شەجىرەلى شىعىستىڭ كوركەم تابيعاتى مەن سىرلى اڭىزدارىنا تولى ءوڭىر  –  تارباعاتايدىڭ ەتەگىندە، كيەلى ماڭىراق توپىراعىندا جىرمەن تىنىستاپ، ونەرمەن ورىستەپ، ماعىنالى عۇمىر كەشىپ كەلە جاتقان ءجاۋانمارت جۇرەك يەسى، ۇلاعاتتى ۇستاز، ورەلى اقىن – نۇرعاليەۆا ساۋلە ەسەنقىزى. تۋعان جەردىڭ قادىرىن ولەڭمەن ءورىپ، قاراپايىم اۋىلدىڭ تىنىسىن جۇرەگىنىڭ لۇپىلىمەن جەتكىزە بىلەتىن سىرشىل ءسوز زەرگەرى. تۋعان ولكە بارقىتبەل، ماڭىراقتىڭ اسقاق رۋحى اقىن ولەڭدەرىنىڭ ءار شۋماعى، جولدارىنا جىر بولىپ ورىلەدى. اقىن ءۇشىن پوەزيا ءومىردىڭ ايناسى بولسا، ۇستازدىق – تاعدىردىڭ ميسسياسى.

ەكەۋى توعىسقاندا س.ەسەنقىزىنىڭ بولمىسى دارالانىپ، رۋحاني الەمى بيىكتەي تۇسەدى. تۋعان جەرگە، تۋعان ەلگە دەگەن ىڭكارلىك، ۇلت رۋحىنا دەگەن قۇرمەت، ۇستازدىققا ادالدىق پەن ادامگەرشىلىك – ونىڭ بۇكىل شىعارماشىلىعىنىڭ وزەگى. ول ءوز ولەڭدەرىندە تۋعان ولكەنىڭ كوركەم كەلبەتىن، حالىقتىڭ اسىل قاسيەتتەرىن، ۇستازدىق ءومىردىڭ قۋانىشى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن شىنايى سەزىممەن بەينەلەيدى. س.ەسەنقىزىنىڭ پوەزياسى – تەك جەكە شىعارماشىلىق الەم عانا ەمەس، تارباعاتايدىڭ رۋحاني تىنىسىن، ماڭىراقتىڭ ءمولدىر جىرىن، شىعىس جەرىنىڭ، بارقىتبەل ءوڭىرىنىڭ مەيىرىم مەن شابىتقا تولى بولمىسىن تانىتاتىن ۇلتتىق سيپاتتاعى قۇبىلىس. اباي اتىنداعى قازۇپۋ اعا وقىتۋشىسى، ءتىل ءبىلىمى سالاسىنىڭ مايتالمان مامانى، ءتىلشى-عالىم فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ارىپتەس، دوس قاسەن ەرلان سلامبەكۇلىنىڭ: «جىراقتاعى اقىندار بوي جاسىرعان تۇلپارلارداي كوزگە كوپ كورىنبەي قالىپ قالاتىنى وكىنىشتى... سول سەكىلدى ەرجان باۋىرىم (ەرجان ادىلبەكوۆ – اۆتور د.ب.) دا شالعايدا ءجۇر عوي... ەرجان جاقسى اقىن ەكەن... ءبىرشاما ولەڭدەرىن وقىدىم. جىراقتا ءجۇر دەمەسەڭ، كوپتەگەن اقىنداردان كوش ىلگەرى: وزىندىك ويى بار، تىلدىك قولدانىسىنان دارحاندىقتىڭ ءيسى اڭقىپ تۇرعانداي...» دەپ، تەبىرەنە وي تولعاۋىنىڭ استارىندا تەرەڭ ماعىنا جاتىر. ءيا، وتە ورىندى پىكىر. شەكارالىق ايماقتا شىعارماشىلىق، ونەر باعىتىندا ەڭبەكتەنىپ جۇرگەن رۋحتاس اعايىنداردىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى كوپ جاعدايدا ەلەنە، ناسيحاتتالا بەرمەيتىنى بەلگىلى. وسىنداي ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن قاداري-قالىمىزشە (اباي), شەكارالىق ايماقتاعى ونەر وكىلدەرىنىڭ ءومىرى مەن تۋىندىلارىن ناسيحاتتاۋ مەن ءۇشىن مارتەبەلى قىزمەت ءارى زەرتتەۋ باعىتىنداعى ماقساتىم دەپ بىلگەندىكتەن، سوڭعى ءبىر جىلدان استام ۋاقىت بويى وسى ماسەلەنى كۇن تارتىبىنەن تۇسىرمەي كەلە جاتقان جايىمىز بار. وسى يگىلىكتى مۇراتتى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا كەزەكتى ماقالامىزدى ۇستاز، اقىن ساۋلە ەسەنقىزىنىڭ شىعارماشىلىعىنا ارناپ وتىرمىز.

