ءار حالىقتىڭ وزىندىك «مادەني كودى» بار – ول سول ۇلتتى باسقالاردان دارالاپ تۇراتىن ەرەكشەلىك.

مادەنيەت – ۇلتتىڭ ايناسى، عاسىرلار بويى ۇزىلمەي كەلە جاتقان حالىقتىڭ رۋحاني كەلبەتى، مەيىرىمى مەن پاراسات-پايىمى. «ونەر – ۇلتتىڭ جانى» دەگەن ءسوز بەكەر ايتىلماسا كەرەك-ءتى. وسى ورايدا مادەني سالاداعى وزگەرىستەر مەن جەتىستىكتەر جايلى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترى ايدا بالاەۆامەن سۇحباتتاستىق.

– قۇرمەتتى ايدا عالىمقىزى، ەڭ الدىمەن سۇحباتقا كەلىسكەنىڭىز ءۇشىن العىسىمىزدى بىلدىرەمىز. بىزدە سىزگە قويار ساۋالدار از ەمەس. الدىمەن كينو سالاسىنا، ونىڭ ىشىندە اتى اڭىزعا اينالعان «قازاقفيلمنىڭ» قازىرگى جاي-كۇيىنە توقتالساق. «قازاقفيلم داۋى» قاشانعا دەيىن جالعاسپاق؟

– راسىندا، جاسىراتىنى جوق، قوعامدا داڭقتى «قازاقفيلمگە» قاتىستى ءتۇرلى قاۋەسەت پەن سىني پىكىر ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. قوعامنىڭ الاڭداۋشىلىعىن دا، جاناشىر كوڭىلىن دە جاقسى تۇسىنەمىز. ويتكەنى «قازاقفيلم» – جاي عانا كينوستۋديا ەمەس، ول – قازاق كينوسىنىڭ التىن بەسىگى، ۇلت رۋحانياتىنىڭ شەجىرەسى. دەگەنمەن نەگىزسىز ايىپ تاعىپ، ماسەلەنى سان-ساققا جۇگىرتۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ويلايمىن. سوندىقتان بۇل ماسەلەگە نۇكتە قويىلاتىن كەز كەلدى.

بىرىنشىدەن، تاعى دا قايتالاپ ايتايىن، ءبىز «قازاقفيلمنىڭ» بۇرىنعى داڭقىن قايتا قالپىنا كەلتىرىپ قانا قويماي، ونىڭ جاڭاشا دامۋىنا، تۇراقتى وركەندەۋىنە تىكەلەي مۇددەلىمىز. بۇل – جاي ۋادە ەمەس، ناقتى قادامدارمەن جۇزەگە اسىپ جاتقان ۇزاقمەرزىمدى ستراتەگيالىق جۇمىس. وسى جولدا بار كۇش-جىگەرىمىزدى سالىپ، ەشتەڭەدەن تايىنباي، ايانباي ەڭبەك ەتە بەرەمىز.

سوندىقتان ناقتى قادامدار جاسالىپ جاتىر. ماسەلەن، ءبىز زاڭعا وزگەرىس ەنگىزدىك. زاڭنامالىق دەڭگەيدە مەملەكەتتىك كينو­قارجىلاندىرۋدىڭ جالپى كولەمىنىڭ كەمىندە 30%-ى جىل سايىن «قازاقفيلمگە» باعىتتالاتىن تەتىك ەنگىزىلدى. بۇل كينو­ستۋ­ديانىڭ جۇمىسىن تۇراقتى ءارى قارجىلىق تۇرعىدان ورنىقتى ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

اتالعان نورمانى ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا بيىل «قازاقفيلمگە» ءۇش كوممەرتسيالىق كينو جوبانى تۇسىرۋگە 336 ميلليون تەڭگە كولەمىندە قاراجات بولىنۋدە. قازىر كينوستۋديا كەلىسسوزدەر جۇرگىزە باستادى.

بۇل جەردە ەسكەرەر دۇنيە، مەملەكەتتەن بولىنەتىن ءار تيىننىڭ ەسەبى، سۇراۋى بار. سوندىقتان بۇل قاراجات ساراپتاۋدان وتكەن، لايىقتى دەپ تانىلعان تۋىندىلارعا عانا بولىنەدى. سونداي-اق كينو تۇسىرۋگە نيەتتى ازاماتتار ءوز جوباسى مەن قارجىسىنىڭ بەلگىلى ءبىر پايىزىن، مىسالى، 50 پايىزىن الىپ كەلسە، «قازاقفيلم» قالعان قاراجاتتى ءبولىپ، بىرلەسىپ جۇمىس ىستەيدى. بۇل رەتتە مەملەكەت قارجىسىنىڭ قايتارىمى بولۋى ءۇشىن پروكاتتاعى تابىسقا ەكى تاراپ تا مۇددەلى بولادى.

سونىمەن قاتار بىلتىردان باستاپ كينوستۋديا ۇلتتىق فيلمدەردى شەتەلدە ناسيحاتتاۋ، كينو كۇندەرىن وتكىزۋ، «ەۋرازيا» حالىقارالىق كينوفەستيۆالىن ۇيىمداستىرۋ باعىتىندا بەلسەندى جۇمىس ىستەي باستادى. بۇل – ۇلتتىق كينونىڭ حالىقارالىق كەڭىستىككە شىعۋى ءۇشىن جاسالىپ جاتقان ماڭىزدى قادامدار.

تاعى ءبىر ايتا كەتەر جايت، 2024 جىلى «قازاقفيلم» سوڭعى جەتى جىلدا العاش رەت ءوزىن-ءوزى اقتايتىن دەڭگەيگە جەتتى. بۇل – قارجىلىق ءتارتىپتىڭ ورناعانىن، باسقارۋ ساپاسىنىڭ جاقسارعانىن، ياعني شىعارماشىلىق پەن مەنەدجمەنت ارا­سىنداعى تەپە-تەڭدىك ورنىعا باستاعانىن بىلدىرەدى.

– بىراق باسشىلىققا قاتىستى دا ءتۇرلى پىكىر ايتىلىپ ءجۇر عوي...

– مەنەدجمەنت ماسەلەسىنە از-كەم توقتالىپ وتەيىن. بۇعان دەيىن كينو سالا­سىنىڭ ماماندارىمەن، سونداي-اق ءاسانالى ءاشىموۆ اعامەن بۇل ماسەلەنى كەڭىرەك تالقىلادىق. سول كەزدە ءبىز «قازاقفيلمدى» اكتەر دە، رەجيسسەر دە ەمەس، كاسىبي مەنەدجەر باسقارۋى كەرەك دەگەن ورتاق ويعا كەلدىك. راسىندا، بىزگە ناقتى ناتيجە قاجەت.

سوندىقتان قازىرگى باسشىنى قازاق ءتىلىن جەتىك بىلمەيدى دەپ كىنالاپ، اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستاردى جوققا شىعارۋ – ورىنسىز دەپ سانايمىن.

«قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى – كينوستۋديانى دا­مىتۋعا جەكە ينۆەستيتسيا تارتۋ. سوڭعى 15 جىلدا العاش رەت دەمەۋشىلەردىڭ قولداۋىمەن ءىشىنارا جوندەۋ جۇمىستارى باستالدى. سونىمەن قاتار Kinopark & Kinoplexx كي­نو­تەاترلار جەلىسىنىڭ قارجىسى ەسەبىنەن «قازاقفيلم» اۋماعىندا جازعى كينوتەاتر سالۋ جانە عيماراتتىڭ 1000 شارشى مەترىن جوندەۋ جوسپارلانىپ وتىر.

