زۋلاعان ۋاقىت داۋاسىز، عۇلاماھي شاكارىم (شاھكارىم) قۇدايبەردىۇلى اقتالعانىنا 37 جىل وتە شىقتى. سول 1988 جىلى شاكارىمنىڭ بىرتومدىق جيناعى (سارى كىتاپ) جارىق كورگەن-ءدى. كەڭەستىك يدەولوگيا قىسپاعىنان ورىن العان كەيبىر كەمشىن، ولقىعا قاراماستان ءيسى قازاق مارە-سارە بولىپ قۋاندى.

ەندى اكادەميالىق تولىق جيناق باسپاعا دايىندالار دەپ ويلادىق. جوق، ولاي بولمادى. ءار جىلدارى شاعىن تيراجبەن باسىلعان  ءبىر-ەكى ولەڭدەر جيناعى بولماسا، اۋىز تولتىرىپ ايتارلىق دۇنيە، كانە. اسىرەسە، تولىق جيناق دايىندالماعانى نەتكەن وكىنىش دەسەڭىزشى. رۋحاني ۇستاز، ءوزى قاۋىپتەنگەندەي، مۇلدەم «مۇتىلدى» («تاۋەلسىزبىز، ەندى ولگەنىمىز تىرىلمەك، وشكەنىمىز جانباق!» دەگەنىمىز قايدا قالدى دەگەن وي تۋادى ەرىكسىز).

ۇلى ابايدىڭ تولىق جيناعىن دا اينالىپ وتە المايمىز. ونىڭ جايى وڭىپ تۇرعانى دا شامالى. ساپالى، جاڭاشا ۇلگىدە دايىنداپ، حالىققا مول تيراجبەن تاراتا المادىق. كەيىندەرى جارىق كورگەن اباي جيناقتارىنىڭ تيراجى 4-5 مىڭنان اسقان ەمەس. سالىستىرىڭىز، ماسەلەن، 1961 جىلعى بىرتومدىق تولىق جيناق 60 مىڭ (!) دانامەن جارىق كورگەن بولاتىن.

اباي كىتابىنا دەگەن سۇرانىس، ايتەۋىر، سوۆەت زامانىندا مول تيراجبەن شىققان جيناقتارمەن وتەلىپ وتىر.  ال شاكارىم كىتابى، سەنسەڭىز، ساتىلىمدا بولعان ەمەس، تاپ قازىر شام جاعىپ ىزدەسەڭىز دە تابا المايسىز (دۇكەندەر سورەسىندە اتىمەن جوق). ماسقارا جاعداي دەمەسكە لاجىمىز جوق!

اباي، شاكارىم ۇلاعاتتارى مەن جۇگەنسىز كەتكەن كوررۋپتسيا. بۇل ەكەۋى كۇن مەن ءتۇن سياقتى انتيپودتار. الدىڭعىلارعا قانشالىقتى نەمقۇرايدى قارايتىن بولساق، سوڭعىسى سونشالىقتى ءورشي تۇسەتىن بولادى. كىلتيپان وسى ارادا!  سوندىقتان قالىڭ قاۋىم اتىنان «كەمەڭگەردىڭ ءار شىعارماسىنىڭ تاريحى باياندالعان جانە وعان تۇسىنىك بەرىلگەن تولىق جيناعى قاشان دايىندالماق؟» دەگەن سۇراقتى قابىرعادان قويۋعا تۋرا كەلەدى.