نۇرعاليەۆا ساۋلە ەسەنقىزى 1958 جىلدىڭ 23 اقپانىندا ماڭىراق اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. بالالىق شاعى تۋعان جەردىڭ كەڭ قويناۋىندا، تابيعاتپەن ەتەنە ءوتىپ، ونەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ەرتە وياتتى. 1965 جىلى پوكروۆكا ورتا مەكتەبىنە وقۋعا بارادى. مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەندە-اق ولەڭگە دەگەن بەيىمى بايقالىپ، العاشقى تۋىندىلارى مەكتەپتىڭ قابىرعا گازەتتەرىندە، اۋداندىق جانە وبلىستىق باسىلىمداردا جاريالانا باستايدى.

1975 جىلى مەكتەپتى ۇزدىك اياقتاپ، وسكەمەن پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ فيزيكا-ماتەماتيكا فاكۋلتەتىنە تۇسەدى. ينستيتۋت قابىرعاسىندا ءجۇرىپ «جاس تولقىن» ادەبي ۇيىرمەسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى اتاندى. بۇل ۇيىرمەگە بەلگىلى اقىن-جازۋشىلار ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆ، سەرىك عابدۋللين، عالىم بايباتىروۆ، جۇماعازى يگىسىنوۆ جەتەكشىلىك ەتتى. ۇيىرمە مۇشەلەرىنىڭ شىعارمالارى تەلەديداردا ناسيحاتتالىپ، ءباسپاسوز بەتتەرىندە جارىق كورىپ وتىردى. سول جىلدارى جاس اقىن وبلىستىق جاس تىلشىلەر سلەتىنە قاتىسىپ، قالامىن ۇشتادى.

1979 جىلى جوعارى وقۋ ورنىن ءتامامداپ، ءوزى ءبىلىم العان پوكروۆكا ورتا مەكتەبىنە (قازىرگى احمەت بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپ) ماتەماتيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمى بولىپ ورنالاسادى. وسى ساتتەن باستاپ ونىڭ ءومىر جولى ۇستازدىق پەن اقىندىقتىڭ توعىسقان تۇسىنا اينالدى. س.ەسەنقىزى ۇستازدىق قىزمەتىن ابىرويمەن اتقارا ءجۇرىپ، جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا بىلىممەن قاتار ونەر مەن ىزگىلىكتى سىڭىرۋگە بار كۇش-جىگەرىن ارنادى. ۇستازدىق قىزمەتىمەن قاتار، مەكتەپتىڭ قوعامدىق ومىرىنە بەلسەنە ارالاسادى. اۋىلدىق، اۋداندىق مۇشايرالارعا شىعارماشىلىق كەشتەرگە قاتىسىپ، ۇستازدىق شەبەرلىگىن ولەڭ جازۋمەن ۇشتاستىرادى. ۇستازعا ەلىكتەپ ولەڭ جازىپ جۇلدەگەر بولعان وقۋشىلارى بولدى. ول وقۋشىلارىن ولەڭگە، ونەرگە باۋلىپ، تالاي شاكىرتتىڭ شىعارماشىلىق جولىنا باعىت كورسەتتى. ونىڭ شاكىرتتەرى بۇگىندە ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ءتۇرلى سالادا قىزمەت ەتىپ، ۇستاز ەڭبەگىنىڭ جەمىسىن دالەلدەۋدە. جولداسى امانتاي اتالعان مەكتەپتە شەت ءتىلى ءپانىنىڭ مۇعالىمى بولىپ قىزمەت اتقاردى. ەرلى-زايىپتى قوس ۇستاز ەكى ۇل، ءۇش قىز تاربيەلەپ ءوسىرىپ ۇلدارىن ۇياعا، قىزدارىن قياعا قوندىرعان باقىتتى اتا-اجە. ۇستازدىق پەن اقىندىقتىڭ ۇيلەسىمى ونىڭ ومىرلىك ۇستانىمىنا اينالدى. شاكىرتكە دەگەن ماحاببات – جىردىڭ وزەگى، ال جىرداعى شىنايىلىق –  ۇستاز جۇرەگىنىڭ ايناسى.