ءبىز ءار ازاماتتىڭ پىكىرىن قۇرمەتتەيمىز. بىراق ءبىزدىڭ ۇستانىمىمىز – «سىن شىن بولسىن، شىن سىن بولسىن». كەيبىر ازاماتتار ايتىپ جۇرگەندەي، ەشكىم «قازاقفيلمنىڭ» جەرىن ساتىپ جىبەرمەك ەمەس. ءبىز وتاندىق فيلمدەردىڭ ءار جەتىستىگىنە شىن قۋانىپ، ونى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا تۇراقتى تۇردە ناسيحاتتاپ كەلەمىز.

جالعان جالا، ورىنسىز بايبالام مەن نەگىزسىز ايىپتاۋلار ءبىزدى ۇشپاققا شى­عار­مايدى. كەرىسىنشە، كينو سالاسىنىڭ ءور­كەن­دەۋىن ويلاساق، بىرلەسە جۇمىس ىستەۋىمىز قاجەت. كينو – ۇلتتىق كودتىڭ كوركەم بەي­­نەسى. ونى دامىتۋ – تەك مەملەكەتتىڭ ەمەس، بۇكىل شىعارماشىلىق قاۋىمداستىقتىڭ ورتاق جاۋاپكەرشىلىگى. ەگەر ءبىز ۇلتتىق كي­نونى قولدايمىز دەسەك، ونىڭ ارتىندا تۇرعان يدەيا مەن ميسسيانى دا بىرگە كوتەرۋگە ءتيىسپىز.

ءبىز العاش تالداۋ جۇرگىزگەن كەزدە كينوگەرلەردىڭ باسىم بولىگى ساپالى ءونىم شىعارۋعا جانە ونى ناسيحاتتاۋعا مۇددەلى ەمەس ەكەنىن ايتقانىمىزدا ءبىراز ادام رەنجىدى. كەي رەجيسسەرلەر ءتىپتى اشىق قارسىلىق تانىتتى.

بىزدە قىزىق ءبىر ءۇردىس بار. جىل سايىن ۇلتتىق كينونى قولداۋعا ارنالعان پيتچينگكە قاتىسۋشىلار سانى وتە كوپ. بۇل – ءبىر جاعىنان جاقسى. دەمەك، ەلىمىزدە كينو تۇسىرۋگە نيەتتى جاستار، شىعارماشىلىق يدەياسى بار ازاماتتار كوبەيىپ كەلەدى. بۇل – ءۇمىت پەن سەنىمنىڭ بەلگىسى.

الايدا بايقاۋدان وتپەگەن جاعدايدا نارازىلىق تانىتىپ، ىرىكتەۋ ۇدەرىسىنىڭ ادىلدىگىنە كۇمان كەلتىرەتىندەر دە بار. ءتىپتى، كەيبىرەۋلەر «ميتينگكە شىعامىز» دەگەنگە دەيىن بارادى. بۇل – وكىنىشتى جاعداي. ويتكەنى مادەنيەت داۋ-دامايدىڭ ەمەس، تىڭ يدەيا مەن اۋىزبىرلىكتىڭ الاڭى بولۋى كەرەك.

ءبىز مادەني باسەكەلەستىكتى ساياسي الاڭ­عا اينالدىرماۋىمىز كەرەك. شىعارماشى­لىق – سەنىم مەن جاۋاپكەرشىلىككە نەگىزدە­لۋى كەرەك.

سونىمەن قاتار ايتا كەتەتىن جايت – پيتچينگ جۇيەسى قازىر بۇرىنعىداي ەمەس. ونىڭ اشىقتىعى مەن ادىلدىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا بىرقاتار جاڭاشىل قادام جاسالىپ جاتىر. ماسەلەن، ساراپشىلار قۇرامى جاڭارتىلىپ، ىرىكتەۋ كريتەريلەرى ناقتىلاندى. بۇل – جۇيەنىڭ جەتىلۋ جو­لىنداعى ماڭىزدى وزگەرىستەردىڭ ءبىرى.

بۇگىندە وتاندىق كينەماتوگرافيا دامۋ كەزەڭىن باستان وتكەرىپ وتىر. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا 2030 جىلعا قاراي كينوپروكاتتاعى ۇلتتىق فيلمدەردىڭ ۇلەسىن 35%-عا دەيىن جەتكىزۋ كوزدەلگەن.

2024 جىلى مەملەكەتتىك قارجىلاندىرۋ اياسىندا 16 ۇلتتىق فيلم پروكاتقا شىقتى، ال بيىل 6 فيلم جارىققا شىقسا، جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن تاعى 10-عا جۋىق كارتينا كورەرمەنگە جول تارتپاق.

سونىمەن بىرگە ەلىمىزدە پروكاتقا شىعاتىن وتاندىق جانە شەتەلدىك فيلمدەرگە پروكاتتاۋ كۋالىگىن بەرۋ بويىنشا قولدا­نىستاعى زاڭنامانى كۇشەيتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە.

جالپى العاندا، بىزگە كاسىبي مادەنيەت جەتىسپەيدى. سىن دا، پىكىر دە، ۇسىنىس تا كاسىبي دەڭگەيدە ايتىلۋعا ءتيىس. ەگەر ءبىز حالىقارالىق دەڭگەيدە مويىندالاتىن كينو جاساعىمىز كەلسە، ەڭ الدىمەن، ءوز ىشىمىزدە ادىلەتتىلىككە، تارتىپكە جانە ورتاق جاۋاپكەرشىلىككە ۇيرەنۋىمىز كەرەك. جەڭىلىستى دە، جەڭىستى دە مادەنيەتپەن قابىلداۋ – شىعارماشىلىق ادامعا ءتان قاسيەت.

بىزگە جاڭا تولقىن، جاڭا مازمۇن قاجەت. ول ءۇشىن شىنايى تالانتتى جاستارعا جول اشۋ – ءبىزدىڭ مىندەتىمىز. اعا بۋىن رەنجىمەسىن، بىراق بۇگىنگى جاستار از قاراجاتپەن ۇلكەن تاقىرىپتاردى يگەرىپ، جاڭا وزگەرىستەرگە جول اشىپ كەلەدى. بۇل – ۇلتتىڭ جاڭا كوركەمدىك ايناسى.

ولاردىڭ ەڭبەگى بەدەلدى حالىقارالىق كينوفەستيۆالدەردە جوعارى باعالانىپ ءجۇر. دەمەك، بىزدە الەۋەت بار. ەندىگى ماقسات – وسى الەۋەتتى جۇيەلى تۇردە قولداپ، وعان جول اشۋ.

ونەر ورداسى – شىعارماشىلىقتى تۋ ەتەتىن كيەلى مەكەن

– «قازاقفيلمدى» جاڭارتۋ جۇمىستارى تۋرالى ايتىپ قالدىڭىز. قازىر م.اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق دراما تەاترىندا جانە ن.ساتس اتىنداعى مەملەكەتتىك اكا­دەميالىق ورىس بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىندا جوندەۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر. قۇرىلىس بارىسىندا بۇل تەاترلاردىڭ تاريحي كەلبەتىنە زيان ءتيىپ كەتپەي مە؟

– ارينە، ءبىز تاريحي عيماراتتارعا جاسالاتىن جوندەۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىنا اسا مۇقيات قارايمىز. سەبەبى بۇل – جاي عانا نىساندار ەمەس، حالقىمىزدىڭ رۋحاني تاريحىنىڭ ءبىر بولشەگى.

