.png)
ارالاس مەكتەپتەردى قازاق مەكتەبىنە قالاي اينالدىرامىز؟
وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ نازارىنا!
قازاق ءتىلى — ۇلتتىڭ رۋحاني وزەگى، ەلدىڭ بولاشاعىنىڭ تىرەگى. سوندىقتان دا ءبىلىم جۇيەسىنىڭ ءتىلى، ەڭ الدىمەن، مەملەكەتتىك ءتىل بولۋى — تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ تابيعي تالابى. سوڭعى جىلدارى قوعامدا ەڭ كوپ تالقىلاناتىن، بىراق شەشىمى كۇردەلى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى — ارالاس مەكتەپتەردىڭ تاعدىرى. «ارالاس مەكتەپتەردى قازاق مەكتەبىنە قالاي اينالدىرامىز؟» دەگەن سۇراقتىڭ استارىندا ءتىل ساياساتى، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك، الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق فاكتورلار جانە اتا-انالار سەنىمى سياقتى كوپتەگەن پروبلەمالار توعىسادى.
ارالاس مەكتەپتەر — تاۋەلسىزدىك كەزەڭىنىڭ وتپەلى كورىنىسى
قازاقستاندا ارالاس مەكتەپتەردىڭ قالىپتاسۋى — تاريحي سەبەپتەردىڭ جەمىسى. كەڭەس داۋىرىندە قازاق مەكتەپتەرى جابىلىپ، ورىس تىلىندە وقىتۋ باسىمدىققا يە ەدى. تاۋەلسىزدىك العان سوڭ قازاق مەكتەپتەرىنىڭ سانى كۇرت ارتقانىمەن، كوپتەگەن وڭىرلەردە ارالاس مەكتەپتەر ءالى كۇنگە دەيىن ساقتالىپ وتىر. بۇل — وتكەننىڭ ينەرتسياسى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە قوعامداعى تىلدىك تەپە-تەڭدىكتىڭ ايناسى.
قازىرگى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، رەسپۋبليكا بويىنشا 700-گە جۋىق ارالاس مەكتەپ بار. كەي وڭىرلەردە بۇل مەكتەپتەر جالپى مەكتەپتەردىڭ ۇشتەن ءبىرىن قۇرايدى. ياعني ايتقاندا، قالا ورتالىقتارىندا، اسىرەسە ءىرى يندۋستريالدى ايماقتاردا، ارالاس مەكتەپتەر سانى ءالى دە كوپ. بۇل مەكتەپتەردە قازاق جانە ورىس تىلىندە وقيتىن بالالار ءبىر عيماراتتا، جەكە-جەكە سىنىپتاردا ءبىلىم الادى. كوپ جاعدايدا باسشىلىق تا، پەداگوگيكالىق قۇرام دا ەكى تىلدە سويلەيتىن، ەكى جۇيەگە بەيىمدەلگەن ورتا قالىپتاستىرادى.
ارالاس مەكتەپ — ەكى ءتىلدىڭ، ەكى مادەنيەتتىڭ، ەكى دۇنيەتانىمنىڭ ءتۇيىسۋ نۇكتەسى. بىراق تاجىريبە كورسەتكەندەي، بۇل فورمات شىنايى تەڭدىككە ەمەس، قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتىنىڭ ىعىسۋىنا اكەلەدى. سەبەبى مۇنداي مەكتەپتەردە رەسمي جانە جۇمىس ءتىلى كوبىنە ورىس ءتىلى بولىپ قالادى. جينالىستار، قۇجات اينالىمى، ءتىپتى مۇعالىمدەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناس — ورىس تىلىندە. ناتيجەسىندە قازاق سىنىبىنداعى بالالار دا سول ورتانىڭ ىقپالىندا قالىپ، قازاق مەكتەبىنىڭ رۋحىن سەزىنە المايدى.
نەگىزىندە، تەك تىلدە ەمەس — ۇلتتىق سانا مەن مادەني كودتا. قازاق مەكتەبى — تەك ءبىلىم ورنى ەمەس، ول ۇلتتىق بولمىستى قالىپتاستىراتىن رۋحاني ورتا. ال ارالاس مەكتەپ وسى ميسسيانى تولىق ورىنداي المايدى.