س.ەسەنقىزىنىڭ شىعارماشىلىق الەمىندە تۋعان جەر مەن ۇلت رۋحى، ۇستازدىق پەن انالىق مەيىرىم، ءومىر مەن ماحاببات تاقىرىپتارى كەڭ ءورىس تاپقان. ونىڭ «ماڭىراعىم» اتتى ولەڭى تۋعان جەردىڭ تىلسىم سۇلۋلىعىن، ساعىنىش پەن پەرزەنتتىك سۇيىسپەنشىلىكتى نازىك ورنەكپەن بەينەلەيدى. بۇل ولەڭگە بەلگىلى كاسىبي كومپوزيتور كاكىمبەك ەردىبايتەگى ءان جازىپ، فيلارمونيا ءانشىسىنىڭ ورىنداۋىندا حالىققا كەڭىنەن تارادى. ال «مەكتەبىم» ولەڭىندە ۇستازدىڭ جۇرەك ءۇنى، شاكىرتكە دەگەن ساعىنىش پەن ماحابباتتىڭ ءمولدىر سەزىمى كورىنىس تابادى. قاليحان سافاروۆتىڭ اۋەنىمەن ۇندەسكەن بۇل جىر – ۇستازدىق بورىش پەن ادامدىق ىزگىلىكتىڭ كوركەم ايعاعى.

«تارباعاتايىم» اتتى ولەڭىندە تۋعان ولكەنىڭ كوركى مەن قاسيەتى، ەل مەن جەردىڭ رۋحاني تۇتاستىعى بەينەلەنىپ، بۇل تۋىندى حالىقارالىق ءمۇشايرادا جۇلدەلى ورىن الىپ، «بۇل – مەنىڭ جۇرەگىم» اتتى جيناققا ەنگەن. «ولەڭ – مەنىڭ سەرىگىم» اتتى حالىقارالىق جىر جيناعىنا بىرنەشە ولەڭدەرى ەنگەن. «ءومىر ورنەكتەرى» اتتى كىتاپتىڭ تۋىندىگەرى. وننان استام ولەڭىنە ءان جازىلعان. بۇل اندەر ءتۇرلى مادەني ءىس-شارالاردا ءجيى شىرقالىپ، ەل ىقىلاسىنا بولەنىپ كەلەدى.

بالالارعا ارنالعان ولەڭدەرى دە («قىس»، «الاڭ») تاربيەلىك ءمانى مەن كوركەمدىگى ارقىلى ەرەكشەلەنەدى. وندا بالا الەمىنىڭ تازالىعى، تابيعاتقا سۇيىسپەنشىلىك، ەڭبەك پەن مەيىرىم يدەيالارى كوركەم تىلمەن ورنەكتەلەدى. اقىن ۇستازدىق جولىنداعى تاجىريبەسىن شىعارماشىلىعىمەن ۇشتاستىرىپ، ءار ساباعىن ونەرمەن، ىزگىلىكپەن بايىتتى. ونىڭ بويىنداعى ۇستازدىق پاراسات پەن اقىندىق شابىت – ءبىر-ءبىرىن تولىقتىرىپ تۇرعان قوس قانات سەكىلدى. ءار شاكىرتىنىڭ جۇرەگىنە جول تابا بىلگەن ۇستاز (بۇگىنگى تاڭدا قۇرمەتتى زەينەتكەر), حالىقتىڭ كوڭىل پەرنەسىن ءدوپ باساتىن اقىن س.ەسەنقىزىنىڭ دارا بولمىسى وسىندا. ول سازگەر، ۇستاز نۇربول سادۋاقاسوۆ جانە اقىن ءاليحان وشانبايۇلىمەن شىعارماشىلىق بىرلەستىكتە جۇمىس ىستەۋدە.

