مەن عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىقتارىن دامىتۋ بويىنشا بىرلەسكەن ستارتاپ-جوبالار كوتەرىلەدى. سونىمەن قاتار، ترانسشەكارالىق وزەندەر دەڭگەيىن رەتتەۋ، سۋ شارۋاشىلىعى جۇيەلەرىن دامىتۋ، اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى يننوۆاتسيالار مەن كليماتتىق باستامالار دا نازاردا بولماق.

Abai.kz