ءۇش جىل بۇرىنعى رەفەرەندۋم جانە ونىڭ ءمانى

ءۇش جىل بۇرىن قازاقستاندا كونستيتۋتسياعا تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ جونىندە جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم ءوتتى – بۇل سوڭعى 27 جىلداعى نەگىزگى زاڭعا قاتىستى العاشقى حالىقتىق داۋىس بەرۋ بولدى. بۇل رەفەرەندۋم پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ باستاماشى بولعان اۋقىمدى رەفورمالار مەن وزگەرىستەردىڭ باستاۋ نۇكتەسىنە اينالدى.

2022 جىلعى 5 ماۋسىمداعى رەفەرەندۋم، ءبىر جاعىنان، ەسكى ساياسي ءداۋىر مەن جاڭا كەزەڭدى ايىرىپ تۇرعان شەكارا ىسپەتتى بولدى. جالپىحالىقتىق داۋىس بەرۋ قوعامنىڭ وزگەرىستەر باعىتىن قولداۋعا دايىن ەكەنىن كورسەتتى: ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، قاتىسۋشىلاردىڭ شامامەن 77%-ى تۇزەتۋلەردى جاقتاپ داۋىس بەردى، ال قاتىسۋ دەڭگەيى 68%-دان استى. رەفەرەندۋم قورىتىندىسىندا كونستيتۋتسيا شامامەن ۇشتەن بىرىنە وزگەرتىلىپ، ەلدى جان-جاقتى جاڭعىرتۋ باعىتىنا جول اشىلدى.

كونستيتۋتسيالىق رەفورمانىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى

رەفەرەندۋمدا ماقۇلدانعان تۇزەتۋلەر بيلىكتىڭ بارلىق تارماقتارىنا جانە مەملەكەتتىك قۇرىلىمنىڭ بىرقاتار نەگىزگى قاعيداتتارىنا اسەر ەتتى. رەفورمانىڭ باستى يدەياسى – سۋپەرپرەزيدەنتتىك مودەلدەن كەتىپ، مىقتى پارلامەنتى بار پرەزيدەنتتىك رەسپۋبليكاعا جانە دەموكراتيالىق ينستيتۋتتارعا كوشۋ. 2022 جىلعى كونستيتۋتسيالىق رەفورمانىڭ نەگىزگى وزگەرىستەرى مىنالار:

* ءبىر رەتتىك پرەزيدەنتتىك مەرزىم. كونستيتۋتسياعا پرەزيدەنت وكىلەتتىگىنىڭ جەتى جىلدىق ءبىر عانا مەرزىممەن شەكتەلەتىنى جانە قايتا سايلانۋ قۇقىعى بولمايتىنى ەنگىزىلدى. وسىلايشا، ءبىر ادام مەملەكەت باسشىسى قىزمەتىن ءبىر رەتتەن ارتىق اتقارا المايدى. بۇل بيلىكتىڭ ءبىر قولعا شوعىرلانۋىن بولدىرماۋعا جانە جوعارعى لاۋازىمنىڭ تۇراقتى اۋىسۋىنا مۇمكىندىك بەرۋگە باعىتتالعان. ك. ك. توقاەۆتىڭ 2022 جىلعى كۇزدە ۇسىنعان بۇل باستاماسى بيلىكتەگى جەكەباستىلىقتى شەكتەۋگە ماڭىزدى قادام بولدى.

