«ءتور التاي قاليحانى مەن ديداحمەتىن جىرلايدى» جازبا اقىندارىنىڭ ءمۇشايراسى مەن ايتىسكەرلەردىڭ الامان بايگەسى «التاي تۇركى الەمىنىڭ التىن بەسىگى» فەستيۆالى اياسىندا ءوتتى. شقو-نىڭ شاقىرۋىمەن ۇلى ءدۇبىر مەرەكەگە ءبىز دە قوناق بولىپ بارىپ كەلدىك.

1) 13-ماۋسىم ازاندا قاليحان ىسقاقوۆ پەن ديداحمەت ءاشىمحانوۆتىڭ قابىرى باسىنا بارىپ قۇران باعىشتادىق.

2) جازۋشىنىڭ 90 جىلدىعىنا وراي توپقايىڭ اۋىلىنداعى قاليحان ىسقاقوۆ اتىنداعى مەكتەپكە بارىپ ەسكەرتكىشىنە گۇل شوقتارىن قويدىق.

3) كاتونقاراعاي اۋدان ورتالىعى مادەنيەت ۇيىندە ديداحمەت ءاشىمحانوۆتىڭ 75 جىلدىعىنا وراي ەسكەرتكىشى اشىلىپ، عىلىمي پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا ءوتتى.

4) تۇستە داۋلەت ديداحمەتۇلى اكەسىنە ارناپ داسدارقان جايىپ اس بەردى. مارقۇمعا قۇران باعىشتالدى.

5) سول كۇنى كەشكە قاراي توپقايىڭنىڭ اراسىندا، ارقاسىن تاۋعا سۇيەپ، سارقىراعان وزەن بويىندا جازبا اقىنداردىڭ جىردان شاشۋى شاشىلىپ، مازداپ جانعان الاۋدىڭ قاسىندا ءبارى بىردەي 500000 تگ دەن سىيلىق الدى.

6) 14-ماۋسىم تۇسكە دەيىن باۋىرىنان جاراعان جۇيرىكتەر بايگەگە ءتۇسىپ اتشاباردا ارعىماقتار جارىسقا ءتۇستى. ناتيجەسىندە تارباعاتايدىڭ قاراگەرى ءبىرىنشى كەلىپ بايگەسىنە اۆتوكولىك الدى. ونان كەيىن كۇرشىم مەن زايسان اۋدانىنىڭ جۇيرىكتەرى 2-3 بولىپ قۇيرىق تىستەسە كەلدى.

7) ساعات 11 دە ايتىسكەرلەر مىنبەگە كوتەرىلىپ التى جۇپ سايىسقا ءتۇستى. مارەگە ديدار قامي وق بويى وزىپ كەلىپ 3000000 ء(ۇش ميليون) تگ الدى. ەكىنشى بولعان رۇستەم قايىرتاي 2 ميليون، ءۇشىنشى بولعان موڭعوليادان كەلگەن اقىن مەن قىرعىز ەلىنەن كەلگەن نۇرسۇلتان 1 ميلليوننان الدى. وزگە اقىندار جارتى ميلليوننان ەنشىلەپ ەشكىمدە قۇرى قايتقان جوق.

14-ماۋسىمنىڭ تۇسىندە اۋداندار مەن مەكەمەلەر تىككەن اقبوز ۇيلەردە باس تارتىلىپ تاباق-تاباق ەت قويىلدى. ايتىس اياقتاعان سوڭ كەشىندە وبلىس اكىمى ارنايى داسدارقان جايىپ سىي تاباقتارىن قويدى.

9) كەشكى ساعات 19:30 دا "التاي تۇركى الەمىنىڭ التىن بەسىگى" فەستيۆالى باستالدى. 13 مەملەكەتتەن كەلگەن ونەريەلەرى ءتور التايدى كۇيگە بولەپ، انمەن ارلەدى.

10) قوناقتاردى 12-ماۋسىمدا قارسى الىپ، 15-ماۋسىم قۇرمەتتەپ شىعارىپ سالدى.