س.ەسەنقىزى ءومىرى مەن ونەرىن تۋعان جەر، حالقى مەن جاس ۇرپاققا ۇرپاقتىڭ يگىلىگىنە ارناعان تۇلعا. ول احمەت بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى مەكتەپ جانىنداعى «اسىل اجەلەر» ءانسامبلىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى، ۇلت ءداستۇرىن دارىپتەپ، مادەني مۇرانى جالعاستىرىپ، جاس ۇرپاققا ناسيحاتتاپ كەلەدى. ۇستاز-اقىننىڭ ەڭبەگى ەلەۋسىز قالعان ەمەس. شىعىس قازاقستان وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ «قۇرمەت گراموتاسىمەن» ماراپاتتالعان. سونداي-اق اۋداندىق، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق، حالىقارالىق جىر ءمۇشايرالارىندا جۇلدەلى ورىندارعا يە بولىپ، كوپتەگەن ديپلومدار مەن العىس حاتتاردىڭ يەگەرى اتانعان.

سوڭعى جىلدارى ونىڭ شىعارماشىلىق جەڭىستەرى تىپتەن مولايدى. اتاپ ايتقاندا، حالىقارالىق «جىر جارمەڭكەسى» اقىندار توبىنداعى «شىم-شىم جايتتار» قىسقا اڭگىمەلەر بايقاۋىندا باس جۇلدە، «سىردىڭ گۇلداناسى» ءمۇشايراسى مەن «ءتور التاي ادەبي» كلۋبىنىڭ «سۋرەتتەر سويلەيدى» بايقاۋىندا ءبىرىنشى ورىنداردى ارىمبەك ماسەلۇلىنىڭ 85 جىلدىعىنا ارنالعان ءمۇشايرادا ەكىنشى، حاميت بالشابەكوۆتىڭ 80 جىلدىعىنا ارنالعان ءمۇشايراسىندا ءۇشىنشى ورىنداردى قانجىعاسىنا بايلادى. تىزە بەرسەك ماراپاتتارى وتە كوپ، تەك نەگىزگىلەرىن عانا تىلگە تيەك ەتىپ وتتىك. اۋدان مەن اۋىل اكىمدەرىنىڭ، مەكتەپ ديرەكتورلارى مەن مادەنيەت ءبولىمىنىڭ ماراپاتتارى ونىڭ ەڭبەگىنە بەرىلگەن لايىقتى باعا. ول «تارباعاتاي اۋدانىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن» توسبەلگىسىمەن ماراپاتتالعان. شىعىس قازاقستان وبلىستىق «التاي» تەلەارناسىندا سۇحبات بەرىپ، شىعارماشىلىق وي-پىكىرىن ۇنەمى ورتاعا سالىپ وتىرادى.

اقىن س.ەسەنقىزىنىڭ پوەزياسى نازىكتىك پەن ورلىكتىڭ جاراسىمدى ۇيلەسىمى. ول ماحاببات پەن مەيىرىم جايلى جازعاندا دا، ءومىردىڭ وتكىنشىلىگىن تولعاعاندا دا ادام جانىنداعى تازالىق پەن ىزگىلىكتى بيىك قويادى. اقىننىڭ ءار ولەڭى جان سىرىن اقتارعان رۋحتىڭ ءۇنى، ءومىر مەن ونەردىڭ توعىسقان ساتىندەگى سىرلى شەجىرە. ونىڭ شىعارماشىلىعىندا ايەلدىك بولمىس پەن ۇلتتىق سانا ءوزارا استاسىپ، قازاق پوەزياسىنا ءتان ءداستۇر مەن جاڭاشىلدىق توعىسادى.

