سەيسەنبى, 21 قازان 2025
اقمىلتىق 258 0 پىكىر 21 قازان, 2025 ساعات 14:00

بيلىك يەسى قازاق ءتىلىن نەگە تالاپ ەتپەيدى؟

سۋرەت: martebe.kz سايتىنان الىندى.

قازاق ءتىلى — مەملەكەتتىڭ باستى نىشانى، ۇلتتىق بىرەگەيلىكتىڭ وزەگى، رۋحاني تاۋەلسىزدىكتىڭ تىرەگى.

بىراق، وكىنىشكە قاراي، قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى بولا تۇرا، قازاق تىلىنە دەگەن ناقتى ساياسي تالاپ پەن جاۋاپكەرشىلىك بيلىك قۇرىلىمدارىندا ءالى دە ءالسىز. تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا وتىز جىلدان اسسا دا، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن لاۋازىمدى تۇلعالار قازاق ءتىلىن مىندەتتى تۇردە قولدانۋ مادەنيەتىنە تولىق كوشپەي وتىر. ەندەشە، «نەگە؟» دەگەن سۇراق ورىندى. نەگە بيلىك يەسى ءوزى باسقارىپ وتىرعان ەلدىڭ ءتىلىن تالاپ ەتپەيدى؟

زاڭ بار، بىراق تالاپ جوق

1997 جىلى قابىلدانعان «ءتىل تۋرالى» زاڭدا قازاق ءتىلى — مەملەكەتتىك ءتىل دەپ انىق جازىلعان. مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ۇيىمدار ءىس قاعازدارىن، ماجىلىستەردى، قۇجات اينالىمىن قازاق تىلىندە جۇرگىزۋى ءتيىس. بىراق ءىس جۇزىندە بۇل نورما كوبىنە فورمالدى سيپاتتا قالىپ وتىر. زاڭ بار، الايدا ونى ورىنداۋعا دەگەن ناقتى باقىلاۋ مەن جاۋاپكەرشىلىك جوق.

بيلىك يەلەرى ءجيى ايتاتىن ءۋاج — «ۋاقىت كەرەك»، «كوپتىلدى قوعامدا بىرتىندەپ جۇزەگە اسادى». بىراق وتىز جىلدا ءبىراز نارسەنى وزگەرتۋگە بولار ەدى؟ كورشىلەس ەلدەردە مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى الدەقايدا باتىل جۇرگىزىلدى. بالتىق ەلدەرى، مىسالى، مەملەكەتتىك تىلگە كوشۋدى قىسقا ۋاقىت ىشىندە جۇزەگە اسىردى. ال بىزدە ءالى دە ورىس تىلىندەگى بايانداما، ەسەپ، حاتتاما قالىپتى جاعداي. دەمەك، ماسەلە تەك ۋاقىتقا ەمەس، ساياسي ەرىككە تىرەلىپ وتىر.

قازىرگى شىنايىلىقتا قازاق ءتىلى كوبىنە قاراپايىم حالىقتىڭ، مادەنيەت پەن ونەردىڭ، ادەبيەتتىڭ، قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىنىڭ، تۇرمىستىڭ ءتىلى رەتىندە قابىلدانادى. بۇل — ءتىل ساياساتىنىڭ تەڭسىزدىگىن كورسەتەتىن ەڭ وتكىر بەلگى.

مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ تاعدىرى – تىكەلەي ساياسي ەرىككە بايلانىستى. ەگەر پرەزيدەنت، ۇكىمەت، پارلامەنت جانە اكىمدەر دەڭگەيىندە ناقتى تالاپ قويىلماسا، ەشقانداي باعدارلاما ناتيجە بەرمەيدى.

بيلىك يەلەرى قازاق تىلىندە سويلەۋگە ۇمتىلعانىمەن، بۇل كوبىنە سيمۆولدىق سيپاتتا. كەيبىرەۋى «قازاقشا بىلەمىز» دەيدى، بىراق رەسمي جينالىستا وزگە ءتىلدى تاڭدايدى. بۇل – مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن سەنىمسىزدىكتىڭ بەلگىسى. ال سەنىمسىزدىك جوعارىدا بولسا، تومەنگە تالاپ تا تۇسپەيدى.

ءتىلدى شىنايى قۇرمەتتەۋ – ساياسي شەشىمنەن باستالادى. ەگەر مينيستر قازاق ءتىلىن بىلمەسە، ول ءوز سالاسىندا قازاق تىلىندە ەسەپ جۇرگىزۋدى، نۇسقاۋلىق دايىنداۋدى، قۇجات اينالىمىن ەنگىزۋدى تالاپ ەتپەيدى. وسىلايشا مەملەكەتتىك ءتىل شەنەۋنىكتەردىڭ قىزمەتىندە قوسىمشا، قاجەتسىز فۋنكتسياعا اينالادى.

مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر ءۇشىن ءتىل پروبلەماسى تەك «جاقسى بولار ەدى» دەڭگەيىندە قالىپ وتىر. ال بۇل سالادا ناقتى سانكتسيا نەمەسە تالاپ جۇيەسى قالىپتاسپاعان.