ەكى كۇن جول ءجۇرىپ، ەكى كۇن ونەردىڭ ولكەسىندە جۇزگەن بىزدەر الماتىعا زور شابىت، تەرەڭ سەزىممەن ورالدىق. تابيعاتى كوركەم، ولكەسى ورنەكتى، قاراعاي مەن قايىڭ بوي تالاسقان، سايلارىنان سارقىراپ وزەن اققان كاتونقاراعاي جان بىتكەندى جالت قاراتادى. تاماشا تالانتتار ورالحان بوكەي (شىڭعىستاي), قاليحان ىسقاق (توپقايىڭ), ديداحمەت ءاشىمحانوۆ (جاڭاۇلگى) شىققان، استانادا جۇرگەن الىبەك اسقارى بار، وسكەمەندە وتىرعان الىبەك قاڭتارباەۆ سىندى تۇلعالارى بار كاتون ەلى باقىتتى. ماسليحاتتىڭ توراعاسى بەيىمبەت مىرزا ايتقانداي ء"ۇش مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ، التى الاش سىيلىعىنىڭ يەگەرى شىققان كاتون" قالاي ماقتانسا دا بولادى.

1) بۇعى-مارالىىمەن بەلگىلى،

2) بالاراسىمەن باي،

3) بالقاراعايىمەن بيىك،

4) قىسىمەنەن اتاقتى،

5) تابيعاتىمەن تاڭعاجايىپ

كاتونقاراعاي ءوڭىرى ەلدىڭ تىنىسى، جەردىڭ جۇماعى.

قازاقستاننىڭ بارلىق وبلىسىن ارالادىم، اياعىم جەتپەي كەلگەنى كاتونقاراعاي ەدى. اللا ءناسىپ ەتتى، قجو-نىڭ شقو بويىنشا پيليالىنىڭ جەتەكشىسى الىبەك قاڭتارباەۆ اعا سەبەپ بولدى. "ادام ايداسا بارمايسىڭ، ءدام ايداسا قالمايسىڭ" دەپ رەسەي، قىتاي، موڭعول، قازاق ءتورت ەلدىڭ ءتۇيىلىسى مۇزتاۋدىڭ بوكتەرىندەگى ورماندى ولكە، قورعاندى ولكە، تالانتتار مەن دارىندار تۋعان شىرايلى شىعىستىڭ سۇلۋ ءجۇزىن كورىپ كوڭىل كوتەرىلىپ، جان راقاتتاندى.

تويعا كەلگەن قوناقتاردىڭ قاتارىنان كوپ كىسىلەردى كورىپ، تۋرا كەلگەنىمەن امانداسىپ، قيىس وتكەنىمەن قاس قاعىسىپ تالاي دۇرلەردى كوردىك. ۇلى ءدۇبىر شارانى وتكىزىپ وتىرعان شقو اكىمى نۇرىمبەت ساقتاعانوۆ مىرزا، كورشى وبلىستان كەلگەن جاڭا اكىم بەرىك ءۋالي، پارلامەنتتەن كەلگەن جاناربەك ءاشىمجان، ەرلان سايىر، ماقسات تولىقباي جانە ءبىز اتىن ەسىمىزگە ساقتاي الماعان دەپۋتاتتار بولدى. استانادان ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ، الىبەك اسقاروۆ، الماتىدان نۇرداۋلەت اقىش، قۋاندىق تۇمەنباي، كولباي ادىربەك، ۇلىقبەك ەسداۋلەت، يران عايىپ ودان وزگە وكشە باسار جاس قالامگەرلەر توي مارتەبەسىن اسىرا ءتۇستى.

ءبىز الماتىدان بىرگە ۇشقان قجو-نىڭ توراعاسى مەرەكە قۇلكەنوۆ پەن ورىنباسارى عالىم قاليبەك مىرزالارمەن بىرگە جۇردىك. كوپتەن بەرى جاقىننان شۇيىركەلەسۋدىڭ رەتى كەلمەي جۇرگەن زامانداسىم عالىم قاليبەك باۋىرمەن ءتورت كۇن بويى قاتار جۇردىك.