ءسوز زەرگەرى س.ەسەنقىزىنىڭ ولەڭدەرىندەگى ءتىلدىڭ كوركەمدىگى، مەتافورالىق ورنەك، ىشكى ىرعاق – ءبارى دە ومىرگە، ادامعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن تۋىندايدى. مىسالى، ونىڭ تابيعات تاقىرىبىنداعى ولەڭدەرىندە تارباعاتايدىڭ ءار بەلەسى، ءار بۇلاعى ءتىرى كەيىپكە ەنەدى. تۋعان جەردى تەك گەوگرافيالىق ۇعىم ەمەس، رۋحاني مەكەن، ەستەلىك پەن ارماننىڭ كەڭىستىگى رەتىندە بەينەلەيدى. اقىن ولەڭدەرىنىڭ فيلوسوفياسى ۇلتتىق دۇنيەتانىممەن ۇشتاسىپ، قازاق پوەزياسىنداعى ءداستۇرلى سيمۆولدارمەن ساباقتاسادى.

اقىن شىعارماشىلىعىنداعى باستى ارقاۋ تۋعان جەرگە دەگەن ماحاببات.

«تارباعاتاي تاۋى»، «ماڭىراعىم» اتتى ولەڭدەرىندە ول تابيعاتتىڭ سۇلۋلىعىن عانا ەمەس، سول ولكەگە سىڭگەن تاريحتىڭ تەرەڭدىگىن، ەل رۋحىنىڭ بيىكتىگىن پاش ەتەدى:

...بارقىتبەل تاريحي اتىڭ – تارباعاتاي،

جىرلايمىن سيپاتىندى نارعا بالاي.

ءور تۇلعاڭ، بيىكتىگىڭ، اسقاقتىعىڭ،

ورلەتكەن ارمانىمدى العا قاراي... بۇل جولداردا اقىن تارباعاتاي ولكەسىن تەك گەوگرافيالىق ۇعىم رەتىندە ەمەس، ەل رۋحىنىڭ سيمۆولى رەتىندە سۋرەتتەيدى. تاريح پەن تابيعات ۇندەسىپ، ۇلت جانىنىڭ كورىنىسىنە اينالادى.

ءسوز شەبەرى س.ەسەنقىزىنىڭ پوەزياسى ۇلتتىق رۋحتىڭ، ادامدىق پاراساتتىڭ جانە رۋحاني ىزدەنىستىڭ ايناسى. ونىڭ ولەڭدەرى تۋعان جەردىڭ توپىراعىنداي جىلى، ەل تاريحىنداي تەرەڭ، انانىڭ مەيىرىندەي ءمولدىر. ول جىرلارىمەن وقىرمانىن ويلاندىرىپ، تولعاندىرىپ، تاربيەلەيدى. اقىن ءۇشىن پوەزيا – تەك ەستەتيكالىق قۇندىلىق ەمەس، رۋحاني تازارۋ، ءوز-وزىمەن سىرلاسۋ الاڭى. ول اباي ءداستۇرىن جالعاستىرا وتىرىپ، ادامنىڭ ىشكى الەمىن، جۇرەكتىڭ تەرەڭ يىرىمدەرىن اشۋعا تىرىسادى. بۇل تۇرعىدان ونىڭ «ءبىر الەم بار» اتتى ولەڭى ەرەكشە مانگە يە. اقىن وسى تۋىندىسىندا حاكىم ابايدىڭ رۋحاني الەمىنە ۇڭىلە وتىرىپ، ادام بولمىسى مەن عالام اراسىنداعى ۇيلەسىمدى ىزدەيدى:

...جاڭعىرسىن حالقىمىزدا وي مەن سانا،

ءبىرتۋار ويشىل بىزدە عۇلاما دا .

مەرەيتوي قۇتتى بولسىن قازاق ەلى،

ماڭگىلىك اباي دانا، اباي دارا... دەگەن جولدار اقىننىڭ شىعارماشىلىق كرەدوسىن ايقىندايتىن ماڭگىلىك ءۇن. بۇل جولدار اقىننىڭ ابايدى سىرتتان ەمەس، جۇرەكتەن تانۋعا ۇمتىلىسىن كورسەتەدى. ول ابايدى يدەيا، تۇلعا، ۇستاز رەتىندە ەمەس، ماڭگىلىك رۋح، ىشكى جارىق، رۋحاني نۇر رەتىندە قابىلدايدى. «ءبىر الەم بار» ولەڭىندە اقىن مەن اباي اراسىنداعى رۋحاني ساباقتاستىق ايقىن سەزىلەدى – بۇل قازاق پوەزياسىنداعى ءداستۇر مەن جاڭاشىلدىقتىڭ كوركەم ۇندەستىگى.