م.اۋەزوۆ تەاترى 2026 جىلى 100 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ وتپەك. وسى ايتۋلى داتا قارساڭىندا 1981 جىلدان بەرى پايدالانى­لىپ كەلە جاتقان تەاتر عيماراتىندا رەكون­سترۋك­تسيا جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. ءجون­دەۋ بارىسىندا تاريحي كەلبەتتى ساق­­­تاۋ – ءبىزدىڭ باستى تالابىمىز. بۇل باعىتتا ارنايى ما­­ماندارمەن، رەستاۆراتورلارمەن، ساۋلەت­شى­لەرمەن بىرلەسە جۇمىس اتقارىپ كەلە­مىز. ­تەك سىرتقى بەينەسى ەمەس، ىشكى رۋحى مەن اتموسفەراسى دا ساقتالۋعا ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىز.

سونىمەن قاتار ەسكى ءارى توزىعى جەت­كەن ساحنالىق جابدىقتار جاڭارتىلىپ، زاما­ناۋي جارىق جانە دىبىس جۇيەلەرى ورناتىلىپ جاتىر.

تەاتر تاقىرىبى قوزعالعان سوڭ ءبىر ماڭىزدى ماسەلەگە توقتالا كەتكىم كەلەدى. سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدەگى مادەنيەت وشاق­تارى، ونىڭ ىشىندە تەاترلار ومىردەن وتكەن تۇلعالاردى شىعارىپ سالاتىن ورىنعا اينالىپ بارا جاتقانداي اسەر قالدىرادى. بۇل – ويلاناتىن ماسەلە. بۇل پىكىرىم­دى تاريحى تەرەڭ جازۋشىلار وداعى دا ەسكە­رە­دى دەپ سەنەمىن.

بۇرىن الماتى قالاسى اكىمدىگىندە قىز­­مەت ەتىپ جۇرگەن كەزىمدە ون كۇننىڭ ءىشىن­دە بىرنەشە تانىمال تۇلعا ومىردەن ءوتتى. سول كەزدە تەاتر جەتەكشىسى تالعات ­تە­مەنوۆ قوڭىراۋ شالىپ، اكتەرلەر كۇن­­دىز – قوشتاسۋ راسىمىندە، كەشكە – سپەك­تاكلدە جۇرەتىنىن، ءبارىنىڭ كوڭىل كۇيى، ەڭسەسى ءتۇسىپ كەتكەنىن ايتتى.  «قاستەرلى ور­دا جەر­لەۋ بيۋروسىنا اينالىپ كەتكەن جوق پا؟» دە­گەن قىنجىلىسىن ءبىلدىردى. بۇل اڭگىمە ءالى كۇن­گە دەيىن ەسىمدە.

شىنىندا دا، ءبىز شىعارماشىلىق ادامداردىڭ مورالدىق-پسيحولوگيالىق جاعدايىن ەسكەرمەيتىن سەكىلدىمىز. ەكىنشىدەن، كەڭەستىك كەزەڭنەن قالعان داستۇرلەردى سول قالپىندا بۇگىنگە دەيىن جالعاستىرا بەرۋ  قانشالىقتى دۇرىس؟!

ارينە، ونەر مەن ادەبيەتكە ەڭبەگى سىڭگەن جانداردىڭ ەسىمى ۇمىت قالماۋى كەرەك. بىراق ولاردىڭ رۋحىن ۇلىقتاۋ مەن قوشتاسۋ راسىمدەرىنىڭ فورماتى مەن وتەتىن ورنى – قوعام مەن مادەنيەت ءۇشىن قايتا قارالاتىن كەزەڭگە جەتكەندەي.

ونەر ورداسى – رۋحاني بيىكتىك پەن شىعارماشىلىقتى تۋ ەتەتىن كيەلى مەكەن. الايدا ەگەر ونىڭ ساحناسى ءجيى قارالى جيىندار وتەتىن ورىنعا اينالسا، بۇل – الاڭداتارلىق جاعداي. مۇنداي ءۇردىس ءبىر جاعىنان كورەرمەن مەن اكتەر، ساحنا مەن سانا اراسىنداعى بايلانىستى السىرەتەدى.

بۇل پىكىرگە كەيبىر زيالى قاۋىم وكىلدەرى رەنىش ءبىلدىرۋى مۇمكىن. الايدا ماسەلەنى ەموتسيامەن ەمەس، پاراساتپەن قابىلدايتىن ۋاقىت كەلدى.

سۇراعىڭىزعا قايتا ورالساق، بۇگىن­دە ەلىمىزدەگى مادەنيەت نىساندارىنىڭ با­­سىم بولىگى كۇردەلى جوندەۋدى قاجەت ەتەدى. بۇل – جىلدار بويى قوردالانعان ماسەلە. ءبىز بۇل مىندەتتى تەك بيۋدجەت ەسەبىنەن ەمەس، دەمەۋشىلەر مەن مەتسەناتتاردى تارتا وتىرىپ، مادەنيەتتى جاڭعىرتۋدى بۇكىل قوعامنىڭ ورتاق ىسىنە اينالدىرۋعا تىرىسىپ كەلەمىز.

ال ن.ساتس اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق ورىس بالالار مەن ءجاسوس­پىرىمدەر تەاترى عيماراتىنىڭ رە­كونسترۋك­تسياسى الماتى قالاسى اكىم­دىگىنىڭ قول­داۋىمەن 2025 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنان باستاپ جۇرگىزىلۋدە. جوبا قۇ­رىلىس-مونتاجداۋ جۇمىستارىن، ما­تە­ريالدىق-تەحنيكالىق بازانى تولىق جاڭارتۋدى جانە جالپى اۋدانى 10 560 شارشى مەتر بولاتىن جاڭا كەڭەيتىلگەن عيماراتتى قامتيدى. وندا 200 ورىندىق كامەرالىق ساحنا، وندىرىستىك تسەحتار، اكىم­شىلىك جانە قويما ءۇي-جايلارى ور­نا­­لاساتىن بولادى.

سونداي-اق رەكونسترۋكتسيا بارىسىندا تەاتر جابدىقتارىنىڭ 100%-ى جاڭارتىل­ماق. اتاپ ايتقاندا، ساحنا مەحانيكاسى، اكۋستيكا، دىبىس، جارىق، بەينە جۇيەلەرى تۇگەل جاڭارتىلادى.

جوبا اياسىندا تەاتردىڭ تاريحىنا ارنالعان مۋزەي ەكسپوزيتسياسى اشىلادى. بۇل – تاريحي ساباقتاستىقتى ساقتاۋ مەن جاڭعىرتۋدىڭ جارقىن ۇلگىسى.

مۇنداي جوندەۋ جۇمىستارى اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق وپەرا جانە بالەت تەاترىندا دا جۇرگىزىلۋدە. اتاپ ايتساق، تەاتردىڭ كىرەبەرىسى رەكونسترۋكتسيالا­نىپ، كۇنقاعارلار، جىلۋ پەردەلەرى، ساندىك ليۋسترالار ورناتىلدى. ءبىرىنشى قاباتتىڭ فويەسىندە ءمارمار ەدەن قالپىنا كەلتىرىلدى.