بۇل رەتتە: «قالتا تەسىك، قارجى جوق شىعار» دەگەن جۇباتۋ وي تۋىنداۋى مۇمكىن. بۇلاي ويلاۋ تۇبىرىمەن قاتە. ونداعان جىلدار قازىرگى «باس پەنسيونەردىڭ» كىتاپتارى اسا قىمبات قاعازبەن قيساپسىز كوپ دانامەن باسىلىپ شىقتى. ءار جىل سايىن. وزگە تىلدەرگە اۋدارىپ، تاراتۋ ماشاقاتى قانشاعا ءتۇستى دەسەڭىزشى. سول قىرۋار قارجىنىڭ تامشىداي بولىگى دە تيمەدى اباي، شاكارىم مۇراسىنا. ەكىنشى مىسال، ۇكىمەت سان الۋان فورۋمعا يا بولماسا شەتەلدەن ءبىر زەنيتا-راكەتالى قوندىرعى يا تانك ساتىپ الۋعا بولەتىن قارجى ۇلىلاردىڭ كىتابىن ميلليون دانامەن تاراتۋعا جەتىپ ارتىلار ەدى-اۋ. دەمەك، دەفيتسيت اقشادا ەمەس، نيەت، پەيىلگە تىرەلۋدە. وي كوزىمەن باعالاساق، ۇلىلار كىتابىنىڭ قايتارىمى ونى شىعارۋعا كەتكەن شىعىننان ون ەسە، ءجۇز ەسە  اسىپ تۇسەرى ءسوزسىز! مەيىرىمدى، اقجۇرەك ۇرپاق قالىپتاسۋى ارقىلى.  ارتقىعا «ار ءىلىمىن» امانات ەتكەن شاكارىم بىردە:

ءتاڭىرى جولى – اقجۇرەك،
سايتان دەگەن قيانات.
اقجۇرەكتى ەرتەرەك،
ەسكەرداعى، قىل ادەت! –

دەسە، ەندى بىردە:

ادامدىق بورىشىڭ –
حالقىڭا قىزمەت قىل!
...ءوزىمشىل بولما، كوپتى ارداقتا،
ادامنىڭ ءبارى – ءوز حالقىڭ! –

دەيدى.

زاتشىلىق كوزىن بايلايدى،
اداستىرىپ، ايدايدى.
جان بيلەمەي، ءتان بيلەپ،
ادامنىڭ سورى قاينايدى، -

دەپ پالساپالىق جاعىنان دا ۇقتىرىپ ايتادى الەمدىك ويدىڭ الىبى.

اۋليەلىگى سول، سايتانعا (قياناتقا) ەرىپ، رۋحاني ازىپ-توزعان قازىرگى قازاق قوعامىنىڭ كەلبەتىن الاقانعا سالعانداي كورە بىلگەن عوي جارىقتىق. جەكە ادامنىڭ دا، بۇكىل ۇلتتىڭ دا سورى – جان بيلەمەي ءتان بيلەسە، تەك ءفانيدى كۇيتتەپ، عاپىل قالساق. تاعى ايتايىق، وعان قارسى انتيۆيرۋس – اباي مەن شاكارىمنىڭ اسىل مۇرالارى. ولارعا كوڭىل بولمەۋدىڭ، تاركى ەتۋدىڭ سالدارى اۋىر بولماق، اعايىن.

سونىمەن، شاكارىمنىڭ تولىق جيناعى قاشان جارىق كورەر ەكەن؟ 1988 جىلدان بەرى قانشاما سۋ اقتى دەسەڭىزشى. پرەزيدەنت تاپسىرما بەرۋىن كۇتۋىمىز كەرەك پە؟ كەيبىر ازاماتتاردىڭ ءسوز ساپتاسىنا قاراساق، بۇل مينيسترلىكتىڭ ەمەس، ادەبيەت ينستيتۋتىنىڭ، قالا بەردى، شاكارىمدى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ جۇمىسى، سولار جوعارعى جاققا ءوتىنىش ءتۇسىرۋى كەرەك-مىس. مەنىمشە، بۇل بوس ءسوز (وتىز جىل ايعا قاراپ وتىردى ما). كەيىنگە سىرعىتا سالۋ. بىزدە بيلىك تاراپى جەتكىلىكتى قارجى ءبولىپ: «ال، كانە، بىتىرىڭدەر!» دەپ قاۋلى شىعارماسا، ەشتەڭەنىڭ دە ءوز بەتىنشە قوزعالماسى بەلگىلى. سولاي بولۋعا ەتىمىز ۇيرەنگەن. مەملەكەت قولداۋى، ۇكىمەت كومەك قولىن سوزۋى اۋاداي قاجەت! سوندىقتان وسى ۇندەۋدى قارجىنىڭ قۇلاعىن ۇستاعان جانە قولىندا زاكونى بار لاۋازىمدى تۇلعالارعا باعىتتاپ، سولاردىڭ قۇلاعىنا التىن سىرعا دەپ جازىپ وتىرعان جايىم بار.

اسان وماروۆ

Abai.kz