«تاريحىم – تاعدىرىم» ولەڭىندە ساۋلە اقىن ۇلتتىڭ وتكەنى مەن بۇگىنىن ساباقتاستىرا جىرلايدى. ول ادامزات تاريحىنىڭ اعىسىندا قازاق حالقىنىڭ رۋحاني بولمىسىن ىزدەيدى:

...ءتۇبى ءبىر تۇركىلەردەن باستاۋ العان،

قازاقپىز بيىك تۇرعان باسقالاردان.

ىقىلىم زامانىنان تىزبەكتەلىپ،

تاريحى بار قاشالىپ تاسقا جازعان... اقىننىڭ بۇل ولەڭدەرى پاتريوتتىق پافوسپەن، زامانالىق ويمەن ۇشتاسقان. ول تاريحتى قۇر ەسكە الماي، ونى بۇگىنمەن بايلانىستىرىپ، ۇرپاق ساناسىنا جاۋاپكەرشىلىك پەن نامىس ۇيالاتادى.

«قىس»، «كۇرەڭبەلىم» سياقتى ولەڭدەرىندە اقىن تابيعاتتى ادام جانىنىڭ ايناسىنا اينالدىرادى. مىسالى، «قىس» ولەڭىندە اق مامىققا ورانعان اۋىل تىرشىلىگى سۋرەتتەلىپ، قازاقى بولمىستىڭ كورىنىسى بەرىلەدى:

...قىستىق سوعىم سويىلعان،

اۋىلدا بار بەرەكە.

داستارحانعا قويىلعان،

سوعىم باسى مەرەكە... بۇل شۋماقتا قازاق تۇرمىسىنىڭ قاراپايىم قۋانىشى مەن تابيعاتتىڭ ۇيلەسىمى بەينەلەنەدى.

«ارۋلار، انالار» اتتى كولەمدى تۋىندىسىندا اقىن قازاق ايەلدەرىنىڭ ەرلىك پەن پاراساتقا تولى بەينەسىن سومدايدى. ول ۇماي انادان باستاپ، توميريس، گاۋھار، ءاليا، مانشۇك، ءسابيرا، ءلاززات سىندى تۇلعالاردى رۋحاني ساباقتاستىقتا بەينەلەيدى:

...قازاقتىڭ قىزدارى مەن انالارى،

تاريحتىڭ ءار پاراعىن جاڭالادى.

ۇلگى بوپ ونەگەلى ومىرلەرى،

ۇرپاقتار ساناسىندا جاڭارادى... اتالعان ولەڭ – ايەل ەرلىگىنىڭ، انالىق مەيىرىمنىڭ گيمنى ىسپەتتى.

«ەكى دۇنيە سۇلتانى» اتتى ولەڭى اقىن س.ەسەنقىزىنىڭ ءدىني-فيلوسوفيالىق كوزقاراسىن تانىتاتىن تۋىندى. مۇندا مۇحاممەد پايعامباردىڭ (س.ع.س.) ءومىرى، يسلامنىڭ ءمانى مەن ماڭىزى كوركەم تىلمەن ورىلەدى:

...بيسميللاھ دەپ باستالار ولەڭىم دە،

ءبىر اللا سۇيەنەرىم،سەنەرىم دە.

كوركەم مىنەز يەسى راسۋل اللاh,

تۋرا جولدى سىلتەگەن كەلەر كۇنگە.

پايعامبار (س.ع.س) الەمگە نۇرىن توككەن،

قاسيەتىنە جوق ەشبىر تەڭەرىم دە...

يمانمەن جۇرەك جەتەر كەمەرىنە.اقىن بۇل ولەڭىندە ادامگەرشىلىك پەن رۋح تازالىعىنىڭ باستاۋى رەتىندە ۇسىنادى.

اقىن ءوزىنىڭ «جىر بەكەتى» جانە «ءور تۇلعا» ولەڭدەرىندە ءوز ءوڭىرىنىڭ ايگىلى ءسوز زەرگەرلەرى: حاميت بالشابەكوۆ، ارىمبەك ماسەلۇلى سىندى تۇلعالاردى ەرەكشە ىلتيپاتپەن ەسكە الادى.

