كەشە 85 جاسقا تولار ەدى

حح عاسىردىڭ 60-جىلدارىنا دەيىن الەمدىك دوپ دودالارى تەلەديداردان كورسەتىلمەگەندىكتەن، ودان بۇرىنعى مىقتى ويىنشىلار بۇكىل الەمدە جالپىحالىقتىق سۇيىسپەنشىلىككە بولەنە العان جوق. سوندىقتان جاسىل الاڭداعى عالامات ويىنىمەن شىن مانىندە بارشا ادامزاتتىڭ جۇرەگىن باۋراعان ناعىز الەمدىك دەڭگەيدەگى العاشقى جارىق جۇلدىز – برازيليا قۇراماسىنىڭ ايگىلى شابۋىلشىسى پەلە بولعانى انىق.

17 جاسار چەمپيون

راس، ول ونەر كورسەتكەن 50-60 جىلدارى الەم فۋتبولىندا باسقا دا مايتالماندار از ەمەس-ءتى: اتاقتى ورىس قاقپاشىسى لەۆ ياشين، پورتۋگاليالىق سۇرمەرگەن ەيسەبيو، اعىلشىن فۋتبولىن العا سۇيرەگەن بوببي چارلتون جانە ت.ب. ويىنشىلاردىڭ ەسىمى دوپ دودالارى تاريحىنا التىن ارىپپەن جازىلعان. ايتسە دە، بارىنەن ءۇش دۇركىن الەم چەمپيونى پەلەنىڭ داڭقى باسىم ەدى.

ايتپاقشى، پەلە – ونىڭ لاقاپ اتى. نەگە «پەلە» اتانعانىن قازىر ونىڭ ءوزى دە ەسىنە تۇسىرە المايدى. پورتۋگال تىلىندە ول ەشقانداي ماعىنا بەرمەيدى دە. «بالا كۇنىمدە اۋلادا دوپ قۋىپ جۇرگەندە، تيتتەي بوپ الىپ، ءبارىن شىركوبەلەك الداپ وتە الاتىنىما سۇيسىنگەن بىرەۋ ماعان وسىلاي دەپ ايدار تاعىپ ەدى، سول ات ءومىر بويى جابىستى دا قالدى» دەپ ەسكە الادى اتاقتى فۋتبولشى.

پەلەنىڭ شىن جانە تولىق اتى-ءجونى – ەدسون اررانتەس دو ناسيمەنتو. ول 1940 جىلدىڭ 23 قازانىندا برازيليانىڭ ميناس-جەرايس شتاتىنداعى ترەس كوراسوەس ەلدى مەكەنىندە قاراپايىم وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى دوندينو كەزىندە ءتاپ-ءتاۋىر ويناعانىمەن، جوعارى دەڭگەيگە جەتە الماسا كەرەك. سوندىقتان با، كۇنۇزاق ءۇي بەتىن كورمەي، الا دوپقا اربالعان بالاسىنا بار بىلگەنىن ۇيرەتۋگە دەن قويىپتى. 7 جاسىنان باستاپ مامانداردىڭ نازارىن اۋدارعان تالانتتى بالاقايدىڭ باقىتىنا وراي، جەرگىلىكتى بالالار كومانداسىن ءبىراز ۋاقىت داڭقتى باپكەر ۆالدەمار دە بريتو جاتتىقتىرادى. بولاشاق فۋتبول كورولىنىڭ بويىنداعى ەرەكشە قابىلەتتى بايقاپ، «سانتوسقا» قابىلدانۋىنا قول ۇشىن بەرگەن دە سول ەكەن. ءسويتىپ، پەلە 15 جاسىندا-اق كاسىپقوي كلۋبپەن كەلىسىم-شارت جاساسادى...

