انالار كەڭەسىءنىڭ وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋداعى ميسسياسى جانە قىزمەتى

«Serpin» الەۋمەتتىك دامۋ ۇلتتىق قورى قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ ورتالىعى گرانتى اياسىندا  ىسكە اسىرىپ جاتقان «تۇرمىستىق زورلىقتىڭ الدىن الۋدى مەديا كەڭىستىكتە قولداۋ»   جوباسى قازىرگى كۇنگى وتە وزەكتى ماسەلەگە ارنالعان ماڭىزدى قادام.   ۋاكىلەتتى مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ ىنتىماقتاستىعىن ارتتىرۋ  ماسەلەلەردى بىرلەسىپ شەشۋدىڭ پارمەندى تەتىكتەردىڭ ءبىرى.   وسى تۇرعىدان العاندا مەن جەتەكشىلىك جاساپ كەلە جاتقان رەسپۋبليكالىق انالار كەڭەسى دە  اتالعان جوبانىڭ  قوعامعا پايدالى بولاتىنىنا سەنىم بىلدىرەدى.

«انالار كەڭەسى» ورتالىعىنىڭ قۇرىلعانىنا 10 جىل تولدى. بۇگىنگى تاڭدا 14 مىڭنان استام انانىڭ باسىن بىرىكتىرىپ وتىرعان كونسۋلتاتيۆتىك كەڭەسشى ورگان اۋىلداردا دا بار. 2021 جىلدان بەرى «مادەنيەتتى انا – مادەنيەتتى ۇلت»، «باقىتتى وتباسى»  جوبالارى اياسىندا  وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋ ماقساتىندا  قۇقىقتىق، اقپاراتتىق، الەۋمەتتىك، مورالدىق-پسيحولوگيالىق قولداۋ كورسەتۋ باعىتتارىندا كوپتەگەن جۇمىستاردى  جۇزەگە اسىرىپ كەلەمىز.

انالار كەڭەسى  «باقىتتى وتباسى»  ورتالىقتارىندا ەڭ  ايەلدەرگە قۇقىقتىق كومەك بەرەدى.سەبەبى انالاردىڭ دەنى ءوز قۇقىعىن بىلمەيدى. ولاردىڭ اراسىندا  تۇرمىسقا ەرتە شىققاندار، ءدىني اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتكەندەر بار. مۇنداي انالار وزدەرىنىڭ، بالالارىنىڭ قۇجاتتارىنا سالعىرت قارايدى. ءبىز ولاردىڭ قۇجاتتارىن راسىمدەۋگە، بالاباقشا، تۇرعىن ءۇي كەزەگىنە تۇرۋعا قول ۇشىن سوزامىز.

ەكىنشى باعىت – پسيحيولوگيالىق كومەك. قوعامدا ءوزىن جوعالتىپ العان انالار بار. ولار كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرلىكپەن، بالالارىنىڭ قامىمەن ءجۇرىپ، وزدەرىنىڭ انا، تۇلعا ەكەنىن ۇمىتىپ قالعان. مۇنداي انالار بالاعا نە ۇيرەتەدى؟ ەرتەڭ ولاردىڭ پەرزەنتتەرى ابيۋزەرلەردىڭ قولىنا تۇسەتىن قىز، بۋللينگكە تاپ بولاتىن كەلىن، قىسىمعا ۇشىرايتىن وقۋشى بولىپ شىقپاي ما؟ ومىرگە، قورشاعان ورتاعا دەگەن كوزقاراسى قانداي بولادى؟ وسى ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن انا پسيحولوگيالىق تۇرعىدا مىقتى بولۋى كەرەك.

ءبىز انالاردىڭ قانداي دا ءبىر ىسپەن اينالىسۋىنا مۇددەلىمىز. سول ءۇشىن ولارعا قىسقا مەرزىمدە وزدەرى قالاعان ماماندىقتى يگەرۋگە مۇمكىندىك بەرەمىز. قازىر كاسىبىن شىر اينالدىرىپ، مەڭگەرگەن ماماندىعىنىڭ جەمىسىن جەپ وتىرعان كەلىنشەكتەر بار. ولاردىڭ الدى تسەح اشىپ، 12-20 ادامدى جۇمىسپەن قامتىپ وتىر.