...شىعىسىمدا حاماڭ تۇرعان بەكەت كوپ،

جەتسەم دەيمىن مەن دە سوندا تەپەكتەپ.

كوڭىل دونەن كوسىلىپ سابىلادى

جىر بايگەگە مەنىداعى جەتەكتەپ... («جىر بەكەتى»)

نەمەسە:

...جەتە الام با، سوڭىنان جىر-كيىكتىڭ،

شىقسام دەيمىن باسىنا ءبىر بيىكتىڭ.

ارەكەڭ جىرلارىنان مارجان تەرەم،

ءۇڭىلىپ تەرەڭىنە تۇڭعيىقتىڭ... («ءور تۇلعا») دەپ تولعايدى.  بۇل جولدار  اقىننىڭ ءوز ۇستازدارىنا دەگەن شىرايلى شاكىرتتىك ىقىلاسى، ءىلتيپاتى مەن رۋحاني ساباقتاستىقتىڭ بەلگىسى.

قازاق جىرىنىڭ قۇدىرەتى، ونىڭ تامىرى تاريحتان، رۋحى حالىقتىڭ جۇرەگىنەن باستاۋ الادى. سول رۋحاني ارنا بۇگىنگى پوەزيادا دا ۇزىلمەي، جاڭاشا سيپاتتا جالعاسىپ كەلەدى. اقىن س.ەسەنقىزىنىڭ شىعارمالارى وسى ءداستۇر مەن جاڭاشىلدىقتىڭ توعىسقان تۇسى. ونىڭ ولەڭدەرى ۇلتتىق بولمىستىڭ بوياۋىن، ۋاقىتتىڭ ءۇنىن، ادامنىڭ ىشكى الەمىن نازىك تە تەرەڭ سەزىممەن ورنەكتەيدى. «اقساق قۇلان» ولەڭى وتكەن مەن بۇگىنگى كۇندى جالعاعان سيمۆولدىق جىر. حالىق جادىندا ساقتالعان ايگىلى كۇي اڭىزى اقىن جۇرەگىندە جاڭاشا مانگە يە بولادى. اقىن بۇل ولەڭدە تەك جوشى حاننىڭ قاسىرەتتى تاعدىرىن عانا ەمەس، تۇتاس حالىق جانىنىڭ مۇڭىن، ونەردىڭ تىلسىم قۋاتىن سۋرەتتەيدى. «اقساق قۇلان كۇي بولىپ اڭىرادىڭ...» دەگەن جولدان ەل جادىنداعى كۇيدىڭ سارىنى مەن اقىننىڭ ىشتەي تولعانىسى ۇندەسىپ، تاريح پەن تاعدىردىڭ تىلسىم بايلانىسى سەزىلەدى. بۇل تۋىندىدا ونەردىڭ شەكسىزدىگى، رۋحتىڭ بيىكتىگى مەن ادامدىق مۇڭنىڭ تۇڭعيىعى كوركەم بەينەلەنگەن.

ال «تابالدىرىق» ولەڭى تۇرمىس پەن تاعدىر، سالت پەن سانا تۋرالى سىر. اقىن س.ەسەنقىزى قاراپايىم عانا ۇعىم «تابالدىرىقتى» ءومىردىڭ فيلوسوفيالىق نىشانىنا اينالدىرادى.

قاسيەتىڭنەن اينالدىم تابالدىرىق،

وزىڭنەن اتتاعان ەدى انام كۇلىپ.

ءتاۋ ەتىپ،وڭ اياقپەن قادام باسىپ،

تىلەدى بولماسىن دەپ جامانشىلىق.

دارىعان ءبىر وزىڭنەن تاباندىلىق،

سەرپىلىپ سانامداعى قاراڭعىلىق.

بوساعانى بوساتپاي ۇستاپ تۇرعان،

قايىسپاس قارا نارداي تابالدىرىق... دەگەن جولدار ۇلت دۇنيەتانىمىن، قازاق ايەلىنىڭ، قازاق شاڭىراعىنىڭ بەرىكتىگى مەن قاسيەتىن ايشىقتايتىن مەتافورا. بۇل ولەڭدە ۇلتتىق ءداستۇردىڭ كيەسى، ءۇي مەن وت باسىنىڭ قادىرى، ادامگەرشىلىك پەن سابىردىڭ ءمانى جىرلانادى. اقىننىڭ ءتىلى شۇرايلى، ءسوزى سالماقتى. ءار جولىنان قازاقى مىنەز، انالىق مەيىرىم مەن رۋحاني تازالىق ناسيحاتتالادى.