* وكىلەتتىكتەردى پرەزيدەنتتەن پارلامەنت پەن وڭىرلەرگە ءبولۋ. رەفورما پارلامەنت ءرولىن كۇشەيتتى – ونىڭ باقىلاۋ فۋنكتسيالارى كەڭەيىپ، زاڭ شىعارۋ پروتسەسى وڭتايلاندىرىلدى. ءماجىلىس ەندى ارالاس جۇيە بويىنشا جاساقتالادى: 69 دەپۋتات پارتيالىق تىزىممەن، ال 29 دەپۋتات بىرمانداتتىق وكرۋگتەردەن سايلانادى. بۇل تاۋەلسىز كانديداتتاردىڭ ساياساتقا كەلۋىنە جول اشادى. سونداي-اق پرەزيدەنتتىڭ بىرقاتار وكىلەتتىكتەرى زاڭ شىعارۋشى تارماق پەن جەرگىلىكتى وكىلدى ورگاندارعا بەرىلدى. مىسالى، وبلىس اكىمدەرى بالامالى نەگىزدە تاعايىندالادى جانە ءماسليحاتتاردىڭ كەلىسىمى قاجەت; ال اۋىل، اۋدان جانە وبلىستىق ماڭىزى بار قالا اكىمدەرى تۇرعىندار تاراپىنان تىكەلەي سايلانادى. مۇنىڭ ءبارى بيلىك تارماقتارىنىڭ تەڭگەرىمدى جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ، بۇرىنعىداي ءبىر ورتالىققا شوعىرلانۋدىڭ الدىن الادى.

* بيلىكتىڭ شوعىرلانۋىن شەكتەۋ (دەكونتسەنتراتسيالاۋ) جانە ازاماتتاردىڭ قاتىسۋى.

تۇزەتۋلەر حالىقتىڭ ەل باسقارۋعا تىكەلەي قاتىسۋ مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتتى. 2023–2025 جىلدارى اۋىل اكىمدەرىن سايلاۋدان بولەك، اۋدان جانە وبلىستىق ماڭىزى بار قالا اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋ ەنگىزىلدى. ازاماتتار بىرمانداتتىق وكرۋگتەردەن سايلانعان دەپۋتاتتاردى ارنايى راسىمدەر ارقىلى كەرى شاقىرىپ الۋ قۇقىعىن الدى. ساياسي پارتيالاردى تىركەۋ جەڭىلدەتىلدى – مۇشەلىك سانىنىڭ تومەنگى شەگى ازايتىلدى، بۇل جاڭا پارتيالاردىڭ پايدا بولۋىنا جول اشتى. سونداي-اق پارتيالىق تىزىمدەردە ايەلدەر مەن جاستار ءۇشىن مىندەتتى 30%-دىق كۆوتا بەكىتىلدى. بۇل شارالاردىڭ ءبارى كوپپارتيالىقتى دامىتۋعا جانە باسەكەلى ساياسات قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان.

* كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ قۇرىلۋى. رەفورمانىڭ ورتالىق ەلەمەنتتەرىنىڭ ءبىرى – بۇرىنعى كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ ورنىنا تاۋەلسىز كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ قايتا قۇرىلۋى. 2023 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ جۇمىس ىستەگەن بۇل ورگان زاڭدار مەن باسقا دا اكتىلەردىڭ كونستيتۋتسياعا سايكەستىگىن تەكسەرەدى، ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلۋىنا قاتىستى شاعىمدارىن قارايدى جانە كونستيتۋتسيا نورمالارىن رەسمي تۇسىندىرەدى. ەندى كەز كەلگەن ازامات سوت ساتىلارىنان وتكەن سوڭ ءوز قۇقىعىن قورعاۋ ءۇشىن كونستيتۋتسيالىق سوتقا جۇگىنە الادى.

* ادام قۇقىقتارىن قورعاۋدى كۇشەيتۋ. رەفورما ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىلدىڭ (ومبۋدسمەننىڭ) كونستيتۋتسيالىق مارتەبەسىن بەكىتتى. كونستيتۋتسيا دەڭگەيىندە ءولىم جازاسىنا تىيىم سالىندى. سونداي-اق «جەر جانە ونىڭ قويناۋى حالىققا تيەسىلى» دەگەن جاڭا نورما ەنگىزىلدى. بۇل – ەل بايلىعىنىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرگە قىزمەت ەتۋىن ايقىندايتىن سيمۆولدىق ماڭىزدى ەرەجە. ەرلان قارين اتاپ وتكەندەي، جەر قويناۋىنىڭ حالىققا تيەسىلى بولۋى «ۇلتتىق قور – بالالارعا» جوباسىندا ناقتى ىسكە استى.