وتباسىنداعى ايەلدىڭ ءرولى تۋرالى

«Serpin» الەۋمەتتىك دامۋ ۇلتتىق قورى  جوباسىنىڭ باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى وتباسى قۇندىلىقتارىن دارىپتەۋ، ينستيتۋتىن نىعايتۋ، ايەلدەردى قورعاۋ، انالارعا قۇرمەتتى ارتتىرۋ شارالارىنا مەدياقولداۋ كورسەتۋ.   يا، ايەل – ءبىر قولىمەن بەسىكتى تەربەتسە، ەكىنشى قولىمەن الەمدى تەربەتەدى. ويتكەنى ايەل-انا ءومىر داۋىلىن جەڭەتىن الاپات كۇشكە يە. ونىڭ مەيىرى مەن پەيىلى سۇرىنگەنگە – سۇيەۋ، جىعىلعانعا – دەمەۋ.

ايەل وتباسىن بىرىكتىرىپ وتىرۋى كەرەك. انا ءۇيدىڭ مەدياتورى جانە مودەراتورى بولۋى ءتيىس. ەجەلدەن سولاي بولعان. اعايىن مەن تۋعاننىڭ اراسىن جالعاپ، اكە مەن بالانىڭ قارىم-قاتىناسىنا دانەكەر بولعان انالاردىڭ ابىرويى بيىك، بەدەلى جوعارى. بۇل – مەدياتورلىق. ەندى مودەراتورلىققا توقتالايىق. وتاناسى كەشكى استا داستارحان باسىندا وتباسى مۇشەلەرىنىڭ باسىن قوسىپ: «اكەسى، بۇگىن بالاڭ 5 الدى، قىزىڭ وليمپياداعا بارايىن دەپ جاتىر» دەگەن سياقتى جانعا جىلۋ سىيلايتىن اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعارىپ وتىرسا، وتباسىنىڭ بەرەكە-بىرلىگى مەن ىنتىماعى ارتا بەرەدى. وتباسىندا ەر كىسىنىڭ اتقاراتىن مىندەتى – از، ايەل ادامدىكى – كوپ دەۋگە بولمايدى. وتباسىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاساۋ اكەنىڭ مىندەتى بولسا، شاڭىراقتىڭ شاتتىعىن شالقىتۋ انانىڭ مىندەتى. وتباسىندا سىيلاستىق پەن سۇيىسپەنشىلىك بولعاندا عانا بوساعا بەرىك، كەرەگە كەڭ بولادى. اقىلدى انا بالا تاربيەسىن ۋىسىنان شىعارمايدى. اناسىنىڭ مەيىرىمىن سەزىنىپ وسكەن بالا انا ارقىلى اينالاسىنا شاپاعات شۋاعىن شاشادى. باسقا ادامدارعا باقىت سىيلايدى، ءوزى دە باقىتتى بولادى.

بۇگىنگى تاڭدا وتباسىنىڭ جۇگىن جالعىز ءوزى ارقالايتىن ايەلدەر كوبەيگەن. ولار ىشتەن تىنىپ، كۇيزەلىسپەن كۇن كەشەدى. وسىنداي كەلىنشەكتەرگە كومەك كورسەتۋ ءۇشىن ەلىمىزدە «باقىتتى وتباسى» اتتى 38 ورتالىق قۇرىلعان. وسى ورتالىقتار ايەلدەرگە مورالدىق-پسيحولوگيالىق قولداۋ كورسەتەدى. بىراق مۇنى قاتە ءتۇسىنىپ، تەرىس قابىلدايتىن ازاماتتار بار. ولار ايەلدەرىنە: «بار، ساعان ۇكىمەت كومەكتەسەدى» دەپ ماسىل بولۋدى جالعاستىرا بەرەدى.