اياقدوپ شەبەرى بولىپ تا ادامزاتقا تانىلۋعا بولاتىنىن دالەلدەگەن تۇلعانىڭ العاش جارق ەتكەن ءتۋرنيرى – 1958 جىلعى الەم چەمپيوناتى ەدى. شۆەتسيا جاسىل الاڭدارىنداعى سول جارىستا پەلە 6 دوپ سوقتى: ونىڭ ۇشەۋىن جارتىلاي فينالدا فرانتسۋزدارعا، ەكەۋىن فينالدا شۆەدتەرگە! ول كەزدە فۋتبولشى نەبارى 17 جاستا ەدى. ءسويتىپ، 28 جىل كۇتكەن قۋانىش – نيكە قۇدايى بەينەلەنگەن التىن كۋبوك برازيلياعا اتتاندى.

جاراقات، ساتسىزدىك جانە التىن

اراعا ءتورت جىل سالىپ، چيليدەگى دوپ دوداسىنا كەلگەندە، ونىڭ ەسىمىنە بۇكىل الەم قانىق-تىن. الايدا پەلە تۋرا چەمپيوناتقا يەك ارتپادا جولداستىق كەزدەسۋدە كۇتپەگەن جەردەن جاراقات الىپ قالدى. «باپكەرلەرگە شىنىمدى ايتسام، الەم چەمپيوناتىنا اپارماي قويار» دەپ قورىققان ول سول كۇيى ەشكىمگە ءلام-ميم دەپ ءتىس جارماپتى. اياعىنىڭ اۋىرعانىنا تىستەنە شىداي ءجۇرىپ، تاعى ەكى جولداستىق ويىنعا قاتىسىپ، ءتىپتى بىرەۋىندە گول دا سوعىپتى. ول چيليدەگى العاشقى ماتچتا دا مەكسيكالىق انتونيو كارباحالدىڭ قاقپاسىنا دوپ ەنگىزدى. الايدا ويىننان سوڭ جارادار اياعى تىپتەن جاراماۋعا اينالعانىن بايقادى. بۇل سىرىن ول تەك كوماندا دارىگەرى يلتون گوسلينگكە عانا ايتقان ەكەن، ول ارى قاراپ، بەرى قاراپ، «شاماسى، بىرنەشە كۇن بويى ويىن عانا ەمەس، جاتتىعۋعا دا قاتىسپاۋىڭا تۋرا كەلەدى-اۋ» دەپتى. ال پەلەنىڭ قايتسە دە ويناعىسى كەلىپ تۇر! اقىرى «باپكەرگە ەشتەڭە دەمەيمىن» دەگەن دارىگەردىڭ ءسوزىن العان شابۋىلشى ءۇش كۇننەن سوڭ چەحوسلوۆاكياعا قارسى الاڭعا شىعادى.

«العاشقى مينۋتتاردان باستاپ-اق اياعىمنىڭ سىرقىراعانىن ەلەمەۋگە تىرىستىم، – دەپ ەسكە الىپتى ول كەيىن. – كەرىسىنشە، سوققىعا شىدار ما ەكەن دەپ سىناپ كورۋگە بەل بايلادىم. الاڭ ورتاسىندا الدەكىمنەن پاس الدىم دا،  الدىمنان كەسە كولدەنەڭ شىققان ەكى قارسىلاسىمدى الداپ ءوتتىم. تاعى ەكەۋىنىڭ قۇرماق بولعان قۇرساۋىنان سىتىلىپ شىعىپ، ايىپ الاڭىنا ەندىم دە، سول اۋرۋ اياعىممەن سولق ەتكىزىپ سوعىپ جىبەردىم. دوپتىڭ قايدا ۇشقانىن بىلمەيمىن، ءوزىم وماقاسا قۇلادىم. شاتىم شىتىناپ كەتكەندەي سىرقىراپ قويا بەردى. تىنعانىمدى سوندا سەزدىم...».

