تۇرىك جازۋشىسى، نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى ورحان پامۋكتىڭ جاڭا كىتابى «الىس تاۋلار ەستەلىگى: سۋرەتتى داپتەرلەر، 2009-2022» دەپ اتالدى.

بۇل شىعارما ادەبي جانە كوركەم الەمدە ءتۇرلى پىكىر تۋدىرىپ ۇلگەردى. اتالعان كىتاپتى The New York Times سىنشىسى دۆايت گارنەر «جەڭىل، ءۇستىرت» دەپ سىناپ، «نوبەل يەگەرىنىڭ سوڭعى جىلدارى شىعارعان ەڭ ۇياتتى كىتابى ەمەس پە؟» دەگەن وتكىر ساۋال تاستاعان ەدى.

شىنىندا دا، گارنەردىڭ سىنىن دا شىندىقتىڭ ءىزى بار سياقتى. پامۋك ءوز روماندارىندا ادام جانىنىڭ ازابى مەن قوعامنىڭ رۋحاني كۇيزەلىسىن نازىك سۋرەتتەيتىن جازۋشى رەتىندە تانىلعان. ال بۇل جولى ول الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى كونفەرەنتسيالار مەن فەستيۆالدەرگە قاتىسىپ، بىرەۋدىڭ ەسەبىنەن جايلى ءومىر كەشىپ جۇرگەن ەركىن سۋرەتكەر بەينەسىندە كورىنەدى. موتسارت مۋزىكاسىن تىڭداپ پويىزبەن ليونعا بارا جاتقان ءساتى نەمەسە گارۆارد الاڭىندا جاڭبىر استىندا نوبەل لاۋرەاتتارى جيىنىنا اسىققان كورىنىسى – جازۋشىنىڭ وزىنە دەگەن سەنىمىنىڭ تىم ارتقانىن اڭعارتادى.

الايدا «الىس تاۋلار ەستەلىگى» شىعارماسىن ءۇستىرت سىناپ تاستاۋ قاتەلىك بولار ەدى. بۇل تۋىندى پامۋكتىڭ ەڭ ەركىن، شەكتەۋسىز ەڭبەكتەرىنىڭ ءبىرى. كىتاپ ەشقانداي كىرىسپەسىز باستالادى. العاشقى بەتىندە اۆتوردىڭ داپتەرىنەن الىنعان تولىق ءتۇستى سۋرەت – تەڭىزدەن قاراعاندا جاۋىن استىنداعى جاعالاۋ. اسپاندا تۇرىكشە سوزدەر: «تامشى»، «سوزدەر»، «جاۋىن»… ال ولاردىڭ اعىلشىنشا اۋدارماسى جوعارىدا بەرىلگەن. بۇل – پامۋكتىڭ ىشكى الەمىنە، وي اعىمىنا ەنۋگە شاقىرعان العاشقى قاقپا.

كەلەسى بەتتەردە جازۋشى ءوز تۇسىندە كورەتىن «الىس تاۋلاردى» بەينەلەيدى. ول جەردە «الىپ قۇستىڭ ۇياسى»، «ماعىناعا ۇمتىلىس»، «جەر قوينى – مەنىڭ قابىرىم» سياقتى سيمۆوليكالىق بەينەلەر كەزدەسەدى. مۇنىڭ ءبارى وقىرماندى ناقتى سيۋجەتتىڭ ەمەس، ەركىن قيال مەن بەيسانالىقتىڭ كەڭىستىگىنە جەتەلەيدى.

پامۋكتىڭ سۋرەتتەرى اسا كاسىبي بولماسا دا، ولاردا ءبىر اڭعالدىق پەن شىنايىلىق بار. ول اكۆارەل مەن ءتۇرلى-ءتۇستى ماركەرلەردى ءجيى قولدانادى، ءماتيسستىڭ تۇستىك شەشىمدەرىن ەسكە تۇسىرەدى. بىراق بۇل كىتاپ ەڭ الدىمەن كارل يۋنگتىڭ ايگىلى «قىزىل كىتابىمەن» ۇندەس: وندا دا سۋرەت پەن ءسوز، سانا مەن قيال، ونەر مەن پسيحولوگيانىڭ شەكاراسى جويىلىپ كەتەدى.

پامۋكتىڭ داپتەرلەرى تەك كوركەم تۋىندى عانا ەمەس، جازۋشى ءومىرىنىڭ ايناسى. وندا ول قاي كۇنى، قاي جەردە رومان جازعانىن، قانداي ويلارمەن جۇرگەنىن، ءتىپتى كۇندەلىكتى تۇرمىسىن دا حاتقا تۇسىرەدى. «تۇستەن كەيىن ەيۆەري كىتاپحاناسىندا وتىرام، كۇن سايىن ءبىر ۇستەلدە جازام» نەمەسە «اقىرى Snow رومانىنىڭ جاڭا باسىلىمىنا ارنالعان ءماتىندى اياقتادىم» دەگەن جولدار شىعارماشىلىقتىڭ شىنايى تۇرمىسىن كورسەتەدى.

كىتاپ سوڭىنداعى حرونولوگيالىق تىزىمگە قاراعاندا، پامۋك ءومىرىنىڭ ءار كەزەڭىن داپتەر بەتتەرىنە شەبەر توقىعان. ءبىر جازبادا سۇيگەن قىزى تۋرالى ايتسا، كەلەسىسىندە بولاشاق جارى پايدا بولادى. ءبىر ساپاردا رەسەيدە ءدارىس وقيدى، بىرىندە بەرلين مەن پاريجدە كورمەگە قاتىسادى. بارلىعى شىنايى ۋاقىت جەلىسىندە ءوز ورنىن تابادى.

دەگەنمەن «الىس تاۋلار ەستەلىگىنىڭ» باستى كۇشى – ونىڭ جۇيەسىزدىگىنەن تۋىندايتىن ەركىندىك. بۇل – لوگيكا مەن حرونولوگيادان گورى سەزىم مەن بەينەگە سۇيەنەتىن كىتاپ. ول ءبىر جاعىنان – سۋرەت البومى، ەكىنشى جاعىنان – پوەتيكالىق كۇندەلىك، ال ءۇشىنشى جاعىنان – جازۋشى ساناسىنىڭ كارتاسى.

سوندىقتان دا پامۋكتىڭ جاڭا ەڭبەگىن كەيبىر سىنشىلار «بالالار كىتابىنا ۇقسايدى» دەپ باعالاسا دا، ونىڭ استارىندا ۇلكەن شىعارماشىلىق باتىلدىق جاتىر. بۇل تۋىندىدا جازۋشى ءوزىن دە، ۋاقىتتى دا بايلاپ قويمايدى. ول ەركىندىككە جول اشادى – ءارى ءسوزدىڭ، ءارى بوياۋدىڭ ەركىندىگىنە.

قورىتىندىلاي ايتقاندا، «الىس تاۋلار ەستەلىگى» – پامۋكتىڭ ءومىرى مەن ويىنىڭ ۆيزۋالدى حرونيكاسى. ءيا، كەي تۇستا پاڭدىق پەن ءوزىن-ءوزى اسپەتتەۋ بايقالادى، بىراق ول سونىسىمەن دە شىنايى. كىتاپ ءتۇرلى-ءتۇستى، كەيدە شاتاسقان، كەيدە اسەرلى، بىراق ەڭ باستىسى – ءتىرى. ورحان پامۋك تاعى دا ءوز وقىرمانىن تاڭعالدىردى: بۇل جولى ول رومان ەمەس، ءوز جانىنىڭ داپتەرىن ۇسىندى.

Abai.kz