وتباسى ينستيتۋتىندا ەر ازاماتتاردىڭ ءرولى تومەندەپ كەتكەن جوق پا؟

وتباسى ينستيتۋتىنىڭ تىرەگى دە، جۇرەگى دە – ەر ادام. يسلام دىنىنە سايكەس، جاس جۇبايلار شاڭىراق كوتەرگەن كەزدە مىندەتتى تۇردە شاريعات شارتى بويىنشا نەكە قيادى. نەكەنىڭ ءمانى ەر ازاماتقا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەۋ، ياعني «بىرەۋدىڭ ماپەلەپ وسىرگەن قىزىنا قورعان بولامىن، ونى اسىرايمىن» دەگەن ۋادەسىن الۋ. وسىدان-اق وتاعاسى دەگەن ءسوزدىڭ ءتۇپ-تامىرى تەرەڭدە ەكەنىن تۇسىنۋگە بولادى. بۇل وتباسى ينستيتۋتىندا وتاعاسىنىڭ، ەر ازاماتتىڭ ءرولى زور ءارى ماڭىزدى ەكەنىنىڭ بەلگىسى بولسا كەرەك.

جاسىراتىنى جوق، ءبىز ۇل بالانىڭ تاربيەسىن بوساڭسىتىپ، اقساتىپ الدىق. حالقىمىزدا ۇلعا دەگەن كوزقاراس بولەك. ۇلى جوق بولسا، ءوزىن باقىتسىز سانايتىن وتباسىلار دا بار. «بۇل ۇل عوي، تيىسپەڭدەر، قىزدار ىستەي سالادى» دەگەن ۇستانىم ەر بالالاردى كىشكەنتاي كەزىنەن ەنجارلىققا يتەرمەلەيدى. اپا-قارىنداستارىن سىيلاۋعا، ولارعا ارقا سۇيەر بولۋعا باۋلىمايدى. ۇلداردى وبەكسىتە بەرەدى. ال قىزعا كەتەتىن ادام دەپ قارايدى. نەگىزى ۇل بالانى جاستايىنان جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەتۋ قاجەت. مىنەز قيىندىقتان وتكەن ادامدا عانا قالىپتاسادى. قازىرگى اجىراسۋلاردىڭ، وتباسىن ۇستاي المايتىن  ەركەكتەردىڭ كوبەيۋىنىڭ تۇبىندە تاربيەدەن كەتكەن كەمشىلىك جاتىر. بۇرىنعى ازاماتتاردىڭ بايسالدى بولعانى سونشا، ولار ءتىپتى داۋىس كوتەرمەيتىن. ەر كىسىنىڭ ايقايلاۋى ەرسى سانالاتىن. ولار ناقتى سويلەپ، كەسىمدى پىكىر بىلدىرەتىن. قازىرگىدەي شىڭعىرىپ، شىڭكىلدەپ جۇرگەن ەركەك بولمايتىن.

قوعامدا ءوزىن سىيلاتا بىلەتىن ەر كىسىلەردىڭ قاتارى  ازايدى. شىنىمەن سىيلى ازامات بولسا، وندا ول ءوز وتباسىن تولىعىمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن مويىنا الۋى كەرەك. وسى مىندەتتى اتقارا الماعاندىقتان، وتباسىندا ەر كىسىنىڭ ءرولى تومەندەيدى. سەبەبى ايەل ءوزى اقشا تاباتىن بولسا، بارلىق ماسەلەنى ءوزى شەشەتىن بولسا، ەر ادام نە ءۇشىن قاجەت؟ جاتىپىشەر اكەنى كورگەن بالانىڭ وعان دەگەن كوزقاراسى وزگەرەدى. ەرتەڭ مۇنداي شاڭىراقتىڭ ۇلى ەز بولىپ وسەدى. ويتكەنى ول ۇيىندە اكەسىنىڭ ەمەس، اناسىنىڭ شەشىم قابىلدايتىنىن كورىپ وسەدى جانە وسىنى كۇتىپ وتىرادى. ال قىزى بارعان جەرىندە كۇيەۋىنىڭ ايتقانىمەن جۇرۋگە ەمەس، كۇيەۋىن ءوزىنىڭ ايتقانىمەن جۇرگىزۋگە تىرىسادى. ءبىز ۇلدىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ قاجەت. وعان قىزدارعا بولاشاق انا، بىرەۋدىڭ كەلىنى، بىرەۋدىڭ جارى رەتىندە قاراۋدى ۇيرەتۋ كەرەك. ايەلدەردى جىنىستىق نىسان رەتىندە ەمەس، ۇرپاقتىڭ، ۇلتتىڭ  تاربيەشىسى رەتىندە قابىلداۋدى مەڭگەرتۋ قاجەت.