ارالاس مەكتەپتەردىڭ ساقتالۋىنا نەگىزگى سەبەپتەردىڭ ءبىرى — اتا-انالاردىڭ تاڭداۋى. كەيبىر اتا-انالار قازاق سىنىبىنىڭ ساپاسى تومەن دەپ ەسەپتەپ، ورىس سىنىبىن «جاقسىراق مۇمكىندىك» رەتىندە كورەدى. بۇل — كەڭەستىك كەزەڭنەن قالعان پسيحولوگيالىق ۇرەيدىڭ، ياعني «ورىسشا وقىسا، ءومىرى جەڭىل بولادى» دەگەن ەسكى ۇعىمنىڭ سارقىنشاعى. بۇل، قازىرگى كۇندەرى مۇلدە كەرى تۇسىنىك. قازاقستان – ساياسي تاۋەلسىز مەملەكەت. سوندىقتان، ورىس ءتىلى الداعى كەزدە قولدانىستان مۇلدە الىنىپ تاستالۋى مۇمكىن. تاۋەلسىزدىگىن بىزبەن قاتار العان كورشى مەملەكەتتەر سياقتى ورىس ءتىلى شەكتەلۋى مۇمكىن.
بىراق سوڭعى جىلدارى جاعداي وزگەرىپ كەلەدى. قازاق ءتىلىنىڭ بەدەلى ءوسىپ، مەملەكەتتىك باسقارۋ، كاسىپكەرلىك، مەديا جانە عىلىم سالالارىندا قازاق ءتىلى سۇرانىسقا يە بولۋدا. اتا-انالار دا بالاسىنىڭ كەلەشەگىن مەملەكەتتىك تىلمەن بايلانىستىرۋدى ءجيى ويلايتىن بولدى. سوندىقتان بۇل كەزەڭ — ارالاس مەكتەپتەردى كەزەڭ-كەزەڭىمەن قازاق مەكتەبىنە اينالدىرۋ ءۇشىن ەڭ قولايلى ۋاقىت.
ارالاس مەكتەپتەردى قازاق مەكتەبىنە اينالدىرۋ — تەك اتاۋ اۋىستىرۋ ەمەس، تەرەڭ الەۋمەتتىك جانە ۇيىمداستىرۋشىلىق رەفورما. بۇل پروتسەستى ءساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن تومەندەگى باعىتتار ماڭىزدى سەكىلدى:
الدىمەن، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ارالاس مەكتەپتەردى كەزەڭ-كەزەڭىمەن قازاق مەكتەبىنە كوشىرۋدىڭ ناقتى جوسپارىن قابىلداۋى قاجەت. بۇل جوسپار وڭىرلىك ەرەكشەلىكتى ەسكەرە وتىرىپ جاسالۋى ءتيىس.
كوپتەگەن ارالاس مەكتەپتەردە قازاق سىنىپتارىنا ارنالعان پەداگوگتەر جەتىسپەيدى نەمەسە ساپاسى تومەن. بۇل ماسەلەنى شەشپەي، مەكتەپتى تولىق قازاق تىلىندە وقىتاتىن دەڭگەيگە جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان پەداگوگيكالىق جوو-لاردا قازاق تىلىندە ساباق بەرەتىن ماماندار دايارلاۋعا ەرەكشە نازار اۋدارۋ كەرەك. مۇعالىم — ءتىل ساياساتىنىڭ الدىڭعى شەبىندە تۇرعان تۇلعا. ەگەر مۇعالىم ءوزى قازاق تىلىندە ەركىن سويلەي الماسا نەمەسە ۇلتتىق يدەولوگيانى سەزىنبەسە، وندا مەكتەپ تە قازاقى بولمىستى قالىپتاستىرا المايدى.
قازاق مەكتەبىنىڭ ساپاسى — وقۋ مازمۇنىمەن انىقتالادى. ورىس تىلىندەگى نەمەسە اۋدارىلعان وقۋلىقتاردىڭ ورنىن ساپالى، عىلىمي نەگىزدەلگەن، قازاق تىلىندە جازىلعان وقۋ قۇرالدارى باسۋى ءتيىس. وسى باعىتتا سوڭعى جىلدارى ايتارلىقتاي جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر، بىراق جۇيەلى ساراپتاۋ جانە بىرىڭعاي ستاندارت ءالى دە جەتىسپەيدى.
اتا-انالارمەن جۇمىس
ەڭ باستى پروبلەما — قوعامنىڭ، اسىرەسە اتا-انالاردىڭ سەنىمىن ارتتىرۋ. مەكتەپ تەك بالاعا ەمەس، اتا-انانىڭ دۇنيەتانىمىنا دا اسەر ەتەدى. سوندىقتان ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى، اشىق ساباقتار، قازاق ءتىلدى ءبىلىمنىڭ ارتىقشىلىعىن ناسيحاتتايتىن باعدارلامالار قاجەت. بۇل جۇمىستى فورمالدى تۇردە ەمەس، شىنايى ديالوگ نەگىزىندە جۇرگىزۋ كەرەك.
