جاستىق شاققا ءتان قۇبىلىستان – ىزدەنىس، شاتتىق، قۋانىش،  سۇيىنىش پەن كۇيىنىشتەن ءتۇرلى كوركەمدىك ءتاسىل ارقىلى تەبىرەنتەرلىك سىر شەرتۋىمەن وزىمە قاتتى ۇنايتىن ەكى رومانىم  مەن بىرەر اڭگىمەمدى «جىبەك جولى» باسپاسى ءوز تاراپىنان نيەت ءبىلدىرىپ سۇراپ الىپ، «قايران جاستىق» دەگەن اتپەن ەكى توم ەتىپ شىعاردى. وسى قوستومدىقتى باسىپ بەرۋگە ىقىلاس تانىتىپ، قولجازبانى كىدىرىسسىز وندىرىسىنە جىبەرگەنى، ءسويتىپ، مىنە، جارىققا شىعارعانى ءۇشىن باسپاعا، ارينە، بەك ريزامىن. تەك، ءبىر اتتەگەن-ايى، سونىڭ كوزدەلگەن تارالىممەن كورىنۋىنە باسپانىڭ دا، مەنىڭ دە مۇمكىندىگىمىز جەتىڭكىرەمەي قالدى. كىم بىلەدى، عايىپتان دەمەۋشى تابىلىپ، كومەك قولىن سوزىپ جاتسا، بالكىم، بۇل كەمىستىك تەز تۇزەلىپ تە قالار...

ەسىمدە، ەكىتومدىقتاعى «قارساڭ» رومانىنىڭ «دۇنيە-كىلت» دەگەن اتپەن سوناۋ الىس جىلدارى، جەلتوقسان دۇربەلەڭىنىڭ ارتىنشا شىققان العاشقى باسىلىمىن سۇيسىنە وقىعانىن، سول 87-ءشى جىلعى كىتاپتى ۇناتقاندىقتان دا كۇنى بۇگىنگە شەيىن جوعالتپاي ساقتاپ كەلە جاتقانىن ساتتارتانۋ رەتىمەن اڭگىمەلەسىپ قالعان شىمكەنتتىك مۇعاليمادان ەستىگەن ەدىم. ال ودان ءسال ەرتەرەكتە، 84-ءشى جىلى جارىق كورگەن «كيەلى مۇرا»  جايىندا ىلە-شالا ءبىر تالدىقورعاندىق وقىرمان قىزدىڭ شىعارما تاقىرىبى مەن ونداعى كەيىپكەرلەردىڭ ءىس-ارەكەتتەرىن ومىردەگى ءوزى كۋا بوپ جۇرگەن وقيعالارمەن بايلانىستىرا وتىرىپ، شىن جۇرەكتەن ەگىلىپ ايتقان سىرى، سونداي-اق الماتىلىق جۋرناليست جىگىتتىڭ وسى ورايدا بىلدىرگەن جۇرەكجاردى پىكىرى اسىرەسە ەستە قالعان-تىن. قىسقاسى، بۇل زاماناۋي تۋىندىلاردىڭ ءوز ۋاقىتىندا وقىرمانداردىڭ كوڭىلدەگىلەرىن ءدوپ باسقانى انىق بولاتىن.

الايدا سوۆەتتىك داۋىردەگى جاستار ءومىرىن سۋرەتتەگەن شىعارمالار بۇگىنگى زامان سۇرانىسىن وتەي المايدى دەپ سانايتىندار جەتكىلىكتى ەكەنىن ويلاعاندا – سولاردىڭ تالايىنىڭ كوكەيىندە ونداي كىتاپتاردى قازىرگى تاۋەلسىزدىك كەزەڭ وقىرمانىنا قايتا ۇسىنۋدىڭ قانشالىقتى قاجەتى بار ەكەن دەگەن ساۋال تۇرارى حاقتىعىنا كۇمان كەلتىرە المايسىڭ. ويتكەنى تۇرمىستى ءھام رۋحاني تىنىش-تىرشىلىكتى پارتيا-كومسومول يدەيالارى بيلەگەن ول زامان جۇرتشىلىق كوزىندە مۇلدەم تەرىس باعالانىپ، قازىرگى تاڭدا قارا سيامەن سىزىپ تاستالىپ تۇر ەمەس پە...

سولايى-سولاي-اۋ، دەگەنمەن وتكەندى تۇگەل تارك ەتۋ – سونشالىقتى بىلگەندىك ەمەس ەكەنى دە انىق. كورمەي-اق كوز جۇمىپ باستارتقاننان، ىڭعايى، سول بەيتانىس زامانمەن كوركەمدەلگەن تۋىندىلار ارقىلى تانىسقانى كەيىنگى ۇرپاققا ابدەن ءتالىمدى بولارىن ويلاعان ءجون شىعار... سوندا قازىرگى جاس جانە، ارينە، ءوسىپ كەلە جاتقان جاڭا بۋىن دا وقىعانىن ىشتەي دە بولسا بۇگىنگى جاعداياتپەن سالعاستىرا كەلە، رۋحاني ءومىردىڭ دامۋى حاقىنداعى تاريحي شىندىققا، ناعىز اقيقاتقا كوز جەتكىزۋى ءارى قاجەت تاعىلىم قورىتۋى عاجاپ ەمەس...