وتباسى ينستيتۋتى جانە ۇرپاق تاربيەسىندەگى ولقىلىقتار

اكەسىز وسكەن قىز بالانىڭ دا ولقى تۇسى بولادى. مۇنداي قىزدار ەركەك پەن ايەلدىڭ قارىم-قاتىناسىن كورمەي وسەدى. اكەنى، ەر ادامدى سىيلاۋدى بىلمەيدى. كەيىن كەلىن بولعاندا وسى ماسەلەمەن بەتپە-بەت كەلەدى. بالا تاربيەسىندە اكەنىڭ دە، انانىڭ دا ءرولى ماڭىزدى. ارقايسىنىڭ ءوز ورنى بار. جالعىزباستى، اجىراسىپ كەتكەن  ايەلدەرگە قىرىن قاراۋعا بولمايدى. بۇل – تاعدىر. ولاردىڭ ارقايسىنىڭ ارتىندا ءتۇيىنى تارقاماعان ماسەلە تۇر.

«قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم» دەگەن ناقىلدى ايتقاندا، «ۇيات» دەگەندى دە ايتۋ كەرەك. مىسالى كەيبىر ەلدەردىڭ ۇعىمىندا «ۇيات» دەگەن كاتەگوريا جوق. بىزگە بۇل ۇعىم بابالارىمىزدان ميراس بولىپ كەلە جاتىر. ءبىزدى كوپ نارسەدەن ۇيات ۇستايدى. اشىق قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندىقتان وسى كاتەگوريانى جوعالتا باستادىق. بۇل ەڭ ءبىرىنشى اشىق-شاشىق كيىنۋدەن باستالدى. قىز قۇپيا بولۋى كەرەك. قازىر كەيبىر قىزداردىڭ سىرى دا، سىيى دا. بۇل ەر ادامداردىڭ ولارعا دەگەن قۇرمەتىن تومەندەتتى. قىز بالاعا تاربيە بەرۋ انانىڭ مىندەتى. مىسالى، ءبىر قىزى عانا بولسا، ونىڭ دامۋىنا قاراجات قۇيادى، بىراق ول «ەرتەڭ كەلىن بولادى، انا بولادى» دەگەن سۇراققا باس قاتىرمايدى. شىنداپ كەلگەندە بۇل ءوز قىزىنا جاسالعان قاستاندىق. قىز بويجەتەدى، عاشىق بولادى، تۇرمىسقا شىعادى. تۇرمىسقا شىققان سوڭ كۇيەۋىنىڭ كيىمىن جۋىپ، تاماعىن ىستەۋ سياقتى قاراپايىم مىندەت پايدا بولادى. وسىنى ءىستى اتقارا المايتىن قىزدار كوپ.  تۇيمە قاداۋدى بىلمەيتىن بويجەتكەندەر بار. تۇيمە قاداي الماعان قىزدىڭ بالا باعۋعا شىدامى جەتە مە؟

وتباسى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ زاڭنامالىق نەگىزدەرى قالاي كۇشەيتىلدى؟

2024 جىلدىڭ 15 ساۋىرىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى تۇرۋعا باعىتتالعان زاڭعا قول قويدى.جاڭا زاڭ ايەلدەر مەن بالالارعا قاتىستى قۇقىق بۇزۋشىلىقتار ءۇشىن جازانى كۇشەيتۋدى كوزدەيدى. زاڭعا ايەلدەر مەن بالالارعا قاتىستى كەز كەلگەن سيپاتتاعى زورلىق-زومبىلىق ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى قاتاڭداتاتىن، سونداي-اق وتباسى ينستيتۋتىن، كامەلەتكە تولماعانداردىڭ قاۋىپسىزدىگىن نىعايتاتىن نورمالار ەنگىزىلدى.