سونىمەن قاتار حور جانە وركەستر زالدارى، گريمدەۋ بولمەلەرى مەن بۋفەت ايماعى دا جاڭارتىلىپ، زاماناۋي جاب­دىقتارمەن قامتاماسىز ەتىلدى.

– ءسوزىڭىزدى بولەيىن. ءسىز اتاپ وتكەن قازاق ۇلتتىق وپەرا جانە بالەت تەاترىن بۇگىندە اينۇر كوپباساروۆا باسقارىپ وتىر. ونىڭ قىزمەتىنە قاتىستى دا ارىز-شاعىمدار از ەمەس. 

– سۇراعىڭىزدىڭ استارىن ءتۇسىندىم. الەۋمەتتىك جەلىلەردە ايتىلىپ جۇرگەن «كوپباساروۆا مەنىڭ قۇربىم، تەاتردى قۇردىمعا كەتىرىپ جاتىر» دەگەن سىندار – نەگىزسىز. بۇل جەردە باستى ماسەلە – كاسىبيلىك پەن ناتيجە.

ءيا، اينۇر كوپباساروۆاعا قاتىستى شاعىمدار تۇسكەنى راس. سارالاپ قاراساق، بىزگە تۇسكەن 14 شاعىمنىڭ 8-ءى ونىڭ قىزمەتىنە تىكەلەي قاتىستى. الايدا ولار نەگىزىنەن تەاتردىڭ شتاتتىق بيلەت تەكسەرۋشىلەرىنەن كەلىپ تۇسكەن. بۇل قىزمەتكەرلەر تەك ءىس-شارالار كەزىندە جۇمىس ىستەگەن. باسقا تەاترلاردا مۇنداي ماماندار ماۋسىمدىق نەمەسە كەلىسىمشارت نەگىزىندە عانا قىزمەت اتقارادى. تەاتر ماۋسىمى اياقتالعان سوڭ بۇل شتات قاجەت بولماي قالادى. سوندىقتان اتالعان وزگەرىستەر تەاتر قۇرىلىمىنىڭ قايتا جاساقتالۋىنا بايلانىستى قولدا­نىستاعى زاڭناماعا سايكەس جۇرگىزىلدى.

بىلتىرعى اقپان ايىندا قىزمەتكە تاعايىندالعان ساتتەن باستاپ ول شىعار­ماشىلىق جاڭارۋدى، حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى جانە ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازانى جاڭعىرتۋدى ۇيلەستىرەتىن تەاتردى دامىتۋدىڭ جاڭا باعىتىن العا قويعانىن ەسكەرۋ قاجەت.

باسشى رەتىندە جوندەۋ-قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىنا دەمەۋشى تاۋىپ، تەاتردىڭ جاعدايى ءۇشىن جان سالا جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىن كورىپ وتىرمىز. ونى جاڭا ايتتىم. بۇدان باسقا، شىعارماشىلىق ىزدەنىستەر، جاڭا پرەمەرالار، شەبەرلىك ساباقتارى جەمىستى ۇيىمداستىرىلۋدا.

– جالپى، بۇدان بولەك مادەنيەت سالاسىنداعى كادر ساياساتىنا سىن ايتۋشى­­لار كوپ. بۇعان نە دەيسىز؟

– قاي مەكەمەگە كىم تاعايىندالسا دا، ەڭ الدىمەن ول  كاسىبي جاعىنان تولىققاندى دايىن، باسقارۋشىلىق قابىلەتى جوعارى، سالاعا جانى اشيتىن تۇلعا بولۋى كەرەك. ويتكەنى ءبىرىنشى باسشى – جاي عانا ءىس-شارا ۇيىمداستىرىپ، ەسەپ بەرىپ وتىراتىن ادام ەمەس. ول – سول ۇيىمنىڭ باعىتىن ايقىن­دايتىن، دامۋ ستراتەگياسىن جاساپ، سونى جۇزەگە اسىراتىن نەگىزگى جاۋاپتى تۇلعا.

باسشىنىڭ فۋنكتسياسى تەك مادەني جوبالارمەن شەكتەلمەيدى. ول مەكەمەنىڭ جالپى تىنىس-تىرشىلىگىنە، شىعارماشىلىق ۇجىمنىڭ جاعدايىنا، ءتىپتى عيماراتتىڭ تەحنيكالىق جاعدايىنا دەيىن تولىق جاۋاپ بەرەدى. كادر ساياساتى، بيۋدجەت پەن جوسپارلاۋ، جوندەۋ جۇمىستارى، ماتەريالدىق-تەحني­كالىق بازا – مۇنىڭ ءبارى سول باسشىنىڭ كۇندەلىكتى نازارىندا بولۋى كەرەك.

تەك بىررەتتىك مەرەكەلىك ءىس-شارالار ەمەس، مازمۇندى ءارى تۇراقتى جوبالارمەن جۇمىس ىستەيتىن ۋاقىت كەلدى.

جۋىردا مينيسترلىككە قاراستى 71 ۆە­دومستۆولىق ۇيىمنىڭ قىزمەتكەرلەرىن «بىرىڭعاي كادرلىق اقپاراتتىق جۇيەگە» قوسۋ بارىسىندا سالامىزداعى مىڭ جارىمعا جۋىق قىزمەتكەردىڭ قاتا­رى­نان بىرنەشە مەكەمەدە جۇمىس ىستەپ، ءتىپ­تى بەس ايلىق مولشەردە اقى الاتىنى بەل­گىلى بولدى. سونىمەن بىرگە ۇيىمداردا 1 200-گە جۋىق 90 جاسقا دەيىنگى زەينەتكەردىڭ ءتۇرلى لاۋا­زىمداردى اتقارىپ جۇرگەنى انىقتالدى.

بۇدان باسقا، وزگە قالادا نەمەسە شەتەلدە نەگىزگى جۇمىستا ىستەپ، ءبىزدىڭ مەكەمەلەرگە جۇمىسقا كەلمەسە دە، سىرتتاي ايلىق الىپ وتىرعان قىزمەتكەرلەر دە بار بولىپ شىقتى. ءبىز مۇنى رەتتەيمىز.

ءبىز بىلتىردان بەرى ءار مەكەمە الدىنا ناقتى KPI-لار قويىپ، سونىمەن مەكەمە قىزمەتىن باعالاۋدى جۇزەگە اسىرىپ جاتىرمىز.