دەگەنمەن برازيليا قۇراماسى بۇل بىرىنشىلىكتە ءوزىنىڭ ۇزدىك ويىنشىسىنسىز-اق ەكىنشى رەت الەم چەمپيونى اتاندى. پەلە 1966 جىلعى الەمدىك دوپ دوداسىنا دا قاتىستى، بىراق وندا برازيليالىقتار ۆەنگريادان جانە پورتۋگاليادان جەڭىلىپ، توپتان وزىپ شىعا المادى. ەسەسىنە، 1970 جىلى پەلە مەن ونىڭ وتانداستارى ءۇشىنشى رەت التىننان القا تاقتى. وسىدان سوڭ ء(تىپتى ءالى كۇنگە دەيىن) ماماندار برازيليانىڭ سول قۇراماسىن الەم چەمپيوناتى تاريحىنداعى ەڭ ۇزدىك كوماندا، ال پەلەنى الەمدەگى ەڭ ۇزدىك فۋتبولشى سانايدى.

شەكسپيرمەن شەندەس تۇلعا

پەلەنىڭ عالامات شەبەرلىگىنىڭ قۇپياسىن ءبىر اۋىز سوزبەن ءتۇسىندىرۋ قيىن. انىعى، وعان قۇداي دارا دارىن بەردى. الا دوپتى اياعىمەن ءدال ول سياقتى قالاۋىنشا بيلەتە الاتىن جان بۇعان دەيىن بولماعان-دى (ودان كەيىن دە كەزدەسپەگەنىنە سەنىمدىلەر كوپ-اق). الايدا ايگىلى برازيليالىق تەك تابيعي تالانتتى يگەرۋمەن عانا شەكتەلمەي، جالىقپاي جاتتىعۋ، تىنباي ىزدەنۋ ارقىلى دا شەبەرلىگىن شىڭداي تۇسكەن. ۇجىمداسا ويناي ءبىلۋ، قارسىلاسى ءۇشىن وقىس، ارىپتەسى ءۇشىن وڭتايلى پاستاردى ءدال بەرە الۋ، ەكى اياعىمەن دە ەركىن سوعۋ سياقتى قاسيەتتەرى – سونىڭ دالەلى. ونىڭ 100 مەتر قاشىقتىقتى نەبارى 11 سەكۋندتا جۇگىرىپ ءوتۋى دە – كادىمگى جەلاياقتاردىڭ ءوزى قىزىعاتىن كورسەتكىش. بويى 173 سم بولسا دا، ءبىر ورنىندا تۇرىپ 2 مەترگە سەكىرە الۋىنا قالاي تاڭ قالمايسىز؟ دارىگەرلەر ءتىپتى ونىڭ كوز قيىعى دا قاراپايىم ادامدىكىنەن ءسال كەڭدەۋ دەسەدى. ياعني پەلەنىڭ الاڭداعى ءار ءسات، ءار وزگەرىستى قاپىسىز اڭداپ، الاڭنىڭ قاي بۇرىشىنداعى سەرىگىن دە كورمەي-اق سەزىپ، دوپتى وعان دالمە-ءدال اسىرا الۋى تەگىن ەمەس دەگەن ءسوز.