كوڭىل شىركىن وسىلاي شالقيدى. قالاي بولعاندا دا، سوۆەتتىك قازاق ەلى جاستارىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنەن، دالىرەك ايتقاندا – ولاردىڭ سوعىستان كەيىنگى دامۋ ۇدەرىسىندە قالىپتاسقان ستاندارتتى كەزەڭ تاربيەسىنە ساي كوممۋنيزم قۇرۋ ۇرانىنا سەنىپ وسكەن ءومىرىنىڭ ماكروكوسمىنان بۇگىنگى وقىرمان الدىنا وسى قوستومدىقتا بەينەلەنگەن ميكروكوسم قىزىق تا ويلانتارلىق كورىنىستەر تارتار، تيىسىنشە وقىرمان بەلگىلى دارەجەدە سونداعى ءتۇرلى رەڭكتەردى ايقىن اجىراتىپ، عۇمىرىندا ءبىر كادەگە اسارلىقتاي ساباق الار دەپ ۇمىتتەنەم. شىنىن ايتقاندا، قوستومدىققا ەنگەن «قارساڭ» مەن «كيەلى مۇرا»  روماندارىندا جانە ءتورت شاعىن اڭگىمەدە ءسوز بولعان وقيعالار ىشىندە بەينەلەنگەن جاس جاندار تاعدىرى تۋىندىلاردى شىن ءتۇسىنىپ ءارى ءتۇيسىنىپ وقىعان قازىرگى زامانداستى مۇلدەم بەيتاراپ قالدىرماسىنا مەنىڭ سەنىمىم كامىل.

ويتكەنى بۇلاردا قىز-جىگىتتەردىڭ ارالارىنداعى جاقسى كورۋ سەزىمى سىندى ماڭگى ولمەس تاقىرىپ بويىنشا ءسوز بولاتىن كوڭىلدى-كوڭىلسىز جىرلار، ياعني ءساتتى، ءساتسىز ماحاببات قانا ەمەس، سولارمەن استاستىرا، قيلى پەندەشىلىكتەن ەرەكشەلەندىرىلىپ، ناقتى مىسالدارمەن ءورىلىپ سۋرەتتەلەتىن ءومىر بار. بۇلاردا ادىلدىك، ادالدىق، سۇيىسپەنشىلىك جايلى ۇعىمدار، ۇلتتىق ءدىلدىڭ وزگەرۋ قۇپياسى، ءتىل مەن ەل بولاشاعى، سونداي-اق اشارشىلىق سەكىلدى سوۆەتتىك كەزدە اشىق ايتىلمايتىن، تيىسىنشە سول شاققى كوپ جاستىڭ كوكەيىنە ۇيالاماعان قاسىرەتتى وتكەنىمىزدى جەكەلەگەن قىز-جىگىتتىڭ وتكىر ءتۇيسىنۋى، جالپى ولاردىڭ جەتكىنشەكتەردى ەڭبەكپەن، تاعلىمدى تاريحپەن تاربيەلەۋدى كوزدەيتىن ءىس-ارەكەتتەرى، وقۋشىلارعا كاسىپتىك باعدار بەرۋ ىسىنە ءمان بەرىپ، بەلسەنە اتسالىسۋ مىسالدارى العا تارتىلادى. كەڭەستىك قاساڭ يدەولوگيا قالىپتاستىرعان كوڭىلى توق كوپشىلىك اراسىنداعى ازداعان وزىق ويلى جاستاردىڭ جان-دۇنيەسىنەن ۇلگى الۋعا تۇرارلىق  سىر شەرتىلەدى.

بۇلاردىڭ ءبارى ۇلت تاعدىرىنا جانى اۋىرۋشىلىق جانە وتانسۇيگىشتىك قاسيەتتەردى بويلارىنا سىڭىرۋگە قۇشتار بۇگىنگى ۇرپاقتى دا، تۋراسىن ايتقاندا، شىنداپ قىزىقتىرۋعا ءتيىس. سوندىقتان دا قازىرگى ىزدەنىمپاز، سىنشىل وقىرماننىڭ نازارىنا «قايران جاستىق» ەكىتومدىعىن زور ۇمىتپەن ۇسىنىپ، اعا بۋىننىڭ سوندا سۋرەتتەلگەن كەڭەستىك داۋىردەگى گۇلداۋرەن كەزەڭىمەن جۇزدەسۋگە شاقىرامىن. جۇزدەسۋگە شاقىرام دەيمىن-اۋ، الدىمەن جۇزدەسۋدىڭ العىشارتىن – تۋىندىلاردىڭ باسپاحانادان جوبالانعان تيراجبەن شىعۋىن  قامتاماسىز ەتۋ كەرەك قوي. وسى ورايدا جاردەم قولىن سوزعىسى كەلەتىن ازاماتتاردىڭ نە باسپاعا، نە اۆتورعا تىكەلەي حابارلاسۋىن وتە-موتە قالايتىنىمدى دا جاسىرعىم كەلمەيدى...

بەيبىت قويشىباەۆ

Abai.kz