ارينە، ءبىز زەينەت جاسىنداعى مادەنيەت قايراتكەرلەرىنىڭ ەڭبەگىنە قۇرمەتپەن قارايمىز. بىراق زاڭ مەن ءتارتىپ بارىنە ورتاق. ەرتەڭ ماعان كەي ازاماتتار رەنجۋى مۇمكىن. دەگەنمەن ۇلكەن وزگەرىستەردىڭ جولى قاشاندا اۋىر. ءبىز سالانىڭ دامۋى ءۇشىن ۇلكەن قادامدارعا، كەيدە قۇرباندىققا بارۋعا ءماجبۇرمىز. ولاي جاساماساق، ءبىر بەلەستەن ەكىنشى بەلەسكە قالاي وتەمىز؟ قاراپايىم عانا جۇمىس تاپپاي جۇرگەن جاستارعا قاشان جول اشامىز؟

كادرلىق روتاتسيا ماسەلەسى وتە ماڭىزدى، ويتكەنى كەز كەلگەن مەكەمەنىڭ دامۋىنا تىڭ كوزقاراس پەن باسشىلىق تاراپىنان ۇدايى قولداۋ قاجەت. الايدا بۇل – جالعىز شەشۋشى فاكتور ەمەس. ءبىز مادەني مەكەمەلەردى 30-40 جىل باسقارىپ، ۋاقىت تالابىنا ساي دامىتىپ وتىرعان تالاي تۇلعانى بىلەمىز. ماسەلەن، ايمان قوجابەكقىزى قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوستى. بىراق سوڭعى جىلدارى ۋنيۆەرسيتەت جۇمىسى تۇرالاپ، قۇلدىراي تۇسكەنىن كوردىك.

ايمان قوجابەكقىزى وكپەلەمەسىن، بىراق وسى جىلدار ىشىندە وقۋ ورنىنىڭ شاتىرىنان سۋ اعىپ، عيماراتىنىڭ توز-توزى شىققان. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن عيمارات جاڭارىپ، جاڭا وقۋ جىلىن جاڭا ورىندا باستاعالى وتىرمىز.

ۋنيۆەرسيتەتكە قاراستى باسقا دا عيماراتتاردىڭ جاعدايى وتە كۇردەلى. پرەزيدەنت تاپسىرماسىمەن ەندى ءبىز كوللەدجدى دە جاڭارتۋ ماقسات ەتىپ وتىرمىز.

سونداي-اق كۇلاش بايسەيىتوۆا اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنە تيەسىلى ونەر لاگەرى 2011 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەمەي كەلگەن. ونى قايتا جانداندىرۋ قاجەت.

ال دارىندى بالالاردىڭ ساپالى ءبىلىم الۋى جانە جان-جاقتى دامۋى ءۇشىن قولاي­لى جاعداي جاساۋ ماقساتىندا ۋنيۆەرسيتەت جانىنداعى مامانداندىرىلعان مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ جاڭا عيماراتىن سالۋ جوباسى ازىرلەنۋدە.

جوبا مەملەكەتتىك-جەكەشەلىك ارىپتەس­تىك تەتىگى ارقىلى ىسكە اسپاق. قازىر جەكە ينۆەستورمەن ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋم جوباسى پىسىقتالۋدا.

جەكە ينۆەستور جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتامانى ازىرلەۋدى جانە ونىڭ شى­عىندارىن ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن قارجى­لاندىرۋعا دايىن ەكەنىن ءبىلدىردى.

بۇل – بولاشاق ونەرپازدارعا جاسالىپ جاتقان ينۆەستيتسيا عانا ەمەس، تالانتتاردى تاربيەلەۋدىڭ ىرگەتاسى. ءبىز دارىندى بالالار ءۇشىن ساپالى ءبىلىم مەن ومىرگە بەيىم ورتا جاساۋىمىز كەرەك. ويتكەنى ۇلتتىق ونەر  وزىنەن-ءوزى تۋمايدى، ول تاربيە مەن جۇيەلى قولداۋدىڭ ناتيجەسىندە عانا قالىپتاسادى.

تاعى دا ايتا كەتەرلىگى، باس قالانىڭ قاق ورتاسىندا ورنالاسقان ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانا بۇعان دەيىن ورتالىق قالالىق جىلۋ جۇيەسىنە قوسىلماعان ەكەن. بيىل قالالىق اكىمدىكتىڭ قولداۋىمەن سىرتقى جىلۋ جەلىلەرىن سالۋ جانە قازاندىقتى قايتا قۇرۋ جۇمىستارى اياقتالدى. قازىر كىتاپحانا عيماراتى قالالىق قۇبىرعا قوسىلدى.

بالالارعا كىتاپتى قىزىقتىرا وتىرىپ ۇيرەتۋ قاجەت

– ال مۋزەيلەرىمىزدىڭ جاي-كۇيى قالاي؟

– جالپى، مادەني نىسانداردى جاڭارتۋ، قالپىنا كەلتىرۋ، زامانعا ساي قايتا بەيىمدەۋ جۇمىستارى مەملەكەت باسشىسىنىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن جۇزەگە اسىپ جاتىر. پرەزيدەنتتىڭ ونەر سالاسىن قولداۋعا قاتىستى ۇندەۋىنە كاسىپكەرلەر، دەمۋشىلەر قولداۋ ءبىلدىرىپ، اتسالىسۋدا. ونىڭ ىشىندە مۋزەيلەرىمىزدىڭ دە ورنى ەرەكشە.

ماسەلەن، ورتالىق مەملەكەتتىك مۋزەيدىڭ جەلدەتۋ جۇيەسىن جوندەۋ ماقساتىندا «بولات وتە­مۇراتوۆ» قورىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلىپ جاتىر. وسى ورايدا مادەنيەت ۇيىمدارىنىڭ جۇمىسىنا دەمەۋشىلىك كورسەتىپ جۇرگەن Samruk-Kazyna Trust كورپوراتيۆتىك قورىنا، Senim Qogamy قورىنا جانە باسقا دا وتان­دىق كاسىپكەرلەرگە العىسىمدى بىلدىرەمىن.

ال ءا.قاستەەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك ونەر مۋزەيىنىڭ شاتىرى جاڭارتىلىپ، ەكس­پوزيتسيالىق زالدارى جوندەلىپ جاتىر. سو­نىمەن قاتار مۋزەيدىڭ سالقىنداتقىش جۇيەسى – «چيللەر» تولىقتاي اۋىستىرى­لادى. بۇل جۇمىستار رەسپۋبليكالىق بيۋد­جەتتەن تىس، دەمەۋشىلىك قاراجات ەسەبىنەن اتقارىلۋدا.

قاستەەۆ مۋزەيى تۋرالى ءسوز قوزعاعان سوڭ جاقىندا بولعان جاعدايعا دا قىسقاشا ءتۇسى­نىكتەمە بەرە كەتەيىن. شىلدە ايىندا مۋزەي EfesArt Space جوباسىمەن بىرلەسىپ، بىرنەشە ماڭىزدى كورمە ۇيىمداستىردى. بۇل سەرىكتەستىك زاماناۋي ونەر مەن الەۋ­مەت­تىك ماڭىزدى تاقىرىپتاردى قولداۋعا باعىتتالعان.

«ايەل ەڭبەگى» اتتى قايىرىمدىلىق كورمەسىنىڭ اشىلۋى مۋزەي جۇمىسىنان كەيىن الدىن الا شاقىرىلعان، جاسى 21-دەن اسقان قوناقتاردىڭ قاتىسۋىمەن ءوتتى. كەلىسىم بويىنشا مۋزەيدە الكوگولسىز سۋسىندار ۇسىنىلاتىن فۋرشەت وتكىزۋگە رۇقسات بەرىلگەن. الايدا كەيتەرينگ قىزمەتىن كورسەتكەن كومپانيا بۇل تالاپتى بۇزىپ، قۇرامىندا الكوگول بار سۋسىنداردى دا ۇسىنعان. وسى وقيعا بويىنشا جاۋاپتى تۇلعالار انىقتالىپ، «ەفەس قازاقستان» كومپانياسىنا اكىمشىلىك حاتتاما تول­تىرىلىپ، ايىپپۇل سالىندى. مۋزەي باس­شىلىعىنا دا رەسمي ەسكەرتۋ بەرىلدى. الداعى ۋاقىتتا مۇنداي جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن باقىلاۋ كۇشەيتىلەدى.