قازاق مەكتەبى — تەك ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسى ەمەس، ۇلتتىق رۋحانياتتىڭ تىرەگى ەكەنىن قوعام ءتۇسىنۋى كەرەك. قازاق تىلىندە وقىعان تۇلەكتەردىڭ تابىستى ءومىر جولدارىن كورسەتۋ، قازاق مەكتەبىنىڭ تۇلەكتەرىن قوعامدىق ۇلگى رەتىندە ناسيحاتتاۋ — ءتيىمدى قۇرالداردىڭ ءبىرى.
قالاداعى ارالاس مەكتەپتەردى قازاق مەكتەبىنە اينالدىرۋ — باستى مىندەت. سەبەبى اۋىلدىق جەرلەردە قازاق ءتىلىنىڭ تابيعي ورتاسى بار، ال قالادا تىلدىك ورتا ءالسىز. قالالىق قازاق مەكتەپتەرى جاڭا فورماتتاعى، زاماناۋي، جوعارى ساپالى ءبىلىم وردالارىنا اينالسا، اتا-انالار تاڭداۋى دا تابيعي تۇردە قازاق مەكتەبىنە اۋادى.
حالىقتىڭ ساناسىن وياتۋ — ەڭ ماڭىزدى قادام
كەيدە ەڭ ۇلكەن كەدەرگى — ماتەريالدىق ەمەس، مەنتالدىق دەڭگەيدە بولادى. قازاق قوعامىنىڭ كەي بولىگى ءالى دە قازاق مەكتەبىن «شەكتەۋلى مۇمكىندىك» رەتىندە قابىلدايدى. مۇنى وزگەرتۋ ءۇشىن مەملەكەت پەن زيالى قاۋىم بىرلەسە ارەكەت ەتۋى كەرەك. قازاق مەكتەبى — بولاشاقتىڭ مەكتەبى ەكەنىن ۇعىندىرۋ — ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ باستى باعىتى بولۋى ءتيىس.
مىسالى، كورەيا، جاپونيا نەمەسە فينليانديا سەكىلدى ەلدەر ءوز تىلىندە وقىتۋدى ۇلتتىق مۇددە دەپ سانايدى. سول ەلدەر الەمدىك دەڭگەيدە باسەكەگە قابىلەتتى بولسا، ول — ءوز ءتىلىنىڭ قادىرىن بىلگەندىكتەن. قازاقستان دا ءدال وسىنداي باعىت ۇستانۋى قاجەت.
قازاق مەكتەبى — ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كەپىلى
ارالاس مەكتەپتەردى قازاق مەكتەبىنە اينالدىرۋ — تەك ءبىلىم ساياساتى ەمەس، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك پروبلەماسى. ەگەر ەل ازاماتتارى ءبىر تىلدە — مەملەكەتتىك تىلدە سويلەسە، مەملەكەت تە ءبىرتۇتاس ەلگە اينالادى. ءتىل بىرلىگى — ەل بىرلىگىنىڭ ۇيىتقىسى.
قازاق ءتىلى — ەلىمىزدىڭ بولاشاعى. ال قازاق مەكتەبى — سول بولاشاقتىڭ تەمىرقازىعى. سوندىقتان ءاربىر ارالاس مەكتەپتىڭ قازاق مەكتەبىنە اينالۋى — تەك ءبىلىم سالاسىنىڭ رەفورماسى ەمەس، ۇلتتىڭ جاڭعىرۋى، سانانىڭ وزگەرۋى، مەملەكەتشىل رۋحتىڭ كۇشەيۋى.
ارالاس مەكتەپتەردى قازاق مەكتەبىنە اينالدىرۋ — ۇلتتىڭ بولاشاعىن ايقىندايتىن تاريحي پروتسەسس. وسى باعىتتاعى تابىس — تەك مەملەكەتتىك ساياساتقا ەمەس، قوعامنىڭ بىرلىگىن، اتا-انالاردىڭ سەنىمىن جانە ۇستازداردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن قاجەت ەتەدى. ەڭ باستىسى — قازاق مەكتەبى بەدەلدى، ساپالى جانە زاماناۋي ءبىلىم ورداسىنا اينالسا، قالعانى تابيعي تۇردە شەشىلەدى.
بەيسەنعازى ۇلىقبەك،
قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى
Abai.kz