* ەليتا ارتىقشىلىقتارىن شەكتەۋ. كونستيتۋتسيادان تۇڭعىش پرەزيدەنت تۋرالى ەرەجەلەر الىنىپ تاستالدى. پرەزيدەنت تۋىستارىنىڭ جوعارى مەملەكەتتىك لاۋازىمدارعا تاعايىندالۋىنا تىكەلەي تىيىم ەنگىزىلدى. سونداي-اق پرەزيدەنت وكىلەتتىگى كەزىندە ەشبىر ساياسي پارتياعا مۇشە بولا المايدى.

ءۇش جىلدان كەيىن: ناقتى وزگەرىستەرگە قادام

كونستيتۋتسيالىق تۇزەتۋلەر قابىلدانعاننان بەرى ءۇش جىل ءوتتى – بۇل رەفورما ناتيجەلەرىنىڭ العاشقى جەمىسىن كورۋگە جەتكىلىكتى ۋاقىت. كوپتەگەن جاڭالىقتار قازىردىڭ وزىندە ساياسي پراكتيكادا ناقتى ىسكە استى، دەگەنمەن وزگەرىستەر پروتسەسى ءالى تولىق اياقتالعان جوق. وسى كەزەڭدە نەگىزگى وزگەرىستەر قالاي جۇزەگە اسقانىن قاراستىرايىق.

* جاڭا سايلاۋ جۇيەسى جانە وكىلدى بيلىكتى جاڭارتۋ. 2023 جىلى ەلدە جاڭارتىلعان ەرەجەلەر بويىنشا كەزەكتەن تىس پارلامەنتتىك جانە جەرگىلىكتى سايلاۋلار ءوتتى. تاريحتا العاش رەت ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ ءبىر بولىگى (30% ورىن) پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا ەمەس، بىرمانداتتىق وكرۋگتەردەن تىكەلەي سايلاندى. بۇل قوعام قايراتكەرلەرىنە، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم وكىلدەرىنە، بەلسەندىلەرگە پارتيا قولداۋىنسىز-اق سايلاۋعا تۇسۋگە مۇمكىندىك بەردى.

2023 جىلعى 19 ناۋرىزداعى سايلاۋ ناتيجەلەرى ساياسي ءپليۋراليزمنىڭ وسكەنىن كورسەتتى: جاڭا تومەندەتىلگەن 5%-دىق شەكتى ەڭسەرىپ، ماجىلىسكە 6 ساياسي پارتيا ءوتتى (بۇرىنعى شاقىرىلىمدا نەبارى 3 پارتيا بولعان). پارلامەنتكە بىرنەشە جاڭا ساياسي كۇشتەر كەلدى – مىسالى، كاسىپكەرلەر مەن تەحنوكراتتار پارتياسى «Respublica»، سونداي-اق بەلسەندى ساياساتقا ورالعان وپپوزيتسيالىق جسدپ. بىرمانداتتىق وكرۋگتەر ارقىلى بيلىك پارتياسىنا قاتىسى جوق تاۋەلسىز كانديداتتار دا دەپۋتاتتىق ماندات الدى – مۇنداي جاعدايعا ەلدە شامامەن جيىرما جىل بولماعان.