كەز كەلگەن وركەنيەتتى ەلدىڭ رۋحاني بەينەسى – ونىڭ مادەني مەكەمەلەرىنىڭ جاعدايىنان كورىنەدى. ەگەر ءبىز ءوز تاري­حىمىزدى قۇرمەتتەسەك، ونەرگە دەگەن قۇر­مەتىمىزدى ناقتى ىسپەن كورسەتۋىمىز كەرەك.

– وسى جەردە تاعى ءبىر سۇراق تۋىندايدى. مادەني نىسانداردى جوندەپ جاتىرمىز عوي، ال ونىڭ ىشكى مازمۇنى قالاي بولادى؟ مىسالى، كىتاپحاناعا كەلەتىن وقىرماندارعا كىتاپتار قانشالىقتى قولجەتىمدى؟ ءبىز قازىرگى وقىرمان سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرا الىپ وتىرمىز با؟

– وتە ورىندى سۇراق. شىن مانىندە، مادەني ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋ – تەك قابىرعانى جوندەۋ ەمەس، ەڭ الدىمەن ونىڭ ىشكى مازمۇنىن جاڭارتۋ. قازىرگى زاماننىڭ وقىرمانى، كورەرمەنى، تىڭدارمانى  مۇلدە باسقا. ولار جىلدام اقپارات الادى، تسيفرلىق كەڭىستىكتە ءومىر سۇرەدى. سوندىقتان ءبىز مادەني مەكەمەلەردىڭ مازمۇنىن دا سول ۇدەرىستەرگە ساي بەيىمدەۋىمىز كەرەك.

كىتاپحانالارعا كەلسەك، سوڭعى جىلدارى بۇل سالادا بىرقاتار وزگەرىس جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. جاي عانا كىتاپ ساقتاۋ ورنى ەمەس، ينتەللەكتۋالدى ورتالىققا اينالۋ جولىندا ناقتى قادامدار جاسالۋدا. اسىرەسە، ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانا، ۇلتتىق كىتاپحانا جانە وڭىرلىك كىتاپحانالار تسيفرلىق ترانس­­فورماتسيا ۇدەرىسىن باستاپ كەتتى. ەلەكتروندى كاتالوگتار، ونلاين قىزمەتتەر، تسيفرلىق پلاتفورمالار – بۇگىندە كىتاپ­حانالار قىزمەتىنىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالدى.

دەگەنمەن ءسىز ايتىپ وتكەن وقىرمان سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرۋ – الداعى باسىم باعىتتارىمىزدىڭ ءبىرى. قازىر، وكىنىشكە قاراي، وقىرمان ىزدەگەن جاڭا تۋىندىلار، زاماناۋي جانرلار، بالاما ادەبيەتتەر كىتاپ سورەلەرىنەن تابىلا بەرمەيدى. بۇل – قوردى جاڭارتۋ، جۇيەلى ساراپتاۋ، نارىقتاعى ادەبي ۇردىستەردى باقىلاۋ قاجەت دەگەن ءسوز.

ءبىز ءدال وسى باعىتتا جۇمىستار جۇرگىزىپ جاتىرمىز. ەڭ الدىمەن، كىتاپ قورىن زاما­ناۋي ادەبيەتپەن جاڭارتۋ قولعا الىنۋدا. بۇل تەك كوركەم ادەبيەتكە ەمەس، عىلىمي-كوپشىلىك، كاسىپتىك، موتيۆاتسيالىق، بالالار مەن جاس­وسپىرىمدەرگە ارنالعان كونتەنتكە دە قاتىستى.

وسى ورايدا، ەلىمىزدە جەكە باسپالار بەلسەندى دامىپ كەلە جاتقانىن اتاپ وتكەن ءجون. بۇل – وڭ ءۇردىس. باسپالار اراسىنداعى باسەكە وتاندىق اۆتورلاردىڭ شىعارماشى­لىعىن جاڭا دەڭگەيگە شىعارادى.

قازىرگى كەزدە جارىق كورىپ جاتقان سال­ماقتى تۋىندىلاردىڭ باسىم بولىگى حال­قىمىزدىڭ وتكەن تاريحىنا، تاريحي تۇلعالار مەن وقيعالارعا ارنالىپ كەلەدى. مۇنى  تاۋەلسىزدىك العان ۇلتتىڭ وتكەنىن تۇگەندەۋى دەپ تۇسىنۋگە بولادى. بۇل مىندەتتى اعا بۋىن جازۋشىلار ابىرويمەن اتقارىپ شىقتى.

الايدا قازىرگى ادەبيەتتە قازىرگى زامان ادامىنىڭ كوركەم بەينەسى، قازاقستاننىڭ جاڭا مىڭجىلدىقتاعى كەلبەتى، جاھاندانۋ كەزەڭىندەگى ۇلتتىق بولمىس، عىلىم مەن تەحنولوگيا تاقىرىپتارى ءالى دە جەتكىلىكتى قامتىلماي وتىر.

بۇگىندە جاڭا جانرلاردى دامىتۋ اسا ماڭىزدى. قازىرگى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر كوميكس، فەنتەزي، دەتەكتيۆ، فانتاستيكا جانرلارىنا قىزىعۋشىلىق تانىتادى. بۇل – ولاردىڭ ادەبيەتكە باستار العاشقى جولى. سوندىقتان وسى باعىتتاعى كىتاپتاردى كوبىرەك شىعارىپ، قورلاردى جاڭارتۋ، زاماناۋي اۆتورلاردى قولداۋ – كۇن تارتىبىندەگى ماڭىزدى مىندەت.

ەل پرەزيدەنتى «كىتاپ وقيتىن ۇلت» باستاماسىن كوتەرىپ، قوعامدا كىتاپ وقۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا شاقىردى.

ال ەندى كىتاپحانالارعا بارساڭىز، زامان كەلبەتىن، ءداۋىر شىندىعىن اشاتىن دۇنيە تابا المايسىز. بۇل، ارينە، زاماناۋي ادەبيەتتىڭ، شىعارماشىلىقتىڭ ماسەلەسى دەپ جىلى جابا سالۋعا بولادى. بىراق ماسەلە تەك وندا ەمەس. بىزدە وقىرماننىڭ لايىقتى باعاسىن كۇتىپ تۇرعان تۋىندىلار بارشىلىق. وعان جىلدا پرەزيدەنت قولداۋىمەن وتكىزىپ جۇرگەن ادەبي بايقاۋلار كۋا. قازىر بىزدە وسى باعىتقا ەڭ كوپ نازار اۋدارىلىپ كەلەدى. ءان-كۇي، كوركەم-سۋرەت نەمەسە باسقا ەمەس، ادەبيەت سالاسىنداعى بايقاۋلار كوپ. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ البەتتە، مەملەكەتتىڭ مۇددەلىگىن. ال بۇل مۇددە قايدان شىقتى؟

ءبىز وتكەن جىلدارى ەگەمەن تاريحىمىزدا العاش رەت رەسپۋبليكامىزداعى بۇكىل كىتاپ­حانا قورىنا تياناقتى تالداۋ جۇرگىزدىك. ناتيجەسىندە، تۇيگەن ءتۇيىنىمىز – ەلدە بار كىتاپتىڭ سانى كوپ، بىراق سالاسى جۇتاڭ. اينالدىرعان ءتورت-بەس اۆتوردىڭ ءبىر تاقىرىپتاعى كىتاپتارى بىرنەشە مارتە وزگەرتىلىپ قايتا-قايتا باسىلا بەرگەن. مىسالى، كىتاپحانا قورلارىندا كىتاپ اتالىمى تۇرعىسىنان بەلگىلى كلاسسيك جازۋشىمىزدىڭ 1 174 كىتابى 26 804 دانادا بولسا، كىتاپ تيراجى تۇرعىسىندا ورتاڭقول ءبىر اۆتوردىڭ 1 012 كىتابى 34 746 داناسىمەن كوش باستاپ تۇر.

– اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەگىڭىز كەلمەي مە؟

– جوق. ويتكەنى اۆتورعا دا، ونىڭ تۋىن­دىسىنا دا سۇراق جوق. ماسەلە باسقادا. مەنىڭ ايتپاعىم – بۇل جەكەلەگەن بىررەتتىك فاكت ەمەس، جۇيەلى، ستراتەگيالىق تۇرعىدا شەشەتىن ماسەلە. مەملەكەتتىڭ كىتاپ باسۋعا جۇمسالاتىن قاراجاتىن ءتيىمدى پايدالانۋ. تاقىرىپ جاڭعىرتۋ. جازۋشىلاردى قولداۋ. ارينە، بۇل ايتۋعا وڭاي سياقتى. بىراق ءبىز بۇل جۇمىستى قالاي ۇيىمداستىرۋ كەرەگىن بىلەمىز. قازىردىڭ وزىندە پرەزيدەنت اكىم­شىلىگىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس، 2025 جىلى باسىلىپ شىعاتىن ادەبيەتتەر قاتارىنداعى زاماناۋي كوركەم، پۋبليتسيستيكالىق (non-fiction) جانە عىلىمي-كوپشىلىك، سون­داي-اق مينيسترلىك باستاماسىمەن اۋدارما مەن بالالار جانە جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان ادەبيەتتەر ۇلەسىن 80%-عا كوتەردىك.

سوندىقتان دا وسى باعىتتاعى جۇمىس­­تار­دى ادەبي ورتا تەرەڭ ءتۇسىنىپ، وعان بەلسەنە ارالاسسا ەكەن دەگەن تىلەگىمىز بار. مەم­لە­كەت­­تىك قولداۋدى قانشا ارداقتى-سىيلى بول­­سا دا تەك جەكە-دارا اعالارىمىز ەمەس، تۇ­تاس ۇلتتىق ادەبيەتىمىز كورسە ەكەن دەگەن نيەت.

بالالارعا كىتاپتى كۇشتەپ وقىتۋ ەمەس، قىزىقتىرا وتىرىپ ۇيرەتۋ قاجەت. ولار ادەبيەتكە جاڭا فورمالار ارقىلى عاشىق بولۋى مۇمكىن. دەمەك، ءبىز ادەبيەت پەن مادەنيەتتە مۇرانى ساقتاي وتىرىپ، بولا­شاقتى قالىپتاستىرۋ ميسسياسىن قاتار الىپ ءجۇرۋىمىز كەرەك.

ايتا كەتەيىك، تاۋەلسىزدىك جىلدارىنان بەرى مەملەكەت تاپسىرىسى بويىنشا جىل سايىن قالامگەرلەردىڭ كىتاپتارى باسى­لىپ، ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىندەگى كىتاپحانا­­لار­عا جەتكىزىلىپ كەلەدى. ماسەلەن، 2017–2024 جىلدار ارالىعىندا مەملەكەتتىك تاپسى­رىسپەن 1 487 كىتاپ، جالپى تارالىمى 4 ملن 911 مىڭ دانا باسىلىپ شىقتى. سونىمەن قاتار اۆتورلارعا قالاماقى تولەۋ جۇيەسى دە جولعا قويىلعان.

مەرەيتوي يەلەرىنىڭ ەڭبەكتەرىن ۇكىمەت قاۋلىسىنا سايكەس باسىپ شىعارۋدى قۇپتايمىز. الداعى جىلدارى يدەولوگيالىق ماڭىزى زور كوپتومدىقتار، عىلىمي، تانىم­دىق، سالالىق ادەبيەتتەرگە باسىمدىق بەرىلەدى دەپ ەسەپتەيمىز.

قوعامدىق كولىكتە، كىتاپحانادا، الەۋ­مەتتىك جەلىدە كىتاپ وقىپ وتىرعان جاستاردى ءجيى كورەمىز دەمەك، وقۋ مادەنيەتىن دامىتۋ، اۆتورلاردى قولداۋ – باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى بولۋى ءتيىس.

بۇل باعىتتا ۇلتتىق كىتاپ كۇنى مەرەكەسىن اتاپ ءوتۋ، «اباي» اتىنداعى ادەبيەت پەن ونەر سالاسىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىق، «ايبوز» ۇلتتىق ادەبي بايقاۋى، پرەزيدەنتتىك ارناۋلى ادەبي سىيلىق، «دارىن» جاستار سىيلىعى، «ادەبيەت پەن جۋرناليستيكا سالاسىنداعى ۇزدىك جۇمىستار ءۇشىن» ماراپاتتارى، ۇزدىك باسپا مەن كىتاپتاردى قولداۋ جوبالارى جۇزەگە اسىرىلۋدا.

وسىنىڭ ءبارى – ساپالى كونتەنت قالىپ­تاستىرۋعا باعىتتالعان ناقتى قادامدار. سوندىقتان دا كىتاپحانالارىمىز  ءبىزدىڭ يدەولوگيالىق جانە ينتەللەكتۋالدىق ۇستانىمىمىزدىڭ ايناسى بولۋعا ءتيىس.

تسيفرلىق ينفراقۇرىلىم – ۇلتتىق مادەني قاۋىپسىزدىكتىڭ دە كەپىلى

– تسيفرلاندىرۋ ماسەلەسى مادەنيەت سالاسىندا قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟ الەم جاڭا تەحنولوگيالارعا نەگىزدەلگەن مادە­ني ونىمدەر جاساپ، ۆيرتۋالدى مۋزەيلەر مەن جاساندى ينتەللەكت كومەگىمەن مۇ­راعاتتاردى جان­داندىرسا، ءبىز ءالى كۇنگە دەيىن قاعاز قۇجات پەن قولمەن ەسەپكە الۋ­عا تاۋەلدىمىز. نەگە مادەنيەت سالاسى­نىڭ تسيفرلىق ينفراقۇ­رىلىمى ءالى دە ءالسىز؟ جاھاندىق تسيفرلىق باسەكەگە توتەپ بەرە الامىز با؟

– مويىنداۋ كەرەك، مادەني سالاداعى تسيفرلاندىرۋ ءىسى ءالى دە جەتىلدىرۋدى قاجەت ەتەدى. تسيفرلاندىرۋ – مادەنيەت سالاسىنىڭ بولاشاعىن ايقىندايتىن باستى باعىتتاردىڭ ءبىرى. بۇل تەك ەسەپ جۇيەسىن جاڭارتۋ ەمەس، بۇل – ۇلتتىق مۇرانى ساقتاپ، ونى الەمدىك اينالىمعا شىعارۋدىڭ، كەلەر ۇرپاققا جەتكىزۋدىڭ زاماناۋي جولى.