مىسالى، 2017 جىلى "ۇرىپ-سوعۋ" بابى قىلمىستىق كودەكستەن الىنىپ تاستالعان بولاتىن. ەندى ۇرىپ-سوققان ءۇشىن دە قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك قاراستىرىلعان. ءتان اۋرۋىنا ۇشىراتقان، بىراق دەنساۋلىققا جەڭىل زيان كەلتىرۋگە الىپ كەلمەگەن ۇرىپ-سوعۋ نەمەسە وزگە دە زورلىق-زومبىلىق ارەكەتتەرىن جاساعانى ءۇشىن 80 اەك-كە دەيىنگى مولشەردە ايىپپۇل سالۋ، نە سول مولشەردە تۇزەۋ جۇمىستارىنا، نە 80 ساعاتقا دەيىنگى مەرزىمگە قوعامدىق جۇمىستارعا تارتۋعا، نە 25 تاۋلىككە دەيىنگى مەرزىمگە قاماۋعا الۋ جازاسى قاراستىرىلعان.

زاڭدا نەكە جانە وتباسى زاڭناماسىنىڭ جاڭا قاعيداتتارى قاراستىرىلعان. اتاپ ايتقاندا، ءداستۇرلى وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى قورعاۋ، ساقتاۋ، نىعايتۋ جانە ىلگەرىلەتۋ; بالالاردى جالپىادامزاتتىق، ۇلتتىق، ءداستۇرلى، مادەني، وتباسىلىق قۇندىلىقتارعا قۇرمەت رۋحىندا ادامگەرشىلىك جانە رۋحاني تاربيەلەۋدى قامتاماسىز ەتۋ.

وتباسىن قولداۋ ورتالىقتارىن قۇرۋ جانە ولاردىڭ قىزمەتى زاڭنامالىق تۇرعىدان بەكىتىلدى. ولار اۋداندار مەن قالا اۋداندارىندا جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ شەشىمىمەن بيۋدجەت قاراجاتى جانە وزگە دە تىيىم سالىنباعان قاراجات كوزدەرى ەسەبىنەن قۇرىلادى.

جاھاندانۋ جانە وتباسى قۇندىلىقتارىنىڭ ءرولى تۋرالى

جاھاندانۋ زامانىندا ۇلتتىق تاربيەدەن اجىراپ قالماۋ ءۇشىن سىرتقى قۇبىلىستى سىني كوزقاراسپەن قابىلداۋ قاجەت. قوعام سانالى بولۋى كەرەك. ءبىز سانالى قوعامعا ءالى جەتكەن جوقپىز. كوزى تىرىسىندە ءابىش كەكىلباەۆ اتامىزدان: «ءبىز قانداي قوعام بولامىز؟ دەپ سۇراعانىمىزدا ول: «تەڭىزدە قاتتى جەل تۇرعان كەزدە تۇبىندەگى قوقىستىڭ بارلىعىن الىپ شىعادى. كەيىن داۋىل باسىلعان كەزدە بەتىنە شىققان قوقىستى جيناپ، لاقتىرۋعا بولادى» دەگەن. قازىر ءبىز وسىنداي جاعدايدامىز. قوقىس جان-جاقتان كەلىپ جاتىر. ءبىز بۇدان وتەمىز. تەك ۋاقىت، شىدام، سابىر قاجەت. قوعامنىڭ ساناسىن وزگەرتۋگە كۇش جۇمساعان ءجون. وسكەلەڭ ۇرپاققا ءبىزدىڭ سالت-ءداستۇرىمىز وزگەلەردەن وزىق بولماسا، كەم ەمەس ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ كەرەك.

قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ ورتالىعى گرانتى اياسىندا  ىسكە اسىرىپ جاتقان «تۇرمىستىق زورلىقتىڭ الدىن الۋدى مەديا كەڭىستىكتە قولداۋ»   جوباسى اياسىندا مەن  انالار كەڭەسىنىڭ توراعاسى رەتىندە   جوبا ورىنداۋشىلارىنا ارنايى سۇحبات بەردىم. وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋدىڭ  زاڭنامالىق، قۇندىلىق تەتىكتەرى تۋرالى وي ءبولىستىم.الداعى ۋاقىتتا دا «ىرىس الدى ىنتىماق» - دەپ، بىرلەسىپ قىزمەت اتقارا بەرگەنىمىز دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن.

نازيپا شاناي،

قحا انالار كەڭەسىنىڭ ءتورايىمى، پرەزيدەنت جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا مۇشەسى.

Abai.kz