«قازان دا ءوتىپ بارادى...» ولەڭى مەزگىل مەن ءومىردىڭ قوزعالىسىن تەرەڭ تۇيسىنگەن ليريكالىق تولعانىس. كۇزگى كورىنىس ارقىلى اقىن ادام عۇمىرىنىڭ وتكىنشىلىگىن، ۋاقىتتىڭ سىرعىپ ءوتۋىن، ءومىردىڭ ءار ءساتىنىڭ قادىرىن ۇعىندىرادى.

...قازان دا ءوتىپ بارادى،

سىرعىعان ۋاقىت توقتاماي.

كەرەگىن اركىم الادى،

وتكەن ءبىر شاعىن جوقتاماي... وسى ءبىر شۋماقتىڭ وزىندە بۇكىل ءومىر فيلوسوفياسى تۇر. مۇندا تابيعاتتىڭ مۇڭى مەن ادامنىڭ كوڭىل كۇيى استاسىپ، وتكەن شاققا دەگەن ىشتەي ساعىنىش، بولاشاققا دەگەن سەنىم دە ايشىقتالادى.

س.ەسەنقىزىنىڭ شىعارماشىلىعى ايەل اقىنعا ءتان نازىكتىكپەن قاتار، ۇلتتىق رۋحتىڭ اسقاق كورىنىسى. ونىڭ پوەزياسى بۇگىنگى قازاق ادەبيەتىنىڭ كوركەمدىك كەڭىستىگىن بايىتىپ، ادام جانىنىڭ تەرەڭ سىرلارىن اشۋعا قىزمەت ەتەدى. اقىن ءۇشىن ولەڭ تاعدىرمەن تىلدەسۋ، ۋاقىتپەن سىرلاسۋ، ال ءسوز – جۇرەكتىڭ شىراعى. ماڭىراقتان ۇشقان سول شىراق بۇگىندە قازاق ادەبيەتىنىڭ اسپانىندا جارىق نۇرعا اينالىپ، ۇلت رۋحىنىڭ ماڭگىلىك جىرىن شەرتۋدە. س.ەسەنقىزىنىڭ ولەڭدەرىندە ءومىر، ءۇمىت پەن ساعىنىش قاتار ءورىلىپ، ءاربىر جولىندا ادام تاعدىرىنىڭ ءمانى مەن بولمىسى كورىنىس تابادى. سوندىقتان اقىن پوەزياسى  رۋحاني جاڭعىرۋ داۋىرىندەگى قازاق ولەڭىنىڭ ومىرشەڭ رۋحىن تانىتاتىن جارقىن مىسال.

بۇگىندە ول ۇلدى ۇياعا، قىزدى قياعا قوندىرعان، نەمەرە ءسۇيىپ وتىرعان باقىتتى انا، اجە، سۇيىكتى جار. ولەڭ ونىڭ ءومىرىنىڭ تىنىسى، ۇستازدىق ونىڭ تاعدىرى، ال ەكەۋىنىڭ توعىسى س.ەسەنقىزىنىڭ ومىرلىك مۇراتى، ماڭگىلىك ونەگەسى دەپ بىلەمىز. نۇرعاليەۆا ساۋلە ەسەنقىزى ۇستازدىق پەن اقىندىقتىڭ بيىك ۇيلەسىمىن پاش ەتكەن تۇلعا. ونىڭ ءومىرى ءبىلىم مەن ونەردىڭ، پاراسات پەن پوەزيانىڭ جاراسىم تاپقان ايناسى. ول  تۋعان جەرىنىڭ رۋحاني تىنىسىن ولەڭمەن ءورىپ، ۇلت مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا سۇبەلى ۇلەس قوسىپ كەلە جاتقان شىعارماشىلىق تۇلعا دەپ تۇيىندەيمىز.

داۋرەن باقداۋلەتۇلى

ادەبيەت زەرتتەۋشى،

Abai.kz