قازىر الەم ەلدەرى ۆيرتۋالدى شىندىق، جاساندى ينتەللەكت، big data, 3D سكانەرلەۋ، تسيفرلىق ارحيۆتەر، NFT ونەرى سياقتى تەحنولوگيالاردى مادەنيەت سالاسىنا كەڭىنەن ەنگىزىپ وتىر. مىسالى، Google Arts & Culture جوباسى اياسىندا الەمنىڭ جەتەك­شى مۋزەيلەرى ونلاين پلاتفورماعا جۇكتە­ل­ىپ، 4K ساپادا ۇسىنىلىپ وتىر. بۇل – ونەر مەن مادەنيەتكە شەكاراسىز قولجەتىمدى­لىك دەگەن ءسوز.

ال بىزدە بۇل ۇدەرىس ەندى-ەندى جۇيەلەنە باستادى. بيىل قازاقستان مۋزەيلەرىنىڭ بىرىڭعاي ۆيرتۋالدى الاڭى – E-museum ۆەب-پورتالى ىسكە قوسىلماق. بۇل پلاتفورما ارقىلى الەمنىڭ كەز كەلگەن نۇكتەسىندەگى قولدانۋشىلار ەلىمىزدىڭ مادەني مۇراسىن 3D ۇلگىلەر مەن ينتەراكتيۆتى فورماتتا كورۋگە مۇمكىندىك الادى. جوبا اياسىندا كورنەكى تسيفرلىق تەحنولوگيالار قول­دانىلىپ، ەلىمىزدەگى مەملەكەتتىك مۋزەي قورىن ەلەكتروندى فورماتتا ۇزدىكسىز ءجۇر­گىزۋگە جاعداي جاسالادى.

سوڭعى جىلدارى مادەنيەت وبەكتىلەرىن تسيفرلىق فورماتقا كوشىرۋ، اۆتومات­تاندىرىلعان جۇيەلەردى ەنگىزۋ باعىتىندا ناقتى قادامدار جاسالىپ جاتىر.

قازىر «ەجەلگى تاراز ەسكەرتكىشتەرى» تاريحي-مادەني مۋزەي-قورىعىنىڭ قور­عاۋىنداعى «ايشا ءبيبى كەسەنەسى» ەسكەرت­كىشىندە ەلەكتروندىق بيلەت جۇيەسىن ەنگىزۋ جۇمىستارى قولعا الىندى. جۇيە بەينە­كامەرامەن، تۋرنيكەتپەن جاب­دىقتالىپ، وبەكتكە كىرۋ face id نەمەسە  IDcard ارقىلى جۇرگىزىلەتىن بولادى.

مىسالعا ايتاتىن بولساق، «ەجەلگى تاراز ەسكەرتكىشتەرى» تاريحي-مادەني مۋزەي-قورىعىنىڭ كوممەرتسيالىق تابىسى 2025 جىلعى قاڭتار-اقپان ايلارىنداعى تابىسى ايىنا 1 ملن تەڭگەنى قۇراسا، وسى جىلدىڭ مامىر-ماۋسىمداعى تابىسى ايىنا 4,3 ملن تەڭگەگە جەتتى. بۇل جەردەن تابىستىڭ ءوسۋ ديناميكاسىن ەسكەرىپ، قازىرگى كەزەڭدە «ازىرەت سۇلتان» مۋزەي-قورىعىنىڭ وبەك­تىلەرىنە، «وتىرار» مۋزەي-قورىعىنىڭ «وتى­رار قالاشىعى»، «ارىستان بابا كە­سەنەسى» وبەكتىلەرىنە، «ەجەلگى تاراز ەسكەرتكىشتەرى» تاريحي-مادەني مۋزەي-قورىعىنىڭ «قاراحان كەسەنەسى» وبەكتىسىنە جوعارىدا اتالعان اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەنى ەنگىزۋ بويىنشا ءتيىستى جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە.

وسى ورايدا بۇل ۇدەرىستى كەزەگىمەن بارلىق تاريحي-مادەني مۇرا وبەكتىلەرىندە ەنگىزۋ قولعا الىنباق.

ءبىر قاراعاندا قاراپايىم دۇنيە سەكىلدى كورىنگەنمەن، بۇعان دەيىن بۇل ۇدەرىستەردىڭ ەشبىرى كەشەندى تۇردە جۇيەلەنبەگەنىن ەسكەرگەن ءجون. ءبىز ەندى-ەندى مادەنيەت سالاسىن تسيفرلاندىرۋدىڭ ينستيتۋتسيو­نالدىق نەگىزىن قالىپتاستىرىپ جاتىرمىز.

مادەنيەت تسيفرلانباسا – ول تۇيىق­تالادى. قازىرگى ۇرپاق اقپاراتتى ۆيزۋالدى، ينتەراكتيۆتى تۇردە قابىلدايدى. دەمەك، ەگەر ءبىز جاستاردى ۇلتتىق مادەنيەتكە تارتقىمىز كەلسە، ونى سولاردىڭ تىلىمەن، تسيفرلىق ورتادا سويلەتۋىمىز كەرەك. بۇعان قوسا، تسيفرلاندىرۋ – مۇرانى ساقتاۋ كەپىلى. قاعاز قۇجات پەن قولجازبا توزادى، بىراق تسيفرلىق نۇسقا ماڭگى ساقتالادى ءارى الەمنىڭ كەز كەلگەن جەرىنەن قولجەتىمدى بولادى.

سوندىقتان ءبىزدىڭ باستى مىندەت – ءما­دەنيەتتى تسيفرلاندىرۋدى جەكەلەگەن جو­بالارمەن ەمەس، ۇلتتىق دەڭگەيدەگى باعدارلاما رەتىندە قاراستىرۋ. بۇل – مۇراعات، مۋزەي، كىتاپحانا، تەاتر، كينو، مۋزىكا، قولونەر، گاسترولدىك جۇيە، اۆتورلىق قۇقىق سىندى باعىتتاردىڭ ءبارىن قامتيتىن ءبىرتۇتاس پلاتفورما بولۋى ءتيىس. تەك سوندا عانا ءبىز جاھاندىق تسيفرلىق باسەكەدە ءوز ورنىمىزدى ساقتاي الامىز.

جالپى، تسيفرلاندىرۋ – مادەنيەتتىڭ جاي-كۇيىن تەك ىشكى ەمەس، حالىقارالىق ينتەگراتسياعا دا بەيىمدەۋ دەگەن ءسوز. ءبىز جاھاندىق مادەني پروتسەستەرگە تسيفرلىق فورماتتا ارالاسپاساق، شەتەلدەر ءبىزدىڭ مۇرامىزبەن جاقىن تانىسا المايدى. سول ءۇشىن تسيفرلىق ينفراقۇرىلىم – ۇلتتىق مادەني قاۋىپسىزدىكتىڭ دە كەپىلى.

– اڭگىمەڭىزگە كوپ راقمەت!

سۇحباتتاسقان 

امانگەلدى قۇرمەت

دەرەككوزى: aikyn.kz سايتى

Abai.kz