دەگەنمەن، «امانات» پارتياسى كوپشىلىكتى ساقتاپ قالدى، بىراق ونىڭ ۇلەسى ازايدى (54% شاماسىندا، بۇرىن 71% بولعان), ال پارلامەنت قۇرامى ءارتۇرلى جانە پىكىرتالاسقا اشىق بولا ءتۇستى. وسىنداي وزگەرىستەر جەرگىلىكتى جەرلەردە دە بايقالدى: ءماسليحات سايلاۋلارى دا ارالاس جۇيەمەن ءوتتى، بۇل وپپوزيتسيالىق فراكتسيالار مەن ءوزىن-ءوزى ۇسىنعان دەپۋتاتتاردىڭ جەرگىلىكتى وكىلدى ورگاندارعا كەلۋىنە جول اشتى. سونىڭ ناتيجەسىندە زاڭ شىعارۋشى بيلىك جاسارىپ، جاڭاردى – جاڭا تۇلعالار، جاستار، ازاماتتىق بەلسەندىلەر كەلدى.

* كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ جۇمىسىن باستاۋ. 2023 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭادان قۇرىلعان كونستيتۋتسيالىق سوتى – كونستيتۋتسيانىڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن ماڭىزدى ينستيتۋت – ءوز جۇمىسىن باستادى. جاڭا قۇقىقتىق تەتىككە قازاقستاندىقتار بەلسەندى جۇگىندى: تەك 2023 جىلى عانا سوتقا 5 مىڭنان استام ازاماتتىق ءوتىنىش كەلىپ ءتۇستى، ال 2024 جىلى – تاعى 3,7 مىڭنان استام.

ارينە، وتىنىشتەردىڭ باسىم بولىگى زاڭ تالاپتارىنا سايكەس كەلمەگەندىكتەن نەمەسە سوت قۇزىرەتىنە كىرمەگەندىكتەن قاراۋسىز قايتارىلدى. دەگەنمەن ونداعان ءىس وندىرىسكە الىندى، ال پرەتسەدەنتتەر پايدا بولدى. 2024 جىلى كونستيتۋتسيالىق سوت 21 ءىس بويىنشا تۇپكىلىكتى شەشىم شىعاردى (سونىڭ ىشىندە 19-ى ازاماتتاردىڭ شاعىمدارى بويىنشا), 2023 جىلى دا شامالاس ءىس قارالدى. سوت بىرقاتار نورمالارعا رەسمي تۇسىنىكتەمە بەردى، كەيبىر زاڭ باپتارىن كونستيتۋتسياعا قايشى دەپ تانىپ، زاڭنامانى تۇزەتتى.

مىسالى، باس پروكۋروردىڭ ءوتىنىشى بويىنشا، 2023 جىلى سوت جاڭا الەۋمەتتىك كودەكستىڭ كەيبىر باپتارىن ازاماتتاردىڭ الەۋمەتتىك قامتاماسىز ەتىلۋ قۇقىعىن قورعاۋ ماقساتىندا الىپ تاستادى. قوعامدا كس قىزمەتى ءجىتى باقىلانۋدا – ونىڭ شەشىمدەرى زاڭگەرلەر، قۇقىق قورعاۋشىلار، ازاماتتىق بەلسەندىلەر اراسىندا كەڭىنەن تالقىلانادى. ينستيتۋت بىرتىندەپ «ادىلەتتىڭ سوڭعى ينستانتسياسى» رەتىندە بەدەل جيناپ كەلەدى. سۋديا رومان پودوپريگورا: «قىزمەت ەتكەن از ۋاقىت ىشىندە سوت ءوزىنىڭ كونستيتۋتسيا مەن، ەڭ باستىسى، ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋشى رەتىندەگى ميسسياسىن اقتايتىنىن كورسەتتى» – دەپ باعالايدى.

* الەۋمەتتىك باستامالار: «ۇلتتىق قور – بالالارعا». كونستيتۋتسيالىق رەفورمادان تۋىنداعان ايقىن جاڭالىقتاردىڭ ءبىرى – 2024 جىلدان ىسكە قوسىلعان «ۇلتتىق قور – بالالارعا» باعدارلاماسى. پرەزيدەنت توقاەۆ 2022 جىلى جاريالاعان بۇل باستاماعا سايكەس، ۇلتتىق قوردىڭ جىل سايىنعى ينۆەستيتسيالىق كىرىسىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى كامەلەتكە تولماعان بارلىق قازاقستاندىق بالالاردىڭ اتىنا جەكە شوتتارعا اۋدارىلىپ وتىرادى.