قاليحان اعا

(قاليحان ىسقاقوۆ - 90 جىل)

كاتونداي كوركەم ولكەڭ دە،

كوركەيىپ كوڭىل جۇزەدى.

قالدىردىڭ مۇرا ەرتەڭگە،

"تۇيىق" پەن "قوڭىر كۇز ەدى".

"بۇقتىرما", "اقسۋ - جەرۇيىق",

ءبىلدىردى وزىق دارىندى.

"توپقايىڭ" ساعان ەڭ ۇلىق،

ىزدەپ كەتتىڭ بە، "اعالارىڭدى"?!

ساحنادا "قازاقتارىڭا",

ماقالا جازىپ ءسوز ەتكەم.

تاڭعالىپ عاجاپتارىڭا،

لاپىلداپ ءورت بوپ وزەكتەن.

قاليحان اعا، داراسىڭ،

سىلكىدىڭ ۇرپاق ساناسىن

ەسىمە السام، بۇل كۇندە،

مۇزتاۋدى ەسكە سالاسىڭ.

ارقادان قاقتىڭ ايالاپ،

ارتىڭنان ەرگەن ءىنىڭدى.

ۇلگىڭدى الدىق سايالاپ،

داناسىڭ، دارا ءبىلىمدى.

وزگەشە ەدىڭ، وزگەشە،

سابىردىڭ سارى التىنى.

جىبەرگەن جوقسىڭ سوزگە ەسە،

قازاقتىڭ قايسار نارت ۇلى!

باسىڭدا قۇران وقىدىم،

قابىرىڭ - عاسىر كەمەسى.

وتكەندى كورىپ وتىرمىن،

"كەلمەس كۇندەردىڭ ەلەسى"!...

ديداعام

(ديداحمەت ءاشىمحانۇلى - 75 جىل)

ءبىز ەدىك سەنى قاسىڭدا ءجۇرىپ سيلاعان،

الدىندا جاستار جوعارى ەدى بي باعاڭ.

تەگەۋرىنى كۇشتى، ءتورالتايدىڭ تەكتى ۇلى،

جوعالتىپ الدىق، جوقتادىق سەنى ديداعام!..

الپىس بەس دەگەن جىگىتتىڭ جاسى سامداعاي،

اجال قۇرىعى ساپ ەتە ءتۇستى شالماداي.

وزىڭنەن بەلگى - شىراعى سونبەس شىعارماڭ،

وتە شىقتى عوي، "دۇنيە شىركىن جالعان-اي"!..

ىزدەگەن جانعا بادىرايىپ، باسقان جاتتى ءىزىڭ،

ارتىڭدا قالدى جانارى جاس بوپ "اققىزىڭ".

جازعانىڭ جۇرتتىڭ جان-ازىعىنا اينالدى،

جۇماق مەكەن دە باستالدى سەنىڭ باق كۇنىڭ!..

اتاعىڭ تاۋداي "ديداعا" دەگەن دارەجەڭ،

كەمەلدى جانسىڭ، پەيىلى دارقان جانە كەڭ.

ىڭگالاپ كەلگەن كيەلى مەكەن كاتونىڭ،

رۋحىڭدى سەۋىپ ۇرپاقتار ءۇشىن ءدان ەگەم.

سۇلۋ ولكەدەن سۋىرىلىپ شىققان سۇيرىكسىڭ،

قامشى سالدىرماس قايقايا شاپقان جۇيرىكسىڭ.

كوركەم الەمنىڭ كوزىندەي بولعان كورىكتى وي،

ارنالعان ۇلتقا قازىناسىڭ عوي، سىيلىقسىڭ!..

داۋلەتبەك بايتۇرسىنۇلى

Abai.kz