مىسالى، مەملەكەتتىك قىزمەتكە قابىلداۋ كەزىندە قازاق ءتىلىن ءبىلۋ دەڭگەيىن تەكسەرۋ فورمالدى تۇردە وتەدى. تەست تاپسىرادى، بىراق ناقتى سويلەسۋ، ءتۇسىنۋ، جازۋ قابىلەتى باعالانبايدى. سونىڭ سالدارىنان، ءتىل بىلمەيتىندەر مەملەكەتتىك قىزمەتكە ەش قيىندىقسىز كىرىپ كەتەدى.

تىلگە نەمقۇرايدى قاراۋ جاۋاپسىزدىقتى قالىپتاستىرادى. ەگەر مينيسترلىكتە نەمەسە اكىمدىكتە ءبىر قۇجات ورىسشا دايىندالسا، ەشكىم وعان سىن ايتپايدى. كەرىسىنشە، «نەگىزگىسى تۇسىنىكتى بولسىن» دەپ قاراۋ — جۇيەلى جاعدايدىڭ باستاۋى.

قازاق قوعامىنىڭ 90 پايىزى بۇگىنگى كۇنى قازاق ءتىلدى. بۇكىل وڭتۇستىك وبلىستار (الماتى، جەتىسۋ، جامبىل، قىزىلوردا، شىمكەنت، تۇركىستان), سونىمەن قاتار باتىس ولكەسى جانە اباي، ۇلىتاۋ، قاراعاندى وبلىستارىنىڭ كوپشىك بولىگى مەملەكەتتىك ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن. ال بيلىك ەليتاسى اراسىندا، اسىرەسە ورتالىق دەڭگەيدە، ورىس ءتىلىنىڭ ۇستەمدىگى ساقتالىپ وتىر. وسى جاعداي بيلىك پەن قوعام اراسىنداعى تىلدىك الشاقتىقتى تۋدىرادى.

الەۋمەتتىك جەلىدە حالىق مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قورعالۋىن، وتىرىستاردىڭ قازاقشا ءوتۋىن، زاڭداردىڭ قازاقشا نۇسقاسىنىڭ ساپالى بولۋىن سۇرايدى.

دەگەنمەن، قازىرگى بيلىك يەسى تالاپقا سالقىن قارايدى. ال بۇل حالىقتىڭ بيلىككە دەگەن سەنىمىن ازايتادى، ۇلتتىق تۇتاستىققا سىزات تۇسىرەدى.

قازاق تىلىنە سۇرانىس جوق ەمەس، قولداۋ جوق

كەيدە بيلىك وكىلدەرى «قازاق تىلىنە سۇرانىس تومەن» دەيدى. بۇل — شىندىققا جاناسپايدى. قازاق قوعامىندا تىلگە سۇرانىس وتە جوعارى. بۇگىندە جاستار قازاقشا كونتەنت جاسايدى، قازاق تىلىندەگى مەديالار كوبەيىپ كەلەدى، بيزنەس سالاسىندا دا قازاقشا جارناما مەن قىزمەت كوبەيدى.

بىراق، سۇرانىستا ەمەس، قولداۋدا. ەگەر بيلىك قازاق تىلىندەگى باستامالاردى ناقتى قارجىلاي، ينستيتۋتسيونالدىق تۇردە قولداسا، ءتىل دامۋى ەسەلەنە تۇسەر ەدى. ال ازىرگە مۇنداي قولداۋ جارتىلاي سيپاتتا.

مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ شىن مانىندەگى مارتەبەسىن كوتەرۋ ءۇشىن «قۇر ناسيحات» جەتكىلىكسىز. قاجەتتى ناقتى شارالار مىنالار بولۋى ءتيىس:

مەملەكەتتىك قىزمەتكە قابىلداۋ كەزىندە قازاق ءتىلىن بىلۋگە ارنالعان تالاپتى كۇشەيتۋ. تەك تەست ەمەس، ناقتى اڭگىمەلەسۋ، ءماتىن جازۋ، قۇجات تولتىرۋ سياقتى تاجىريبەلىك باعالاۋ ەنگىزۋ.

بارلىق رەسمي وتىرىستار مەن باياندامالار قازاق تىلىندە ءوتسىن. ورىس تىلىندەگى سويلەۋ تەك قاجەت بولعان جاعدايدا اۋدارمامەن جۇرگىزىلۋى كەرەك.

قازاق تىلىنە بايلانىستى باقىلاۋ جۇيەسىن قۇرۋ. ءار مەملەكەتتىك ورگاندا ءتىل ساياساتىنا جاۋاپتى ءبولىم ناقتى كورسەتكىشتەرمەن جۇمىس ىستەۋى قاجەت.

مەملەكەتتىك باق پەن كونتەنت ساياساتى قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىسىن ارتتىرۋعا باعىتتالۋى ءتيىس.

زاڭنامالىق وزگەرىس: مەملەكەتتىك ءتىل نورمالارىن بۇزۋ نەمەسە ەلەمەۋ اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلسىن.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

46 - ءسوز

پروفيلاكتيكا بىتوۆوگو ناسيليا

الماز ەششانوۆ 1017
قاۋىپ ەتكەننەن ايتامىن

جاۋ جوق دەمە – جار استىندا...

قۋات قايرانباەۆ 10345