18 جاسقا تولعان سوڭ جاستار جينالعان قاراجاتتى (شامامەن بىرنەشە مىڭ دوللار) ءبىلىم الۋعا نەمەسە باسپانا ساتىپ الۋعا پايدالانا الادى. بۇل – «جەر جانە ونىڭ قويناۋى حالىققا تيەسىلى» دەگەن كونستيتۋتسيالىق قاعيداتتىڭ تىكەلەي ىسكە اسۋى. ەرلان قارين: «بۇل يدەيا “ۇلتتىق قور – بالالارعا” جوباسىندا ناقتى كورىنىس تاپتى، سونىڭ ارقاسىندا ۇلتتىق قوردىڭ تابىسى قازاقستاندىق بالالاردىڭ شوتتارىنا بولىنەدى» – دەپ اتاپ ءوتتى. 2024 جىلى العاشقى اۋدارىمدار جاسالىپ، ميلليونداعان وتباسى ارنايى شوتتارىندا جىل سايىن تولىقتىرىلاتىن سومالاردى كوردى. بۇل باستاما جاستارعا باستاپقى كاپيتال بەرۋمەن قاتار، ادىلەت پەن تەڭ مۇمكىندىكتەرگە نەگىزدەلگەن جاڭا قوعامدىق كەلىسىمنىڭ سيمۆولىنا اينالدى.

* باسقا وزگەرىستەر مەن رەفورمالار. سوڭعى ءۇش جىلدا كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەر اياسىندا باسقا دا پراكتيكالىق قادامدار جاسالدى. پارلامەنتتىك باقىلاۋدىڭ جاڭا تەتىكتەرى ەنگىزىلدى – مىسالى، پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا ينستيتۋتى زاڭمەن بەكىتىلدى (وپپوزيتسيالىق فراكتسيالارعا كوميتەتتەردەگى لاۋازىمدار، كۇن تارتىبىنە سۇراق قويۋ قۇقىعى جانە ت.ب. بەرىلدى).

سىبايلاس جەمقورلىق پەن تۋىستىققا قارسى كۇرەس جانداندى: پرەزيدەنت تۋىستارىنا جوعارى لاۋازىمدارعا تاعايىندالۋعا تىيىم سالىنعاننان كەيىن بۇرىنعى ەليتاعا قاتىسى بار كەيبىر جوعارى شەندىلەر قىزمەتتەن كەتتى. «ەلباسى» مارتەبەسى مەن وعان بايلانىستى ارتىقشىلىقتار الىنىپ تاستالدى. ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل ينستيتۋتى دامىدى: ومبۋدسمەن جەكە اپپارات الدى، ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ مۇمكىندىگى كەڭەيدى، ونىڭ ىشىندە كونستيتۋتسيالىق سوتقا جۇگىنۋ ارقىلى. جالپى العاندا، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى بۇگىن بۇرىنعىعا قاراعاندا سەنىمدىرەك قورعالادى – ەڭ بولماعاندا، ولاردى قورعاۋعا ارنالعان تەتىكتەر كوبەيدى.

ارينە، جاريالانعان وزگەرىستەردىڭ ءبارى بىردەن جانە تولىق ىسكە اسقان جوق. كەيبىر نورمالاردى ورىنداۋ ءۇشىن جاڭا زاڭدار پاكەتىن قابىلداۋ قاجەت، بۇل جۇمىس ءالى جالعاسۋدا. دەگەنمەن، جالپى باعىت ايقىن: رەفورمالار ءسوزى بىرتىندەپ ىسكە اينالىپ، قازاقستاننىڭ ساياسي بەينەسىن وزگەرتۋدە.