كوزى تىرىسىندە الەمدە پەلەدەي داڭقتى ادام اسا كوپ بولا قويعان جوق. وعان كۇن سايىن كەلىپ جاتاتىن حاتتار مەن وتىنىشتەردە قيساپ بولمايتىن. بارىنە جاۋاپ بەرمەك تۇگىلى، وقىپ تاۋىسۋدىڭ ءوزى مۇمكىن ەمەس. دەگەنمەن فۋتبول كورولى قاۋىرت شارۋالارىنىڭ اراسىنان ازداعان ۋاقىت تاۋىپ (ول ءىرى بيزنەسمەن دە، مينيستر دە بولدى، كينوعا دا ءتۇستى، ءان دە ايتتى), قايىرىمدىلىق ءىس-شارالارىن وتكىزىپ تۇراتىن. جەر بەتىندەگى جالپى كەدەي-كەپشىك ءۇشىن پەلە – تىعىرىقتان شىعارار، تىلەكتى قابىل ەتەر ۇلى قۇتقارۋشى ىسپەتتەس. 1995 جىلى رۋانداداعى قوس تايپانىڭ (تۋتسي مەن حۋتۋ) قاندى قاقتىعىسىنان ابدەن زاپى بولعان 17 جاسار بوزبالانىڭ جولاي كەزىككەن امەريكالىق جۇك كەمەسىنە جاسىرىنىپ، ريو-دە-جانەيروعا پەلەنى ىزدەپ بارعانى باسپاسوزدە ءبىراز شۋ بولدى. قالتاسىندا كوك تيىنى جوق ءبىر وڭتۇستىكافريكالىق بەيباقتىڭ ءوز ءپىرىن جاقىننان كورۋ ءۇشىن كەيپتاۋننان كاسابلانكاعا دەيىن ءبىر اي جۇرگەنى دە (قايىقپەن، اۆتوبۋسپەن، اربامەن، ءتىپتى كەيدە تۇيەمەن!) – راس وقيعا. ال كونگوداعى ازاماتتىق سوعىس كەزىندە ەكى جاق پەلە قاتىساتىن ويىندى كورۋ ءۇشىن ءبىر كۇنگە شايقاستى توقتاتقان دا... ەرتەسىنە قايتا جالعاستىرعان.

...كەزىندە برازيليا ۇلتتىق قۇراماسىن جاتتىقتىرعان، بىراق نەگىزگى ماماندىعى سپورت ءجۋرناليسى جواو سالدانيادان اعىلشىن رەپورتەرى «نەگە پەلەنى فۋتبول كورولى دەپ اتايدى؟» دەپ سۇراعاندا، ول:

– سەبەبى، ادەبيەت ءۇشىن شەكسپير كىم بولسا، فۋتبول ونەرى ءۇشىن پەلە سونداي دارەجەگە يە، – دەپ جاۋاپ بەرىپتى... 

ساكەن سىبانباي

پەلە

ءۇش دۇركىن الەم چەمپيونى (1958, 1962 جانە 1970 جىلدارى) اتانعان جالعىز فۋتبولشى;

ءتورت الەم چەمپيوناتىنىڭ فينالدىق تۋرنيرىنە قاتىسىپ، جالپى سانى 14 ويىن وتكىزىپ، 12 گول سوققان;

ەڭ جاس الەم چەمپيونى. 1958 جىلى ول نەبارى 17 جاستا ەدى;

برازيليا قۇراماسىنىڭ ساپىندا 92 ويىن وتكىزىپ، 77 گول سوققان;

كاسىبي فۋتبولداعى 21 جىل (1956-1977) ىشىندە 1363 ماتچ وتكىزىپ، 1281 گول سوققان;

وسى 21 جىلدىق كارەراسىندا تەك ەكى-اق كلۋبتا – «سانتوستا» (برازيليا) جانە «كوسموستا» (اقش) ونەر كورسەتكەن;

ءوزىنىڭ 1000-گولىن ول 1969 جىلدىڭ 19 قاراشاسىندا «ماراكانا» ستاديونىندا «ۆاسكۋ دا گاما» كلۋبىنىڭ قاقپاسىنا سوقتى;

حح عاسىردىڭ ۇزدىك سپورتشىسى، حح عاسىردىڭ ۇزدىك فۋتبولشىسى، يۋنەسكو ەلشىسى;

پەلەنىڭ ءۇش قىز، ءبىر ۇلى بار (ەدينو، كەيىنگى جىلدارعا دەيىن «سانتوس» كومانداسىندا قاقپاشى بوپ وينادى);

پەلە 2022 جىلدىڭ 29 جەلتوقسانىندا قايتىس بولدى.

Abai.kz