جاڭا ساياسي مادەنيەت: ازاماتتاردىڭ قاتىسۋى جانە قوعامنىڭ ترانسفورماتسياسى

قۇقىقتىق جانە ينستيتۋتسيونالدىق وزگەرىستەردەن بولەك، كونستيتۋتسيالىق رەفورما ەلدەگى ساياسي مادەنيەتتىڭ ەۆوليۋتسياسىن باستادى. بۇل – بيلىك پەن قوعام اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ وزگەرۋى، ازاماتتاردىڭ قاتىسۋى مەن جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ ارتۋى، قوعامدىق ءومىردىڭ جاڭا قۇندىلىقتارى مەن نورمالارىنىڭ قالىپتاسۋى.

بىرىنشىدەن, ازاماتتاردىڭ ساياساتقا ارالاسۋ دەڭگەيى ايتارلىقتاي ارتتى. بۇرىن قاراپايىم قازاقستاندىقتىڭ ەل باسقارۋعا قاتىسۋى بىرنەشە جىلدا ءبىر رەت داۋىس بەرۋمەن عانا شەكتەلسە، قازىر شەشىمدەرگە ىقپال ەتۋ مۇمكىندىگى كوبەيدى. اۋىل جانە اۋدان اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋ تۇرعىندارعا جەرگىلىكتى كوشباسشىلاردى وزدەرى تاڭداپ، ۋادەلەرىن ورىنداۋىن تالاپ ەتۋگە جول اشتى. پارتيالاردى تىركەۋدىڭ جەڭىلدەتىلۋى ءتۇرلى قوعامدىق توپتار مەن باستاماشىل بىرلەستىكتەرگە ءوز ساياسي ۇيىمدارىن قۇرىپ، ءماسليحاتتاردا نەمەسە پارلامەنتتە ورىن ءۇشىن كۇرەسۋگە مۇمكىندىك بەردى. سوڭعى ءۇش جىلدا كاسىپكەرلەردىڭ، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ، ەكولوگيالىق بەلسەندىلەردىڭ جانە باسقا دا مۇددەلەردى بىلدىرەتىن جاڭا پارتيالار پايدا بولدى.

ەلدە ءتۇرلى دەڭگەيدەگى (اۋىلدىق وكرۋگتەن سەناتقا دەيىن) جۇزدەگەن سايلاۋ ناۋقاندارى تۇراقتى تۇردە وتكىزىلىپ كەلەدى. بۇل سايلاۋدى قوعامدىق-ساياسي ءومىردىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالدىرىپ، «بيلىك – بۇل حالىقتىڭ سايلاعان قىزمەتشىلەرى» دەگەن تۇسىنىكتى نىعايتادى.

ەكىنشىدەن, بيلىكتىڭ ءوزى دە مىنەز-قۇلقى مەن ريتوريكاسىن بىرتىندەپ وزگەرتىپ كەلەدى. پرەزيدەنت توقاەۆ «ەستيتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن جاريالادى – ياعني قوعام سۇرانىستارىنا جەدەل ءارى سەزىمتال جاۋاپ بەرەتىن بيلىك. شەنەۋنىكتەر حالىق الدىندا ءجيى ەسەپ بەرىپ، قوعامدىق تىڭداۋلار وتكىزەدى، كەرى بايلانىسقا ارنالعان ەلەكتروندى سەرۆيستەر (وتىنىشتەر پورتالى، ونلاين-پەتيتسيالار جانە ت.ب.) ىسكە قوسىلدى.

بيلىك پەن حالىق اراسىنداعى ديالوگ الاڭدارىنىڭ جاڭا فورماتى قالىپتاسۋدا – مىسالى، 2022 جىلعى ماۋسىمدا پرەزيدەنت جانىنان ۇلتتىق قۇرىلتاي قۇرىلدى. وعان بارلىق وڭىرلەر مەن ءارتۇرلى الەۋمەتتىك توپتاردىڭ وكىلدەرى كىرىپ، ەل دامۋىنىڭ ماڭىزدى ماسەلەلەرىن تالقىلايدى. مۇنداي الاڭدار مەملەكەت پەن ازاماتتار اراسىنداعى الشاقتىقتى جويۋعا، ديالوگ جانە ىمىرا مادەنيەتىن دامىتۋعا باعىتتالعان.

ۇشىنشىدەن, قوعامدا، ادامداردىڭ ساناسىندا دا ايتارلىقتاي وزگەرىستەر بايقالادى. قۇندىلىقتار جۇيەسى جاڭارىپ، قازاقستاندىقتاردىڭ كوبى ءوز قۇقىقتارىن ءبىلىپ، ولاردى قورعاۋعا دايىن بولا ءتۇستى. زاڭدىلىقتى ساقتاۋ مەن ادىلدىك تالاپ ەتۋ مادەنيەتى قالىپتاسىپ كەلەدى. ءسوز بوستاندىعى مەن پىكىرتالاس اشىقتىعى كەڭەيدى: بۇگىنگى تاڭدا باق پەن بلوگەرلەر قوعامدىق پىكىر قالىپتاستىرۋدا بىرنەشە جىل بۇرىنعىدان الدەقايدا ىقپالدى ءرول اتقارۋدا.

ساياساتتانۋشى مارات شيبۇتوۆ ساياسي مادەنيەتتىڭ وزگەرىسى تەك ەليتانىڭ جاڭارۋىنان عانا ەمەس، سونىمەن قاتار قوعامدىق ديسكۋسسيانىڭ سيپاتىنان دا كورىنەتىنىن اتاپ وتەدى:

«مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ اشىقتىعىنىڭ ارتۋى جەتكىلىكسىز – باق پەن بلوگەرلەر تاقىرىپ تاڭداۋدا الدەقايدا ەركىن ءارى ىقپالدى بولدى. ارينە، مۇنى ءبارى بىردەي ءالى تۇسىنە قويعان جوق. 20 ميلليون حالقى بار ەلدىڭ وزىنە ءتان ۇلكەن ساياسي ينەرتسياسى بار، ول جىلدار بويى ساقتالۋى مۇمكىن – جاڭا ەرەجەلەرگە ءبارىنىڭ بەيىمدەلۋى ءۇشىن ۋاقىت پەن كۇش كەرەك. بىراق جالپى العاندا، ەل دۇرىس باعىتتا كەلە جاتىر – قازىر 20 جىل بۇرىنعىداي باسقارۋ مۇمكىن ەمەس».

شىنىندا دا، جاڭا جاعدايدا ەسكى باسقارۋ ادىستەرى ناتيجە بەرمەيدى: قوعام بيلىككە تالاپشىل بولا ءتۇستى. ارينە، جاڭا ساياسي مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ پروتسەسى جىلدام جۇرمەيدى. ينەرتسيامەن ەسكى ۇلگىلەر ءالى ساقتالادى. حالىقتىڭ ءبىر بولىگىندە ءالى دە پاسسيۆتىلىك ادەتى بار – كوپشىلىك ءالى دە شەشىمنىڭ «جوعارىدان» كەلۋىن كۇتەدى، باستاما كوتەرۋگە اسىقپايدى.

سوعان قاراماستان، سوڭعى ءۇش جىلدىڭ باستى ءۇردىسى ايقىن: قازاقستان اشىق ءارى دەموكراتيالىق ساياسي ومىرگە قاراي قادام باسىپ كەلەدى، مۇندا ءاربىر ازاماتتىڭ قاتىسۋى باعالانىپ، ەلدىڭ باعىتىنا ىقپال ەتە الادى. بيلىك پەن قوعام اراسىنداعى جاڭا قوعامدىق كەلىسىمنىڭ نەگىزى قالانۋدا – ول جاۋاپكەرشىلىككە، ەسەپ بەرۋشىلىككە جانە ءوزارا قۇرمەتكە سۇيەنەدى.

Abai.kz